Piffissaq

Next Article

Kalaallit Nunaat uummatinniippoq

AALISARTOQ

Eli Kristoffersen, aalisartoq

Aalisarneq Ilulissani inuussutissarsiutit annersaraat, tassani kilisaatit angisuut aamma umiatsiaaqqat minnerusut ullut tamaasa pisaminnik pilersuisuupput. Eli Kristoffersen 17-inik ukioqarlunili aalisartunngorsimavoq ullaallu tamaasa kangianukartarluni. Ilulissani umiarsualivimmi aalisartut umiatsiaaraat hunnorujulikkaat sanileriiaaqqissaarlutik inissisimapput. Akornanniittumi POCA 600-mi 225 hk-nik motoorilimmi Eli Kristoffersen nikorfavoq. Oqaatsuniit uterluni tikeqqammerpoq, ullumi qaleralittaminik tuniniaasimalluni tunniussisimallunilu. Ullut tamaasa taamaattarpoq. Eli 17-inik ukioqaleramili aalisalersimavoq, aammalu 21-nik ukioqalerluni nammineq umiatsiaararsivoq. Ullaat tamaasa nalunaaqutaq arfinernut umiatsiaaqqani piareersartarpaa, aammalu nalunaaqutaq arfineq-marlunut immamut avalattarpoq ningittakkani 500 meteriusoq 1.000-inik oqummersartaqartoq ningikkiartorlugu. Nalunaaquttap akunnialuinnai utaqqiinnartarpoq pitsaanerpaanillu neriuuteqartarluni. Aasaanerani unnuakkut aallaqqittarpoq, kisianni ullaakkut aalisakkeriviup ammarnerani unnuami pisani tunisinnaaleraangamigit uteqqittarluni. Ningittagarsorluni aalisarneq periusaavoq Kalaallit Nunaanni kinguaariiaani atorneqartartoq. Oqummersat neqitsersorneqareeraangata, ningittagaq immap naqqanut qalerallit nalinginnaasumik najortagaannut ninginneqartarpoq. Qaleralik 1,2 meterisut takitigilersinnaavoq aammalu 45 kiilu sinnerlugu oqimaassuseqalersinnaalluni, taamaattoq nalinginnaasumik pisarineqartartut 1,5 kiiluniit 6 kiilu tikillugu angissuseqartarput. “Siusinnerusukkut assaannannik uummatiga maskiinaralugu aalisakkat amuartarpakka,” Eli sakissani pattaatigalugu oqaluttuarpoq. Ullumikkut

maskiinannguaqarpoq, ningittagaq amuarlugu sulinermini iluaqutigisaminik. Nammineq isumaa malillugu Eli ullut tamaasa nuannersumik ulloqartarpoq. Aamma aalisarneq ukioq kaajallallugu sulerulunnaraluartoq. Ukiukkut Ilulissat avannaanut Torsukattammut aalisariarluni nalunaaquttap akunneri marlunnik sivisutigisumik ingerlaartarpoq aammalu ulloq naanngitsoq angerlaqqittarluni. “Aalisakkat angisuut taavani pisarisarpakka, taamaattumik imminut akilersinnaavoq,” oqarpoq aalisakkallu qanoq angitiginersut takutinniarlugu qungujulluni tallini siaarlugit. “Allatuulli suliartortanngilanga, imminut isumagivunga.” Elip suliffia iluliarujussuit akornanniippoq, kisianni inuunermini sivisuumi imaaniissimagami taakkua sungiusimaannarpai. Aammalu silap pissusaata allanngoriartornera immikkut maluginiarpallaarsimanngilaa. “Immaqa aalisakkat mikinerulersimapput, kisianni angisuut ornillugit avasinnerusumukaannartarpunga. Ukiormannalu ukioq nilleqaaq,” oqarpoq. Paarlattuanik illoqarfimmut takornariat amerlanerusut tikittalersimasut maluginiarsimavaa. Aamma taakkua umiarsualivimmukartarput. “Ilai aalisariaqataasinnaanerlutik aperisarput. Kisianni naameertuaannarpunga, tassami oqaatsit quianartut tamakkerlugit paasisinnaanngilakka,” Eli illarpoq. Umiatsiaaraq piareersarneqareerpoq aammalu Eli illoqarfiup pisiniarfiisa pisoqaanersaannukarluni qummukarpoq. Umiarsualivik Ilulissat pisoqaanersaaniippoq, tassani illoqarfiup tunngavilerneqarneraniilli illutoqqat tamaaniittut takuneqarsinnaapput. Seqinnerpoq, kisianni silaannaq nillertorujussuuvoq, taamaattumik Eli kissartumik tiitorfimmut tiimik pisivoq aalisartullu allat aamma nerillutillu imeruersaleruttortut akornannukarluni. Ullumi pisatik oqaluuseraat. taamaaliortuaannarput. Dronning Margrethep Kangiata Illorsua takusarlugu Ilulissaniimmat Eli kiisami imaani angalasimanngilaq. Tamatumunnga taarsiullugu Dronningi takuniarsimavaa. Kalaallit Nunaannut tikeraarnermini siulliullugu Ilulissanut Kangiatalu Illorsuanut takusaammat tulluusimaarutigaa. Nammineq taakaniissimanngilaq. “Taanna takornariat angalanerminni ornittalerumaarpaat. Illoqarfik alliartuinnartoq malugisinnaavarput, aammalu anginerusumik mittarfittaangajalerpugut. Tamanna aamma malugineqarsinnaassaaq, tamannalu illoqarfimmut pitsaasuuvoq. Kisianni uannut pingaaruteqanngilaq. Ullora taamaaginnassaaq, allallu ineriartornermut malinnaajumaarput,” oqarpoq.

Tikeraat tikittartut amerlanerulerpata Ilulissanut pitsaassaaq, aalisartoq Eli Kristoffersen taama isumaqarpoq. Taamaattoq taassuma ulluinnai allan- ngortingaarnavianngilai. Pisarnermisut imaanut avalattassaaq.

KAFFISORIARTORTITSISARTOQ

Carla Fussing, kaffillernermik aaqqissuussisartoq

Carla Fussing takornarianik kaffisoriaqqusilluni isertitsisussanngoraangami, tamatigut boor’lunik kaaginillu assigiinngitsunik arlalinnik qalarlaanik nerrivimmiittoqartarpoq. Kaffisortitsinerup nalaani kalaallit ileqqui aammalu iluliarsuit sanileralugit inuuneq Carlap oqaluttuarisarpai.

Carla Fussing Ilulissani inunngorpoq peroriartorlunilu. Illoqarfimmi illumi politeeqarfiup akinnguaniittumi peroriartorpoq. Ataataa Tom siorna toqukkut qimaguppoq, taamaattumik angerlarsimaffik meeraaffini uinilu kingornussimavaat. Sungiussiartulereersimapput namminerlu pimisuut pilersimallugu. Angajoqqaat aappariit meeqqallu marluk angerlarsimaffiat. Ernerat angajulleq ilinniarnertuunngorniarfimmi atuarniarluni illoqarfimmut allamut nuussimavoq. Ilulissani taamaattoqanngimmat. Illuanniit immamut iluliarujussuarnullu isikkiveqarpoq. Isikkivik ullut tamaasa allanngorartuartoq. Silagissumi aammalu anorersuartumi. Takornariat aqqusinikkut sanioqquttuartarput. Ilai ataatsimoortukkaarlutik, allallu kisimiillutik pisunnissamut atortulisarlutik. Ilaannikkut takornariat kaffisoriaqqullugit qaaqqusarpai. Ileqqut malillugit ulloq tamaat ingerlanneqartarpoq, inuit aggerlutik, iserlutik ingillutik kaffisortarlutik, kaagisortarlutik aammalu ingerlaqqittarlutik, alla inissamut paarlaanniassammat.

Ileqqoq Carlap peroriartornermini ilitsoqqussaraa. “Taamaattuaannarnikuuvugut. Ileqqut malinnerlugit imaluunniit tamatuma aalajangersimasumik ingerlannissaa eqqaamaniarnissaa eqqarsaatigisanngilarput. Taamaaliuinnartarpugut, aammalu unitsissagutsigu eqqumiitsorujussuusussaavoq,” Carla kaffisortitsisarnermik ileqqoqarneq pillugu oqarpoq. Ukiut arfineq-marluk matuma siorna ataatanilu kaffisoriartitsinernik aaqqissuussisarlutik aallartipput. Illoqarfimmi allat taamaaliortareersimapput, kisianni oqaatsit kalaallisut oqaatsiniit allaanerusut atorlugit ileqqup oqaluttuarinissaa taakkua ajornakusoortippaat. Carla taamaaliorsinnaavoq, taamaattumik naatsorsuuserivimmi sulinermi saniatigut kaffisoriartortitsisartunngorpoq. “Ataatama kaffisortitsineq nuannarisorujussuuaa aammalu kalaallit ileqquisa oqaluttuarinissaat Kalaallit Nunaatalu nittarsaannissaa nuannarisuullugu. Taamanikkut issittumi naatsiiveqarpoq, qaqqameersunik naasuuteqarluni aammalu naatitsiveqarluni naatitanik naatitsisarluni, taamaalilluni Kalaallit Nunaanni naatitsisoqarsinnaasoq takornariat takusinnaavaat. Tamanna tupaallaatigisarpaat,” Carla qu ngujuppoq. Carlap kaffisortitsinermini ileqqut oqaluttuarisarpai. Qanga nalliuttorsiortoqarnerani nammineq tiitorfik nassarlugu aggiinnartarallarmata. Kingusinnerusukkut kaffisorlutillu aamma kaagisortalersimallutik, ullumikkullu tamanna annertunerulersimavoq, aamma nerisassanik sassaallertoqartalerluni. Amerlanertigut tuttup neqaa. Takornariat isertikkaagamigit boor’lunik, iibilikaagimik aammalu kaaginik nalinginnaasunik allanik marlunnik pingasunilluunniit sassaallertarpoq. “Taamaassasoq taamanikkut ataatagalu toqqarparput. Tamannalu ingerlatiinnarpara,” oqarpoq. Ilulissanut isikkivilimmi inimi takornariat qassiusarnersut allanngorarpoq. Ilaannikkut 25-usarput, ilaannilu marluinnaasarlutik. “Kisianni nuannertuaannarpoq, tamatigullu assigiinngitsorujussuusarluni. Takornariat ilai aggiinnartarput kaffisorniarlutik kaagisorniarlutillu issiaartarlutik. Allat igaffimmi ikiuuttarput, kingornalu erruinerni ikiuunniarlutik isersimaannartarlutik,” oqaluttuarpoq. Kaffisorusaajutigaluni erruinerullu nalaani aamma Ilulissat, iluliarsuit, silap pissusaata allanngoriartornera aammalu illoqarfiup uummaarissup takornariarpassuillu imminnut oqimaaqatigiissinniartarnerisa oqaluuserinissaannut aamma piffissaqartarpoq. “Illoqarfimmut tikeraarpassuit tikittarnerat nuannaarutigisorujussuuarput, kisianni tamanna unammillernartortaqanngitsuunngilaq. Atualeqqaartooraangatta takornariat assileerusuttut saneqqunniartarneri ajornakusoorluinnangajattarpoq. Tamanna aamma kuisittoornerni, ilisinerni allanilu nammineq angerlarsimaffinni pisuni misigineqartarpoq. Takornariat pisimasuinnik angerlaassaqarusuttarmata paasisinnaalluarpara, kisianni paarlattuanik aamma uagut nammineq inuuneqarusuttarpugut. Taamaattumik oqimaaqatigiissaareqatigiittussaavugut,” Carla Fussing oqarpoq.

Carla Fussing assammini talerperlermi qanga inuit kakiortittarnerattut kakiortissimavoq. Kulluani napaattooq, naasoq ukiukkut uumaannartartoq. Carla inussamini marlunni Sassuma Arnaanut ilisarnaataasunik marlunnik titarneqarpoq.

PIFFISSAQ

“Kalaallit Nunaat arlalitsigut silap pissusaata allanngoriartorneranut takussutissaavoq. Tassani taakkua ersaripput, minnerunngitsumik Ilulissat eqqaanni. Sermersuaq aakkiartorpoq, aammalu imaq sikusarunnaarpoq, pingaartumillu kingulleq Kalaallit Nunaanni inuit eqqummaariffigaat. Tassami imaq eqqaalu inuuniutigigamikku.”

– Minik Rosing, Kalaaleq ujarassiooq aamma Københavnip Universitet-iani ujarassiuutut professori

“Piffissaq immini tigussaasorujussuuvoq aalajangersimasuugami, aappaatigulli aamma paasiuminaatsorujussuulluni. Ujarassiuut silarsuaanni ukiut 4,5 mia. piffissatut suliaqarfigaagut, tassalu nunarsuup piusimanera tamaat. Atugartuussuserli eqqartorutsigu ukiut 10.000-it taamaallaat eqqartorneqassapput. Inuiaqatigiillu amerlanersaanni qanoq iliussanersugut piffissamilu qaninnerpaami taamaaliussanersugut piffissap aalajangertarpaa. Suleqatit aperigukku ullup qeqqasioqatigiissanersusi, pineqartup nalunaaquttani qiviassagaa ilimanaateqartorujussuuvoq. Soorlulu tassa kaannerluni piffissaq aalajangiisuusoq. Kisianni qanorluunniit agguaraluaraanni, piffissaq sammiveqarpoq.

Kalaallit Nunaanni piffissaq pinngortitarlu imminnut ataqatigiittorujussuupput. Sorpassuit pilersaarusiorneqarsinnaanngillat. Inuit Kalaallit Nunaannut tikeraartussanngoraangata oqartarpunga suut misigerusunnerlugit paasiniassagaat. Kisianni qaquguussanersoq paasiniassanngikkaat. Pisut ingerlanerat malillugu pisariaqarpoq. Kalaallit Nunaanni najugaqaraanni taamaappoq, tassami suliffinni qangaaniit aallutarisani sulisuugaanni taamaappoq. Silarluppat aalisartoqarsinnaanngilaq imaluunniit piniariartoqarsinnaanani. Silagissinissaa utaqqineqartariaqarpoq, aamma allanik pisassaqaraluaraanniluunniit. Angumerigaanni tassa qujanaq. Angumerinngikkaanni allatut ajornaqaaq.

Ataasiarlunga Kalaallit Nunaanni Tunumi sulivunga, nunaqarfiusimasumut Saqqisikuimmukartussaalluta. Sapaatit akunnerini tallimani sikumi mattussaalluta nikeriarsinnaanngilagut. Tassani piffissaq allanut naleqqiunneqarsinnaanngilaq, tassami qanoq ilioriarsinnaannginnatta. Umiarsuup anillaqqinnissaa utaqqiinnarsinnaavara.

Kinguaariit siuliini inuit silap pissusaata allanngoriartornera pimoorullugu oqaluuserilerpaat. Ikittuinnaat tusarnaarput, suli ikinnerit iliuuseqarput. Amerlanersaasa – politikerit aamma suliffeqarfiit angisuut – tullianik qinersinissaq, naatsorsuutit tullii, ukkataraat. Piffissaq

Sermimi qillerlugit qaqitat piviusuusut, sermersuarmiit tikiunneqartut, saqqummersitsinermi qitiutillugit takutinneqarput. Taakkua piffissamik naatsorsuisalerneq ukiunik 124.000-inik sioqqullugu kulturi aamma silap pissusaa pillugit oqaluttuartuupput. Sermersuaq aputit ukiut tamaasa nakkaasartut qaleriiaarnerinit aammalu tamatuma kingorna apinerani oqimaassusaannit naqinneqariartuaarnerannit ilusilersugaavoq.

eqqortuusimagaluarpoq taamaakkaluartorli eqqortuunani, tassami iliuuserisassanik iliuuseqarnissamut pimoorussisumik piareersimasoqanngilaq.

Ullumikkut tamanna allaaneruvoq. Tamatumunnga taamanikkut meeraasut inersimasunngorsimanerat, atuisunngorsimanerat qinersisartunngorsimanerallu annertuumik pissutaavoq. Taakkua suaartaatiginnipput, iliuuseqarnissamik piumasaqarlutik nammineerlutillu iliuuseqarlutik, tassami taakkua kinguaariinni peqatima atuivallaarnerannut qimataannullu akiligassaq akilertussanngortussaavaat.

Kalaallit Nunaat arlalitsigut silap pissusaata allanngoriartorneranut takussutissaavoq. Tassani taakkua ersaripput, minnerunngitsumik Ilulissat eqqaanni. Sermersuaq aakkiartorpoq imarlu sikusarunnaarpoq, pingaartumillu kingulleq Kalaallit Nunaanni inuit eqqummaariffigaat. Tassami imaq eqqaalu inuuniutigigamikku.

Immap sikusarunnaarnerata kulturikkut allanngoriartorneq malitsigaa. Siusinnerusukkut nunaqarfimmiit nunaqarfimmut allamut sikukkut qimussertoqarsinnaasimavoq. Ukiukkut piffissaqarluarsimapput. Maannakkut ukioq tamaat umiatsiamiit aalisartoqartalerpoq. Peqatigisaanik takornariat tikerarput, taamaattumik aalisarneq aallaaniarnerlu isertitaqarfiusuni kisiartaajunnaarput.

Pingaartumik tikeraat nunarsuaq tamakkerlugu timmisartumik aamma umiarsuarmik takornariartaammik tikittalernerat Ilulissani misigineqarpoq. Nammineerlutik silap pissusaata allanngoriartornera takuniarlugu Kangiatalu Illorsuata atuutilernerani sermeq pillugu oqaluttuarisaaneq paasiniarlugu paasilluarusullugulu tikittalerput.

Kangiata Illorsuanik titartaasup illorsuup pileriartorneranut tunngatillugu suliamini peqataatimmanga iluatsitsilluarpunga. Taanna naapittarfiussasoq isumaqatigiissutigaarput. Sumiiffik takornariat nunaqartullu naapittarfiat, kisianni aamma piffissap – qanga pisimasut siunissamilu pisussat – naapiffiat ataqatigiilerfiallu. Tassani sermeq ukiullu sermeqarfiusut pillugit