Konglefall. Ein sabotasje av Eirik Ingebrigtsen

EIRIK INGEBRIGTSEN KONGLEFALL

EIN SABOTASJE

Om Sjøskade (2021):

«Ein original roman om mykje som går skeis. Bonus: Eit møte med samtidsli eraturens mest harmoniske tenåring»

MARTA NORHEIM , NRK , ÅRETS BESTE BØKER 2021

«Sterk miljøroman … Ingebrigtsen skriver bevegelig godt, han er en konge av komma, det le kortpustete språket bringer fram en rytme i teksten som kler det konkrete og hverdagslige … Det er en stillferdig jubel i denne romanen»

STEIN ROLL , ADRESSEAVISEN

«Eirik Ingebrigtsen imponerer igjen … Sjøskade er bli en lavmælt og formbevisst roman med stort trykk»

TURID LARSEN , DAGSAVISEN

«Medrivende om havet, døden, kjærligheten –og plasten i en gåsenebbhval … I år markerer Ingebrigtsen 20 år som forfa er, så det passer godt at han kommer med nok en sterk og aktuell bok, den å ende siden debuten»

SIGMUND JENSEN , STAVANGER AFTENBLAD

«Eg tilrår varmt denne boka til alle som vil ha ei språkleg sterk lesaroppleving og har glede av ein tekst som ikkje er ein duppande floskelpost på bokhavet»

ODD W . SURÉN , DAG OG TID

«den assosiative, suggererende stilen som særpreger romanteksten […] får Ingebrigtsen til å minne om både Jon Fosse og Gunstein Bakke, og kanskje også Tarjei Vesaas, som i sin tid utfordra de etablerte relasjonene mellom menneske og dyr»

ERIK ENGBLAD , VÅRT LAND

Om Kvit bok mørk vinter (2018): «en rystende bok om e ervirkningene av krigen og om et hat som fortsa er levende»

ANNE SCHÄFFER , VÅRT LAND

«En vakker norsk roman om et dystert, men samtidig viktig, tema fra europeisk samtid … Hans originalitet ligger i den språklige rikdommen og evnen til både å skildre menneskers hverdag og ta opp politiske tema»

SYLO TARAKU , AFTENPOSTEN

KONGLEFALL

EIN SABOTASJE

EIRIK INGEBRIGTSEN konglefall

EIN SABOTASJE

ROMAN

FORLAGET OKTOBER 2025

Jag kan inte skriva om det som jag redan vet lars norén

SØLVGRANA

Her er grantreet. Sølvgrana. Trestamma står eit stykke ut i vegen, går tvers over grøfta og fram til porten hos Eilert bonde, og ifølgje familiesoga hans stammar treet frå 1650-talet. Folk har lært Sølvgrana å kjenna gjennom hundreår, dei veit å lesa merka mellom treet og utmarksgranene, korleis trea kommuniserer og varslar kvarandre gjennom røtene, sender elektriske og kjemiske signal til kvarandre, ja, nokon hevdar at slike signal kan gå gjennom lufta òg. Om grana øvst i lia varslar om fare og slepper konglane sine, vil Sølvgrana få beskjed etter få sekund. Då vil Sølvgrana òg kunna sleppa konglane sine i eit forsøk på å kvitta seg med angripande sjukdomssmitte.

Dei siste hundre åra har Sølvgrana blitt rekna som eit avlstre. Biologar og tilsette ved Skogfrøverket kjem langvegsfrå når konglane opnar seg og knitrar i vårsola. Dei samlar inn konglar og frøskjel. Det er nokre år sidan sist no, på grunn av krigen, men snart vil nye studiegrupper koma tilbake, berre freden kjem? Ein kongle frå Sølvgrana er reinaste gullet. I kaldt vêr kan konglane varmast opp, klengjast i ein trommel til dei opnar

seg slik blåskjel blir lagde i kokande vatn til dei opnar seg.

Grantreet er ei diger kjegle og ruvar høgt over låven. Kven veit kor djupt og breitt røtene har fått utvikla seg? Det er lett å ha trua på det kraftige treet med den karakteristiske hellinga i trekrona som truar med å knekka i vinden, men som aldri gjer det. Stammeborken veks så sakte at lavet ikkje raknar frå verten sin, eit rynkete oppsyn med nokre aldersteikn nedst: utvekstar som verken er rot eller grein, men gammal, oppsamla kraft.

Og dei seier at du fell til ro står du tett inntil Sølvgrana, ja, ein mild varme vil treffa, ei lettheit vil breia seg, for om du står tre hos Sølvgrana, kan du sjå heile breidda og heile høgda, då kan du sjå opp og til sidene og ned igjen i eitt og same syn. Og om du ser svarte konglar falla frå tretoppen i samla flokk, kan du ønskja deg noko frå øvste hylle av all verdas rikdom. Ser du brune konglar deisa i bakken, kan du ønskja deg ein grøderik sommar og haust. Om du derimot ser grønskimrande og rubinraude konglar liggja strøydde ved granstamma, lyt du koma deg i hus og vera inne i tre dagar og tre netter for å unngå sjukdom.

Her står grantreet. Sølvgrana. Og ho skal spela ei avgjerande rolle i sabotasjeaksjonen ved Berarbrua i Sjuskog i desember 1942, saman med Eilert bonde, Milton prest og Anton trevarefabrikant.

EILERT

Og så kjem dei opp hit for å hausta av det dei ikkje har sådd, tenkjer Eilert bonde og røskar av den vesle kalenderlappen på kjøkkendøra, det har blitt 1. desember, og bokstavane i denne månaden har ein heilt eigen klang der dei skin imot han frå ganglyset. Der november er flat og nøytral, løftar desember i fleire av livets spørsmål, medan lysa blir tende innandørs, og mørket ute droppar til botnen før det heile snur igjen. Tidlegaste morgon, nokon vil kalla det natt. Og stemma frå radioen som fortalde om jødearrestasjonane, fleire hundre menneske, kanskje over 500, tenkjer Eilert, det burde vel ikkje overraska meg. Det er fleire år sidan Nationen skreiv varmt om planane om å senda jødane til Madagaskar. Vi må klara å skilja menneske, dyr og skog, tenkjer han og trakkar i støvlane ute i bislaget. Han opnar utgangsdøra, vil ned i stallen til Akar hest og sauane. Temperaturen har falle, svart himmel over utelampen og eit lett dryss snø på tunet friskar opp, det blir ryddigare enn elles. Eilert snur på terskelen og tar ned skinnlua frå knaggen. Det kjem eit skrap frå ei girkasse nedi vegen etterfølgt av motordur. Snakk om sola! tenkjer han og

ser den tyske offisersbilen svinga inn nede ved porten, ein militærjeep følgjer tett, og lyden putrar seg tjukk inn i landskapet og over gardstunet, inn i morgonen og inn i det omtåka hovudet til Eilert, der det stig fram ei einaste melding: Kva er det dei vil? Dei freser inn på tunet i kjepphøgt spor. Ein av soldatane hoppar av jeepen og opnar passasjerdøra på den blankpussa Buicken, og majoren som Eilert har møtt før, stig ut. Han kan ikkje hugsa namnet. Snart står alle okkupantane i ein slags formasjon med våpen rundt aksla og briskar seg ved bilpanseret, ja, majoren står der og vaglar litt før han, via soldaten som snakkar norsk, forklarar Eilert at han har høyrt om hesten Akars roande og heilande verknad. No vil han be bonden om å få stå hest. Måten han spør på, er roleg, det heile verkar ektefølt på Eilert, heilt noko anna enn oppsynet hans. Eilert ber han likevel stilt ryka og reisa medan han nikkar og viser veg bort til stallen der Akar står. Han kjenner auga til majoren i nakken, og no hugsar han namnet: Angerer. Det er framleis natt i stallen, lyden av rasling og breking aukar når følgjet trakkar inn. Hesten gjev bonden det smale auget når han overlèt reimane på det kjæraste dyret han eig, til major Angerer og seier: Ein kvart, bitte. Det er tidleg. Hesten er framleis søvnig, forklarar Eilert. Müde. Og via soldaten som snakkar norsk, får Eilert forklart at majoren ikkje skal sjå direkte inn i auga på Akar, berre stå sidelengs, roleg, på like fot med dyret, klø han på halsen og lena seg nær, deretter heilt inntil halsen. Slik vil han kunna koma inn i fellespuls, bli eitt med blodbanen til hesten, dette er noko han vil kunna kjenna. Då står du hest. Han er

ikkje noko yppig lenger no, majoren, ser heller litt knekt ut, spak, som om han står her i lyset frå hestars eigen Kristus og ventar på frelse, i skinet av store, vakre Akar hest. Major Angerer treng ikkje skrifta, dette er frivillig og mildt påtrengjande frå okkupanten den aller første vintermorgonen, og 1942 ebbar snart ut, ei tid prega av massearrestasjonen av jødane her heime og nederlag for tyskarane ved Stalingrad i Sovjetunionen på veg mot oljelagera i Baku.

Å stå hest er det ikkje mange som har opplevd, eller fått til, og ikkje er det mange hestar rundt om på gardane som har denne evna: å ta hesteståaren med inn i blodbanen sin. Bruset og varmen frå dyret legg seg over og går jamt med pulsen hos mennesket, og ein kjem raskt av age og over i det blir som kalla bliss: rein terapeutisk vinst for kropp og hovud med sitt kjøt og sine musklar, med aerob pust og åndeleg utjamning. Den fjortenårige, brunsvarte dølahesten Akar er skrudd saman på ein heilt makelaus måte, litt høgare, blankare, sterkare, rolegare og glupare enn dei vimsete nabohestane nede i bygda, eller dei særleg skye hestane som held til på liagardane. Her er eit lynne å snakka om, tenkte Eilert då dei fekk hesten til gards. Eit jamt, fint temperament, ein eigen lød på dei som står inntil hesten, og krafta som lyser ut av hesteauga, får noko til å leggja seg til ro. Eilert merkar sjølv at han blir rolegare av å vera rundt hesten sin, det lettar det tyngste arbeidet på garden eller oppe i skogen. Denne roa set seg i pusten, og etter eit par år med Akar skjøna Eilert at det gjekk an å stå hest hos Akar.

Eilert går ut av stallen og lukkar døra bak seg, tenkjer at dette eine tyskarmøtet vil Akar tola. Og det kjem latter frå ein av dei fem følgjesoldatane, og Eilert blir ståande litt på sida av dei, morgonlufta legg lokk på tunet. Ein av soldatane seier noko og set seg inn i jeepen. Den enorme Sølvgrana skyt opp som ei venleg kjempe ved sida av porten, og Eilert blir ståande og glana, kjenner han har vakna til no, kulden gjer han konsentrert, får han til å mysa med det eine auget medan han følgjer soldatane på tunet med det andre. Han fyrer opp røyken sin, ein halv sneip frå i går, tobakksflis i tørr einerblanding. Han syp på krigstobakken medan fleire av soldatane fyrer seg flotte sigarettar som på sitt vis lyser opp tunet. Det minner han om freden. Her er folksamt! Tunet funklar! Og det er ekte røykjesaker som blir fyrte opp, kan Eilert lukta, det slår han nesten i bakken, og når ein av dei spør om han vil ha ein sigarett, klarar han ikkje å seia nei, lagar seg ei kvittering i hovudet og rettferdiggjer tyskarsigaretten for seg sjølv som betaling for Akars hestetenester, ein rekneskap ingen skal spørja etter, ingen treng sjå. Eilert knip av sin eigen sneip og legg han tilbake i pakka, tar imot gullet, snur seg og fyrer opp. Han inhalerer, og det kjennest som om alt blodet i han blir bytt ut der og då. Himmelen blir høgare, vidar seg ut. Bonden kjem inn i blodbanen til naziindustriens tobakksforsyning utan å vilja det, men han må. Han nyt det og lèt som ingenting når dei spør om han ikkje har ei dotter på garden, særs vakker! Eilert blæs røyk og ser ei stjerne blinka skarpt over Sølvgrana. Det er eit særleg stjerneskin å snakka om, månen hjelper til, får si sol

frå verdas ende. Kvifor skal eg svara dei om Anne? tenkjer han. Grankonglane heng i svartlyset, svære, tunge klasar. Ramlar dei ned i eitt fall, vil dei treffa bølgjeblekktaket på uthuset og tilleggsplatene Eilert har skråstilt under takmønet og langs veggen over vedstabelen for å fanga heile lyden av konglefallet. Bonk-kabonk-bonk!

Det kjem til å bli den naturlegaste lyd, tenkjer Eilert, ei sterk varsling om at militærkolonnen frå tyskarleiren nærmar seg Berarbrua; eit varsel frå naturen og dei frie medhjelparane til dei ufrie folka som tutlar rundt i dette som minner om kvardag. Eit bråkete signal frå grantrea. Det er alt. Dette er den enkle planen, den naturlege fella. Slepper grantrea i varsel, skal brua sprengjast når militærkolonnen køyrer over brua. Eilert nærmar seg ei løysing, og både trollgran 5 oppe ved fallet og vesle trollgran 6 rett over vegen mot åkeren er i solid rotkontakt med Sølvgrana. Alle dei sju grantrea som har rotkontakt oppetter lia og vidare fram til anleggsvegen ved Sjuskog leir, er merkte, og varslingssystemet dei imellom blir sterkare og sterkare kvar dag no, sjølv om signalet ikkje kan bli tatt for gjeve. Dei første trea på testfeltet, dei tre grantrea på vestsida av lia, svartgran 1, grantopp 2 og signalgran 3, sleppte fleire konglar raskare enn den fjerde grana, etter Eilert si meining den viktigaste grana utanom Sølvgrana, grantreet som bind dei tre øvre saman med dei tre nedre, nemleg vestre signalgran 4. Dette treet, vestre signalgran 4, fann Eilert fram til ved å måla høgda med pinnemetoden han lærte av bestefaren. Han fann ein rett pinne og la inn mot kinnbeinet, heldt så fast i enden, og med armen heilt

i ro vippa han pinnen opp i vertikalen. No kunne han sikta mot treet som snart skulle få namnet vestre signalgran 4, medan han gjekk mot det, og med pinnearmen dønn i ro i forhold til kinnbeinet gjekk han fire skritt før pinnelengda dekte grantrelengda. På dette punktet visste han at trehøgda var lik avstanden frå treet og bort til han. Det flamma alltid opp ein indre jubel når han skritta mot eit tre og skjøna at han hadde funne høgda med denne pinnemetoden. Den matematiske metoden på to formlike trekantar tok aldri feil. Den store trekanten med treet var lik den vesle trekanten med pinnen. Vestre signalgran 4 målte 34 meter i høgda, og frå henne var det fri og god sikt ned til fallet og Trollgran 5. Likevel ville han testa vitaliteten i treet og laga eit utsnitt på stamma, fjerna borken og venta nokre dagar uti kvaeutfloda før han gnei melassevatn på borksåret og kvaa, fekk så bekrefta at utfloda stoppa, og at kvaa tok med seg melassen innover i treet, opp til konglane, nedover til røtene og heilt ut i sopprotsystemet. Energiresponsen var som ønskt.

Kva om grantrekjeda blir broten, tenkjer Eilert og tar eit nytt drag av sigaretten, om krafta forsvinn før varslingsimpulsen når fram til Sølvgrana? Klarar den enorme grana å omsetja energien og sleppa konglane med eit brak likevel? Eilert merkar korleis røyken døyver kvar stive muskel i kroppen og løftar fram klartanken: det ein tenkjer som ligg framfor sjølve tanken, det tenkte. Eit il! Og med ilinga verketrong. Å sørgja over at sigaretten no er ferdigrøykt, det vil han ikkje. Det kjem eit vrinsk frå

stallen. Eilert stumpar sigaretten og snur seg til soldaten som spurde om dottera, og fortel at Anne tenestegjer nede hos presten halve tida no etter at prestefrua blei sjuk. Soldaten nikkar og ser vekk.

Når major Angerer kjem ut frå stallen, om ikkje i tårer, så med raudkanta auge, grip han neven til Eilert og ristar han med begge sine. Han takkar og lagar ein grimase: Akar, seier han, å stå hest, seier han, på norsk seier han det, å stå hest! seier han, før han mumlar noko om Hitler som Eilert ikkje får tak i, set seg inn i bilen, og på kommando forsvinn alle sigarettar og soldatar òg inn i bilane som startar opp. Takk! seier soldaten og tolken før dei køyrer av garde. Eilert synest det er ein lette å få tunet tomt, stille og ryddig, og han tar seg sjølv i å kikka over sneipane på bakken, om nokon har fleire drag i seg. Han plukkar opp ein, men ombestemmer seg, lèt han falla til bakken. Han går inn i stallen for å kikka til Akar, lurar på om hesten skal få mulepose, men slår det frå seg, instinktet no seier spar på varene. Seinare skal dei ri seg ein tur på skogen og leggja inn ved i Berghola, klar til Adler, Eilerts gamle studiekamerat og no flyktning, jaga opp hit til Sjuskog fordi han er jøde, ønskt opp hit i kraft av å vera biolog og skogsbotanikar. Det er Adler som skal sjekka om det er nok fart på grantrea og i konglane. Det er han som kan faget, men både som person og som fagmenneske er han trua, tenkjer Eilert, og det er ei skam at vi må smugla han opp hit, tenkjer han og hengjer stallykta på veggen. Fleire av sauane på båsen har alt kome i gang med morgonbrekinga og småskrapinga

si. Akar står først roleg med smal, fuktig augestripe, som i halvsvevn. Sleit majoren ut dyret? tenkjer Eilert og løftar lampen opp til hesten for ein kikk. Han fører fjøslykta litt fram og tilbake langsetter hestekroppen, litt på måfå, før han snur seg mot sauane og vil begynna å strø litt borte hos dei. Brått kastar Akar på hovudet og prustar, auga opnar seg før dei vrengjer seg i ei kjapp vending, og no legg Eilert merke til dampen, vanlegvis eit mjukt teppe rundt hestekroppen i morgonstallen; no kvervlar og står det damp mot taket som etter ei seig skogsøkt. Akar baksar og vrinskar til. Eit bakspark får eine båsbjelken til å knekka tvert, det singlar i veggen.

Så då! seier Eilert høgt og skvett, trekkjer opp ein boge rundt spiltauet til Akar og går bort til havresekken, kjem bort til hesten sin og gjentar så då, så då, klappar han litt på halsen. Han trær sekken kjapt på, reine smokken for dette elles rolege vesenet. No står hesten i eit slags kav, og Eilert må godsnakka med han. Må eg stalla deg om, då, Akar? tenkjer han. Og er det verdt det? Å dela av krafta Akar har i seg, å hjelpa sambygdingane som søkjer hjelp og vil stå hest, har vore viktig for Eilert.

Men det er ikkje verdt det om Akar mistar kraft? Han sløkkjer og hengjer lampen tilbake på kroken, seier så då, så då til Akar medan han går ut og lukkar stalldøra bak seg.

Eilert går inn i det enno sovande huset og vil koka kaffi, han legg i omnen og får nok startvarme til å varma opp kaffikjelen frå kvelden før. Beiskt, tynngruta skvip som han har lært å setja pris på, varmt mot tunga, ein slik

EIRIK INGEBRIGTSEN (f. 1975) debuterte som forfa ar med romanen Vesen i 2001. Han har sidan skrive romanane Snø dempar lyd, tre lukkar inne (2003), Vendrakovic (2006), Viddesyn (2009), Heimfall. Ei juleforteljing (2012), Spikrar frå fallande plankar (2015), Kvit bok mørk vinter (2018) og Sjøskade (2021). I 2013 fekk Eirik Ingebrigtsen Sultprisen for forfa arskapet, og i 2016 blei han tildelt Nynorsk li eraturpris. To gonger har han bli nominert til Ly ernes romanpris. Konglefall. Ein sabotasje er hans niande roman.

Forfa arportre : Finn Ståle Felberg

Omslag: Egil Haraldsen | Exil Design

Det er vinter og krig, og nede i bygda ligg frosne åkrar og utrulla piggtråd. På garden til Eilert står den mektige Sølvgrana, treet som er så majestetisk og vakkert at folk, i alle fall før krigen, kom langvegsfrå for å sjå det.

Sølvgrana skal spela ei avgjerande rolle i sabotasjeaksjonen ved Berarbrua i Sjuskog i desember 1942, som bonden Eilert, presten Milton og trevarefabrikanten Anton planlegg saman. I sin utstuderte og gåtefulle motstandskamp stolar dei òg på schæferhunden Raum og den fjortenårige, brunsvarte dølahesten Akar. Dei tre dyrkar normalitet i arbeidet på garden, trevarefabrikken og i kyrkja, samtidig er det samarbeidet deira som får fram skaparkra og ei sterk økologisk tru.

Med Konglefall. Ein sabotasje har Eirik Ingebrigtsen skapt ein roman som på si særeigne vis foreinar realisme og magi. Konglefall. Ein sabotasje kan lesast som ein allegori over ein krig som har vore på norsk jord, men òg som ein dystopi og eit varsel om ei trugande framtid.