In Nederland werken we hard aan onze lichamelijke gezondheid, maar mentale gezondheid blijft vaak onderbelicht. De beweging naar mentale gezondheid voor iedereen (MenTAAL) wil dat veranderen. Mentale gezondheid is geen luxe, maar een basisbehoefte. Iedereen krijgt te maken met stress, tegenslagen of moeilijke emoties. Toch is mentale gym geen vak op school, zoals maatschappijleer of lichamelijke opvoeding. MenTAAL wil mensen de woorden en hulpmiddelen bieden om over hun mentale gezondheid na te denken, erover te praten en eraan te werken.

Het boekje De basis van mentale gezondheid – ontdek de vijf pijlers, geschreven door psychiater Tom van Mierlo, vormt de kern van deze beweging. Het is gratis beschikbaar via www.deBasisvanMentaleGezondheid.nl en bedoeld voor jongeren, ouders, professionals en beleidsmakers. Sinds de lancering een half jaar geleden zijn er al veel activiteiten gestart, zoals gesprekken, toneelstukken, workshops en bijeenkomsten in de regio en het land. Een goed voorbeeld is een ouderavond in Boxtel, waarover je meer leest in deze themapagina's.

Word jij ook enthousiast?

Meld je dan aan als ambassadeur via www.deBasisvanMentaleGezondheid.nl en ontdek hoe jij kunt bijdragen aan een mentaal veerkrachtige samenleving.

Artikel 1

Hoe voel jij je vandaag?

Studenten zetten mentale gezondheid op de kaart

Een simpel kaartje, een gekleurde smiley en de vraag: hoe voel jij je vandaag? Zes enthousiaste studenten van Avans stonden tijdens de Week van de Mentale Gezondheid op de Onderwijsboulevard in Den Bosch met hun kleurrijke actie. Samen met Reinier van Arkel wilden zij 500 ingevulde ‘smileys’ verzamelen om te ontdekken hoe studenten zich écht voelen.

Deelnemers konden kiezen uit vijf opties, van ‘helemaal niet goed’ tot ‘supergoed’, en hun keuze op de achterkant toelichten. “De meeste studenten zeggen dat het goed met hen gaat,” vertellen de initiatiefnemers. “Maar als het minder goed gaat, gaan we het gesprek aan en verwijzen we hen bijvoorbeeld door naar hulp op school.”

Er was ook een expert van Youthlab (1) aanwezig om met studenten te praten over hun mentale welzijn. “Het blijft lastig om open te zijn tegen iemand die je niet kent, maar sommige studenten durven dat wél, en daar zijn al mooie gesprekken uit voortgekomen.”

De actie is bedoeld om bewustwording te vergroten. “We willen zichtbaar maken hoe studenten zich voelen, en laten zien dat het normaal is om je soms minder goed te voelen,” zeggen de studenten.

(1) www.youth-lab.nl Youthlab, een Bosch stadsnetwerk vóór, dóór en mét jongeren.

Artikel 2

Samen praten over mentale gezondheid: een ouderavond met impact

Mentale gym is gek genoeg geen vak op school. Terwijl leerlingen wel les krijgen in wiskunde, Engels en maatschappijleer, blijft mentale gezondheid vaak onderbelicht. En dat terwijl steeds meer jongeren kampen met stress, somberheid of prestatiedruk. Tegelijkertijd wordt het vanwege de groeiende krapte op de arbeidsmarkt steeds moeilijker om de juiste hulp te vinden.

Ook ouders van leerlingen van het Baanderherencollege en het Jacob Roelandslyceum in Boxtel, scholen voor voortgezet onderwijs (praktijkonderwijs, vmbo, havo, vwo), maken zich zorgen over de prestatiedruk en invloed van sociale media op hun kinderen. Daarom organiseerde de ouderraad op donderdag 17 april een thema-avond over mentale gezondheid. In samenwerking met Helder Theater en psychiater Tom van Mierlo stond een toneelvoorstelling centraal, gebaseerd op het boekje De basis van mentale gezondheid (1,2).

Gemma Janssen is ondersteuningscoördinator op het Baanderherencollege. In dit artikel vertelt zij over de ouderavond, hoe het met jongeren op haar school gaat en het belang van een gemeenschappelijke taal en samenwerking rondom dit thema.

“Het is fijn te merken dat je niet de enige bent” ouder

Een groeiende zorgvraag

Gemma ziet dat de zorgvragen van leerlingen en ouders de afgelopen tien jaar sterk zijn toegenomen. Waar eerder op bijna elke vraag werd ingegaan, maakt de school nu bewustere keuzes. Ze vertelt hierover: “Niet elke vraag vraagt om ondersteuning van ons; sommige horen bijvoorbeeld bij de normale ontwikkeling van een leerling in het voortgezet onderwijs.De hoeveelheid en complexiteit van ondersteuningsvragen neemt toe, waardoor we als school kritischer moeten kijken naar wat echt onze aandacht nodig heeft en waar onze rol ligt.”

Zorgen over jongeren

Op de vraag of er zorgen zijn over de mentale gezondheid van de leerlingen zegt ze dat er op school signalen zijn zoals regelmatig verzuim, signalen die serieus genomen moeten worden. En er zijn kinderen die zich niet gezien voelen. Maar er zijn ook positieve dingen: “Er is rust in de gangen, leerlingen hebben plezier met elkaar.”

Ze noemt sociale media als een van de grootste zorgen. “Wat daar gebeurt is soms ongrijpbaar. Pesten, filmpjes die gedeeld worden, dat gaat heel ver.” Op school zijn telefoons daarom verboden tijdens lestijd. “Dat scheelt al veel en geeft bovendien voordelen, het stimuleert het onderlinge sociale contact, wat ook weer een positief effect heeft op het mentale welbevinden. En ook de concentratie tijdens de lessen is beter.”

Naast sociale media bestaat toegenomen problematiek rond vapen, drugsgebruik en sexting. Dit leidt vaak tot ingewikkelde, complexe situaties.

Een andere zorg van Gemma Janssen zijn kwetsbare leerlingen, zoals nieuwkomers. Een op de zeven leerlingen op deze school heeft geen Nederlandse achtergrond. De school zet zich in voor inclusie door bijvoorbeeld muziek uit verschillende culturen te draaien en vlaggen op te hangen die de diversiteit weerspiegelen. “Het is belangrijk dat deze leerlingen zich gezien voelen en er een veilige omgeving is op school waarin zij zich thuis voelen. Dat maakt hen mentaal sterker en minder ontvankelijk voor negatieve invloeden.”

Theater als spiegel

De avond bestond uit een afwisseling van toneel en uitleg. Helder Theater speelde herkenbare situaties uit het dagelijks leven, afgewisseld met toelichting van psychiater Tom van Mierlo.

De voorstelling liet op herkenbare wijze situaties zien waar ouders tegenaan lopen. “Ze speelden een kind dat zich terugtrok op haar kamer. Wanneer maak je je als ouder zorgen? En wanneer niet?” Gemma was onder de indruk van de manier waarop het thema normaliseren werd uitgewerkt. “Iets hoeft niet meteen een probleem te zijn. Dat stuk gaf kracht. Je merkte dat het in de zaal goed ontvangen werd.”

Normaliseren en gevoel erkennen

Een belangrijk ander thema van de avond was het erkennen van gevoelens. “In veel gezinnen mag boosheid er niet zijn,” zegt Gemma. “Tom legde uit dat boosheid ook een emotie is, en dat het belangrijk is om die bespreekbaar te maken.”

“Hoe kom ik meer in contact met mijn kind” ouder

Er werden ook andere handvatten gegeven. Gemma: “Het ging bijvoorbeeld over een vader die het gevoel van het kind niet serieus nam en een moeder die er juist heel erg in meeging. Ook een herkenbare situatie waar we lang over gesproken hebben: Hoe vind je een goede balans?”

Werken aan weerbaarheid

Op school wordt gewerkt met de methode GRIPP (Groepsvorming, Identiteit en Pestpreventie). Mentoren besteden extra tijd aan thema’s als sociale druk, omgaan met social media en faalangst. “Het is een eenvoudig pakket, afgestemd op de dagelijkse wereld van een leerling. We hebben GRIPP ambassadeurs die mentoren trainen, zodat iedereen dezelfde taal spreekt.”

Een oproep tot samenwerking

De ouderavond maakte veel indruk. “Het was de eerste keer dat Helder theater en Tom van Mierlo samenwerkten op de planken, maar het liep alsof ze dit al tien keer hadden gedaan,” zegt Gemma. “Ik zou het mooi vinden als dit breder ingezet kan worden: op andere scholen, bij ouderraden, in bibliotheken en bij hulpverleners binnen de gemeente. Om samen te werken aan een gedeelde taal over mentale gezondheid.”

"Heerlijk interactief, herkenbaar en leerzaam; is er ook een versie voor pubers?” ouder

De avond liet zien hoe krachtig theater kan zijn als middel om het gesprek over mentale gezondheid op gang te brengen. Door ervaringen te delen, gevoelens te erkennen en te normaliseren, ontstaat ruimte voor begrip en veerkracht - bij ouders, leerlingen én professionals.

(1) Meer informatie op www.debasisvanmentalegezondheid.nl. Op deze website kun je het boekje De basis van mentale gezondheid; ontdek de vijf pijlers gratis downloaden. En wil jij meer doen voor de beweging naar mentale gezondheid voor iedereen? Dan kun je je op de website aanmelden als ambassadeur.

(2) De basis van mentale gezondheid, ontdek de vijf pijlers beschrijft op eenvoudige en herkenbare wijze wat mentale gezondheid eigenlijk is. Het laat zien dat iedereen invloed heeft op zijn of haar eigen veerkracht. Want aan je mentale gezondheid kun je zelf werken – net zoals aan je fysieke gezondheid. Het boekje biedt handvatten om gevoelens te herkennen, te benoemen en te normaliseren. Het helpt jongeren (en hun ouders) om woorden te geven aan wat ze voelen, en om te begrijpen dat niet elk probleem meteen zorgelijk hoeft te zijn. Door hierover te praten, ontstaat ruimte voor mentale veerkracht.

Auteur: Tom van Mierlo, psychiater en voorzitter Raad van Bestuur Reinier van Arkel

Artikel 3

Missie Mentaal: samen aan zet

Op 5 juni gaf Reinier van Arkel samen met het RIVM en GGD-GHOR Nederland een workshop tijdens het congres van Missie Mentaal (1). Het onderwerp was de mentale gezondheid van jongvolwassenen, die stevig onder druk staat. Dat bleek opnieuw uit de gepresenteerde resultaten van de Gezondheidsmonitor 2024. Jongeren gaven zelf adviezen, zoals meer openheid, verbinding en bewustwording rond sociale media. Deze sluiten goed aan bij de inzichten van De basis van mentale gezondheid die pleit voor een cultuurverandering waarin mensen zich realiseren dat zij zélf aan hun mentale gezondheid kunnen werken. Tijdens de workshop zijn concrete acties geformuleerd die we met Missie Mentaal verder vormgeven.

Enkele acties die met Missie Mentaal worden uitgewerkt.

Opvoeding

Ouders krijgen via ‘proeverijen’ in een vroeg stadium handvatten om hun kind mentaal weerbaar te laten opgroeien.

Onderwijs

Scholen worden geholpen bij het integreren van mentale gezondheid in hun visie, werkwijze en dagelijkse praktijk.

Thuis/gezin

Ouders krijgen ondersteuning bij het omgaan met sociale media. Er is aandacht voor schermgebruik, algoritmes en online verleidingen, waarbij ook Jeugdgezondheidszorg (JGZ) een rol speelt.

Missie Mentaal (www.missiementaal.nl) is een landelijke beweging die zich inzet voor het bevorderen van mentale gezondheid als een gedeelde maatschappelijke verantwoordelijkheid. De beweging maakt deel uit van de kabinetsbrede aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal.

Advies van jongvolwassenen

Maak mentale gezondheid bespreekbaar

• Openheid over mentale gezondheid

• Laagdrempelige informatie en ondersteuning aanbieden

• Verlaag drempel om hulp te zoeken

• Onderwerp normaliseren via sociale media en influencers

Zoek naar verbinding

• Minder focus op verschillen, meer op inclusie en verbinding

• Respectvolle dialogen en ontmoeting tussen groepen

• Politici en bekende personen verbinding opzoeken en verbindend uitspreken

Beperk de invloed van sociale media

• Bewust maken van eigen gebruik

• Stel normen die worden gepromoot ter discussie