Beter slapen, betere zorg

Een nieuwe aanpak voor slaapproblemen bij mensen met een ernstige psychiatrische aandoening

Voor zijn masteropleiding Advanced Nursing Practice onderzocht Samuël Hartgers hoe slaapproblemen bij mensen met een ernstige psychiatrische aandoening systematisch kunnen worden opgespoord en herkend. Zijn masterscriptie schreef hij voor zijn FACT-team* om daarmee de zorgkwaliteit te verhogen.

Hoe schadelijk zijn slaapproblemen?

Slaapproblemen kunnen leiden tot prikkelbaarheid, geheugenproblemen of zelfs lichamelijke klachten. Daarnaast kunnen ze leiden tot psychiatrische klachten, zoals emotionele ontregeling of cognitief disfunctioneren. Dit zijn risicofactoren om een psychiatrische aandoening te ontwikkelen. Denk aan een depressieve-, angst- of verslavingsstoornis.

Mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) hebben een grotere kans op een slaapstoornis, zoals slapeloosheid (insomnia), slaapapneu of het rusteloze benen syndroom. Het kan zelfs zorgen voor meer psychiatrische ontregeling.

Deze tweerichtingsrelatie maakt het dus extra belangrijk om slaapproblemen goed op te kunnen sporen en herkennen.

Het belang van het begrijpen ervan

Onterecht bestaat er vanuit hulpverleners de aanname dat slaapproblemen verdwijnen door de psychiatrische stoornis te behandelen. Dat is niet zo. Door ze niet te herkennen blijven ze bestaan en kunnen ze een behandeling van de psychiatrische klachten in de weg staan. Door beter te begrijpen hoe ‘slaap’ en ‘psychiatrie’ samenhangen, kunnen hulpverleners gerichter behandelen. Dit leidt tot betere zorg en bevordert het herstel van cliënten.

Innovatie - nieuw hulpmiddel

Samuël ontwikkelde een praktisch hulpmiddel: een stroomdiagram dat stap voor stap laat zien hoe hulpverleners slaapproblemen kunnen herkennen en welke vervolgstappen ze kunnen nemen. De werkwijze begint met het stellen van enkele oriënterende vragen over slaap, zoals de kwaliteit en de frequentie van de problemen. Als er een vermoeden is van een probleem, volgt een uitgebreide slaapanamnese (verdiepende vragen op basis van vijf thema’s waaronder ernst, slaapgedragingen en verschijnselen overdag), eventueel aangevuld met een heteroanamnese (beoordeling van slaapkwaliteit door naasten). Om te beoordelen om welke slaapstoornis(sen) het gaat, volgt een slaapkalender en de HSDQ (Holland Sleep Disorders Questionnaire).

De HSDQ is een vragenlijst waarmee de meest voorkomende slaapstoornissen kunnen worden herkend. Op een 5-puntsschaal dient de cliënt, naastbetrokkene of verpleegkundige 32 uitspraken te beoordelen, zoals “Ik heb overdag last van vermoeidheid” en “Ik word ’s morgens met een droge mond wakker”.

De vervolgstappen

Als er een of meerdere slaapstoornissen worden vastgesteld, biedt het stroomdiagram aan hulpverleners de juiste vervolgstappen. De volgende vier meest voorkomende slaapstoornissen vind je daarin terug, met ieder een voorbeeld van een vervolgstap:

• Rusteloze benen syndroom: ‘volg protocol rusteloze benen’

• Obstructieve slaapapneu: ‘verwijs direct door naar het slaapexpertisecentrum’

• Insomnia: ‘behandel met cognitieve gedragstherapie voor insomnia (CGT-I)’

• Nachtmerries: ‘indien het trauma gerelateerd is, behandel met EMDR’

De praktijkervaring

Samuël ervaart dankzij het inzetten van de instrumenten een positieve effect op de zorgkwaliteit richting cliënten. Omdat de behandeling ‘slaap’ behoort tot zijn specialisme, is het nu zo dat zijn collega’s hun cliënten naar hem doorverwijzen. De vervolgstap zal zijn dat hij het integreert in zijn team, zodat meer collega’s de slaapproblemen kunnen herkennen.

Voor wie met het eigen team deze stap ook wil zetten is Samuëls advies om naast scholing deze nieuwe aanpak projectmatig te implementeren.

Wil jij slaapproblemen voorkomen?

Het ontspannen van het lichaam is een goede oefening. Download bijvoorbeeld de app 'Mindfulness coach' van zorgverzekeraar VGZ. Ook bieden ggz-instellingen online mindfulness en ‘beter slapen’ cursussen aan. Bij Reinier van Arkel en Ypse gaat dat via Minddistrict: https:// mijnreinier.e-behandeling.nl/nl

Probeer alvast deze tips:

• Overdag: neem alleen in de ochtend cafeïne.

• Avond: zorg dat je warm bent, vooral je handen en voeten.

• Nacht: keer je wekker om.

Publicatie van het onderzoek

Het onderzoek is uitgevoerd als masterthesis aan de Hogeschool Utrecht en is beschikbaar binnen Reinier van Arkel. Voor geïnteresseerden is het mogelijk om via de organisatie contact op te nemen met Samuël Hartgers: info@reiniervanarkel.nl.

* Het FACT-team (Flexible Assertive Community Treatment) behandelt en begeleidt cliënten met vaak ernstige psychiatrische problematiek, die zich ook uit in problemen bij maatschappelijk functioneren, wonen en werken. Deze cliënten zijn vaak het beste geholpen in hun eigen leefomgeving.