Concerttoelichting | Symphonie fantastique

Concerttoelichting

vr 17 oktober 2025 • 20.15 uur

zo 19 oktober 2025 • 14.15 uur

PROGRAMMA

dirigent Kazuki Yamada

piano Alexandre Kantorow

Tōru Takemitsu (1930-1996) How Slow the Wind (1991)

Camille Saint-Saëns (1835-1921)

Pianoconcert nr. 5 in F, op. 103, ‘Egyptische’ (1896)

• allegro animato

• andante

• molto allegro

pauze

Hector Berlioz (1803-1869) Symphonie fantastique : Épisode de la vie d’un artiste, op. 14 (1830)

• Rêveries – Passions

• Un bal

• Scène aux champs

• Marche au supplice

• Songe d’une nuit du sabbat

Einde concert ca. 22.15 / 16.15 uur

Vorige uitvoeringen door ons orkest: Takemitsu How Slow the Wind: eerste uitvoering door ons orkest

Saint-Saëns Pianoconcert nr. 5: mrt 2010, piano Nicholas Angelich, dirigent Yannick Nézet-Séguin

Berlioz Symphonie fantastique: dec 2021, dirigent Lahav Shani

Een uur voor aanvang van het concert geeft Arjen Leendertz een inleiding op het programma, toegang € 7,50. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.

Cover:Foto Patrick Hendry (Unsplash)

‘Caïro, zonsondergang boven de Nijl’, ingekleurde fotokaart, eind 19de of begin 20ste eeuw. Coll. American University in Cairo

Muzikale verhalen

De wind en de zee, een dromerige boottocht over de Nijl, een fatale hartstocht: de werken in dit programma baseren zich alle drie op niet-muzikale gegevens. Bij Takemitsu en Saint-Saëns levert dat subtiele sfeertekeningen op, bij

Berlioz de spectaculaire soundtrack van een onmogelijke liefde.

Motorgeluid en mystiek

Een evocatieve sfeer, zoals in de muziek van Takemitsu, klinkt ook in het Vijfde pianoconcert van Camille Saint-Saëns, maar in een heel andere, negentiende-eeuwse context. Zoals in meer van Saint-Saëns’ stukken ademt dit pianoconcert de sfeer van verre oorden. In reizen vond hij het geluk, nadat hij dat in de liefde niet wist te vinden: het huwelijk met zijn twintig jaar jongere vrouw hield geen stand nadat ze in anderhalve maand tijd hun beide kinderen hadden verloren.

Wind en zee ‘Een perspectief op geluid’, zo beschreef de Japanse componist Tōru Takemitsu zijn How Slow the Wind. Takemitsu vond zijn inspiratie voor dit werk in een zeer kort gedicht van de Amerikaanse Emily Dickinson: ‘How slow the wind, how slow the sea, how late their feathers be!’ (‘Hoe traag de wind, hoe traag de zee, zo laat hun verenkleed!’). Het korte openingsmotief verplaatst zich van instrument naar instrument en ontwikkelt zich telkens weer een stukje verder. Met het terugkeren van deze melodie, en daarna steeds een moment van rust, heeft Takemitsu het karakter van eindeloos terugkomende windvlagen en golven in de zee verklankt. De subtiele veranderingen die het motief in How Slow the Wind ondergaat, zag hij als een manier om hedendaagse muziek aan een breed publiek te presenteren. Zoals hij het zelf formuleerde: het ‘overbrengen van leven in muzikale indrukken’.

Het geluk in de muziek verloor SaintSaëns gelukkig nooit: in zijn lange leven componeerde hij stukken in alle soorten en maten, van symfonieën tot opera’s en van religieuze muziek tot concerten. Het ging hem allemaal even vlot af. ‘Ik maak muziek zoals een appelboom appels maakt’, was SaintSaëns’ simpele, maar treffende uitspraak over het gemak waarmee hij componeerde. Maar componeren was niet zijn enige bezigheid: hij was gevierd concertpianist, las op zijn zevende al Latijn, sprak later meerdere talen vloeiend, was bezig met filosofie, astrologie en archeologie en schreef boeken.

Het Vijfde pianoconcert componeerde Saint-Saëns in drie weken tijd in een hotel in Caïro – vandaar de bijnaam ‘Het Egyptische’. De stijl is typisch Saint-Saëns: een mix van Duitse romantiek en Franse verfijning. Zoals de meeste van zijn concerten heeft het Vijfde pianoconcert een rustig begin, waarna zich vervolgens vloeiende melodieën ontwikkelen. Aan het begin van het virtuoze derde deel speelt de piano een wat onduidelijk, laag motief. Daarmee heeft Saint-Saëns vermoedelijk de motor van het bootje verklankt, waarmee hij een tocht over de Nijl maakte. Maar het Egyptische karakter van dit pianoconcert is vooral in het tweede

deel te vinden. Zonder echt Afrikaanse muziek te imiteren, heeft Saint-Saëns daarin een heel eigen klankwereld gecreëerd. Door het gebruik van modale toonladders en een richtingloos, zwevend gevoel lijkt het haast of dit deel geïmproviseerd wordt. ‘De passage in G-groot,’ verklaarde hij later, ‘is een Nubisch liefdesliedje dat ik de schippers op de Nijl hoorde zingen.’ De mystieke sfeer van dit Andante roept een gevoel van ‘ver weg’ op. Minstens zo ver weg als Egypte.

In Un bal, het tweede deel, probeert de held zijn geliefde te vergeten. Hij zoekt afleiding op een dansfeest, maar de gedachte aan haar blijft hem zelfs daar nog achtervolgen. Zoekend naar rust op het platteland (deel 3: Scène aux champs) wordt de held overvallen door een bang voorgevoel. Door opiumgebruik in een diepe slaap beland begaat hij in een boze droom een crime passionel: hij doodt zijn geliefde.

Met de Symphonie fantastique schreef Berlioz de soundtrack van zijn eigen liefdesavontuur

Hartstocht en hekserij

Ook Hector Berlioz beleefde een ongelukkige liefdesgeschiedenis. Maar anders dan SaintSaëns, die er in zijn muziek hooguit bedekte toespelingen op maakte, maakte Berlioz zijn lotgevallen expliciet tot onderwerp van een symfonie. Met de Symphonie fantastique schreef hij de soundtrack van zijn eigen liefdesavontuur. ‘Episode uit het leven van een artiest’ was de ondertitel die Berlioz zijn stuk gaf. Die artiest was niemand minder dan hijzelf. In de vrouwelijke hoofdpersoon die in zijn symfonie opduikt, konden intimi Harriet Smithson herkennen, de Ierse actrice op wie de componist hopeloos verliefd was. De liefde vlamt meteen op in het eerste deel. Al na enkele minuten spelen fluit en viool een melodie die de heldin van het verhaal uitbeeldt – de held valt als een blok voor haar. Zo’n muzikaal motief dat aan een specifiek karakter is gekoppeld, zou Wagner later in de vorm van Leitmotieven tot zijn handelsmerk maken.

In het vierde deel, Marche au supplice, wordt hij daarvoor openbaar terechtgesteld. Met zijn hoofd op het hakblok hoort hij nog de melodie van zijn geliefde. Dan valt de bijl met een harde klap, waarna zijn afgehakte hoofd het schavot afstuitert (plink-plonk), begroet met tromgeroffel en triomfantelijk kopergeschal. Dat had het einde van de symfonie kunnen zijn, maar Berlioz is nog niet klaar met zijn verhaal. In het vijfde deel trekt hij alle registers open. De held belandt in een vagevuur, terwijl de es-klarinet zijn geliefde als een heks ten tonele voert. Doodsklokken luiden de eeuwenoude melodie in van het Dies irae uit de katholieke dodenmis. Voor nog meer angst en beven zorgen de strijkers, die met het hout van de strijkstok de snaren ranselen – een geluid van dansende skeletten. In de Symphonie fantastique heeft Berlioz het er heel wat spectaculairder aan toe laten gaan dan in de werkelijkheid. Na talloze vergeefse pogingen ging Harriet Smithson toch in op zijn avances, maar het huwelijk was niet wat hij ervan hoopte. Tien jaar later ging het als een nachtkaars uit.

Bart de Graaf

Kazuki Yamada • dirigent

Geboren: Kanagawa, Japan

Huidige positie: Music Director City of Birmingham Symphony Orchestra (CBSO), Artistic and Music Director Orchestre Philharmonique de Monte-Carlo, aankomend chef-dirigent Deutsches Symphonie-Orchester Berlin (vanaf 2026–2027)

Studie: Tokyo University of the Arts: orkestdirectie met Ken-Ichiro Kobayashi en Yoko Matsuo

Prijzen: Eerste Prijs Besançon Internationaal Dirigentenconcours 2009, Akeo Watanabe Music Foundation Music Award 2012, Hideo

Saito Memorial Fund Award 2012

Doorbraak: 2012: debuut CBSO, benoeming tot vaste gastdirigent Orchestre de la Suisse Romande

Debuten in 2025-2026: Berliner Philharmoniker, Filarmonica della Scala, Swedish Radio Symphony Orchestra, Cleveland Orchestra, New York Philharmonic, San Francisco Symphony

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2025

Alexandre Kantorow • piano

Geboren: Clermont-Ferrand, Frankrijk

Studie: piano vanaf vijfjarige leeftijd aan het conservatorium van Pontoise, vervolgstudie bij Pierre-Alain Volondat, Igor Lazko (Schola Cantorum de Paris), Frank Braley en Rena Shereshevskaya

Prijzen: eerste prijs, gouden medaille en Grand Prix op het 16de Internationale Tsjaikovskiconcours, 2019; Gilmore Artist Award 2023, Ridder in de Orde van de Kunsten en Letteren en Ridder in de Nationale Orde van Verdienste (Frankrijk)

Solo-optredens: Pittsburgh Symphony Orchestra, Royal Philharmonic Orchestra (BBC Proms), Orchestre Philharmonique de Radio France, Orchestre National de France, Mariinsky Theatre Orchestra, Budapest Festival Orchestra, Hong Kong Philharmonic Orchestra

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2021

Agenda

Music for Breakfast 1

zo 26 oktober 2025 • 10.30 uur

Dudok in het Park musici en programma zie rpho.nl

do 30 oktober 2025 • 20.15 uur

vr 31 oktober 2025 • 20.15 uur

dirigent Robin Ticciati

piano Yuja Wang

Haydn Chaos uit Die Schöpfung

Ligeti Pianoconcert

Mahler Vijfde symfonie

Harry Potter in Concert, deel 1

zo 12 november 2025 • 19.30 uur

do 13 november 2025 • 19.30 uur

vr 14 november 2025 • 19.30 uur

za 15 november 2025 • 19.30 uur

zo 16 november 2025 • 13.30 uur

dirigent Justin Freer

Williams Harry Potter and the Philosopher’s Stone

Sint Sing Along (3+)

wo 19 november 2025 • 13.30 en 16.00 uur - de Doelen

dirigent & arrangeur Ronald Ent Sinterklaas Sinterklaas

Stip en Stippel Rik van der Loos en Maaike Wijntje

koor Kanariepieten koor van Jeugdtheater Hofplein

script en regie Peter Speijer

vr 21 november 2025 • 20.15 uur

zo 23 november 2025 • 14.15 uur

dirigent Bas Wiegers

piano Kirill Gerstein

Ivičević Black Moon Lilith

Adès Pianoconcert

Stravinsky Petroesjka

Chef-dirigent

Lahav Shani

Eredirigent

Orkestleden

Yannick Nézet-Séguin

Vaste gastdirigent

Tarmo Peltokoski

Eerste viool

Marieke Blankestijn, concertmeester

Vlad Stanculeasa, concertmeester

Quirine Scheffers

Hed Yaron Meyerson

Saskia Otto

Arno Bons

Rachel Browne

Maria Dingjan

Marie-José Schrijner

Noëmi Bodden

Petra Visser

Sophia Torrenga

Hadewijch Hofland

Annerien Stuker

Alexandra van Beveren

Marie Duquesnoy

Giulio Greci

Tweede viool

Charlotte Potgieter

Frank de Groot

Laurens van Vliet

Elina Staphorsius

Jun Yi Dou

Bob Bruyn

Eefje Habraken

Maija Reinikainen

Babette van den Berg

Melanie Broers

Tobias Staub

Sarah Decamps

Altviool

Anne Huser

Roman Spitzer

Galahad Samson

José Moura Nunes

Kerstin Bonk

Janine Baller

Francis Saunders

Veronika Lénártová

Rosalinde Kluck

León van den Berg

Olfje van der Klein

Jan Navarro

Cello

Emanuele Silvestri

Gustaw Bafeltowski

Joanna Pachucka

Daniel Petrovitsch

Mario Rio

Eelco Beinema

Carla Schrijner

Pepijn Meeuws

Yi-Ting Fang

Killian White

Paul Stavridis

Contrabas

Matthew Midgley

Ying Lai Green

Jonathan Focquaert

Arjen Leendertz

Ricardo Neto

Javier Clemen Martínez

Fluit

Juliette Hurel

Joséphine Olech

Manon Gayet

Fluit/piccolo

Beatriz Baião

Hobo

Karel Schoofs

Anja van der Maten

Hobo/althobo

Ron Tijhuis

Klarinet

Julien Hervé

Bruno Bonansea

Alberto Sánchez García

Klarinet/ basklarinet

Romke-Jan Wijmenga

Fagot

Pieter Nuytten

Lola Descours

Marianne Prommel

Fagot/ contrafagot

Hans Wisse

Hoorn

David Fernández Alonso

Felipe Freitas

Wendy Leliveld

Richard Speetjens

Laurens Otto

Pierre Buizer

Trompet

Alex Elia

Adrián Martínez

Simon Wierenga

Jos Verspagen

Trombone

Pierre Volders

Alexander Verbeek

Remko de Jager

Bastrombone

Rommert Groenhof

Tuba

Martijn van Rijswijk

Pauken/slagwerk

Danny van de Wal

Ronald Ent

Martijn Boom

Harp

Albane Baron