Concerttoelichting

do 30 oktober 2025 • 20.15 uur vr 31 oktober 2025 • 20.15 uur

Beethoven en Mahler

PROGRAMMA

dirigent Robin Ticciati

piano Francesco Piemontesi

Ludwig van Beethoven (1770–1827)

Pianoconcert nr. 4 in G, op. 58 (1805–06)

• Allegro moderato

• Andante con moto

• Rondo (Allegro)

pauze

Gustav Mahler (1860-1911) Symfonie nr. 5 (1901–02)

I. Abteilung

• Trauermarsch. Im gemessenem Schritt. Streng. Wie ein Kondukt.

• Stürmisch bewegt, mit größterVehemenz

II. Abteilung

• Scherzo. Kräftig, nicht zu schnell

III. Abteilung

• Adagietto. Sehr langsam

• Rondo-Finale. Allegro – Allegro giocoso. Frisch

Einde concert ca. 22.45 uur

Vorige uitvoeringen door ons orkest:

Beethoven Pianoconcert nr. 4: okt 2019, piano en dirigent Lahav Shani

Mahler Symfonie nr. 5: feb 2020, dirigent

Yannick Nézet-Séguin

Een uur voor aanvang van het concert geeft

Alexander Klapwijk een inleiding op het programma, toegang € 7,50. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.

Cover: Foto Stepan Kulyk (Unsplash)

Ludwig van Beethoven. Geromantiseerd portret van de componist, coll. Philharmonie de Paris

Alma Schindler, circa 1900, in de tijd dat Gustav Mahler haar leerde kennen. Foto coll. Österreichische Nationalbibliothek

Op en over de grenzen

Het Vierde pianoconcert van Beethoven beleefde een desastreuze première. Met zijn Vijfde symfonie bracht Mahler zijn tijdgenoten vooral in verwarring. Beide werken zouden later alsnog omarmd worden – maar dat maakten de componisten zelf niet meer mee.

De romantiek waar Gustav Mahlers muziek van overloopt, begon in zekere zin bĳ Ludwig van Beethoven – niet toevallig Mahlers grote idool. Beethoven trad buiten de klassieke paden van zĳn voorgangers: hĳ rekte de gebruikelĳke proporties van een muziekstuk op, versterkte contrasten in dynamiek, introduceerde vrĳere compositievormen en haalde het uiterste uit zĳn thematische materiaal: de taal van een bewogen karakter. Het grensverleggende Vierde pianoconcert demonstreert hoe Beethoven zichzelf voortdurend vernieuwde. Het overstĳgt de formuleachtige afwisseling van solo- en orkestpassages die bĳ Mozart en tĳdgenoten nog gebruikelĳk was. Ook gaat de Vierde voorbĳ aan de opzichtige virtuositeit van Beethovens drie eerdere pianoconcerten. In plaats daarvan ontvouwt de muziek zich als een mĳmering, een quasi-improvisatie waarin zich pas geleidelĳk duidelĳke contouren aftekenen. De openingsmaten zetten de toon, wanneer in plaats van de traditionele orkestintroductie een ‘vragende’ pianosolo klinkt en het orkest in een ontwĳkende toonsoort antwoordt: hier treedt een zelfbewust individu de massa tegemoet. Ook in de dramatische ‘dialoog’ van het tweede deel is heeft de piano dat bezwerende karakter, terwĳl in het afsluitende Rondo niet melodie, maar een indringend ritmisch patroontje – een ander

typisch Beethoven-trekje – de aandacht opeist. In elk geval is het gehele concert duidelĳk geschreven door een pianist van de inventieve en ervaren soort. Bĳ Beethoven, vóór alles een pianist, begon het componeren vanuit die hoedanigheid. Zĳn toenemende doofheid zou concertoptredens uiteindelĳk onmogelĳk maken. De officiële première van het Vierde pianoconcert was zĳn laatste verschĳning op het podium – en die verliep rampzalig. Het geheel aan Beethoven gewĳde programma – in een ĳskoude zaal, en met een slecht voorbereid orkest – omvatte ook de premières van de Vĳfde én Zesde symfonie. Én van de Koorfantasie, én delen uit de Mis in C, en nog wat los spul. Met zo’n wurgprogramma bewĳs je een componist, hoe grandioos ook, geen dienst. Het hoogst originele Vierde pianoconcert werd nauwelĳks opgemerkt, de lovende reactie van een dappere recensent in de Allgemeine Musikalische Zeitung evenmin. Jaren na Beethovens dood vestigde Felix Mendelssohn, die meer meesterwerken voor vergetelheid behoedde, de publieke aandacht op dit werk – met blĳvend effect.

Autobiografisch componeren

Openhartigheid is een kenmerk van veel romantische componisten, maar Gustav Mahler is een geval apart: luister naar zĳn muziek en je krĳgt zĳn leven gratis meegeleverd. Bĳ geen andere componist vind

je zo’n sterke overlap tussen oeuvre en privéleven – als je dat nog zo kunt noemen. Mahlers benadering is een logisch vervolg op Beethoven, die de symfonie gepromoveerd had van vrĳblĳvende amusementsmuziek tot een spiegel van de menselĳke ziel. Daaraan voegde Mahler met zĳn autobiografische componeertrant nog een dimensie toe. Vaak baseerde hĳ zich op gedichten; in de Tweede, Derde en Vierde symfonie is het orkest dan ook uitgebreid met zangstemmen, in navolging van Beethovens Negende. De Vĳfde is een puur instrumentaal werk, maar het is wél sterk dramatische muziek, een zwerftocht door een psychologisch landschap. Bĳ Mahler verloopt zo’n reis meestal tragisch, maar deze eindigt zowaar triomfantelĳk: de muziek, zei hĳ zelf, toont ‘de mens in het volle daglicht, op het hoogtepunt van zĳn leven’. Hĳ had alle reden om de balans op te maken. Toen hĳ het werk componeerde had hĳ enige welstand verworven, genoot hĳ aanzien als dirigent van de Wiener Hofoper en stond hĳ op het punt vader te worden. Tezelfdertĳd kampte hĳ met gezondheidsproblemen; het duurt dan ook even eer de zon doorbreekt; in de eerste twee delen is Mahler scheutig met vertwĳfelde, angstige en omineuze klanken. De lugubere trompetstoten aan het begin verwĳzen ook weer openlĳk naar Beethoven; het ritmische patroon komt overeen met het begin van diens ‘Noodlotssymfonie’. Ze zĳn het startsignaal voor een treurmars die niets berustends heeft – eerder een sfeer van verzet, alsof de componist het noodlot niet accepteert. De strĳdlust wakkert verder aan in het ‘stürmische’ tweede deel. Tussen de windvlagen door klinkt een hoopvolle strĳkersmelodie en lĳken de houtblazers een sussende rol te vervullen – even tekent zich zelfs een soort feestelĳk parademuziekje af. Maar de aanvankelĳke grimmigheid keert via de kopersectie terug en de daaropvolgende worsteling eindigt onbeslist.

Spiritueel parcours

Pas in het monumentale Scherzo, lĳkt Mahler zĳn demonen te overmeesteren: hier speelt hĳ zĳn folkloristische troeven uit, met walsvolksdansachtige episodes. Hoewel dit deel de spil van het werk vormt is het het daaropvolgende Adagietto dat de meeste aandacht trekt. Het is een liefdesverklaring aan Alma Schindler, met wie hĳ kort daarop trouwde, maar het deel onderscheidt zich vooral door de instrumentatie: het is een beheerst, maar gepassioneerd betoog van strĳkers en harp waarbĳ de blazers zwĳgen. Tederheid, extase en droefenis lĳken hier naadloos in elkaar over te gaan – alleen al om die dubbelzinnige expressie vond juist dit deel zĳn weg in films, tv en lichte muziek.

De Finale heeft een traditionele rondovorm: het beginthema blĳft als een refrein terugkeren. De nadrukkelĳke

meerstemmigheid van dit deel verraadt de invloed van Johann Sebastian Bach, die Mahler als zĳn andere grote leermeester; ook in de symfonieën die nog zouden volgen vormen Bachs polyfone weefsels een belangrĳk referentiekader. Ondanks die barokelementen en de klassieke vorm is het klankbeeld volkomen eigentĳds en mahleriaans; zelfs Robert Schumann had niet zulke geëxalteerde, bĳna manische muziek geschreven. En Bach zou raar opgekeken hebben van de vele ‘vreemde’ modulaties, de abrupte tempowisselingen en de volkse waldhoorn-imitaties.

Na afloop heb je een enorm spiritueel parcours afgelegd, zó veelomvattend dat Mahler zich afvroeg of de muziek niet enkel verwarring bĳ de luisteraar zou oproepen. Niets boezemde hem meer angst in dan onbegrip en afwĳzing van het publiek, en na voltooiing van deze symfonie riep hĳ uit: ‘Ach, kon ik dit stuk maar vĳftig jaar na mĳn dood dirigeren!’

Michiel Cleĳ

Robin Ticciati • dirigent

Geboren: Londen, Engeland

Huidige positie: Music Director Glyndebourne Festival Opera, Honorary Member Chamber Orchestra of Europe

Studie: viool-, piano- en slagwerklessen, studie orkestdirectie vanaf zijn vijftiende, onder mentorschap van Sir Colin Davis en Sir Simon Rattle

Prijzen: Arthur Belgin Medal 2002, BorlettiBuitoni beurs 2005

Doorbraak: 2005, als invaller voor Riccardo Muti in het Teatro alla Scala, Milaan

Daarna: gastdirigent bij Wiener Philharmoniker, Berliner Philharmoniker, London Symphony Orchestra, London Philharmonic Orchestra, Gewandhausorchester Leipzig, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Budapest Festival Orchestra, Koninklijk Concertgebouworkest; chef-dirigent van het Scottish Chamber Orchestra (2009–18) en het Deutsches Symphonie-Orchester Berlin (2017–24)

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2008

Geboren: Locarno, Zwitserland

Studie: bij Arie Vardie, Murray Perahia, Cécile Ousset, Alexis Weissenberg, Alfred Brendel

Prijzen: Koningin Elisabeth Concours (2007); BBC New Generation Artist (2009-2011)

Gesoleerd bij: Berliner Philharmoniker, NewYork Philharmonic, Los Angeles Philharmonic, Orchestre de Paris, Orchestra dell’Accademia

Nazionale di Santa Cecilia, Filarmonica della Scala, Wiener Symphoniker, symfonieorkesten van Boston, Chicago, San Francisco en Londen, Cleveland Orchestra, NHK Symphony Orchestra, Budapest Festival Orchestra, Chamber Orchestra of Europe, Tonhalle-Orchester Zürich

Festivals: artistiek directeur Settimane Musicale di Ascona van 2012 tot 2024; Edinburgh International Festival, La Roque d'Anthéron, Mostly Mozart NewYork, Chopin International Music Festival in Warschau, Lucerne Festival

Kamermuziekpartners: Renaud Capuçon, Leonidas Kavakos, Janine Jansen, Daniel MüllerSchott, Augustin Hadelich, Jörg Widmann

Debuut Rotterdam: 2017

Foto: Benjamin Ealovega

Francesco Piemontesi • piano

Foto: Camille Blake

Agenda

Harry Potter in Concert, deel 1

wo 12 november 2025 • 19.30 uur

do 13 november 2025 • 19.30 uur

vr 14 november 2025 • 19.30 uur

za 15 november 2025 • 19.30 uur

zo 16 november 2025 • 13.30 uur

dirigent Justin Freer

Williams Harry Potterand the Philosopher’s Stone

Sint Sing Along (3+)

wo 19 november 2025 • 13.30 en 16.00 uur - de Doelen

dirigent & arrangeur Ronald Ent

Sinterklaas Sinterklaas

Stip en Stippel Rikvan derLoos en MaaikeWijntje

koor Kanariepieten koorvan JeugdtheaterHofplein script en regie PeterSpeijer

vr 21 november 2025 • 20.15 uur

zo 23 november 2025 • 14.15 uur

dirigent BasWiegers

piano KirillGerstein

Ivičević Black Moon Lilith

Adès Pianoconcert StravinskyPetroesjka

do 27 november 2025 • 20.15 uur

dirigent LahavShani

piano MarthaArgerich

WagenaarOuverture Cyrano de Bergerac

Schumann Pianoconcert Brahms Tweede symfonie

vr 28 november 2025 • 20.15 uur

dirigent LahavShani

viool Patricia Kopatchinskaja

Sjostakovitsj Eerste vioolconcert

Brahms Tweede symfonie

Chef-dirigent

Lahav Shani

Eredirigent

Orkestleden

Yannick Nézet-Séguin

Vaste gastdirigent

Tarmo Peltokoski

Eerste viool

Marieke Blankestijn, concertmeester

Vlad Stanculeasa, concertmeester

Quirine Scheffers

HedYaron Meyerson

Saskia Otto

Arno Bons

Rachel Browne

Maria Dingjan

Marie-José Schrijner

Noëmi Bodden

PetraVisser

Sophia Torrenga

Hadewijch Hofland

Annerien Stuker

Alexandra van Beveren

Marie Duquesnoy

Tweede viool

Charlotte Potgieter

Frank de Groot

Laurens vanVliet

Elina Staphorsius

JunYi Dou

Bob Bruyn

Eefje Habraken

Maija Reinikainen

Babette van den Berg

Melanie Broers

Tobias Staub

Sarah Decamps

Altviool

Anne Huser

Roman Spitzer

Galahad Samson

José Moura Nunes

Kerstin Bonk

Janine Baller

Francis Saunders

Veronika Lénártová

Rosalinde Kluck

León van den Berg

Olfje van der Klein

Jan Navarro

Cello

Emanuele Silvestri

Gustaw Bafeltowski

Joanna Pachucka

Daniel Petrovitsch

Mario Rio

Eelco Beinema

Carla Schrijner

Pepijn Meeuws

Yi-Ting Fang

Killian White

Paul Stavridis

Contrabas

Matthew Midgley

Ying Lai Green

Jonathan Focquaert

Arjen Leendertz

Ricardo Neto

Javier Clemen Martínez

Fluit

Juliette Hurel

Joséphine Olech

Manon Gayet

Fluit/piccolo

Beatriz Baião

Hobo

Karel Schoofs

Anja van der Maten

Hobo/althobo

Ron Tijhuis

Klarinet

Julien Hervé

Bruno Bonansea

Alberto Sánchez García

Klarinet/ basklarinet

Romke-Jan Wijmenga

Fagot

Pieter Nuytten

Lola Descours

Marianne Prommel

Fagot/ contrafagot

Hans Wisse

Hoorn

DavidFernándezAlonso

FelipeFreitas

WendyLeliveld

RichardSpeetjens

LaurensOtto

PierreBuizer

Trompet

Alex Elia

Adrián Martínez

Simon Wierenga

JosVerspagen

Trombone

PierreVolders

AlexanderVerbeek

Remko de Jager

Bastrombone

Rommert Groenhof

Tuba

Martijn van Rijswijk

Pauken/slagwerk

Danny van de Wal

Ronald Ent

Martijn Boom

Harp

Albane Baron