Bedreigd, kwetsbaar en hulpeloos: onveiligheidsgevoel.
Bedreigd, kwetsbaar en hulpeloos: B E D RE I G D , K WE T S B A A R
E N
H U L P E L O O S :
onveiligheidsgevoel in Vlaanderen, O NVE I L I G H E I D S GEVO E L
I N
V L A A N D E RE N ,
1998-2002 1 9 9 8 - 2 0 0 2
Mark Elchardus • Wendy Smits • m.m.v. Toon Kuppens Vakgroep Sociologie, Onderzoeksgroep TOR, Vrije Universiteit Brussel
1
| Inleiding
In het publieke en politieke debat worden onveiligheidsgevoelens overwegend beschouwd als een reactie op criminaliteit en slachtofferschap. Sociologen en criminologen gingen daarin voor. Toeval wil dat het Engels geen uitdrukking heeft voor onveiligheidsgevoelens. Angelsaksische onderzoekers spreken over “fear of crime” en bij het speuren naar de oorzaken van de onveiligheidsgevoelens, werd hun aandacht door de taal geconditioneerd. Gedurende lange tijd ging de belangstelling eenzijdig uit naar misdaad en slachtofferschap. Die eenzijdigheid reikte ook ver buiten de Angelsaksische wereld. De Nederlandse onderzoekers Steinmetz en Van Dijk (1983) bijvoorbeeld, stelden twintig jaar geleden voor het begrip “onveiligheidsgevoelens” op te bergen en enkel nog te spreken van “reacties op criminaliteit”. Het liep anders. Onder invloed van de herhaaldelijke vaststelling dat onveiligheidsgevoelens vele verschillende oorzaken hebben, groeide de overtuiging dat die gevoelens niet alleen, zelfs niet hoofdzakelijk (zie verder 4.2) aan criminaliteit en slachtofferschap kunnen worden toegeschreven. Daarenboven werd het mettertijd duidelijk dat onveiligheidsgevoelens, ongeacht hun oorsprong, verschillende en overwegend onwenselijke gevolgen hebben (Carcach, Frampton et al., 1995), gaande van negatieve effecten voor de gezondheid, een verhoogd risico op depressie en moeilijk handelbare stress (Liska en Baccaglini, 1990) over een gebrek aan algemene levenstevredenheid (Adams en Serpe, 2000) tot maatschappelijk wantrouwen en radicale politieke verrechtsing (Elchardus en Smits, 2002). Die vaststellingen leidden tot een grondige verschuiving in de benaderingswijze. Onveiligheidsgevoelens op zich werden als maatschappelijk probleem erkend. Daardoor werd ook breder, zonder al te
99