Culturele verschuivingen in Vlaanderen Een survey-instrument voor de Vlaamse overheid Luk Bral adviseur Planning en Statistiek administratie Planning en Statistiek
Waarden, normen en gedragingen zijn in volle evolutie en dit zowel in de persoonlijke levenssfeer als in de samenleving. Elke overheid, dus ook de Vlaamse, moet hier rekening mee houden. Het is namelijk van het grootste belang om zo goed mogelijk het maatschappelijk draagvlak voor haar beleid in te kunnen schatten. Om dat mogelijk te maken, doet de overheid een beroep op een immens netwerk van organisaties, instellingen en instituties, die haar vrijwel constant op de hoogte houden van wat er onder de bevolking leeft. In vele gevallen gaat het om belangengroepen die gelieerd zijn aan diverse sociale en maatschappelijke bewegingen, het zogenaamde middenveld. Recent blijkt de impact van het middenveld op zijn leden onder druk te staan. Van sterk ideologisch en filosofisch bewogen organisaties zijn vele verenigingen in het middenveld meer en meer geëvolueerd naar dienst- en serviceverlenende instellingen. De sterk betrokken en geëngageerde leden maken meer en meer plaats voor kritische klanten en consumenten, waarop de instellingen zeker inzake houdingen en opvattingen minder en minder vat hebben. Onder meer daardoor zoekt de overheid naar andere kanalen om te weten wat er onder de bevolking leeft. Ze beseft trouwens dat haar relatie met de burger de jongste jaren meer en meer als problematisch wordt ervaren. De beeldvorming bij de publieke opinie over overheid en overheidsoptreden is zeer negatief. “De kloof met de burger” is meer dan een politieke slogan : de communicatie tussen de burger en zijn overheid loopt allesbehalve vlot. Zo leven er heel wat vragen over hoe de bevolking de overheid en haar optreden waarneemt en in welke mate de bevolking overheidsmaatregelen kent en draagt. Om het contact met de burger te bevorderen, heeft de Vlaamse overheid een eigen communicatiebeleid ontwikkeld waarbij ze gretig gebruik maakt van de strategieën die het bedrijfsleven aanreikt. Een typisch voorbeeld is het Charter van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, waarin klantgerichtheid centraal staat. Maar als kiesgerechtigde is de burger meer dan een afnemer of gebruiker van de overheidsdiensten en de relatie tussen de overheid en de burger is veel complexer dan die tussen producent en consument. Zowel burgers als ondernemingen en instellingen krijgen in steeds wisselende posities met "de overheid" te maken.. Belastingen en taksen worden betaald of ontdoken, premies of subsidies worden geïnd, infrastructuur wordt gebruikt en er wordt een beroep gedaan op de enorme waaier van dienstverlenende overheidsinstellingen voor bijvoorbeeld onderwijs, mobiliteit of welzijn. Meer dan het bedrijfsleven wordt de overheid ook constant bevraagd door allerhande belangenorganisaties en zorgt de burger met zijn stem voor de ultieme legitimatie van het overheidsoptreden. Het is geen wonder dat de overheid constant op zoek is naar instrumenten om de ontwikkelingen in de samenleving en haar relatie met de bevolking beter in het vizier te krijgen. Het survey-instrument ‘Culturele verschuivingen in Vlaanderen’ dat de administratie Planning en Statistiek (APS) in opdracht van de Vlaamse regering heeft ontwikkeld, situeert zich in die context. Het survey-instrument moet de Vlaamse overheid een middel aan de hand doen waarmee ze systematisch de wijzigingen en verschuivingen in de houdingen, opvattingen en gedragingen van de Vlaamse bevolking kan volgen. Het instrument heeft aandacht voor algemene waarden en opvattingen maar focust ook op waarden en opvattingen die nauw samenhangen met de bevoegdheden en beleidsopties van de Vlaamse overheid zelf. De methodologische en wetenschappelijke ondersteuning komt van een begeleidingscommissie met de professoren Jaak Billiet (KULeuven), Marc Elchardus (VUB), Thérèse Jacobs (UIA), Hilary Page (RUG) en Marc Swyngedouw (KUBrussel en KULeuven).