Doesburg

VESTINGSTAD MET RIJK VERLEDEN

Onze eerste dagtocht stroomafwaarts op de Gelderse IJssel heeft de plaats Doesburg als beoogd doel. We zijn altijd nieuwsgierig naar de jachthaven die we hebben uitgekozen maar we zijn ook benieuwd naar de plaats zelf. Dat een bescheiden stadje als Doesburg een roemrucht verleden heeft, kan wel eens een interessant bezoek opleveren, verwachten we.

PIM VAN DER MAREL

1

1 De Martinikerk met zijn bijna 95 meter hoge toren domineert de skyline van Doesburg.

2 Moderne architectuur moet de schakel vormen tussen oude binnenstad en de rivier.

3 De jachthaven van WSV De Oude IJssel ligt achter de Sluis Doesburg. 4 De sluisdeuren aan de zijde van de Oude IJssel zijn nauwelijks hoger dan de waterstand.

Als we op de IJssel aanvaren op de plaats Doesburg domineert de Martinikerk de skyline. Dat is niet onlogisch als je je realiseert dat de toren van de kerk een kleine 95 meter hoog is. We nemen ons voor de kerk van dichtbij te gaan bekijken en varen door in de richting van het stadje. Anders dan we verwachten kenmerkt het IJsselfront zich door moderne architectuur. Het blijkt een project van de hand van de Italiaanse architect Adolfo Natalini. De woontoren en de dijkappartementen vormen de schakel tussen de oude binnenstad en de rivier. De kromming van de IJssel komt terug in de gevels van de gebouwen. En passant worden we tevens deelgenoot van het kunstwerk ‘Passi d’Oro’ (voetstappen van goud) van de ook al Italiaanse kunstenaar Roberto Barni. We varen er langs, denken er het onze van en keren om naar de jachthavens. Does-

burg heeft er daar twee van: de passantenhaven en de haven van Watersportvereniging De Oude IJssel. Hoewel de eerste iets dichter bij het historische stadscentrum ligt, hebben we gekozen voor de tweede. De passantenhaven heeft matige reviews maar de watersportvereniging komt er steevast heel goed van af. De jachthaven ligt op de Oude IJssel – de belangrijkste zijrivier van de Gel-

derse IJssel – die Doesburg verbindt met Doetinchem.

SLUIS

Om de jachthaven te bereiken moeten we door de Sluis Doesburg. Op een bord naast de sluis prijkt een niet al vrolijk makend schutregime, maar in de praktijk wordt er gewoon doorlopend geschut. We zijn er aangenaam door verrast. Het schutten verloopt

5 De Hoge Linies zijn na 1674 aangelegd door Menno van Coehoorn. 6 Het Arsenaal is achtereenvolgens klooster, wapenhal en verzamelgebouw. 7 Het Gasthuishofje heeft 14e eeuwse roots. 8 Het middeleeuwse stadspatroon kenmerkt zich door steegjes en gezellige pleintjes. 9 Het prachtige stadhuis van Doesburg.

rustig. Opvallend is dat de sluisdeuren aan de zijde van de Oude IJssel nauwelijks hoger zijn dan de stand van het water. Naast de sluis ligt niet alleen de jachthaven maar ook de Stuw Doesburg. Samen met de sluis vormt de stuw de verbinding tussen de Oude IJssel en de Gelderse IJssel. Het is een markante plek, want verder nergens in ons land kruisen rivieren elkaar met een hoogteverschil van vijf meter. Met de stuw wordt het water van de Oude IJssel op peil gehouden. Alsof dat nog niet bijzonder genoeg is, heeft men het complex ook nog voorzien van een vispassage. Zo’n passage stelt de vissen in staat stroomopwaarts te gaan paaien. Met 54 kamers is het de grootste vispassage van Nederland.

De bemensing van de jachthaven is er gelukkig niet van naast de schoenen gaan lopen. De sfeer in de watersportvereniging is te typeren als ronduit knus en gezellig. We worden zó aimabel ontvangen dat we er graag nog veel langer hadden willen blijven. Om het stadje te verkennen mogen we fietsen van de jachthaven gebruiken, dat noem je service!

VESTINGSTAD

Doesburg is gesticht op de plaats waar de Oude IJssel uitmondt in de Gelderse IJssel. Die strategische locatie maakt Doesburg van meet af aan belangrijk en leidt al op 19 september

GEUZEN

1237 tot de verkrijging van stadsrechten. De toekenning daarvan omvat tevens de toestemming het stadje te omwallen en er grachten omheen te leggen. De stad is dientengevolge al in de vroege middeleeuwen ommuurd en dat is in de Hanze-tijd voldoende vellig. Nog altijd zie je vanuit de lucht de restanten van het kenmerkende sterpatroon van de verdedigingsgrachten. Van de bloei van het stadje in de Hanze-periode getuigt tot op de dag van vandaag de bijna 95 meter hoge toren van de Martinikerk. Na de Hanze-tijd neemt de welvaart af. Desondanks is de stad belangrijk genoeg om in 1572 te worden ingenomen

De opstand tegen Philips II begint met de inname van Den Briel door de geuzen in 1572. Geuzen is een scheldnaam, die komt van het Franse woord ‘gueux’ (gajes). Hoewel deze heren meestal in een positief daglicht worden gesteld, is het in feite een clubje schorremorrie dat – dankzij kaperbrieven van Willem van Oranje – een soort van ‘legaal’ op rooftocht is. Doesburg wordt dan ook niet alleen ingenomen maar ook geplunderd. Pas daarna kiest het de zijde van Willem van Oranje. Onze geschiedenisboeken leren dat de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden is gebouwd op de inzet van heldhaftige lieden. Tsja, nou ja, misschien waren ze dat ook wel...

10 Voor oude monumenten moet je hier zijn.

11 De sfeer bij WSV De Oude IJssel typeert zich als ronduit knus en gezellig.

door de geuzen, die er daarna ook worden gelegerd. In de Tachtigjarige Oorlog proberen de Spanjaarden met een schijnaanval op Doesburg een aanloop te nemen naar de verovering van de IJssel en de Vecht tot aan de Zuiderzee. Het is aan Gerard van Warmelo, de drost van Salland, te danken dat deze dreigende fatale ontwikkeling van de oorlog is voorkomen. Hij verslaat de Spaanse veldheer Spinola en de zijnen op 2 augustus 1606 tijdens de in deze regio bekende ‘Slag bij de Berkumerbrug.’ De ontwikkelingen zijn voor onze Prins Maurits aanleiding om de Doesburgse verdedigingswerken verder te verbeteren. Na de Franse

bezetting van het stadje tot 1674 krijgt de bekende vestingbouwer Menno van Coehoorn de ruimte voor de aanleg van de Linies. Die zijn nog intact en daar fietsen we dus als eerste heen. Aan de zuidkant liggen de Lage Linies dichtbij de jachthavens. De Hoge Linies aan de noordoostkant zijn spectaculairder en lenen zich prima voor een interessante wandeling. De fortificaties zijn zelfs in de Koude Oorlog nog gebruikt voor een luchtwachttoren om laagvliegende vijanden te spotten. Maar als je er loopt overheerst vooral het gevoel dat zulke wallen altijd oproepen. Als je je ogen dicht doet, hoor je het wapengekletter uit vroeger tijden!

STADSWANDELING

We parkeren de fietsen bij het Arsenaal. Dit is oorspronkelijk een 14e-

eeuws klooster, dat in de 18e eeuw wordt aangekocht als militair complex. Inmiddels is het gerestaureerd en in gebruik als een verzamelgebouw met onder meer horeca. Het is echt een gebouw om even van te genieten: de ouderdom druipt ervan af het is hier en daar in zijn lelijkheid extra aantrekkelijk! Vervolgens gaan we op pad om een paar hofjes te zien. Dat kan gemakkelijk te voet, omdat de oppervlakte van de historische binnenstad niet groter is dan een klein dorp. We gaan langs het Gildehof en het Gasthuishof. De eerste heeft een leuke entree maar is verder niet meer dan een soort van winkelpleintje. De tweede is een prachtig gerestaureerd hofje, een later uitvloeisel van het in 1337 gestichte gasthuis. Zowel de oude provenierswoningen als het bijzondere

hoofdgebouw staan er patent bij, wat een prachtig geheel! We wandelen het oude stadscentrum verder door en passeren onderweg een hele serie musea. Achtereenvolgens kun je terecht in het mosterdmuseum, openbaar vervoer & speelgoed museum, museum De Maurits 1940-1945, Lalique museum, streekmuseum De Roode Tooren en het zilvermuseum. Dus mocht je een museumliefhebber zijn, dan kun je hier niet alleen je hart ophalen maar ben je ook wel even zoet. Met 158 rijksmonumenten in het kleine Doesburg kun je eigenlijk overal wel stilstaan. Om te voorkomen dat dit een opsomming daarvan wordt, beperken we ons tot de absolute must-sees.

MUST-SEES

We lopen verderop vanzelf tegen de drie meest imposante bezienswaardigheden van Doesburg aan. In de eerste plaats is dat het Stadsbierhuys De Waag. Sinds 1478 fungeert het huys als waag en als kroeg. Het gebouw is een rijksmonument met een laatgotische trapgevel. Hoewel er een Haagse concurrent is, kwalificeert het Guiness Book of Records De Waag als oudste horecagelegenheid van Nederland. Met de term oogstrelend doe je het huys nog steeds tekort, wat een plaatje! Pal ertegenover ligt het stadhuis van Doesburg, eveneens een rijksmonument. Daterend uit dezelfde tijd en gebouwd in dezelfde laatgotische stijl als het stadsbierhuys vormen ze samen een onvoorstelbaar fraai centrum van het stadje. In de raadzaal van het stadhuis stelt een gepleisterde schouw het Salomonsoordeel voor. De voorstelling uit 1665 is een soort van vroege kopie van een schilderij van Rubens. We lopen verder en komen langs de al een paar maal genoemde Martinikerk, een basiliek in ook alweer laatgotische stijl en met dezelfde 15e-eeuwse roots. De 95 meter hoge toren is na meerdere branden en blikseminslagen uitein-

HANZESTEDEN

Nederland telt 22 Hanzesteden. Doesburg is er daar één van. Het van origine Duitse Hanze-verband is een economisch-strategische samenwerkingsorganisatie van steden op het gebied van handel rond de Oostzee en de Noordzee. Het heeft gefunctioneerd van grofweg de jaren 1250 tot 1450 en telde op het hoogtepunt 200 steden, van Londen tot Novgorod. De deelnemende steden lagen altijd aan het water. Een flink aantal van de Nederlandse Hanzesteden vinden we langs de Gelderse IJssel.

delijk door terugtrekkende Duitse troepen in 1945 opgeblazen. De nadien gerestaureerde kolos is er niet minder imposant door. We gaan even aan de voet van de toren staan om te kijken hoe dat voelt en stellen vast dat we ons daar hele kleine mensjes voelen. Natuurlijk gaan we er ook even binnen kijken en hebben daar hetzelfde gevoel.

STAMTAFEL

We zoeken onze leenfietsen bij het Arsenaal weer op en fietsen terug naar onze jachthaven aan de Oude

IJssel. Er ligt een vrachtschip in de sluis en we zien dat deze met gezwinde spoed wordt geschut. We melden ons in de jachthaven aan de stamtafel, waar een klein gezelschap vaste gasten ons nieuwsgierig opneemt. We vertellen hoe enthousiast we zijn geworden van ons rondje op de fiets en dat ontlokt de stamgasten boude voorspellingen: ‘Doesburg is inderdaad prachtig, maar je gaat heus nog veel meer zien!’. We grinniken er maar om en stellen vast dat we met Doesburg meer dan tevreden zijn! M