VOORWOORD door Mohamed Ridouani en Lies
Corneillie
Op 10 december 2023 riep de stad
Leuven zich samen met KU Leuven uit tot Mensenrechtenstad. Dat gebeurde niet lichtzinnig. In de zomer van 2019
al nodigden Leuvense mensenrechtenexperten Eva Brems, Stephan
Parmentier en Martien Schotsmans het nieuwe stadsbestuur uit om de eerste Mensenrechtenstad in België te worden. We hebben de tijd genomen om samen met deze initiatiefnemers hierover te reflecteren. Wat is een Mensenrechtenstad? Wat betekent dat voor Leuven? Hoe
dragen we dit uit? Dit boek neemt je mee op de vijfjarige reis waarin we als stad, onder meer samen met de auteurs
Martien Schotsmans, Stephan Parmentier en Fiona Ang, werk maakten van Leuven
Mensenrechtenstad. En dat zullen we ook de komende jaren blijven doen. Mensenrechtenstad is een titel die je niet krijgt, maar claimt. Elke stad is vrij om die titel zelf in te vullen. Organisaties zoals Human Rights Cities Network en het Fundamental Rights Agency van de Europese Unie geven een voorzet. Die vormden dan ook een belangrijke leidraad in ons denkproces. We haalden ook inspiratie bij andere steden, zoals Utrecht in Nederland en Nürnberg in Duitsland. Deze en andere prikkelende verhalen lees je als intermezzo’s doorheen dit boek.
De initiatiefnemers zagen in Leuven een stad met potentieel, een stad die onbewust al hard timmert aan de mensenrechten en
7 VOORWOORD
vanuit haar identiteit mensenrechten hoog in het vaandel draagt. Leuven zet immers al lang in op inclusie, gelijke kansen, zorgzaamheid en solidariteit. Dat is niet enkel zichtbaar in sociale domeinen, maar bijvoorbeeld ook op vlak van klimaat en innovatie. Het beleid vertrekt dus grotendeels vanuit een mensenrechtenvisie, zonder het met zoveel woorden te benoemen. Dat willen we blijven bekrachtigen, versterken en expliciteren met de titel Mensenrechtenstad.
De zelfverklaring van 10 december 2023 is geen eindstreep maar veeleer een startpunt. De titel ‘Mensenrechtenstad’ opnemen is een actief engagement. Als Mensenrechtenstad nemen we een leidende rol op ons, om vooral in deze complexe en polariserende tijden, mensenrechten te beschermen, te verdedigen en te respecteren. Het stadsbestuur draagt die verantwoordelijkheid niet alleen. We hebben de steun van een sterk verankerd
middenveld, ruimdenkende en betrokken kennisinstellingen en uiteraard ook de eindeloze inzet van de Leuvenaars. Het verdedigen van mensenrechten vergt een langdurige inspanning. Of het nu gaat om het bestrijden van racisme, het voeren van klimaatbeleid, het strijden voor queerrechten, het bevorderen van internationale solidariteit, het aanpakken van dakloosheid, het bevorderen van toegankelijkheid en inclusie, het beleid inzake armoedebestrijding of gezondheidszorg ... We blijven standvastig in onze inspanningen om de fundamentele rechten van elk individu te waarborgen, dichtbij en wereldwijd.
Als mensenrechtenstad nodigen we jou en anderen uit om mensenrechten als kompas te hanteren. We roepen anderen op om niet blind te zijn voor wat er in de wereld
gebeurt: als mensenrechtenstad spreken we ons uit, zijn we solidair en ondernemen we actie waar nodig.
8 TUSSEN STADHUIS EN THUIS
Dit boek is de neerslag van vijf leerrijke jaren. Als stadsbestuur zijn we dankbaar om te kunnen samenwerken met zovele actieve inwoners, een uiterst gedreven middenveld en de Leuvense kennisinstellingen. We danken iedereen die op zijn manier bijdraagt aan de zorgzame en solidaire stad die Leuven is. We danken de schrijvers van dit boek voor hun visie en vastberadenheid. Laten we samen de krachten bundelen in het realiseren, beschermen en verdedigen van mensenrechten. Mensenrechten is een werk dat nooit ophoudt, voor en van ons allemaal.
Mohamed Ridouani
BURGEMEESTER
Lies Corneillie
SCHEPEN VAN WONEN, GELIJKE KANSEN
EN MONDIAAL BELEID
Artikel 1 Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.
9 VOORWOORD
Artikel 2 Eenieder heeft aanspraak op alle rechten en vrijheden, in deze Verklaring opgesomd, zonder enig onderscheid van welke aard ook, zoals ras, kleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging, nationale of maatschappelijke afkomst, eigendom, geboorte of andere status. Verder zal geen onderscheid worden gemaakt naar de politieke, juridische of internationale status van het land of gebied, waartoe iemand behoort, onverschillig of het een onafhankelijk, trust-, of niet-zelfbesturend gebied betreft, dan wel of er een andere beperking van de soevereiniteit bestaat.
VLAK BIJ DE ‘ROOTS’ VAN ROOSEVELT
INTERMEZZO MIDDELBURG
Groot is Middelburg niet. Het is de provinciehoofdstad van Zeeland, ligt vlak
bij de Belgische grens en telt net geen 50.000 inwoners. Het ligt op het vroegere eiland Walcheren. Een gezellig stadje, een eigen kunst- en cultuurroute, leuke boekenwinkels en de zee in de buurt. Maar
Middelburg is veel meer dan dat: het heeft een rol in de wereldgeschiedenis en de geschiedenis van de mensenrechten.
Toen de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt op 6 januari 1941, in volle Tweede Wereldoorlog waarin de Verenigde Staten op dat moment weliswaar nog niet betrokken waren, zijn State of the Union uitsprak, had hij het over de Four Freedoms. Volgens Roosevelt zijn dit Vier Vrijheden waar werk moest van gemaakt worden: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van religie, vrijwaring van gebrek (iedereen moet een gezond leven kunnen leiden) en vrijwaring van vrees (geen fysieke bedreigingen en dus ook geen oorlogen). De toespraak van
Roosevelt ging de geschiedenis in als de Four Freedoms Speech en wordt beschouwd
als de voorbode van de Universele
Verklaring van de Rechten van de Mens die in 1948 het levenslicht zag. Roosevelt maakte dat niet meer mee, hij overleed op 12 april 1945, hij was ziek en werd slechts 63.
Wat heeft dit met Middelburg te maken?
Zijn naam verraadt iets. Roosevelt zou een verre afstammeling van Claes Martenszen van Rosevelt zijn. Zou, want onder meer na een brand in het archief van Middelburg gingen veel gegevens verloren. Maar men neemt aan dat de familie Rosevelt uit Zeeland kwam en dat Claes rond 1649 naar Manhattan (nu New York) emigreerde. Hij zou uit Tholen
zijn gekomen, meer bepaald uit OudVossemeer, niet zo ver van Middelburg.
Franklins vrouw Eleanor Roosevelt was ook al actief rond mensenrechten. Toen haar man stierf, zette zij dit werk verder
12
en ijverde ze hard om hun ideeën verder uit te dragen. Ook zij heette overigens
Roosevelt en wellicht liggen ook haar wortels in Zeeland. Dat dacht ze zelf ook, niet toevallig bezocht ze in juni 1950 OudVossemeer. Twee jaar eerder was ze nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
We spoelen door naar 1982. Ter gelegenheid van de herdenking van tweehonderd jaar betrekkingen tussen Nederland en de Verenigde Staten, toevallig ook exact honderd jaar na de geboorte van Franklin Delano Roosevelt, worden de Four Freedoms Awards in het leven geroepen en de Roosevelt Foundation opgericht. In de even jaren worden deze prijzen in Middelburg uitgereikt, in de oneven jaren gebeurt dat in Hyde Park in New York, waar het Franklin en Eleanor Roosevelt Instituut gevestigd is. De Awards bekronen mensen die zich inzetten voor de realisering en
de ondersteuning van Roosevelts Four Freedoms.
In 1982 gebeurde de allereerste uitreiking in de Nieuwe Kerk in Middelburg. De voormalige Nederlandse koningin Juliana was de laureate en na haar volgden, eveneens in Middelburg, grote namen als Vaclav Havel, Jacques Delors, de Dalai Lama, Nelson Mandela, Kofi Annan en Angela Merkel. Ook internationale organisaties als het Rode Kruis en de Verenigde Naties staan op het lijstje.
Of Oud-Vossemeer met zekerheid de familiewortels van Roosevelt kan opeisen, is niet gezegd. De rol van Middelburg als mensenrechtenstad is wel duidelijk. De stad profileert zich ook zo: naast de band met de Four Freedoms Awards, is Middelburg verbonden met het Etty Hillesum Huis en het kennisplatform Slavernijverleden. Daarnaast is het officieel Shelter City (zie vraag 15).
13 TUSSEN STADHUIS EN THUIS
DEEL 1
MENSENRECHTEN
Artikel 3 Eenieder heeft het recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon.
DE STAD VAN LIONEL MESSI KREEG DE PRIMEUR
INTERMEZZO
ROSARIO
Lionel Messi werd er geboren en was 10 toen het Argentijse Rosario in 1997 als allereerste stad ter wereld tot Mensenrechtenstad werd uitgeroepen.
Hij zorgde ervoor dat Rosario regelmatig aandacht krijg. Zo komt de stad als ‘verdediger van mensenrechten’ extra in de kijker te staan.
In juni 1997 had een groep van zo’n honderd mensen een afspraak met het stadsbestuur in het stadhuis. Een ondertekende verklaring riep Rosario uit tot mensenrechtengevoelige stad.
Gelijkheid, vrede en mensenrechten waren daarbij belangrijk. Een burgercomité vertegenwoordigde alle groepen van de stad. Ze brachten in kaart of en hoe
mensenrechten geschonden werden en organiseerden buurtdialogen. Een subcomité volgde alle internationale wetgeving en mogelijke oplossingen inzake armoede, geweld tegen vrouwen, slecht onderwijs en politiegeweld op.
Rosario heeft een Algemene Directie voor Mensenrechten en Herinnering. Een van de instrumenten om mensenrechten op de kaart te houden, is letterlijk een kaart: een herinneringsatlas, een digitaal hulpmiddel dat op de plattegrond van Rosario aanduidt welke plaatsen belangrijk geweest zijn in de strijd voor de mensenrechten. Zo kan je bijvoorbeeld surfen naar de Calle Norma
Birri de Vermeulen, vernoemd naar een militante uit Rosario. Ze was de moeder
18
van Osvaldo Mario Vermeulen die op 1 april 1977 ontvoerd werd en verdween. Zijn moeder was lid van de bekende groep Madres de Plaza 25 de Mayo, ook wel de Madres de Rosario genoemd.
Deze vrouwen komen sinds 1982 elke donderdag samen op het Plaza de Mayo, vandaar hun naam, om gerechtigheid te vragen voor hun verdwenen mannen en zonen. Ook het huis waar de allereerste mensenrechtenvereniging van Rosario samenkwam, een plek die nu als historische site is erkend, staat op die kaart.
Rosario zet in op de herinnering, Rosario wil niet vergeten. Maar er is meer. Men ontwikkelde ook een gids voor de migrant,
een overzicht van alle rechten, plichten en mogelijkheden die nieuwkomers in Rosario hebben. Een gids die heel praktische antwoorden geeft op vragen als waar werk of gepaste gezondheidszorg te krijgen.
Er is een gelijkaardige gids voor en over jongeren en identiteit.
19 MENSENRECHTEN
