van reizigers voor reizigers TR TTER SARDINIË
De wereld houdt niet op met draaien. Een wereldreiziger is de eerste om dat te beamen. Hoewel men geen inspanningen gespaard heeft om al de gegevens in deze gids uitgebreid te testen en te actualiseren, is het niet uitgesloten dat je ter plaatse vaststelt dat bepaalde gegevens in deze gids toch al opnieuw gewijzigd zijn. Veel adressen en suggesties in de Trotters zijn bovendien wat ‘fragiel’, juist omdat ze zo sympathiek en verrassend zijn. We zouden het daarom bijzonder op prijs stellen als je ons op de hoogte brengt van eventuele wijzigingen, zodat we de eerstvolgende herdruk op een correcte manier kunnen aanpassen. Dank bij voorbaat. Ons adres:
trotter
Uitgeverij Lannoo
Kasteelstraat 97
B-8700 Tielt
e - mail: trotter @ lannoo.be
www.trotterclub .com
Uitgeverij Terra Lannoo
Postbus 97
NL-3990 DB Houten
De prijscategorieën die in de Trottergidsen worden gebruikt, zijn steeds afgestemd op het land. Als je in een goedkoop hotelletje ongeveer € 25 betaalt, behoort een hotel waar je € 75 neertelt uiteraard tot de dure prijsklasse. De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten of de gevolgen ervan.
vertaling Petra van Caneghem; 2023 Imago Mediabuilders
reisinformatie vlaanderen en nederland Wegwijzer, Brugge
omslagontwerp Studio Jan de Boer / Helga Bontinck
ontwerp binnenwerk Imago Mediabuilders
omslagfoto iStock/travellaggio
oorspronkelijke titel Le Routard – Sardaigne
oorspronkelijke uitgever Hachette, Paris
directeur van de reeks en auteur Philippe Gloaguen
stichters Philippe Gloaguen en Michel Duval
adjunct- redacteuren Benoît Lucchini en Amanda Keravel
redacteuren Olivier Page, Véronique de Chardon, Isabelle Al Subaihi, Anne-Caroline Dumas, André Poncelet, Marie Burin des Roziers, Thierry Brouard, Géraldine Lemauf-Beauvois, Anne Poinsot, Mathilde de Boisgrollier, Alain Pallier en Fiona Debrabander
© Hachette (alle rechten voor vertaling, reproductie en bewerking gereserveerd voor alle landen), Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2023
© Cartografie Hachette Tourisme
www.lannoo.com
D/2023/45/271 - ISBN 9789401490214 - NUR 512
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
4
HOE GEBRUIK JE DEZE GIDS? X
Op deze pagina’s zetten we de toeristische highlights voor je op een rijtje – stuk voor stuk zijn het met recht topervaringen die je niet mag missen!
In het hoofdstuk ‘Mens, maatschappij, natuur en cultuur’ gaan we dieper in op onder andere de geschiedenis, het cultureel erfgoed en de geografie van het land of gebied dat je bezoekt. Een ideale selectie om alvast thuis of tijdens de heenreis door te nemen.
In het hoofdstuk ‘Praktisch’ vind je alle nuttige informatie over de bestemming. Lees er alles wat je moet weten over bijvoorbeeld verkeer en vervoer, geldzaken, taal en gebruiken.
De gedeeltes die in twee kolommen zijn gezet, bevatten nuttige informatie, zoals adresgegevens van instanties en webadressen ter voorbereiding op de reis.
5
16 17 20 1 FLANEER DOOR DE STRATEN VAN CAGLIARI Klim helemaal naar het Castello. Daar staan enkele prachtige, oude palazzi De hoofdstad van Sardinië is een op-en-top zuidelijke stad die zich uitstrekt over vele kleine heuvels. Het opmerkelijkste stadsdeel is de oude stad met het Castello. Het ligt hoog op een heuvel en toont nog delen van de middeleeuwse versterkingen. Je bereikt de mooie kathedraal, de Duomo Santa Maria, via lange straten die overgaan in smalle steegjes waarin je oude, door de tijd verweerde palazzi ontdekt. Het lijkt zo uit een film te komen. Blz. 115 Goed om te weten: dankzij de liften (aan de viale Regina Elena en bij het piazza Yene) hoef je de steile trappen niet te nemen naar de hooggelegen wijk. 2 GEEF JE OGEN DE KOST LANGS DE COSTA DEL SUD De prachtige, smalle kustweg voert je ongeveer 20 km lang langs de kust, van Porto Teulada naar Chia. Je komt langs Aragonese torens en geniet onderweg van de mooiste uitzichten op zee. Vooral bij zonsondergang is deze route prachtig. Kijk absoluut even bij TOPERVARINGEN Costa Smeralda Costa del Sud Costa Verde ZEE di Orosei Grotta di Nettuno Grotta Grotta Is Zuddas De eilanden van La Maddalena Castelsardo Sassari Bosa Santu Lussurgiu Orgosolo CAGLIARI Nora Alghero Mandas Aggius Nuoro HET NOORDWESTEN DE REGIO ORISTANO-BOSA blz. 181 HET ZUIDOOSTEN HET ZUIDWESTEN blz. 123 1 2 3 3 4 4 5 6 7 8 9 10 13 14 16 17 18 19 11 20 BARBAGIA EN HET GENNARGENTUMASSIEF OMGEVING blz. 97 1 2
60 61 ABC van Sardinië 62 Alvorens te vertrekken 62 Budget 64 Elektriciteit 67 Feesten en feestdagen 67 Gehandicapten 70 Geldzaken 70 Gezondheid 71 Internetadressen 71 Klimaat 72 Noodgevallen 74 Openingstijden 74 Overnachten 75 Post 79 Reisliteratuur 79 Risico’s en ergernissen 80 Roken 80 Taal 81 Telecommunicatie 83 Vervoer 84 SARDINIË PRAKTISCH SARDINIË PRAKTISCH Alvorens vertrekken SARDINIË PRAKTISCH ABC A sA rdinië ABC VAN SARDINIË 1.571.000 inwoners (2022). 65 inwoners per km². autonome regio van de Italiaanse Republiek, sinds 1948, regionaal parlement. Cagliari 8 provincies (Cagliari, Nuoro, Sassari, Oristano, OlbiaTempo, Ogliastra, Carbonia-Iglesias, Medio Campidano) taal Italiaans is de officiële landstaal, maar het Sardijnse dialect wordt door meer dan 80% van de bevolking gesproken. ALVORENS TE VERTREKKEN Nuttige adressen In België o italia.it ambassade van italië Jozef II-straat 24, 1000 Brussel T (02) 643 38 50 : amb bruxelles@esteri.it ostraat 38, 1000 Brussel T (02) 533 27 20 : bruxelles@esteri.it o iicbruxelles.es teri.it. Beenhouwersstraat 9, 8000 Brugge T (050) 33 75 88 : info@ wegwijzer.be o wegwijzer.be. Onafhankelijk reisinformatiecentrum met leeszaal (reisgidsen, tijdschriften, kaarten, reisverslagen). Uitgever van het magazineOrganisator van Reismarkt (reizigers informeren reizigers), Let’s Travel (online reizigersevent), Lang op Reis (langdurig reizen), workshops en andere activiteiten. Jeugddienst en ledenvereniging. In Nederland italiaans bureau voor toerisme o Parkstraat 28, 2514 JK Den Haag T (070) 302 10 30 : denhaag.embitaly@esteri.it o amblaja.gracht 564, 1017 EM Amsterdam T (020) 626 39 87 : iicamsterdam@esteri.it o iic sterdam.esteri.it. In Italië ambassade belgië Via Giuseppe de Notaris 6, 00197 Rome T : rome@diplobel.fed.be o diplomatie. belgium.be/italy.chele Mercati 8, 00197 Rome T o nederlandwereldwijd.nl/contact/ ambassades-consulaten-generaal/italie/ ambassade-rome. Identiteitsbewijzen Italië is lid van de Schengenzone, er worden dus geen grenscontroles uitgevoerd. Toch kun je het beste rekening houden met de onderstaande maatregelen. In België Een identiteitskaart volstaat voor een verblijf van minder dan drie maanden. Kinderen tot twaalf jaar moeten in het bezit zijn van een eigen identiteitsbewijs met foto, verkrijgbaar bij de gemeentediensten van je woonplaats. Reist het kind met een van de ouders, dan is het wenselijk dat de ouder die het niet vergezelt een schriftelijke toestemming opmaakt (in het Engels) en die laat legaliseren door het gemeentebestuur. In Nederland Een Europese identiteitskaart of geldig paspoort volstaat. Dat geldt ook voor kinderen. Reist het kind met een van de ouders, dan is het wenselijk dat de ouder die het niet vergezelt een schriftelijke toestemming opstelt (in het Engels of Italiaans) en die laat legaliseren door het gemeentebestuur. Ben je onder de 18 jaar en reis je alleen, met slechts één familielid of met een persoon die niet één van de ouders is, dan is de schriftelijke toestemming van beide ouders vereist (in het Engels). Het bewijs moet worden gelegaliseerd. Heb je niet de Belgische of Nederlandse nationaliteit, neem dan contact op met de ambassade van Italië in België of Nederland. volg de ontwikkelingen rondom de maatregelen met betrekking tot -19 via de Italiaanse overheid. Informatie op de website van het Italiaanse ministerie van Volksgezondheid (o salute.gov.it of op de website van het Italiaanse bureau voor toerisme o italia. it). Internationale Deze kaart is in de hele wereld het bewijs dat je student bent. Hiermee kun je profiteren van verschillende voordelen, diensten en studententarieven (op vervoer, overnachtingen, cultuur enzovoort). Met de kaart heb je ook diverse speciale voordelen tijdens het reizen (korting op vliegtickets, hotels en jeugdherbergen, verzekeringen, simkaarten, autoverhuur). De kaart kost € 15. Je kunt deze verkrijgen op vertoon van je identiteitskaart, je studentenkaart en een foto bij: In België connections Connections Travel Shops in Aalst, Antwerpen, Brasschaat, Brugge, Brussel Centrum, Brussel Elsene VUB, Brussels Airport, Ukkel, Gent, Gent Expo, Hasselt, Kortrijk, Kraainem, Leuven, Lommel, Mechelen, Mortsel, Oostende, Roeselare, Sint-Niklaas, Turnhout, Vilvoorde. Callcenter T (070) 23 33 13 o tions.be. Via o isic.be. In Nederland Singel T (020) 524 o kilroytravels.nl. Er zijn ook kantoren in Utrecht en Groningen. : info@joho.nl o joho.nl. Er zijn kantoren in Den Haag (hoofdkantoor), Amsterdam, Leiden, Rotterdam, Groningen en Utrecht. Via o isic.nl. Internationale jeugdherbergkaart De jeugdherbergkaart is te gebruiken in meer dan negentig landen en opent de deuren van de vierduizend hostels van de keten Hostelling International De openingstijden verschillen per land en per hostel. De kaart is vaak verplicht bij een verblijf in een jeugdherberg, dus we raden je aan er voor vertrek een aan te vragen. Voor een verblijf in een jeugdherberg geldt geen leeftijdsgrens, lid worden volstaat. De kaart geeft je de mogelijkheid online te reserveren, dankzij het internationale reserveringssysteem op o hihostels.com. Het is een goed idee om scans te maken van je paspoort, visa, bankpas, vliegticket(s), verzekeringspolis en hotelvouchers.volgens als een pdf-bijlage in een mail naar jezelf. n geval van verlies of diefstal kun je die documenten dan heel gemakkelijk in een internetcafé weer (laten) afdrukken en zul je het probleem sneller kunnen oplossen bij de autoriteiten.
X
30 basilica della santa trinità di saccargiaBeroemde personen 32 Bevolking 34 Cultureel erfgoed 34 Drank 35 Economie 37 Garibaldi 39 Geografie 39 Geschiedenis 40 Godsdienst en geloof 45 Keuken 45 Mamuthones 51 Media 52 Milieu 52 Sardijnse kunstnijverheid 53 Werelderfgoed van Unesco 54 Zeden en gewoonten 54 31 MENS, MAATSCHAPPIJ, NATUUR EN CULTUUR
X
• Dag 4-5: Aggius en Castelsardo: het
De Reisplanner stelt uitgewerkte reisprogramma’s voor om Sardinië op de beste manier te ontdekken. Een handige leidraad tijdens de voorbereiding van je reis.
Door deze beknopte inhoudsopgave per deel van de gids te gebruiken hoef je niet telkens terug te bladeren naar de algehele inhoudsopgave voor in het boek.
San Sperate XX Een rustig dorpje, zo’n 20 km ten noordwesten van Cagliari, beroemd wegens de sappige perziken. In 1968 bestreek de Sardijnse kunstenaar Pinuccio Sciola alle muren van zijn dorpje met kalkpasta en gaf de muurschilderaars de kans zich hierop uit te drukken. Dat betekende een ommekeer voor het plaatselijke leven. Tegenwoordig is San Sperate net als Orgosolo (in de provincie Nuoro) een openluchtmuseum geworden, maar ook een trekpleister voor iedereen die van muurschilderingen of streetart houdt.
Cagliari en omgeving <kopregel stad> <doorloop>
ETEN Rg ada: via Cagliari 21 T 070 960 09 72 : andreacaboni@gmail.com. Geopend ma.za. voor de lunch en do.-za. voor het diner. Maaltijd € 30-35, pizza circa € 10 (alleen ‘s avonds). de keuken in deze dorpsbistro is in de hele omgeving bekend als authentiek en typisch Sardijns. Tegenwoordig word je hartelijk ontvangen
WAT IS ER TE ZIEN?
XX streetartwandeling: het is onbegonnen werk om alles op te sommen wat je in San Sperate kunt zien. We hebben het over meer dan 300 werken, boven op de vele beelden en andere installaties in de openbare ruimte. Er is voor iedereen wel wat: realistische of hedendaagse muurschilderingen door Sardijnse en internationale kunstenaars. Iedereen mag zijn steentje bijdragen aan een compleet werk op schaal van het dorp. Een echte wandeling hebben we niet voor je, ga gewoon op pad door de straatjes, op zoek naar de verrassendste fresco’s.
Op het kleine kaartje linksboven zie je in een oogopslag welk deel van het land of de regio het betreffende hoofdstuk beschrijft.
Op de eerste pagina van elk nieuw deel zijn de niet te missen bezienswaardigheden al in kaart gebracht met een paginaverwijzing voor wie ze direct wil raadplegen.
door Andrea, die de touwtjes heeft overgenomen van haar moeder Ada. op het menu staat: ham uit Villagrande, lokale perziken, biologische eieren met verse truffel, tagliolini met schelpen en courgettes met poutargue tomahawk van Mèlina-rund enzovoort. oftewel, bij elk bezoek valt hier lekker te smikkelen! oheerlijke pane carasau. Een interessante wijnkaart. Za.- en zo.avond opent hier ook een gezellige pizzeria. Een adresje dat we wel kunnen waarderen.
XX giardino sonoro pinuccio sciola: via O. Fallaci T 324 587 50 94 : associazioneps museum@gmail.com o psmuseum.it. Het hele jaar door geopend: eind mei-eind sept. rondleiding, dag. om het uur 10.00-18.00 u, de rest van het jaar beperktere openingstijden,
de door de wind geteisterde, ruwe kustlijn, tronen roodachtige bergen, bedekt met dik maquis en hier en daar schilderachtige resten van een achterhaald industrieel verleden. Liefhebbers van ongerepte natuur vinden hier een ongelofelijk speelterrein. Als je vertrekt in Cagliari, heb je twee mogelijkheden om hier te komen: de eerste is rechtstreeks, langs het noorden via de vlakte van Campidano om de monte Arcosu heen, leuk voor wie houdt van oude stenen en verscholen dorpjes. Voor de tweede route maak je een ommetje langs de zuidelijke ingang van het natuurpark Gutturu Mannu, volg je de kust in de richting van de Sulcis-archipel en pik je onderweg een van de vele badplaatsjes mee. Van Cagliari via het binnenland naar de Sulcis-archipel Deze route van het ene landbouwdorpje naar het andere is bijzonder interessant. Er is niet alleen het vreemde castello di Acquafredda (13de eeuw), maar je ontdekt ook de vindplaats Montessu, de grootste Sardijnse necropolis met domus de Janas (feeënhuizen).
6
kijk op de website of telefoneer van tevoren. Toegangsprijs: € 8; kortingen mogelijk. In zijn verborgen tuin stelt pinuccio Sciola, een kunstenaar die internationale roem vergaarde met zijn werk over de klank van stenen, meer dan 700 beelden van graniet, basalt of kalksteen tentoon. Sommige maken een vreemd geluid als je ze aanraakt. Volg de betoverende rondleiding van een halfuur en kuier daarna nog in je eentje door de tuin. Magisch! HET ZUIDWESTEN SULCIS-IGLESIENTE 125 PARCO NATURALE REGIONALE DI GUTTURU MANNU 129 PULA 130 CHIA 133 HET EILAND SANT’ANTIOCO 135 SANT’ANTIOCO 136 CALASETTA 144 HET EILAND SAN PIETRO 147 CARLOFORTE 149 CARBONIA, IGLESIENTE EN DE COSTA DELLE MINIERE 155 CARBONIA 155 IGLESIAS 159 FLUMINIMAGGIORE 166 PORTIXEDDU 168 BUGGERRU 169 DE COSTA VERDE 171 ARBUS 171 TOCHT DOOR HET NOORDEN VAN DE COSTA VERDE 174 MARMILLA 175 BARUMINI 175 XXX Sito archeologico di Nora 132 Basilica di Sant’Antioco Martire 141 Museo archeologico 141 Wandelingen op het eiland Sant’Antocio, langs de baaien en de stranden 143 Capo Sandalo 155 Museo del Carbone 157 Masua en Porto Flavia 165 Grotta di Su Mannau 168 Capo Pecora 169 Su Nuraxi 177 HET ZUIDWESTEN SULCIS-IGLESIENTE Al meer dan 5000 jaar wordt de regio Sulcis-Iglesiente, rijk aan mineralen, bewoond. Het gebied is altijd zeer begeerd geweest. Op de achtergrond, boven
De graven zijn maar liefst 5000 jaar oud! Je bekijkt er een kelder, een mooie grot en proeft van de lokale keuken. In Cagliari neem je de SS130 en ter hoogte van de verkeerswisselaar van SA Mura de SP2. Voor Siliqua neem je de SP293. TYRREENSE ZEE M D E ANDS Z Palau Cagliari Pula Iglesias Oristano Alghero Sassari Isola di Sant’Antioco Arbatax
X
een stad op menselijke maat, met het oude centrum en een mooi geheel van pleinen, binnenplaatsjes en straatjes. Ga vervolgens naar Palau om de eilanden van de archipel La Maddalena (2) te verkennen, een groep ongerepte, betoverende eilanden van granietrots, omgeven door turkooisblauw water. Breng zeker ook een bezoek aan
REISPLANNER EEN WEEK IN NOORD-SARDINIË • Dag 1-3: Olbia en de eilanden van La Maddalena: Olbia (1) is de belangrijkste toegangspoort tot Sardinië. Het is stadje Aggius (4) is bekend wegens de kleine etnografische musea en het museum voor banditisme. Een goede uitvalsbasis voor een verkenningstocht naar de schatten van het gallurese achterland: de vallei van de Luna (maanlandschap!), de duizend jaar oude olijfbomen van Luras, het kurkeikmuseum van Calangianus en de herenwoningen van graniet in Tempio Pausania. Na een deugddoende verfrissing op het strand van Isola Rossa ga je naar Castelsardo (5) een oud dorp gebouwd tegen de bergwand, met een historisch centrum dat volledig voor alle verkeer is afgesloten. Dag 6: Sassari (6) is de bakermat van grote helden en politici. In de omgeving vind je enkele schitterende romaanse kerCastelsardo is gebouwd tegen een bergwand. DISTANCES PAR LA ROUTE Baie de Porto Conte Su Nuraxi MIDDELLANDSE TYRREENSE ZEE Costa Smeralda Grotta di Nettuno Su Nuraxi Golfo di Cagliari Isola Caprera Olbia Castelsardo Sassari CAGLIARI Iglesias Chia Piscinas Montevecchio Isola di San Pietro Isola di Sant’Antioco Baai van Porto Conte Alghero La Maddalena Santa Teresa Gallura Santa Maria del Regno Ss. Trinità di Saccargia Aggius Gavoi 1 2 3 4 5 6 7 8 1 8 2 6 7 4 3 5 Plaatsen opgenomen op de Werelderfgoedlijst van Unesco Tussenstop 1 10 20 km 0
het eiland Caprera, waar Garibaldi de laatste 25 jaar van zijn leven doorbracht (museum). Overnacht in de levendige hoofdplaats Maddalena. De volgende ochtend gaat het naar het charmante badplaatsje Santa Teresa Gallura (3) in de schaduw van een imposante wachttoren. Heerlijke stranden in de omgeving.
HOE GEBRUIK JE DEZE GIDS?
Aan de rand van de pagina’s zorgen een duimgreep en een kopregel ervoor dat je direct ziet welke informatie er op de betreffende pagina wordt geboden.
128 129
audiogidsen). Je wandelt door een van de prachtigste grotten van Sardinië, te midden van de stalactieten en stalagmieten met bijzondere vormen. Laat je fantasie de vrije loop, dan zie je onderweg allerlei pastavormen, tuinkabouters en zelfs penissen als je heel veel fantasie hebt … De gids zal je ook een kerststal en een schattig kuikentje aanwijzen, om alle onderwerpen aan bod te laten komen. Maar het absolute hoogtepunt zijn de excentrieke, naaldvormige aragonieten, ook ‘grotbloemen’ ge-
noemd, witte spitse afzettingen die in alle richtingen lijken te groeien, alsof de zwaartekracht niet bestaat. Het lijkt wel een witte, wollen trui die uiteenrafelt! Wetenschappers vermoeden dat de luchtstroom verantwoordelijk is voor die vormen. Werp bij het naar buiten gaan een blik op het skelet van de Prolagus sardus een uitgestorven zoogdier van de familie van de haasachtigen dat alleen op Sardinië en Corsica voorkwam begin 19de eeuw. Ter plaatse een bar annex restaurant.
PARCO NATURALE REGIONALE DI GUTTURU
MANNU
Voor een herkenbare structuur en meer opzoekgemak is de volgorde van onderwerpen per stad of regio telkens hetzelfde: praktische informatie - verblijfsinfo: slapen, eten, iets drinken, uitgaan - informatie over de bezienswaardigheden.
JE DIT?
Let op deze kaders voor interessante weetjes.
AANDUIDING TROTTERTIPS
della Gherardesca. WIST JE DIT?
Het lijkt zo uit de wereld van Tolkien geplukt. Het fort werd in de 13de eeuw gebouwd om de toegang tot het mijndorpje Villa di Chiesa (het huidige Iglesias) te controleren. Deze kuitenbijter (die je in je eentje of met een rondleiding van 1½ uur doet) langs een bewegwijzerd pad neemt je mee door de oude borgo waar de soldaten en hun gezinnen onderdak kregen, enkele waterputten en helemaal boven de resten van de donjon. Onderweg krijg je ook nog eens prachtige vergezichten op de hele regio. X De muurschilderingen van Nuxis: 09010 Nuxis. Bij het politiekantoor, in het centrum Enkele muurschilderingen op het conto van Salvatore Cadeddu, waaronder zijn interpretatie op Sar-
van de belangrijkste necropolen van Sardinië en het westelijke deel van het Middellandse Zeegebied. Niet minder dan 40 domus de Janas (graven) zijn hier uitgehouwen in de rotswanden van een breed keteldal. Enkele daarvan zijn heel groot, met meerdere ‘kamers’ die je binnen kunt gaan. De tekeningen op de muren stellen spiralen voor. Volgens kenners verwijzen ze naar de borsten van de moedergodin (nounou!). De hoornvormige tekeningen eren de stiergod. Trek stevige schoenen aan en vermijd het warmste moment van de dag. Heel mooie uitzichten op de omgeving. Klein museum bij de kassa. XX grotta Is Zuddas: in het gehucht Is Zuddas, 09010 Santadi. 6 km ten zuiden van Santadi T 0781 95 57 41 o grotteiszuddas.com. Geopend half juni-half sept. dag. 10.30-12.15 15.00-18.00 u; de rest van het jaar beperktere openingstijden, bekijk de website. Gesloten nov.-febr. (geopend 20 dec.-6 jan.). Toegangsprijs: € 12, kortingen mogelijk. Rondleidingen in het
X trottertip XX interessant XXX niet te missen
Met een oppervlakte van 35.000 ha verspreid over de gemeenten Assemini, Uta, Siliqua en Capoterra is dit park een van de meest ongerepte van Sardinië. De uitzonderlijke biodiversiteit, zowel wat fauna als wat flora betreft, zorgde ervoor dat het park ingedeeld werd als Natura 2000-gebied voor de streek rond de monte Arcosu (3600 ha) en toevertrouwd aan het WWF. Dit dichte maquis met cistusrozen, mirtenstruiken en wilde olijfbomen, doorspekt met granietrotsen en diepe ravijnen, is het koninkrijk van het beroemde Sardijnse hert. Het bos van Gutturu Mannu is het grootste van het Middellandse Zeegebied. AANKOMST EN VERTREK Er is geen openbaar vervoer. Wil je naar de zuidelijke ingang van het park (WWF-reservaat van de monte Arcosu), het interessantste gedeelte, volg dan de SS195 in de richting van Pula en sla na 12 km rechts af, volg de borden naar Macchiareddu, bij het kerkje van Santa Lucia ga je naar links. Vanaf daar volg je de bewegwijzering. Reken op 1,6 km over een berijdbare weg.
i NUTTIGE ADRESSEN I centro Visita caterina Puddu oasi WWF (zuidelijke ingang): in het gehucht Santa Lucia T 329 831 57 54 : a.loddo@wwfoasi.it. Geopend half sept.-half juli (gesloten half juli-half sept. wegens bosbranden). Rondleidingen za.-zo. (telefoneer van tevoren). Een goed uitgerust centrum met rangers die je de paden van het park wijzen.
VERKLARING VAN DE SYMBOLEN
A algemeen
s bank
O busstation
D café, bar
C camping
p consulaat
E dansen
c duiklocatie
W internetcafé
f fietsverhuur
F haven
h honden toegestaan
Y ijssalon
I informatie
d kindvriendelijk
i koffie- of theehuis
M livemuziek, concert
L luchthaven
e metrostation
N ontbijt
P parkeren
Q patisserie
B postkantoor
R restaurant
a roken verboden
H slapen
b skistation
g snackbar
Z strand
U taxi
J theater
S treinstation
V voorzieningen voor rolstoelgebruikers
j wandelen
k winkelen
m Unesco-werelderfgoed
r zwemgelegenheid
T telefoonnummer
o website
: e-mailadres
Parco a TU ral E r g o N al DI gUTTU r Ma NNU
7
HET ZUIDWESTEN
SLAPEN, ETEN
hele jaar door tweepersoonskamer € 75. Halfpension circa € 55 per persoon (logies inbegrepen). In het restaurant € 35. Op dit landbouwbedrijf worden graan en olijfolie geproduceerd. Het ligt aan de rand van het park, midden op het platteland (maar het industriegebied is cala Silente van vermentino. Wie van zoete wijn houdt, kiest voor de latinia gemaakt van nasco die men heel lang laat rijpen aan de wijnstok. WAT IS ER TE ZIEN EN TE DOEN? XX castello di acquafredda: 5 km ten zuiden van Siliqua, aan de SP293 : antarias@tis cali.it o castellodiacquafredda.com. In de zomer dag. geopend 10.00-19.00 u; de rest van het jaar 9.30-17.30 u. Toegangsprijs: € 5 voor een individueel bezoek, € 8 voor een rondleiding (reserveren op T 349 156 40 23 of 349 742 80 14); kortingen mogelijk. Met je kaartje krijg je ook toegang tot de tempio di Antas. Stevige beklimming! Dit fort, boven op een vulkanische top die boven de vlakte van Campidano uittorent, was ooit eigendom van de Pisaanse graaf Ugolino
af bij de Cantina Santadi, neem richting Villaperuccio via de SP80, bij het buitenrijden van het dorp naar links (aangeduid). April-sept. geopend di.-zo. 9.00-17.00 u; in de winter beperktere openingstijden. Toegangsprijs: € 5, kortingen mogelijk. In een natuurlijk amfitheater boven de vlakte ligt een
I Punto Informazione (noordelijke ingang): in het Cantiere forestale di Campanasissa, niet ver van het castello di Acquafredda (zie eerder). Het hele jaar geopend ma.-vr. 7.00-14.30 (za.-zo. is er niemand aanwezig). Botanische wandeling, een tuin met medicinale kruiden, schildpadden enzovoort. Je bent snel rond en er zijn niet veel wandelpaden. We raden de zuidelijke ingang aan. SLAPEN, ETEN H R agriturismo Santa lucia: in het gehucht Camp’e Luas, 09010 Uta T 070 947 70 01 en 347 954 26 76 : agriturismo.slucia@ hotmail.it o agrisantalucia.eu. Restaurant dag. geopend 12.15-15.00 u en zo. ook 19.3021.30 u. Het Engels en het Italiaans (er wordt gewerkt aan meertalige IS ARAGONIET EEN UITVINDING VAN DE ARAGONEZEN? | Toch niet. Aragoniet, het mineraal dat in de grot van Is Zuddas in een heel bijzondere vorm voorkomt, is gewoon genoemd naar de plek waar het mineraal voor het eerst werd beschreven. De Duitser Abraham Gottlob Werner bestudeerde het in 1797 namelijk in Molina de Aragón in Spanje. Het is in elk geval eenvoudiger uit te spreken dan de wetenschappelijke naam: stillatitius lapis!
dijnse wijze, in de stijl van Picasso, van De Vrijheid leidt het volk van Delacroix. XX Necropoli di Montessu casa delle Fate): in het gehucht Montessu, 09010 Villaperuccio o comune.villaperuccio.ci.it. In de buurt van Santadi; neem vanuit het noorden de SP293, sla rechts
WIST
q autoverhuur
8 INHOUD INLEIDING ���������������������������������12 VEELGESTELDE VRAGEN ����������14 TOPERVARINGEN����������������������16 MENS, MAATSCHAPPIJ, NATUUR EN CULTUUR ��������������31 Beroemde personen 32 Bevolking 34 Cultureel erfgoed 34 Drank 35 Economie 37 Garibaldi 39 Geografie 39 Geschiedenis 40 Godsdienst en geloof 45 Keuken 45 Mamuthones 51 Media 52 Milieu 52 Sardijnse kunstnijverheid 53 Werelderfgoed van Unesco 54 Zeden en gewoonten 54 REIZEN NAAR NOORD-ITALIË ���56 NOORD-ITALIË PRAKTISCH ������61 ABC van Sardinië 62 Alvorens te vertrekken 62 Budget 64 Elektriciteit 67 Feesten en feestdagen 67 Gehandicapten 70 Geldzaken 70 Gezondheid 71 Internetadressen 71 Klimaat 72 Noodgevallen 74 Openingstijden 74 Overnachten 75 Post 79 Reisliteratuur 79 Risico’s en ergernissen 80 Roken 80 Taal 81 Telecommunicatie 83 Vervoer 84 REISPLANNER���������������������������90 CAGLIARI
OMGEVING Cagliari ��������������������������������������������������������������99
EN
Sulcis-Iglesiente 125 Parco naturale regionale di Gutturu Mannu 129
HET ZUIDWESTEN
X 9 Pula 130 Chia �����������������������������������������������������������������133 HET EILAND SANT’ANTIOCO 135 Sant’Antioco 136 Calasetta 144 Het eiland San Pietro 147 Carloforte 149 CARBONIA, IGLESIENTE EN DE COSTA DELLE MINIERE 155 Carbonia 155 Iglesias 159 Fluminimaggiore 166 Portixeddu 168 Buggerru 169 DE COSTA VERDE 171 Arbus 171 Tocht door het noorden van de Costa Verde 174 MARMILLA 175 Barumini 175 DE REGIO ORISTANO-BOSA Arborea 183 Oristano 184 Cabras 192 Santu Lussurgiu 197 Cuglieri ������������������������������������������������������������200 Bosa 201 HET NOORDWESTEN Alghero 215 Parco naturale regionale di Porto Conte 230 LA NURRA IN HET NOORDEN 236 Stintino 236 Parco nazionale dell’Asinara 238 Porto Torres 241 Sassari 243 Castelsardo 257 GALLURA Olbia 265 Ten zuiden van olbia 275
10 Golfo Aranci 276 De Costa Smeralda 277 De stranden van Porto Rotondo naar Porto Cervo 284 Palau 285 De eilanden van La Maddalena (Arcipelago di La Maddalena) �����������������������289 Santa Teresa di Gallura 298 Tempio Pausania ���������������������������������������������303 Aggius 307 Isola Rossa ������������������������������������������������������309 BARBAGIA
GENNARGENTUMASSIEF Nationaal park van de golf van Orosei en de Genneragentu 316 Nuoro���������������������������������������������������������������316 DE NUORESE325 Mamoiada 325 Orani 326 Gavoi 327 Bitti 327 SUPRAMONTE 329 Orgosolo 329 Oliena 331 Dorgali 337 DE BAAI VAN OROSEI 342 Cala Gonone 342 Orosei 351 De weg tussen Dorgali en Tortoli (de Orientale Sarda, SS 125) 353 OGLIASTRA 354 Baunei 355 Santa Maria Navarrese 358 Arbatax en Tortoli 361 Lanusei 365 Ulassai 366 Jerzu 369 MANDROLISAI 370 Sorgono 371 HET ZUIDOOSTEN SARRABUS EN DE ZUIDOOSTKUST 377 Muravera – San Vito – Castiadas 377 Villasimius 380 REGISTER��������������������������������� 389
EN HET
KAARTEN EN PLATTEGRONDEN
11 INHOUD
Parco
dell’
Isola
Isola
Parco nazionale del Golfo d’Orosei e del Gennargentu
nazionale dell’ Isola
Asinara Olbia Sassari Alghero Nuoro Cagliari
di Sant’Antioco
di San Pietro Isola Maddalena Su Nuraxi
Afstanden tussen de steden �������������������������� 86 Alghero 219 Alghero – oude stad, detailkaart 221 Barbagia, overzichtskaart 317 Bosa 202-203 Bosa, detailkaart 205 Cagliari, overzichtskaart 102-103 Cagliari centrum 104-105 Cagliari, detailkaart 107 Cala Gonone 343 Carloforte 151 Castelsardo 258 Iglesias 160 Maddalena, La, de eilanden van, overzichtskaart 291 Noordoosten, het, overzichtskaart 266-267 Noordwesten, het, overzichtskaart 216-217 Nuoro 319 Olbia 270-271 Oristano 187 Oristano-Bosa, de regio, overzichtskaart ����� 185 Porto Conte, de baai van, overzichtskaart 231 Reisplanner ���������������������������������������������� 91, 95 Sant’Antioco, het eiland, overzichtskaart 137 Sant’Antioco������������������������������������������������� 139 San Pietro, het eiland, overzichtskaart 148 Sardinië, overzichtskaart 59 Sassari 244-245 Sassari – Oude stad, detailkaart 247 Topervaringen 17 Zuidoosten, het, overzichtskaart 379 Zuidwesten, het, overzichtskaart 127
INLEIDING
Zittend onder een bosje met eeuwenoude olijfbomen, omgeven door mastiekbomen, mirtenstruiken en aardbeibomen, waakt de Sardijnse herder over zijn kudde schapen. Rondom zie je niets dan schraal gebergte en ongerepte valleien, bergen met bossen kurkeiken en her en der wat granietblokken of eeuwenoude vestingen die boven het gebladerte uittorenen. Dat is het tijdloze binnenland van Sardinië, waar niets verandert. In de verte lopen de witte rotswanden af naar de zee. De zon verwarmt de fijne zandstranden aan het turkooisblauwe water. Dat is het Sardinië van de badplaatsen, het vakantieeiland met zijn diepblauwe zomerse lucht. Het zijn twee heel verschillende werelden die bijna elkaars tegengestelde zijn en toch aan hetzelfde eiland toebehoren: Sardinië.
OP SARDINIË VINDT
IEDEREEN IETS WAT
HEM TOT IN HET DIEPSTE VAN ZIJN ZIEL RAAKT …
Het land dat vroeger werd beschreven als ‘het vaderland van het vee’ en ‘klein, heuvelachtig Argentinië’, is niet langer een afgelegen, onbekend en vergeten eiland in de Middellandse Zee, waar piraten met plezier gingen plunderen. Het eiland heeft een toekomst voor zichzelf uitgetekend. Het eiland met 2000 km kusten is een volwaardige toeristische bestemming, maar heeft zijn woeste schoonheid en zijn onafhankelijke, trotse en rebelse karakter weten te bewaren.
Hoewel het in de zomer hier en daar aan de kust razend druk is, pronkt de kust van Sardinië nog altijd met een ongerepte natuurlijke schoonheid. Van Alghero naar Bosa, van Iglesias naar Arbus, van Cagliari naar Chia, van Arbatax naar Ulassai, van Nuoro naar Orgosolo of van Olbia naar de eilandengroep La Maddalena, alle Sardijnse wegen voeren naar een hooggelegen bergdorp, met levendige tradities, schitterende wandelpaden naar ongerepte kloven, verscholen kreekjes of eindeloze stranden. Een droomwereld waar een oprechte ontmoeting met inwoners nog mogelijk is. Trouw aan hun tradities en gastvrij leven ze in perfecte eenheid met hun betoverende, magnetische eiland.
12
Cala Corsara bij La Maddalena
X 13
Bosa
VEELGESTELDE VRAGEN
WELKE DOCUMENTEN HEB JE NODIG OM NAAR SARDINIË TE REIZEN?
Voor inwoners van de Europese Unie volstaat een geldige identiteitskaart of geldig paspoort om Italië binnen te mogen. Minderjarigen die alleen reizen (of zonder hun ouders), hebben een geldige identiteitskaart of geldig paspoort nodig en een schriftelijke, ondertekende toestemming van de ouders.
WAT IS HET BESTE SEIZOEN OM NAAR SARDINIË TE REIZEN?
Het tussenseizoen (Pasen-half juli en september-half oktober), want dan is het er minder druk dan in de zomer en zijn de prijzen lager. Het weer is aangenaam en niet (al) te warm. Hartje zomer (vanaf half juli) stromen de toeristen toe en klimmen de prijzen naar hun hoogste niveau … en dat geldt ook voor de temperatuur. In augustus gaan alle Italianen met vakantie. De kustplaatsjes zitten dan ook overvol, soms is er water tekort, zijn enkele stranden afgesloten en zijn de prijzen zo goed als onbetaalbaar.
IS ER EEN TIJDSVERSCHIL?
Nee, zowel in de zomer als in de winter is het er even laat (of vroeg) als in België en Nederland. Zomer- en wintertijd worden op dezelfde dag ingesteld.
WELKE VOORZORGSMAATREGELEN
MOET IK NEMEN OP HET VLAK VAN GEZONDHEID?
Je hoeft geen bijzondere voorzorgsmaatregelen te nemen. Vergeet in de zomer geen zonnebrandcrème en een muggenmelk. Denk ook aan een Europese ziekteverzekeringskaart.
HOELANG DUURT EEN VLUCHT?
Reken op 2½ uur voor een rechtstreekse vlucht van Brussel of Amsterdam naar Cagliari. Een vlucht naar Alghero duurt ongeveer even lang.
IS HET LEVEN ER DUUR?
Vooral het slapen weegt zwaar op het budget, want de Italianen zelf zijn ook dol op het eiland. In het hoogseizoen stijgen de prijzen, in juli en augustus verdubbelen of verdriedubbelen ze soms zelfs! Te duur? Ga dan naar het binnenland. Beperk je in restaurants tot een antipasto en primo, daarmee heb je meestal voldoende gegeten en zo houd je de rekening betaalbaar (€ 20-25). Aan de costa Smeralda geldt dat echter niet niet. Wil je goedkoop eten, ga dan voor een pizzapunt.
KUN JE JE OP SARDINIË MAKKELIJK ZONDER AUTO VERPLAATSEN?
Het is handiger om ter plaatse een auto te huren, dat is veel praktischer als je de platgetreden paden wilt verlaten. Toch is er ook een uitgebreid netwerk aan bussen en tussen de grote steden rijden ook treinen.
IS SARDINIË EEN GOEDE
BESTEMMING OM JE KINDEREN MEE
NAARTOE TE NEMEN?
Uiteraard! Je vindt er schitterende stranden en een warme zee. In de agriturismi kun je een tochtje per ezel maken en de kinderen zijn gek op de boerderijdieren.
HOE KUN JE TER PLAATSE BETALEN?
Je betaalt met euro’s, heel handig. Je vindt overal pinautomaten en je kunt op veel plaatsen betalen met je betaalkaart, behalve
14
in heel kleine pensions of in cafés waar weinig toeristen komen.
WELKE TAAL SPREEKT MEN OP SARDINIË?
Sardijns, zeker in het binnenland. Maar iedereen spreekt ook Italiaans. Het is handig een basiswoordenschat Italiaans te kennen, ook al spreken de meeste mensen ook Engels en een beetje Frans.
ZIJN ER MOOIE STRANDEN OP SARDINIË?
De 2000 km lange kust van Sardinië is de zomerbestemming bij uitstek. Je vindt er de mooiste stranden van Italië en misschien zelfs van de Middellandse Zee! Het goede nieuws is dat er weinig privéstranden zijn.
Er is voor elk wat wils, van verborgen kreekjes tot toeristische zandstranden. Houd er rekening mee dat er in de zomer op bepaalde stranden slechts een beperkt aantal mensen toegelaten worden. Reserveer dus als je hier absoluut wilt komen bakken en braden, zeker in augustus.
ZIJN ER BIJZONDERE HISTORISCHE BEZIENSWAARDIGHEDEN?
Sardinië heeft een rijk erfgoed. Al in het paleolithicum was het eiland bewoond. De bezienswaardigheden beslaan de periode van het neolithicum tot vandaag, met als hoogtepunt de periode van de nuraghi (bronstijd en ijzertijd), een beschaving die we nergens anders vinden en waarvan de resten nog heel aanwezig zijn in het landschap.
X 15
Villasimius
1 FLANEER DOOR DE STRATEN VAN CAGLIARI
Klim helemaal naar het Castello. Daar staan enkele prachtige, oude palazzi. De hoofdstad van Sardinië is een op-en-top zuidelijke stad die zich uitstrekt over vele kleine heuvels.
Het opmerkelijkste stadsdeel is de oude stad met het Castello. Het ligt hoog op een heuvel en toont nog delen van de middeleeuwse versterkingen. Je bereikt de mooie kathedraal, de Duomo Santa Maria, via lange straten die overgaan in smalle steegjes waarin je oude, door de tijd verweerde palazzi ontdekt. Het lijkt zo uit een film te komen. Blz. 115 Goed om te weten: dankzij de liften (aan de viale Regina Elena en bij het piazza Yene) hoef je de steile trappen niet te nemen naar de hooggelegen wijk.
2 GEEF JE OGEN DE KOST LANGS DE COSTA DEL SUD
De prachtige, smalle kustweg voert je ongeveer 20 km lang langs de kust, van Porto Teulada naar Chia. Je komt langs Aragonese torens en geniet onderweg van de mooiste uitzichten op zee. Vooral bij zonsondergang is deze route prachtig. Kijk absoluut even bij
16 20
1 2
TOPERVARINGEN
EN HET
X 17
Costa Smeralda
MIDDELLANDSE ZEE Golfo
Orosei Grotta
Tharros Su Nuraxi De
Castelsardo Sassari Isola Asinara Bosa Santu Lussurgiu Orgosolo M. Tiscali CAGLIARI Nora Isola
Pietro Isola
Alghero Trenino verde
Ogliastra Mandas Arbatax Aggius Nuoro GALLURA blz. 263 HET NOORDWESTEN blz. 213 DE REGIO ORISTANO-BOSA blz. 181 HET ZUIDOOSTEN blz. 375 HET ZUIDWESTEN blz. 123 1 2 3 3 4 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14 15 16 17 18 19 11 20 10 20 km 0
Costa del Sud Costa Verde
di
di Nettuno Grotta Su Marmuri Grotta Is Zuddas
eilanden van La Maddalena
di San
di Sant’Antioco
in
BARBAGIA
GENNARGENTUMASSIEF blz. 313 CAGLIARI EN OMGEVING blz. 97
het strand van Tuerredda. Het ligt achter in een paradijselijke baai en nodigt je uit om even weg te dromen, te ontspannen en de tijd te vergeten. Blz. 133
3 BEZOEK EEN VAN DE SCHITTERENDE GROTTEN OP SARDINIË
Sardinië telt veel grotten, die verspreid over het eiland liggen. Maak van de gelegenheid gebruik om de bijzondere stalactieten en stalagmieten te bewonderen, bijvoorbeeld in de grot Is Zuddas, vlak bij Santadi, de grot van Su Mannau in Ulassai of de Grotta di Nettuno in de buurt van Alghero die je bereikt via een indrukwekkende trap met 654 treden die zijn uitgehouwen in de rotsen! Blz. 128, 168, 233
Goed om te weten: voor een voorproefje kijk je op o grotteiszuddas.com en o grottasu marmuri.it.
4 KEER TERUG IN DE TIJD, NAAR DE OUDHEID
Breng een bezoekje aan de indrukwekkende archeologische vindplaatsen van Nora en
Tharros. De twee steden werden door de Feniciërs gebouwd in de 9de-8ste eeuw v.Chr. Later vielen ze in handen van de Carthagers en de Romeinen en groeiden toen uit tot twee van de belangrijkste havens in het Middellandse Zeegebied. Je ziet er een theater, mooie huizen, thermen, tempels, zuilen … Het aantal overblijfselen is echt enorm. Als de zon ondergaat en de oude stenen een gouden gloed krijgen, word je ondergedompeld in een magische sfeer. Blz. 132, 195
5 NEEM DE BOOT NAAR DE EILANDEN SANT’ANTIOCO EN SAN PIETRO
Deze dunbevolkte eilanden bieden kleine steden en een schilderachtig landschap. Sant’Antioco is met Sardinië verbonden via een weg die door de Carthagers is aangelegd en door de Romeinen werd verbeterd. De belangrijkste trekpleister is de stad Sant’Antioco en het boeiende archeologische museum. San Pietro was lange tijd een bijna verlaten eiland. Alles draait rond de kleurrijke stad Carloforte, met een heerlijke uitstraling. Op
18
3
4
FOTOVERANTWOORDING
blz. 8 Alessio Orru / Shutterstock
blz. 9 b., 226 bouybin / Shutterstock
blz. 9 l.o., 208-209 hraska / Shutterstock
blz. 9 r.o., 264 D.Bond / Shutterstock
blz. 10 l., 154, 314 Francescomoufotografo / Shutterstock
blz. 10 r., 238, 350, 367 b. Elisa Locci / Shutterstock
blz. 12-13 Dmitry Naumov / Shutterstock
blz. 13 Kojin / Shutterstock
blz. 15, 135 Pawel Kazmierczak / Shutterstock
blz. 16 b. travellaggio / iStock
blz. 16 o. DaLiu / iStock
blz. 18 Stefano Guidi / Shutterstock
blz. 19 Jan Zabrodsky / iStock
blz. 20 sndr / iStock
blz. 21 b. Antonio S / Shutterstock
blz. 21 o. Leamus / iStock
blz. 22 b. Stefano Cannas
blz. 22 o. Anna Jedynak / Shutterstock
blz. 23 DaLiu / iStock
blz. 24-25 Eugenio Marongiu / Shutterstock
blz. 25 b., 28 b., 30-31, 251 Gabriele Maltini / iStock
blz. 25 m. Martin M303 / Shutterstock
blz. 26 b. SimonSkafar / iStock
blz. 26 o. Riuma72 / iStock
blz. 27 b. Pilat666 / iStock
blz. 27 o. ShevchenkoAndrey / iStock
blz. 28 o. Alessandro Zappalorto / Shutterstock
blz. 29 Lucky Team Studtio / Shutterstock
blz. 41, 55, 298 Pecold / Shutterstock
blz. 49 Patrizio Martorana / Shutterstock
blz. 57 elitravo / Shutterstock
blz. 58 Stefano Garau / Shutterstock
blz. 60-61 GIANFRI58 / Shutterstock
blz. 68 Denis Mustafin / Shutterstock
blz. 74 Philip Bird LRPS CPAGB / Shutterstock
blz. 89 robertonencini / Shutterstock
blz. 90, 94 milosk50 / Shutterstock
blz. 92 ultimathule / Shutterstock
blz. 98, 376 Marcin Krzyzak / Shutterstock
blz. 110 Pbread Natural bakery
blz. 112 Ditrizio Pasticceria
blz. 114 RomanBabakin / iStock
blz. 121 Maxvan23 / Shutterstock
blz. 124 REDA &CO srl / Alamy Stock Photo
blz. 131 Hotel Marin
blz. 145 Andrea Bottari / iStock
blz. 165 Atzori Riccardo / Shutterstock
blz. 176 Elena Krivorotova / Shutterstock
blz. 179 justhavealook / iStock
blz. 182 Nick Fox / Shutterstock
blz. 188 Egle Piccozzi
blz. 193 Albergo Diffuso Aquaei Sinis
blz. 196 hectorlo / Flickr
blz. 206 Albergo Diffuso Villa Asfodeli
blz. 214 Chris Rout / Alamy Stock Photo
blz. 232 Hotel El Faro
blz. 272 Hotel For You
blz. 274 Mint Julep
blz. 278 ArtMediaFactory / Shutterstock
blz. 279 B&B Villa Giulia
blz. 282 Caffé Nina
blz. 287 Ristorante da Robertino
blz. 288 miqu77 / Shutterstock
blz. 305 Ralf Geithe / Shutterstock
blz. 310-311 CoolR / Shutterstock
blz. 324 REDA &CO srl / Alamy Stock Photo
blz. 331 richie rocket / Flickr
blz. 339 Agriturismo S Ozzastru
blz. 341 Marco Mul / Shutterstock
blz. 346 Il Cormorano
blz. 357 AleksanderssonS / Shutterstock
blz. 359 Hotel Nascar
blz. 367 o. Hotel Su Marmuri
blz. 372 Agritutrismo Su Connottu
blz. 373 funkyfood London - Paul Williams / Alamy Stock Photo
384
