Voorwoord
Vooruligthetboek DeVerbinding: IT endeKunstvanhetAutomatiseren.Deenigszinspoëtischetitelvanditboekdoetmisschienandersvermoeden–hetzoueenromantitelkunnenzijn,maarditis‘gewoon’een boekover IT.Overhoe IT gemaaktmoetworden.Tochhetisnieteen boekzoalsermeerzijnoverdebranche;wehebbengetrachteenvoor lekenleesbaarboekteschrijvenoverhoehetbeterkaninde IT.Wezullenhieronderinzichtgevenhoeweertoekwamen.
Somszijnervandiemomentendatjedetijdevenhelemaalvergeetdoor dedialoogwaarinjeterechtkomt.Wijontmoettenelkaarin2010,via eenbevrienderelatie.Naditgesprekwashetvooronsduidelijk:deproblematiekvande IT-marktisaantepakken.De IT-techneut(Hans)en debestuurdermet IT indeportefeuille(Jo)kwamentoentoteengezamenlijkeconclusie:destruikelblokkenvandemarktzijnomtezettenin oplossingengebaseerdoppuurempirischegronden!Daarbijkunnenhet wetenschappelijkentheoretischedenkkaderendebedachtestructuren doorklinkenalszeeffectiefzijn.Maargezondelogicaenpragmatisme voerendeboventoon.Hetwerddanookduidelijkdathetcombineren vanonsbeiderervaringenzeerwaardevolzoukunnenzijnvooranderen. Vooralomdatwenaastonzegezamenlijkevisieopoplossingen,ookeen gedeeldbeeldvandeproblemendooreenklanteneenleverancieronder woordenkondenbrengen.Eenboekwerdduseigenlijkonvermijdelijk.
Wezijnonservanbewustdat‘verbinding’eenmakkelijkgebruikteterm is.Eenbeetjemodieuszelfs.Iedereenwilallesmetallesverbindentegenwoordig.DetitelisineersteinstantieafgeleidvanhetboekvanRobert M.Pirsig, ZenendeKunstvanhetMotoronderhoud,eenverhaalvaneen vaderenzijnelfjarigezoondieeenreismakenopdemotorvanMinnesotanaarCalifornië.Pirsigverteltmetzijnboekdatallesindewereld eennatuurlijkehiërarchieheeft.Ookinorganisaties,programma’sen projectenbestaatzo’nhiërarchie,maardaarhoudenweweinigrekening mee.Wehebbenmetz’nallenmethodesbedachtomkunstmatigeordeningenaantebrengenengaandaarmeevaakvoorbijaandenatuurlijke verbandenindeorganisaties.Wezoudenonsbewustermoetenzijnvan
dienatuurlijkehiërarchie,dieaandachtigermoetenbestuderenomuiteindelijkdejuisteordeningtekunnenaanbrengen.Hierligteenbasis vanveel IT-problematiek.Hetiswerkelijk‘kunst’omtussenpragmatismeenbedachtestructurenteblijvenbalancerenzondertevallen. De Verbinding geeftaandatwealtijdingesprekmoetenblijvenoverwatde businessfeitelijkdoet.Zokunnenwetotduurzame IT-systemenkomen.
Totslotnogevenoverdeterm‘IT’.InhetNederlandsetaalgebruikiser geenverschiltussen IT (informatietechnologie)en ICT (informatie-en communicatietechnologie),somszelfsaangeduidals IV (informatievoorziening).Metbeideeerstetermenwordtbedoeld:automatiseringals middelombedrijfsprocessenbijorganisatiestestroomlijnen.De‘c’in ICT staatvoorcommunicatie,maargeeftgeenextrabetekenisaanhet begrip.Daaromhebbenwijpragmatischbeslotendeterm IT tegebruiken.Daarnaastisdeterm IT ookinternationaaldegebruiktetermin dezebranche.
HansvanBommel
JovanEngelen
Amsterdam,september2014
Inhoud
Overdeauteursx
Probleemgebiedenenoplossingeninbeeldxi
Inleiding13
1ZonderbusinessgeenIT!19
Over bedrijfsprocessen, de regie en luisteren naar de vraag
2Vakmanschapismeesterschap27
Over ambacht: mensen, samenwerking, waardering en overzien
3Eerstdefeitenopordehebben!37
Over ordening in systemen en gegevens
4Legacyinhapklarebrokkenoverboord45
Over oude systemen opruimen, communicatie en kleine stapjes
5Deguldeniseendaalderwaard53
Over uit- en aanbestedingen, gezonde relaties, kwaliteit en transparantie
6Samenspelen,samendelen61
Over het delen, vertrouwen en netwerken tussen IT-bedrijven onderling
7Overheid,maakdathetwerkt69
Over de overheid, als klant, beleidsmaker en visie (of het gebrek daaraan)
8Eenschotvoordeboeg77
Nawoordendankwoord91
Overdeauteurs
HansvanBommelenJovanEngelenhebbenvanuitverschillendeperspectievenruimeervaringindebranche.Inhunfunctieshebbenzegeregeldtemakenmethetmakenvan IT indebreedstezinvanhetwoord, metdeuitvoeringvanprojecten,aanbestedingen,deverschillendevormenvansamenwerkenendeuitwassen(ennatuurlijkookdeparels)van IT-toepassingenindepraktijk.
HansvanBommel
VanBommelisoprichterenmede-eigenaarvanOelan,een IT-bedrijf datopdrachtenuitvoertbijonderandere UWV, CIZ,Rabobank, ING en hetMinisterievanDefensie.VanBommelstudeerdetechnischenatuurkundeenwerktekortetijdbijhetNationaalinstituutvoorsubatomaire fysicaNikhefteAmsterdam.Daarnakwamhijinde IT terechtwaarhij voorverschillendebedrijvenactiefwas.HansvanBommelpubliceerde eenaantalopinieartikelenover IT,onderandereinDeVolkskranten NRCHandelsblad.
JovanEngelen
VanEngelenheeftalsbestuurdergeregeldmetautomatiseringtemaken. Hijwaslidvanderaadvanbestuurbijondermeer APG en ANWB.Van EngelenistevenshoogleraarinGroningenenDelft(bedrijfskundeen duurzaamheid).Hijbekleedtofbekleeddeeenreekstoezichtfunctiesbij meerdanvijftienorganisatiesalslidvanderaadvantoezichtofvande raadvancommissarissen.Naastzijnbestuurlijkeervaringschreefhij meerdanhonderdwetenschappelijkepublicatiesenwashij(co)auteur vanmeerdereboeken.
Probleemgebiedenenoplossingeninbeeld
Inleiding
Hetbeginvandeeenentwintigsteeeuwisvoorde IT-sectornietgoed verlopen.Vooraldereputatievandesectorheeftflinkeschadeopgelopen.Indelentevan2014boogeenspecialeonderzoekscommissievan deTweedeKamerzichoverdemoeizamerelatievande IT-marktmetde overheid.Beschuldigingenvlogenoverenweer.Ambtenarenzoudenlui enongeïnteresseerdzijn, IT-bedrijvenzoudengeldwolvenzijnenpolitici zoudenmaarmoeilijkdeernstvandezaakinzien.Ookdegeldbedragen werdengenoemdmetdeoverheidinderolvanonuitputtelijkegeldbron. Hetiszekernietdeeerstekeerdat IT-projectenbijdeoverheidonderzochtworden.Demislukteprojectenvanhetbeginvandezeeeuwbijde Politie,deBelastingdienstenUWVwarendepolitiekendeAlgemene Rekenkameraleensopgevallen.Lijvigerapportenverschenenin2008en 2009.Maardelessendiepolitieken IT-bedrijvendaaruittrokkenhebbennietgeleidtotverbeteringen.
Ookhetparlementaironderzoekisniettotdekernvandeproblematiek doorgedrongen.Hetvingerwijzenoverheersteendaardoorwashetmoeilijkomachtergrondenduidelijktekrijgen.Inditboekzullenwijde belangrijkestruikelblokkenrondde IT bespreken;wegevenookaanbevelingenomtotoplossingentekomen.Inbeginselliggenalleuitdagingenophetvlakvancommunicatie,indebredezinvanhetwoord. Hetgaatoversamenwerken,oververbinden;vanmensenmetdebusinessenhetambachtbinnende IT.Opheteerstegezichtvaltonszoeen aantalzakenop.
Omtebeginnenisdeafstandtussendeklantende IT tegroot.Decultuurendeinrichtingvaneenorganisatiezettenvaakeenremopdeontwikkelkrachtvan IT.Weautomatiserenzakendiewenognietgenoeg doorzien,organisatiesgevenderegievanhetautomatiserentesneluit handenen IT’ersluisterenteslechtenvragenvaaknietdooralsdeklant metwensenofeisenomautomatiseringkomt.
Ookisdeverbindingtussenhet IT-ambachtendemensendieindeze marktwerkenverstoord. IT isgeenbouwpakket;ambachtsliedenover-
zienhetgeheleprocesendatvakmoetookalszodaniggewaardeerdworden.
Opvallendisookdaterindebestuurskamerweiniggesprokenwordt over IT.Erwordtweluitentenaoverfinanciëngesproken.Endat terwijlgeldeninformatietochvanvergelijkbaarbelangzijnvoorde bedrijfsvoering.
Ookbedrijfslevenen(semi-)overheid,deafnemersvan IT,kunneniets doenomde IT teverbeteren.Metnamedoorhetstimulerenvaneen goedbegripvanwat IT is;doorbetertezienwat IT voordebedrijfsprocessenbetekentenkanbetekenen.Enalsbedrijfmoetjeuiteraard eerstprecieswetenwatenwaaromjewiltautomatiserenvoordatjeaan IT kuntgaandenken.
Tenslottekunnende IT-aanbiederserietsaandoendoorelkaarminder tewantrouwenenbetersamentewerken.Innovatieindesectorontstaat alleenineengoedfunctionerendnetwerk.Denodenenwensenvande klantmoetencentraalstaan.Hetgaatnietomhetgrootstestukjevande taart.
Indezevenhoofdstukkenvanditboekzullenwedezestruikelblokken besprekenmetachterliggenderedenenvanhet‘struikelen’.Wezullen ookmetoplossingenkomen,hoewelwewetendatookwijdewijsheid nietinpachthebben.De IT-problematiekzoalswedienukennenisniet inherentaandeindustrie;totheteindevandetwintigsteeeuwginghet immersredelijkgoed.Indeconclusiezullenwevoorde IT-professionals endebusinessindemarkt‘eenschotvoordeboeg’geven,overhoehet kan.Overhoehetzoumoeten.Eenconclusiedietegebruikenisalseen compactehandleiding.
Eenbelangrijkeredenomhetprobleemaantepakkenisdeverkwisting vangeldendanvooralvanoverheidsgeld.Niemanddiehetpreciesweet: hoeveelgeldbesteedtdeoverheidperjaaraan IT-projecten?Detotale bestedingeninde IT-markt,privaatenpubliek,diede ICT-Marktmonitorvoor2014noteert,zijnmaarliefst34,3miljardeuro.Eenimmens bedragdus.Daarinzijnalleuitgavenmeegenomen,vanoverheid,bedrij-
venenookdeuitgavenaantelecom.Voordebestedingenvandieoverheidalleenzoudendecijfersdieinhetparlementaironderzoekvan2014 gebruiktwerdenronddevijfmiljardeuroliggen.Sommigensprakenin demediaovertweemiljard.Datisterijmenalsalleenhetzogenoemde ‘hardecoderen’gerekendwordt,dusalleendemanurendiebesteedwordenaanhetinvoerenvancode.Waterdanmislukt,‘valtquabedrag mee’,wasdeimplicieteboodschap.Maarhetgaatomzoveelmeer.
Voordeoverheidisereenvoorzichtigeschattingtemakenaandehand vandeRijksbegroting.Dieisrondde250miljardeuro.Tienprocent vandiebegrotinggaatopaanallerhande IT;daarbijmoetgedachtwordenaangroteprojectenalsdeinformatiesystemenvandeBelastingdienst enDefensie,maarookaandesubsidievoorlaptopsencursusseninhet buurthuisinAppelscha.Bijelkaarisdateenflinkbedrag:25miljard euro.Danhebbenwehetnietalleenoverdeprojectenenkostendieals IT-kostenopdediversebegrotingenstaanenindejaarverslagenende ICT-Marktmonitorverschijnen.Datzijndezogehetenexternekosten;de bedragendieeenorganisatieaan IT heeftuitgegeven,betaaldaanbedrijvendievanbuitenkomen.Hetgelddateenorganisatiezelfuitgeeftaan automatiseringstaatnergensals IT-kostengeregistreerd.Danmoetje denkenaandeloonkostenvandewerkgroepenvandeautomatiseringsafdelingenbijdeministeries,die(blijven)vergaderenoverhoehetanders zoumoeten.Enoverdekostenvoorondersteunendedienstenalshuisvestingenpersoneel.Datzitindie25miljardeuro.
Steldatvandietienprocentvandebegrotingdehelftopgaataanhardware–inlijnmetdeverhoudingdieuitdecijfersvandeMarktmonitor blijkt–danwordtdeanderehelftuitgegevenaansoftware.Datisnaar benedenafgerondtwaalfmiljardeuro,eenflinkbedrag.Latenwehier vervolgenshet‘publiekegeheim’oplosdat75procentvande IT-projectennogsteedsmislukt,danbetekentditdathetRijkelkjaarnegenmiljardeurovoornietsuitgeeft.Wellichtisdeschattingietstegrof,laatdie tienprocenteenpaarprocentminderzijnoflaathetslagingspercentage ietstepessimistischzijningeschat.Nogsteedsbetekentditdatdeoverheidelkjaarmiljardeneuro’svanonsbelastinggeldnietgoedbesteedt. Engeldverspillengebeurtnietalleenbijdeoverheid,ookbijbedrijven gebeurtdat.Wellichtdatdebestuurderserietsdichteropzittenenhet
slagingspercentageietsbeterzalzijn–expertsschattenhethieropzestig procentfalen–tochwordenerbijsectorenalsverzekeraars,bankenen energiebedrijvennogeensmiljardendoorheengejaagd.
DievelemiljardenkunnenweinNederlanduiteraardveelbeterbesteden,omhetonderwijsendegezondheidszorgteverbeterenbijvoorbeeld ofdedefensieteversterken.Hetmogeduidelijkzijn:hetiseengroot probleem.Nietgetreurdechter;voorallesiseenoplossingenwekunnen erietsaandoen!Ooktrektdeeconomieaannajarenvancrisis.Latenwe daargebruikvanmaken.Latenwemetelkaarafsprekendatwede IT van detoekomstduurzaammaken,datwenietmeertevredenkunnenzijn met75procentfalen.Latenweafsprekendatwehetovertienjaaromgedraaidhebben.75procentmoetslagen!