HJK-artikel | Verborgen voorsprong herkennen

Taal

Het spel dat lezen en schrijven heet

Ouders

Verborgen

voorsprong herkennen

Met patronen werken is een feest!

Aan de slag!

Zie jij het ook?

Verborgen voorsprong herkennen

Er wordt steeds meer gedaan om alle kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong in het vizier te krijgen. Toch merken ouders van deze kinderen vaak dat wat zij thuis zien niet wordt herkend op school. Dat is niet gek, want die kinderen kunnen zich onopvallend ‘verstoppen’ in de groep.

Herken je dit? Ouders vertellen je dat hun kind thuis dingen kan die jij op school of bij de opvang nog nooit hebt gezien. Of dat hun kind zich verveelt of te weinig wordt uitgedaagd terwijl hij in de groep lekker speelt en opdrachten niet veel beter maakt dan leeftijdgenoten. Wat kun je hiermee, en hoe weet je of dit iets zegt over een ontwikkelingsvoorsprong? Voor we daarop ingaan, bespreken we de betekenis van het begrip en het belang van signaleren.

Wat is een ontwikkelingsvoorsprong? We bedoelen met een ontwikkelingsvoorsprong niet een tijdelijke voorsprong of een voorsprong op één gebied. Het gaat om een samenhangend geheel van kenmerken die erop wijzen dat het kind hoogbegaafd is. Kieboom (2016) definieert dit als een samenhang van cognitieve kenmerken, zoals een intelligent en creatief denkvermogen, maar ook van ‘zijnskenmerken’: perfectionisme, rechtvaardigheidsgevoel, kritische ingesteldheid en hoogsensitiviteit.

Hoe signaleer je?

Kinderen kunnen ergens volledig in opgaan

Bekendheid met de kenmerken van hoogbegaafdheid is een voorwaarde om goed te kunnen signaleren. In de praktijk merken we dat vooral kennis over de zijnskenmerken, het perfectionisme, de kritische houding, hoge sensitiviteit, een groot rechtvaardigheidsgevoel (en vaak ook een sterke behoefte aan autonomie), ervoor zorgt dat de voorsprong wordt opgemerkt. De vlog ‘Kijken achter het gedrag’ gaat over deze kenmerken (https:// expertgroepontwikkelingsvoorsprong.nl/ aanpak–en–aanbod/kijken–achter–het–gedrag). Vaak zie je op verschillende plekken ander gedrag, dus zorg ervoor dat je gebruikmaakt van informatie uit verschillende bronnen. Het kind kun je beter leren kennen en inschatten door een spelobservatie te doen. Kijk daarbij hoe het kind op je overkomt: wat voor vragen stelt het, hoe is de woordenschat, welke verbanden of associaties hoor je, merk je zijnskenmerken op?

Vroeg signaleren en passend aanbod Het is belangrijk om een ontwikkelingsvoorsprong snel te signaleren en kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong een passend onderwijsaanbod aan te bieden (Van Gerven, 2009). Als kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong niet worden uitgedaagd, bestaat het risico dat ze gaan onderpresteren en dit kan vervolgens leiden tot probleemgedrag of psychosomatische klachten (De Boer & Booij, 2010). Ook voor het welbevinden is vroege herkenning belangrijk. Het mooie is dat het positieve effect hiervan ook aanwezig is op de langere termijn (Kroesbergen et al., 2015). Maar hoe pak je dat vroege signaleren aan?

Benut ook de overdracht van de kinderopvang, wat hebben zij opgemerkt? Vooral ouders zijn een belangrijke bron, zij ervaren hun kind dagelijks en kunnen vertellen over de vroege ontwikkeling. Juist uit die eerste levensjaren komen vaak al veel signalen.

Wanneer signaleren?

Op school kan het kind met een ontwikkelingsvoorsprong zich zo razendsnel aanpassen dat het niet meer laat zien wat het kan. Het is dus nuttig voor die tijd te gaan signaleren, of anders zo snel mogelijk na de start op school. Informatie van ouders is daarbij cruciaal om je alert te maken op een mogelijke voorsprong. Leerkracht Rotgers (2022) onderzocht of deze informatie van ouders met een kind met een ontwikkelingsvoorsprong, werd benut. Voor haar eindscriptie 

Het kind kun je beter leren kennen en inschatten door een spelobservatie te doen. Kijk daarbij hoe het kind op je overkomt en welke taal het gebruikt

bij de opleiding tot talentbegeleider bevroeg zij 130 ouders. Je leest hier een aantal resultaten, aangevuld met tips voor verbetermogelijkheden.

Ervaringen met kinderopvang

Bij het verblijf van hun kind in de kinderopvang voelen ouders zich niet altijd begrepen of serieus genomen als het gaat om de voorsprong van hun kind. Dit werd niet gezien als onwil, maar als tekort aan kennis over het onderwerp. Onze ervaring is dat bijvoorbeeld een cursus hier snel een positieve verandering in kan brengen.

Start basisschool

De meerderheid van de ouders gaf aan dat er geen warme overdracht is geweest tussen de opvang en de basisschool. Wel kreeg de helft van de ouders de mogelijkheid vlak voor de start van de basisschool hun vermoeden van een ontwikkelingsvoorsprong aan te geven op een vragenlijst. Hier zou vervolgens meer mee kunnen worden gedaan, bijvoorbeeld door samen met ouders na te gaan waar het kind is in zijn ontwikkeling, en uit te vragen welke aandachtspunten er zijn of welke interesses het kind heeft.

Kleutergroep

De helft van de ouders geeft aan dat hun kind gezien wordt in de kleuterklas. Problemen zijn er als dit niet het geval is, als hun kind zich te sterk aanpast, zich verveelt of dwars gedrag laat zien thuis of op school. Sommige kinderen zitten thuis of hebben een depressie gekregen. De oorzaak hiervan ligt niet altijd bij de school, sommige kinderen hebben een zeer afwijkende leerbehoefte of missen los van alle inspanningen van een leerkracht ontwikkelingsgelijken. Is er zorg of afwijkend gedrag? Vraag ouders naar het welzijn van hun kind, en het gedrag van het kind thuis. Als je er vroeg bij bent, heb je meer ruimte om te onderzoeken wat het kind nodig heeft om weer te floreren. Een deel van de ouders geeft aan dat hun kind een vorm van uitdaging krijgt. Zij merken dat dit goed is voor

De helft van de ouders geeft aan dat hun kind gezien wordt in de kleuterklas

hun kind. Het zou volgens hen verder verbeteren als dit preciezer gaat aansluiten op het niveau waarop hun kind daadwerkelijk zit.

Met plezier naar school

De helft van de kinderen van de ondervraagden gaat met plezier naar school. Soms zijn kinderen veranderd van school voordat dit zo was. Een aantal ouders geeft aan dat hun kind zich eerst niet durfde te laten zien in de klas, maar dat de leerkracht hier al snel goed op insprong, bijvoorbeeld door het geven van verrijkingsmateriaal. Hierdoor kwam het plezier in school bij hun kind meteen terug.

Welke

waardevolle inzichten levert dit op?

Het blijkt dat ouders verschillende ervaringen hebben met school. Soms heeft het wisselen van school bijgedragen aan het verkrijgen van welzijn voor hun kind. De negatieve ervaringen gaan over niet gezien en gehoord worden, de voorsprong wordt niet onderkend of er is geen uitdaging. In al deze situaties kan er meer gedaan worden met de informatie van ouders over hun kind. Als een school wel uitdaging of maatwerk biedt, gaan de kinderen vaker met plezier naar school. Wel is dit nog niet altijd passend. Er kan beter onderzocht worden op welk niveau het kind zit, bijvoorbeeld met behulp van doortoetsen op hogere niveaus dan het groepsniveau. In de kinderopvang worden deze kinderen nog niet vaak gesignaleerd, hier is winst te behalen. Ook kan de overdracht van kinderopvang naar basisschool beter worden benut.

Wat is er nodig in de praktijk?

Een oudervragenlijst bij de schoolstart kan een eerste indruk geven van de ontwikkeling van het kind op jonge leeftijd. Vermoed je vanuit de antwoorden een mogelijke voorsprong, vraag hier dan op door bij het intakegesprek. Zorg ervoor dat de ouders zich gehoord voelen en hun bijdrage naar tevredenheid hebben kunnen geven. Als er sprake is

van een ontwikkelingsvoorsprong, zorg dan voor regelmatig contact met de ouders. Zij merken het vaak snel op als hun kind niet meer de uitdaging krijgt die het nodig heeft. Dit geeft jou de mogelijkheid hierin bij te sturen.

Tips voor de praktijk

• Signaleer een ontwikkelingsvoorsprong zo vroeg mogelijk, in de kinderopvang of vanaf de eerste dag op school.

• Zorg voor regelmatig contact met de ouders en vraag na wat het kind thuis laat zien, zo kun je het aanpasgedrag op tijd herkennen en bijsturen.

• Zorg voor ‘peers’, ontwikkelingsgelijken, bijvoorbeeld een ouder kind uit een hogere groep. Uit onderzoek blijkt dat dit de belangrijkste interventie is voor een goede ontwikkeling van het zelfbeeld.

• Durf flink af te wijken van de leeftijdsnorm bij het aanbod van speelgoed, materialen, boeken, vrienden, lesinhoud, onderwerpen, vragen en opdrachten.

• Geef aan wat het doel is van een vraag of les door dit top–down uit te leggen.

• Deze kinderen kunnen bij interesse ergens volledig in opgaan. Geef ze hier ruimte voor. Zijn ze juist snel afgeleid? Dan kan het goed zijn dat de lesstof niet passend is.

De literatuurlijst is te vinden op: www.hjk–online.nl/artikelen Marieke Groenewold is expert hoogbegaafdheid en opleider bij de Expertgroep Ontwikkelingsvoorsprong

De personen op de foto's bij dit artikel hebben geen relatie tot de inhoud van dit artikel.

Lenore Rotgers is leerkracht en talentbegeleider