Il velo che dovra in plaz en la posta
Pitschens lufs-tscherver en lâEngiadina
A Zernez ha in chatschader observĂ il venderdi passĂ ina luïŹa-tscherver cun dus pitschens. Pagina 7
ENGIADINA
Inspirada da la cuntrada da Sent
In sonda passada es statta illa Grotta da cultura Schigliana a Sent la vernissascha dâĂŒna exposiziun da lâartista SabineHuber Ella es nada a Basilea e viva a Movelier, e daspö lâon 1998 passainta ella ĂŒna part da la stĂ in Engiadina Bassa a Sent ed as lascha inspirar per sias ouvras da la cuntrada muntagnarda da Sent e da seis cuntuorns. Lâexposiziun actuala illa Grotta da cultura, cun lavuors dals ultims trais ons, as nomna «aua e crappa» e muossa purtrets in diversas grondezzas ed in divers stils. (fmr/bcs) Pagina 7
SURSELVA
Premiera
dalla «Fausta piuniera»
La «Fausta piuniera» ha envidau il vendergis vargau alla premiera a Breil sut tschiel aviert. Il publicum ei vegnius delectaus cun extracts dalla historia dalla piuniera dil turissem da Breil, la Fausta Capaul che ha aviert sia ustria avon 150 onns. E quella ustria hapurschiulaculissaperininainscenaziunteatralmusicalachâei suandadaalsmudestsfastitgsbiograïŹcsexistentsdallaFaustaCapaul. Ella vala tenor il toc ed il program accumpignont per ina dunna curaschusa che ha gudiu dabia simpatia lunsch sur il cunïŹns dalla vischnaunca da Breil. Lâinscenaziun ei buca mo secuntentada cun fatgs historics, ella ha era tratg il ïŹl el temps turistic contemporan e sias sïŹdas.
Giugaduras e giugadurs han demussau grond plascher ed engaschi da seschluitar dafertontier en diversas rollas. E gest il vitturin e raquintader ha menau cun ferma cumparsa, giug e plaid tras lâinscenaziun. (fmr/ac)
Pagina 5
Festas tut a dubel
«Far las festas cura châellas crodan» â sa cloma in vegl proverbi. Ma co Ăšsi da far, sche prest tut ils arranschaments e tut las festas crodan en il Grischun sin ina ïŹn da lâemna? Il «StĂ€dtlifest» a Glion, la «Scuntrada a Savognin», la festa dal vitg a Falera, lâOpen Air Chapella, la festa da giubileum 20 onns Lucmagn, la buorsa da mineralias a MustĂ©r, RockSedrun (guardafoto) ed anc autras festivitads Ăšn stadas lâemprima ïŹn dâemna dâavust. La FMR ha visitĂ intginas e rapporta. (fmr) Paginas 3, 6, 8
Tgenin châĂš il pled il pli orribel per lâautur LeoTuor chattais vus ora sin pagina 12.
Avertura sâetablida
LâaverturadilPassdilLucmagndurontiglunvierneisuenter20onnssâetablida.Queiseresultadallasexplicaziunsdallacussegliera guvernativa Carmelia Maissen e siu collega Claudio Zali la sonda vargada alla ïŹasta dalla Pro Lucmagn a Pian Segno
ANDREAS CADONAU/FMR
Ils hosps dâantruras ha rendiu honur alla Fausta. FOTO LARISSA CATHOMEN
Servetsch dâabunents e da distribuziun: tel. 0844 226 226
mail: abo@somedia.ch
Cun in project forestal da plirs milliuns francs e in indrez permanent da siglientar lavinas ei il cantun Tessin promts dâaugmentar la segirtad duront igl unviern al Pass dil Lucmagn. Quei ha il cusseglier guvernativ dil cantun Tessin, Claudio Zali declarau a caschun dalla ïŹasta da giubileum dalla Pro Lucmagn la sonda varga-
Carmelia Maissen, cussegliera guvernativa
da a Pian Segno «Il credit concediu sto aunc vegnir conïŹrmaus dil parlament cantunal.» Dalla vart grischuna ein las lavurs per sanar ed engrondir la gallaria per liung dil lag da fermada gia sâavanzadas. Per Carmelia Maissen ei il Pass dil Lucmagn neu da sia historia, «impurtonts pil hanletg ed il brat cultural.»
Pagina 6
Pretsch Fr. 2.50 27. annada,
149
FMR
Fundaziun Medias Rumantschas, Via da Masans 2, 7000 Cuira, 081 544 89 11, redacziun@fmr ch
numer
GA 7007 Cuira Glindesdi, ils 7 dâavust 2023
LâAuto da posta vegn a frida bain cun il boom dal turissem da velos en il Grischun Pagina 2
«Tgei ei tiu plaid il pli horribel?»
FOTO SUSI ROTHMUND
«Impurtonts pil hanletg e brat cultural.»
9 771424 749004 1 0 0 3 2
SCOLASTAS E SCOLASTS
Massa annunzias, ma ils raps che mancan
La scola auta da pedagogia grischuna ha survegnĂŹ per il nov onn da studi annunzias da record. En tut cumenzan 245 persunas il settember in studi. Quai Ăšn 60 studentas e students dapli che budgetĂ .QuaiĂšcolliĂ cunsïŹdas.TenorGian-PaoloCurcio,ilrectur da la scolâauta da pedagogia, muntian dapli studentas e students numnadamain era châi dovra dapli persunal, dapli infrastructura e la ïŹn ïŹnala er dapli daners. Tar il persunal hajan ins chattĂ schliaziuns cun auzar pensums e cun engaschar nova glieud. Tar lâinfrastructura saja la scola a la tschertga da novas localitads en la citad da Cuira Qua sajan ins sin buna via, declera Gian-Paolo Curcio Las ïŹnanzas sajan dentant anc ina giada inâautra sïŹda. Il budget per quest onn saja gia vegnĂŹ fatg avant bun in onn a mez. E lura n hajan ins betg pudĂŹ savair châil dumber dâannunzias giaja talmain ensi, declera il rectur da la scola. (rtr/fmr)
HOTELS GRISCHUNS
Damain letgs occupads en hotels
Per 2,4 % Ăš il dumber da pernottaziuns en ils hotels grischuns sa reducĂŹ dal schaner ïŹn il zercladur, schâins cumpareglia cun la medema perioda dal 2022. Exact han ins dumbrĂ 2779323 pernottaziuns. Quai resorta da las novas cifras da lâUïŹzi per economia e turissem dal Grischun. Ferm Ăš il digren tar ils giasts svizzers. Tar quels Ăš il dumber da pernottaziuns sa reducĂŹ per betg main che 7,2 % lâemprim semester da quest onn. Quai Ăšn bunamain 140000 pernottaziuns damain en congual cun il 2022. (rtr/fmr)
PROJECTS DA SOLAR
OïŹensiva solara evochescha boom en il Grischun
Cunzunt lieus turistics Ăšn interessadas per indrizs solars pli gronds. E davostiers stattan era concerns dâenergia da la Bassa
En il Grischun datti almain 10 projects. Axpo, Repower e las ovras dâelectricitad da Turitg (EWZ) planiseschan dus projects pli gronds. Auters Ăšn planisadas dad interpresas indigenas:
Las ovras engiadinaisas (EKW) ensemen cun Energia Engiadina (EE), lâovra electrica a Samedan ed Energia Alpina (EA) da Sedrun. Ils indrizs planisads sin inâautezza da 1700 m s.m. ensi duain cuvrir il basegn dâenergia cun ina prestaziun da ca. 70 megawatts e lâelectricitad da ïŹn 50000 chasadas. La surfatscha duvrada Ăš gronda e munta dad in tozzel hectaras a bunamain in km quadrat.
I sa tracta da Andermatt-Sedrun-MustĂ©r (Axpo ed EA), Laax (Repower), Savognin (EWZ), Spligia-Tambo (EWZ), Motta Naluns a Scuol (EKW/EE) e Madrisa a Claustra (Repower). In indriz Ăš planisĂ sper il lai da fermada a Nalps a Sedrun (Axpo), sin lâAlp Run a MustĂ©r (IWB) e sper il port aviatic a Samedan (EW Samedan). (sda/fmr)
LA CIFRA DAL DI
Il boom da velos para dâesser tschessĂ
Il temp da corona Ăš per blers e bleras era stĂ il temp da velo Lâonn 2020 han passa in mez milliun velos chattĂ in possessur u ina possessura en Svizra. Ussa, trais onns pli tard, Ăš la situaziun inâautra. La dumonda en las stizuns Ăš sa reducida, perĂČ las destinaziuns turisticas sentan châil sport da bike Ăš daventĂ en general pli popular
RTR/FMR
Fertant châi nâĂš betg stĂ pussibel da producir durant il temp da corona tants velos sco quai châins avess pudĂŹ vender Ăšn ussa ils magasins plains ed ins pudess vender blers velos. La dumonda na saja betg pli uschĂš gronda, din ils vendiders da velos che RTR ha dumandĂ . Per exempel Stefan Brenn da la butia SteïŹ Velosport a Cuira: «Nus vendain 20 ïŹn 25% pli pauc châil temp da corona. Nus ans accurschain che la glieud dat ora ils daners per autras chaussas.»
Pretschs Ăšn crudads
Blers hajan era gia cumprĂ lur velo durant il temp da corona, e na dovrian uss betg in nov Passa in mez milliun velos Ăšn vegnids vendids lâonn 2020 en Svizra. Perquai che la dumonda na saja betg pli uschĂš gronda hajan ils velos era pers valur, di Pietro Bono che maina dapi 30 onnslabutiaPietro'sVeloshopaCuira:«Schâin velo custava avant 6000 francs, custa el ussa 5200. Ils pretschs Ăšn pelvair crudads ferm.» Tranter ils victurs dals velos sajan segiramain ils e-bikes. La glieud haja entschet a schazegiar ils velos cun motor Quai saja stĂ uschia durant il temp da corona e restĂ enïŹn oz. Tar Pietro Bono per exempel contribuescha la vendita da velos da motor per 80% da la svieuta.
Ils e-bikes vegnan vendids bain
Ina butia che venda be velos da motor Ăš la m-way châi dat dapi nov onns a Cuira. Ed il concept para da sa cumprovar Sco il manader FabioDalleVedovedi,hajanelsvendĂŹquestonn dapli velos cumparegliĂ cun il medem temp durant ils onns da corona. Dentant era els sentan ina diïŹerenza. La clientella cumpria cunzunt models pli bunmartgads, e quels pli chars â vul dir da 6000 francs ensi â restian en la butia. Uschia percorschian era els ina diïŹerenza tar ils onns passads.
Era a Rabius en Surselva Ăš la dumonda per velos tschessada, dentant be pauc. Per quai ha Gabriel Candinas da La Bikeria era decidĂŹ da
dischlocar sia butia ed engrondir il lavuratori:
«Ils davos onns han blers cumprĂ in velo nov, e quels ston in pau a la giada vegnir reparads. Cunzuntilse-bikesdovrandapliservice.Insha la tocca che isa pli ïŹtg.»
Damain velos, damain giasts en ils territoris turistics?
Il sport da mountainbike Ăš daventĂ pli popular ils davos onns en il Grischun â cunzunt dapi il temp da corona. Quai conferma per exempel Eliane Bernasocchi-Volken da lâArena Alva:
«Nus avain vendĂŹ passa il dubel dapli chartas da bike cumparegliĂ cun lâonn 2019.»
Era ils territoris da Scuol e dad Arosa/Lai sentan quest svilup Ensemen cun Cuira porscha Arosa/Lai sut il num «Bike Kingdom» sur 50 vias e dus parcs da bike. E malgrĂ châels nâhajan ils davos onns betg engrondĂŹ la purschida sajaquellatschertgadadalsosps diReto
Wyss Uschia châins possia propi partir dal fatg che daplirs possedian ussa in velo e châels veglian era duvrar quel en muntogna. Damain giasts en general Per cumparegliar las cifras da bike da quest onn cun quellas dals onns da corona, per gliez saja la stagiun anc memia giuvna, manegian ils pledaders da las destinaziuns turisticas. A MustĂ©r sco era a Flem/Laax/Falera percorschan ils responsabels dentant che pli pauca glieud Ăš denturn. En il vitg sez dentant era si en il territori. Quai en cumparegliaziun cun ils onns da corona. Eliane Bernasocchi-Volken da lâArena Alva di: «Schâins cumpareglia las cifras da quest onn cun lâonn passĂ essan nus lev enavos cun las entradas da bike, dentant betg extrem. Nus essanplitostdalâopiniunchequaihadafarcun corona. Ussa san ins puspĂš viagiar en lâexteriur e quai sentâins in zic.»
Hai anc plaz en postas e trens per velos?
La popularitad da bikes Ăš sâaugmentada ïŹtg ils davos onns. Quai munta er châil plaz manca durant la stagiun auta en ils meds da transport publics. La FMR ha retschertgĂ co che la situaziun Ăš tar trens ed autos da posta.
LAURA SCHĂTZ/FMR
Lâonn 2022 ha la branscha da trens vendĂŹ sur 420000 chartas da velo dal di e stgars 14000 pass da velo (abunaments da lâonn) en Svizra Tenor Olivier Dischoe, spezialist da communicaziun da la VFF (SBB) correspunda quai ad in augment da 28 resp da 34% en cumparegliaziun cun lâonn 2019.
«Lâobligaziun da reservar in plaz per lâagen velo gida da reglar la gronda dumonda châi po dar», di Olivier Dischoe.Tuttina possia capitar che plazs da velos vegnan per part occupads cun autra bagascha sin tschertas lingias.
dormaingiatapproximativperdi.Insschazegiachegiats dorman radund 70 % da lur vita â tenor lâorganisaziun da protecziun dâanimals «Vier Pfoten» â Buna notg, char min! (fmr/sb)
Era Simon Rageth da la communicaziun dâinterpresa da la ViaïŹer retica conferma châil plaz per velos possia vegnir stgars durant la stad en ils trens durant dis da grond traïŹc. En Surselva haja dentant per regla avunda plaz. Pli pauc problematic en autos da posta En ils autos da posta para la situaziun dâesser in zic pli lucca. «I dat mo punctualmain problems, en general vegnin nus a frida bain cun la dumonda», rapporta Ben KĂŒchler, pledader da medias da lâAutoDaPosta I na saja era betg uschia châins possia constatar tschertas lingias che ïŹssan spezialmain pertutgadas. Impurtant saja da sâetablir en il turissem. Il boom da bikes rendia per lâAutoDaPosta en quest senn, châils autos da posta passan savens tuttina tras regiuns in zic giud via che daventan uss pli dumandadas.
Prevegnir a nauschas surpraisas
In auto da posta haja plaz davos per circa sis velos. Transportar in bike en lâauto da posta nâĂš betg lubĂŹ tenor Ben KĂŒchler «Igl Ăš dentant da far attenziun, perquai che betg tuts models dâauto da posta pon insumma transportar velos», avertescha el
Il meglier saja da sâinfurmar avant ina tura davart las oïŹertas da la lingia giavischada. En intgins chantuns pon ins gia reservar ordavant in plaz, en il Grischun perĂČ betg. Ben KĂŒchler di dentant châins veglia installar in portal da reservaziuns en lâentira branscha da transport svizra.
In auto da posta ha
LA QUOTIDIANA 2 Glindesdi, ils 7 d avust 2023
FOTO RTR
Pietro Bono venda per gronda part e-bikes, dentant era mountainbikes, velos per la citad e per uffants
14
uras
FOTO AUTODAPOSTA AG
mintgamai plaz per circa sis velos
La Surselva, ina tenda da ïŹasta
Dalla ïŹasta dil marcau da Glion via Rock Sedrun alla buorsa da cristallas a MustĂ©r entochen alla ïŹasta dil vitg da Falera. Sursilvanas e Surslivans ha giu ina gronda schelta dâoccurrenzas e da sedivertir la ïŹn dalla jamna vargada
ANDREAS CADONAU, FMR
Ils amitgs dalla cristalla ein serendi la sonda e dumengia vargada a MustĂ©r nua che la Uniun Cristallina ha organisau la 59avla buorsa da cristallas. Duront dus dis han 72 exposituras ed expositurs derivonts dallâentira Svizra presentau e
handlegiau cristallas che astgan tenor reglament dâexposiziun bein vegnir tagliadas, denton buca preparadas tecnicamein ed elavuradas a ïŹttament. Lâaura empaumalguessadallaïŹndallajamnaha forsa plitost carmalau hosps ella halla Cons a MustĂ©r che ad ina occurrenza sut tschiel aviert. Sco per exempel al festival
da musica Rock Sedrun nua châigl ei reussiu als organisaturs ina ga dapli da metter en pei in program da musica interessant ed divertent.
Fiasta dil marcau e ïŹasta dil vitg Tgi châei sper il program da musica, la buorsa da cristallas ni eventualmein la
premiera da teater dalla «Fausta piuniera» aunc buca staus cuntentaus dil tuttafatg,eiserendiusilvendergisseraelasonda alla ïŹasta dil marcau da Glion. Era quei ina ïŹasta cun ina certa tradiziun châei sepresentada cun la purschida usitada dâustrias, ïŹera e divertiment. La gliesta dallas purschidas e participonts ei sco
adina stada liunga alla 28avla ïŹasta dil marcau da Glion.
E ïŹasta ha era la populaziun dil vitg da Falera fatg la sonda vargada e quei da cuminonza cun ils hosps da vacanzas. Il vendergis e la sonda vargada ha segiramein negin stuiu ver liungâuriala en Surselva.
SURSELVA 3 Glindesdi, ils 7 d avust 2023
Alla buorsa da cristallas san ins cumprar mineralias da lâentira Svizra.
Il vitg da Falera ha envidau hosps ed indigens a ïŹasta.
FOTO LAURA SCHĂTZ
La ïŹasta dil marcau da Glion, in liug adattau per sentupar FOTO CLAUDIO GODENZI
..Ni sulettamein contemplar ils scazis alpins. FOTOS ANDREAS CADONAU
Il president communal dad Ilanz/Glion Marcus Beer ha gudiu la ïŹasta dil marcau da Glion. FOTO ANDREAS CADONAU
Dabia divertiment musical al festival Rock Sedrun
FOTO SUSI ROTHMUND
MUSTĂR FALERA GLION SEDRUN
In Zukunft mit Lesefreude!
In einer Welt, die von Technologie und schnellen VerĂ€nderungen geprĂ€gt ist, können das Lesenlernen und die Freude am Lesen leicht in den Hintergrund rĂŒcken. Doch der Erwerb der FĂ€higkeit, lesen zu können, und die Entwicklung einer echten Freude am Lesen sind von unschĂ€tzbarem Wert und prĂ€gen nicht nur die individuelle Persönlichkeit, sondern auch die gesamte Gesellschaft.
Lesen lernen: ein Fundament fĂŒrs Leben Lesen ist eine Grundfertigkeit, die die Basis fĂŒr lebenslanges Lernen und persönliche Entwicklung bildet Schon in jungen Jahren, wenn Kinder die Buchstaben entdecken und zu Worten zusammensetzen, beginnt ein Abenteuer, das sie ein Leben lang begleiten wird Lesen ist der SchlĂŒssel zur Bildung, denn es ermöglicht den Zugang zu Informationen, Wissen und neuen Ideen
In der Schule sind die Grundlagen des Lesens unumgĂ€nglich, um den Unterrichtsinhalten folgen zu können. Kinder, die frĂŒhzeitig lesen lernen, entwickeln in der Regel eine bessere schulische Leistung und eine stĂ€rkere FĂ€higkeit zur Problemlösung. Aber auch ĂŒber die Schulzeit hinaus spielt das Lesen eine entscheidende Rolle. Im Berufsleben werden gut entwickelte Lese- und VerstĂ€ndnisfĂ€higkeiten immer wichtiger, da sie den Umgang mit komplexen Informationen und technischen Texten erleichtern.
Lesen als Tor zur Fantasie und KreativitĂ€t Neben den praktischen Vorteilen ist das Lesen auch eine Quelle der Fantasie und KreativitĂ€t. BĂŒcher bieten eine einzigartige Möglichkeit, in andere Welten einzutauchen und sich in die Gedanken und GefĂŒhle von Charakteren einzufĂŒhlen. Romane, MĂ€rchen und Fantasy-Geschichten entfalten in den Köpfen der Leserinnen und Leser bunte Bilder und regen die Vorstellungskraft an. Diese FĂ€higkeit, sich in Geschichten zu verlieren, fördert die KreativitĂ€t und kann dazu beitragen, neue Ideen und LösungsansĂ€tze fĂŒr Herausforderungen im Alltag zu entwickeln.
Lesefreude: ein Schatz fĂŒrs Leben Das Lesenlernen allein reicht jedoch nicht aus. Es ist von entscheidender Bedeutung, dass
Kinder und Jugendliche die Freude am Lesen entdecken und diese Begeisterung weiterverfolgen. Ein Kind, das gerne liest, wird auch ausserhalb des Klassenzimmers mehr Zeit mit Lesen verbringen und so sein Wissen und seine AusdrucksfÀhigkeit erweitern.
Die Förderung der Lesefreude ist eine gemeinsame Aufgabe von Eltern, Lehrern und der Gesellschaft insgesamt. Eltern können ihre Kinder frĂŒhzeitig mit BĂŒchern vertraut machen und als Vorbilder dienen, indem sie selbst lesen, ihren Kindern vorlesen und ĂŒber das Gelesene sprechen. Lehrerinnen und Lehrer haben die Möglichkeit, spannende und vielfĂ€ltige BĂŒcher auszuwĂ€hlen und den SchĂŒlern die SchĂ€tze des Lesens nĂ€herzubringen. Eine besondere Hilfe, um Lesefreude zu fördern, ist das als Abonnement in Heftform erhĂ€ltliche SchĂŒlermagazin SPICK, das von der Stiftung Lesen empfohlen wird. SPICK liefert den 9 bis 15 Jahre alten Leserinnen und Lesern Monat fĂŒr Monat altersgerechte Artikel, Reportagen, Witze, RĂ€tsel, Bastelanleitungen und Experimente.
Lesen in einer digitalen Welt
In einer Welt, in der digitale Medien immer prĂ€senter sind, stellen sich Fragen zur Zukunft des Lesens. Obwohl elektronische BĂŒcher und Online-Inhalte ihren Platz haben, sollten sie das traditionelle Lesen nicht ersetzen, sondern ergĂ€nzen. PrintbĂŒcher bieten ein haptisches Erlebnis, das den Lesegenuss steigern kann. Dennoch können digitale Medien auch Zugang zu einer Vielzahl von Informationen und Texten bieten, die sonst schwer zugĂ€nglich wĂ€ren.
Eine Investition in die Zukunft Lesen ist nicht nur eine FĂ€higkeit, sondern ein wertvolles Geschenk, das uns ein Leben lang
begleitet. Es ermöglicht Bildung, Fantasie und persönliches Wachstum. Die Freude am Lesen zu fördern, ist eine Investition in die Zukunft, denn lesebegeisterte Menschen werden zu aufgeschlossenen, kritischen und kreativen Mitgliedern der Gesellschaft
www.spick.ch 071 314 04 84
abo@spick.ch
Quelle: Daniel Jedzura/shutterstock.com
SPICK Aboservice
PUBLIREPORTAGE
Ăber den Autor Alexander Volz Alexander Volz ist Jugendbuchautor, Chefredaktor MiniSPICK und Autor des SPICK Blogs fĂŒr Eltern.
La piuniera ha carmalau dabia hosps
Il vendergis vargau ha la «Fausta piuniera», lâinscenaziun musical teatrala giu premiera el curtgin dalla Casa Fausta Capaul a Breil. In omagi ad ina dunna curaschusa che ha dau il segn da partenza al turissem indigen avon 150 onns. Ina inscenaziun dad ina partenza turistica che tila il ïŹl el temps contemporan.
ANDREAS CADONAU/FMR
«Tes hosps ein cheu Fausta » Rest il vitturin, meina buca mo ils hosps cun sia «Frena» neuasi da Glion via la via nova denter Vuorz e Breil entochen avon igl esch dalla Casa Fausta Capaul El porta la bagascha dalla illustra cuminonza da hosps dalla Fausta Capaul sin tribuna e presenta al publicum ina schelta da prominents e meins prominents clients che prendan dimora en lâemprema casa dâalbiert a Breil La casa cun sia ustiera e cuschiniera enconuschenta lunsch entuorn, ha aviert sias portas avon 150 onns Fausta piuniera senumna lâinscenaziun che Annadora Friberg, David Flepp e Susan Rup han mess sin tribuna e che Fiona CavegnhaenramaueninïŹnvestgiumusical
Avon culissa originala Per il maletg da tribuna ha lâinscenaziun buca stuiu far grondas stentas La fassada dalla Casa Fausta Capaul ei la digna culissa che animescha la fantasia dallas aspectaturasedilsaspectatursdasâimaginartgei chei tut succediu duront ils decennis che la Fausta e siu um Alois ha tgamunau il menaschi
Giugaduras e gigadurs seschluetan dafertontier en diversas rollas e midan cassaca tenor basegns per documentar lâentschatta dil turissem da Breil e la historia dalla Fausta piuniera E la damonda tschentada ella cuviarta repartgida allâentrada dil giug fatschenta secapescha il publicum «TgisĂ cu la Fausta semuossa?», sin ïŹniastra dalla ustria ni silla tribuna en
curtgin? Veronica Cathomen, Lea Cavegn, Sandro Cavegn, Theo Cavegn, Ronja Muoth LucasSantos LuanaVincenz Michelle Zenklusen, Gion Giusep Albin, Julian Cathomas, Meini Cavegn, Daniela Seiler e Marc Seiler han veseivlamein plascher da seschluitar ellas diversas rollas ed els dattanallahistorialavetachâanimeschailpublicum
Ina historia tgamunada dil vitturin Rest en ina admirabla demanonza e lungatg che tschaïŹa aspectaturas ed aspectaturs Alfred Cathomas ella rolla dil Rest ha mussau ina ga dapli châil teater schai ad el el saung e châel sesenta dacasa sin tribuna
E schizun la buna Frena il cavagl trai cun perseveronza sias rundas entuorn la Casa Fausta Capaul e transportescha regularmein ils hosps avon casa
«La stad ei la Casa Fausta Capaul stada a disposiziun als hosps dalunsch e damaneivel e duront igl unviern als indigens » E la Fausta ha para sezza schizun dau jass edempleniuinanilâautralargiaschâingiugadur muncava In agir che ha dau da discutar alla runda da dunnas che sedamonda:«Dacodeinnusdunnasatgnameinbuca jass » Gia avon 150 onns ei la via denter Vuorz e Breil stada in tema E la Fausta piuniera fa enzacu il pass el temps contemporan nua châina via denter ils dus vitg ei tuttenina puspei cheu. E lu fuss secapescha da rispunder la damonda che brischa para sut las unglas: Cu cumpara la Fausta? Per la risposta ston ins visitar ina dallas proximas presentaziuns dalla Fausta piuniera dils 9/11/12 e 13 dâuost.
SURSELVA 5 Glindesdi, ils 7 d avust 2023
Acturas ed acturs dalla Fausta piuniera ein seschluitai en diversas rollas ed han demussau dabia ïŹexibilitad. FOTOS LARISSA CATHOMEN
Rest, il vitturin, meina tras il giug ed ingantescha denteren ovras artisticas.
Hosps dĂštg originals ein incantai dalla Casa Fausta Capaul. E tgei manegian pomai las dunnas da Breil dalla ustiera curaschusa?
«La stad ei la Casa Fausta Capaul stada a disposiziun als hosps dalunsch e damaneivel e duront igl unviern als indigens.»
Fiasta cun egliada el futur
Cun empau retard ha la Pro Lucmagn envidau la sonda vargada a Pian Segno alla ïŹasta da giubileum da 20 onns. La cussegliera guvernativa grischuna Carmelia Maissen ed il cusseglier guvernativ tessines Claudio Zali ha dau investa ellas stentas cantunalas per sustener lâavertura dil pass duront igl unviern.
ANDREAS CADONAU/FMR
Lacusseglieraguvernativaeparsuradildepartement dâinfrastructura, energia e mobilitad dil cantun Grischun, Carmelia Maissen ha regurdau allas Alps châein part da nossa identitad E châils carstgauns che vivan els cuolms ein da vegl enneu sespruai da surmuntar quei che separa La cussegliera guvernativa grischuna ei sedrizzada la sonda vargada a Pian Segno dalla vart tessinesa dil Pass Lucmagn als presents alla ïŹasta da giubileum dalla Pro Lucmagn Per Carmelia Maissen ei gest la liunga historia dil Pass dil Lucmagn in mussament per la gronda valur châil pass ha buca sulet per la populaziun locala E per colligiar las duas varts dil pass s â engascha la Pro Lucmagn dapi varga 20 onns e perquei ha ella envidau la populaziun e la politicaperfestivarilsdusdecennisvargai
Continuadas investiziuns
E per dar in egliada el futur ed en quei futur dallâavertura dil pass duront igl unviern investescha il cantun Grischun considerablas summas, sco quei che Carmelia Maissen ha explicau. Investiziuns che succedan gest e che La Pro Lucmagn,
cul president e cusseglier naziunal Martin Candinas al tgamun, ha presentau ella Val dil Blegn. Carmelia Maissen ha en siu plaid da ïŹasta era menziunau la gallaria al pei dil PĂ©z Scopi châei momentan enconstrucziunechedaventaaschia.«La pli liunga gallaria dallâentira reit da vias dil cantun Grischun.» Carmelia Maissen ha vinavon menziunau las ulteriuras investiziuns châil cantun impunda ils pro-
xims onns ella via dil pass. Investir vul denton era il cantunTessin, sco quei châil cusseglier guvernativ dil cantun Tessin Claudio Zali ha getg la sonda vargada a PianSegno Scoschefdildepartementda vias dil cantun Tessin ha el explicau che la spunda sur la via dil Pass Lucmagn gest visavi Pian Segno retscheivi proximamein in indrez permanent da siglientar lavinas. Quei liug seigi empau il calcogn
dâAchilles quei che pertucca lavinas e tener liber il pass. Tenor il president dalla ProLucmagnMartinCandinasfusseisecapescha pli sempel da construir en quei liug ina gallaria. «Il territori da Pian SegnosesanïŹaeninterritoridavalurnaziunala ed aschia eis ei buca pusseivel da construiringallaria.»Ilsdanersperiglindrez permanent da siglientar lavinas ha il cantun Tessin para mess dalla vart. Ulte-
rius 15 milliuns ei il Tessin promts dâinvestir en in project dâuaul e che duess proteger ulteriuramein la via dil pass da lavinas, sco quei che Claudio Zali ha expliau. «Ils daners che la regenza tessinesa ha concediu sto il parlament cantunal aunc lubir.»
Fermir il trafïŹc public MartinCandinashaaccentuauchelaPro Lucmagn vul era sâengaschar per promover il traïŹc public sur il pass. «Era sche nus essan sco uniun primarmein cheu per segirar lâavertura duront igl unviern.» Fermir il traïŹc public vul gir instradar dapli cuors e quei senza stuer midar posta sil hospezi. «A liunga vesta vesein nus era cuors dad auto da posta duront igl unviern.»Entochenchequelscurseschan vegn ei denton aunc a cuzzar in amen. Engraziau ha il president dalla Pro Lucmagn allas collaboraturas ed als collaboraturs dalla Pro Lucmagn. «Els han fatg e fan oreifra lavur per châil pass restia aviarts. E quellas collaboraturas e collaboraturs san far diever dad in impressiunont parc da maschinas, sco quei châins ha saviu constatar la sonda vargada al pei dil Pass Lucmagn.
SURSELVA 6
Glindesdi, ils 7 d avust 2023
La prolungaziun dalla gallaria dalla vart grischuna ei sin buna via.
La representanza politica dad omisuas varts dil Pass dil Lucmagn ei stada presenta alla ïŹasta da giubileum dalla Pro Lucmagn.
FOTOS ANDREAS CADONAU
Il president dalla Pro Lucmagn Martin Candinas ha engraziau a collavuraturas e collavuraturs per lur engaschi
La cussegliera guvernativa Carmelia Maissen ha puntuau la valur dil Pass dil Lucmagn per la populaziun.
Ed il cusseglier guvernativ dil cantun Tessin Claudio Zali ha annunziau investiziuns a favur dalla segirtad dalla via sur il pass
Visavi Pian Segno preveda il cantun Tessin dad installar in indrez permanent da siglientar lavinas.
ZERNEZ ObservĂ pitschens lufs-tscharvers
Sco cha lâUïŹzi da chatscha e pes-cha ha comunichĂ in venderdi, ha ĂŒn chatschader fat sĂŒl territori da Zernez ĂŒna fotograïŹa dâĂŒna luïŹa-tscharvera cun duos pitschens. Il chatschader d eira als 22 da lĂŒgl 2023 tard la saira vi dâobservar sulvaschina, sco cha lâuïŹzi ha declerĂ in sia comunicaziun. Iâs tratta uschĂš da la prĂŒma cumprouva chi giran pitschens lufs-tscharvers chi sun nats in Engiadina, daspö cha quista spezia es gnĂŒda extirpada illa regiun dĂŒrant la seguonda mitĂ dal 19avel tschientiner FingiĂ lâon passĂ vaivan chatschaders annunzchĂ dâavair vis pitschens lufstscharvers.
Lura mancaivan perĂČ ils muossamaints. Circa intuorn lâon 1872 es il luf-tscharver gnĂŒ extirpĂ in Engiadina Bassa. Uossa viva daspö almain trais ons ĂŒn luf-tscharver mas-chel permanentamaing iâl territori intuorn Zernez. LâidentiïŹcaziun precisa da la femna â cun seis duos pitschens â haja amo da capitar, sco chaâl chantun scriva in sia communicaziun da venderdi. (cdm/rtr/ fmr)
Cun aua e crappa in grotta
Actualmaing ha lö illa Grotta da cultura Schigliana a Sent ĂŒnâexposiziun cun lavuors dals ultims trais ons da Sabine Huber Lâartista viva a Movelier (JU) e passainta daspö il 1998 dĂŒrant la stĂ ĂŒn temp illa cuntrada muntagnarda da Sent e contuorns.
BENEDICT STECHER/FMR
Lâartista Sabine Huber viva e lavura daspö lâon 2009 a Movelier in seis atelier iâl Jura svizzer e sâha laschada inspirar ils ultims ons, adĂŒna dĂŒrant la stĂ , da la cuntrada muntagnarda da Sent e da seis cuntuorns. A las rivas illa Val dâUina, pro la Clemgia ed in oters lös sun naschĂŒdas dĂŒrant var 25 ons indombrablas pitturas da tusch sĂŒn palperi, squitschs da plantas, serias da monotipias, fotograïŹas e videos, chi vegnan per part elavuradas inavant in seis atelier a Monvelier
Monotipias sun tecnicas da squitschs simpels chi servan a reproducziuns da disegns obain dâoters muosters. Cuntrari ad oters proceders da squitsch resulta adĂŒna be ĂŒnâunica copcha incumparabla.
SunĂ svess a la vernissascha
Sonda passada ha gnĂŒ lö la vernissascha da lâexposiziun da Sabine Huber a Sent chis nomna «aua e crappa» e chi dĂŒra amo ïŹn ils 3 dâoctober 2023. «Eu sun rivada a Sent la prĂŒma jada
S-CHANF
dal1996cunmiatendaprolaValdâUinaenâha lura fat ĂŒna visita al cumĂŒn da Sent chid es stat per mai subit ĂŒn cumĂŒn da bellezza. Tuot la cuntrada mâha fascinada e dat impuls per mias ouvras. PlĂŒ tard nâhaja lura frequentĂ mias vacanzas illa Pensiun Platz a Sent. Eu mâha confuondĂŒda cullâart ïŹngiĂ da pitschna sĂŒ e nâha lura fat ils stĂŒdis a Basilea».
Sco cha lâartista ha dit in occasiun da la vernissascha, ha ella ïŹngiĂ expost ĂŒna jada illa grotta. E Nicola Deichmann chi realisescha las exposizuns insembel cun agĂŒdonts, ha dit cha Sabine Huber haja gnĂŒ contact cun el e cha subit saja nada lâidea da far ĂŒnâexposiziun. Cun quai cha lâartista fa eir musica, ha ella imbelli svess la vernissascha cun seis saxofon. «Eu nâha gnĂŒ da principi davent ĂŒna buna colliaziun culs indigens e mâha chattada bainvgnĂŒda quia», ha dit Sabine Huber in sonda a Sent.
Ăna grotta per la cultura
La Grotta da cultura Schigliana Sent ha il böt dâinrichir la vita culturala a Sent e spordscha ad indigens e giasts ĂŒna richâoïŹerta dâoccurrenzas
da buna qualitĂ . Bleras artistas ed artists han ils ultims ons gnĂŒ la pussibiltĂ dâexpuoner lur ouvras in ĂŒn ambiaint adattĂ . La grotta es eir ĂŒn lö dâinscunter per indigens e giasts e spordscha la pussibiltĂ das barattar cun ĂŒn magöl vin e dad avair uschĂš ĂŒn contact persunal cun artistas ed artists.
Cuort e bön
Sabine Huber es nada a Basilea ed ha stĂŒbgiĂ a lâUniversitĂ da Basilea istorgia dâart, ella ha frequantĂ la scoula da jazz e la scoula per art instructiva. Sper la musica e lâart educativa, cun disegnar, far gravuras, fotograïŹas e sculpturas da palperi sâha ella as specialisada eir illâart da video Ils ultims ons ha ella expost a DelĂ©mont e pro exposiziuns da cumĂŒnanza eir sur cunïŹn in Italia e Spogna. Ella viva e lavura daspö il 2009 a Movelier
Da buna spraunza per lâHotel Scaletta
Lâhotel istoric Scaletta a S-chanf dess gnir aviert sĂŒlla stagiun dâinviern 2025/26. Ma aunz cu cumanzer cullas lavuors da fabrica, voul la Fundaziun Scaletta auncha ramasser var 1,5 milliuns francs.
Zieva ĂŒna renovaziun cumplessiva vess lâHotel
Scaletta immez S-chanf d avrir sias portas darcho sĂŒlla stagiun dâinviern 2025/26. Cun 39 staunzas, ĂŒn restorant scu eir cun ĂŒna pitschna sela vess lâhotel darcho da der nova vita in vschinauncha, zieva châel es resto serro daspö da passa desch ans.
A maunchan 1,5 milliuns
La Fundaziun Scaletta S-chanf ho lâintenziun dâaquister e da transfurmer il cumplex istoric cun ĂŒna sanaziun structurela in ĂŒn hotel chi funcziuna in möd persistent Ed ella vuless garantir a lungia vista lâexistenza da la chesa e da mantgnair quella scu lö dâinscunter Il proget da totelmaing 15,5 milliuns francs vegn sustgnieu eir da la vschinauncha da S-chanf da lâAgĂŒd svizzer da muntagna dal chantun Grischun scu eir da la diïŹerentas fundaziuns e da privats. A la Fundaziun Scaletta
S-chanf maunchan auncha var 1,5 milliuns francs egen chapitĂȘl per cha quist proget possa gnir lantscho Sper ĂŒnâacziun da crowdfunding haun ils iniziants uossa lantscho ĂŒnâulteriura
ideja per gnir a raps â que cun spordscher ĂŒna «dividenda» in fuorma da pernottaziuns. Que ho declero il president da la fundaziun, Herbert Schmid, invers RTR. Ils respunsabels haun il
La Fundaziun Scaletta vuless garantir a lunga vista lâexistenza da la chasa.
VISUALISAZIUN MAD
böt da ramasser la summa necessaria ïŹn la ïŹn da lâan, per pudair alura cumanzer a fabricher in avrigl dal 2024 e da fer la reavertĂŒra in utuon da lâan 2026. (rtr/fmr)
La cumprouva in fuorma dâĂŒna fotograïŹa tras il spejel lung dâĂŒn chatschader: in Engiadina Bassa haja darcheu dat ĂŒna reproducziun da lufs-tscharvers FOTO MAD UFFIZI DA CHATSCHA E PES-CHA
VALCHAVA
Ăn Steinway ha chattĂ la via in Val MĂŒstair
La Chasa Jaura a Valchava po festagiar quist on seis giubileum da 50 ons. PlĂŒ o main sco regal dâanniversari ha ella survgni da regal ĂŒn piano da la cuntschainta marca Steinway In gövgia, ils 10 dâavuost 2023, vain inaugurĂ lâinstrumaint ed ingrazchĂ al donatur.
VerslaïŹndaquistaprĂŒmavairaesrivĂ aValchavaĂŒninstrumaint precius â ĂŒn nöbel clavazin a cua/piano da la marca Steinway Iâs tratta dâĂŒn regal da HugoLeutenegger daTurich a favur da la Chasa Jaura. Sco chaâl museum regiunal e chasa dâart scriva in ĂŒna comunicaziun, voul ella ingrazchar als 10 dâavuost 2023 per quist generus regal e quai in fuorma musicala e festiva.Trais musicistasâDeniseHoerni(violina),RoseKavacs(violoncello)eBarb Wagner (clavazin) â rendan onur a lâarriv da lâinstrumaint in Val MĂŒstair Ellas sunaran illa sala da la Chasa Jaura ouvras da F Mendelssohn Bartholdy e da W.A. Mozart. Il concert d ingrazchamaint vain moderĂ da David Spinnler
Cul clavazin tras lâon da giubileum
DĂŒrant tuot la stĂ e lâutuon daja numerus concerts cun ed intuorn il nouv Steinway in Chasa Jaura, uschĂš cha lâinstrumaint dĂ ĂŒn rom festiv al giubileum da 50 ons dâexistenza dal museum regiunal e lö dâinscunter cultural in Val MĂŒstair (cdm/fmr)
Tuot ils detagls a reguard la Chasa Jaura e davart seis program cultural dĂŒrant lâon da giubileum sun da chattar sĂŒn: www.chasajaura.ch.
ENGIADINA 7 Glindesdi, ils 7 d avust 2023
Sabine Huber tanter duos exponats illa Grotta da cultura a Sent.
FOTO BENEDICT STECHER
Il Steinway chi fa uossa parada musicala in Chasa Jaura a Valchava FOTO CHASA JAURA
Tiers temperaturas pi bassas bunga atmosfera
Ensatge pi pac visitaders, plievgia allâantschatta e vers la fegn dallâoccurrenza e tuttegna bungs aïŹars per chels e chellas tgâon fatg venal lour products. Chegl la bilantscha dalla «Scuntrada» da venderde passo a Savognin.
GION NUTEGN STGIER/FMR
Siva digl 1985 ĂČ la «ïŹera» da Savognin, oz numnada «Scuntrada», igl sies post ïŹx aint igl calender dâarranschamaints dalla stad. Antschet ĂČ lâistorgia dalla «ïŹera» da Savognin avant 38 onns cura tgâĂČ gia li a Savognin lâamprema «Scuntrada Rumantscha». Da lez taimp ins ĂČ gia lâideia dâanritgier ed agiuntar chella occurrenza cun ena ïŹera cun products ed artisanat indigen. Lâorganisaziun ĂČ surpiglia a sies taimp lâUniun da mastirants e commers Surses. Igl success dalla «ïŹera» da Savognin Ăš sto grond, uscheia tgâins ĂČ decidia da lez taimp da cuntinuar cun chel event allâantschatta dâavost.
Treis persungas alla testa dallâorganisaziun
Avant bung diesch onns Ăš nia decidia da midar igl nom dallâoccurrenza e chegl dalla ïŹera da Savognin tar la «Scuntrada». La raschung persiva Ăš er tgi igl event Ăšsâavanzoadegnadapletarenantopdâindigens e giasts, da blers proprietaris d abitaziuns u da tgesas da vacanzas e chegl dallâantiera regiun ed alloura er en inscunter da vigl e gioven Mido Ăš an chels 38 onns alloura tgi igl domber d expositours indigens Ăš sa redutgia ïŹtg, persiva Ăšn nias vetiers adegna daples expositours dâorsoura.
Realitad Ăš alloura er tgi la «Scuntrada» Ăš oz pitost ena occurrenza cun blera gastronomia, cun stands damagler e dabever e cun numerousas bars e chegl betg angal digls gastronoms sezs, mabagn er da plessas uniuns. Gio scu avant en onn on er venderde passo l Uniun da mastirants e commers Surses e las organisaziuns turisticas Anavant Surses e Turissem Savognin Beiva Alvra SA organiso l occurrenza. Appartignia agl comite dâorganisaziun on Patrick Thurner,Veronica Janett- Netzer e LuanaTscharner
Passa 40 stands
Donn Ăš tgi pac siva tgi la «Scuntrada» ĂČ scumanzo Ăš nia da plover e chegl cura tgi la veia principala a Savognin antschaveva planget a sâamplaneir cun blera gliout. Per bunga sort Ăš igl temporal betg gist sto scu chel dâavant en onn tar la madema occurrenza, mabagn ensatge pi mievel.
Cun betg ple plover per varsaquantas ouras Ăšn alloura tuttegna nias igls visitaders alla «Scuntrada», schi er per en po pi pacs tgi oters onns. Da plessas varts ins ĂČ santia tgi seian pi pacs stands, chegl tgi Patrick Thurner dei, tgi seia ansomma betg. Passa40standsĂČido,deiel,chegltgiseia aint igl rom digls davos onns. El dei er tgi seia nia vandia blers products, aglmanc tants scu igls oters onns
schi betg daples products. Lâambianza Ăš stada ple tgi angal bunga tiers lâora e las temperaturas pi bassas. Tot tgâera da bunga lunga e cuntaint da sâantupar e sa veir puspe eneda. Cuntaints eran er igls expositours tgâon per part er fatg bungs aïŹars cun sa vender ïŹtg bagn lour products. Sa veriïŹtgia Ăš tgi dasper la vasta gastronomia davigl da cumprar blera vistga-
deira, roba da langa, tgapis e tgapelas e giaccas, persiva pac artisanat indigen ed er betg schi blers products dalla regiun.
Program lateral Scu igls oters onns er ĂČ er betg mantgea venderdepassotarla«Scuntrada»enprogram lateral Uscheia davigl gist pigls unfants ena bela purscheida cun ena pare da scliviglier, en percurs da bike, ena pare da
golsdallascoladahockey legosgigantics, en carussel ed er en program spezial digl Pinocchio
Realitad Ăš tgi nigns travagls gastronoms vevan ena musica tgi sunava agl li, chegl tgi era igls oters onns igl cass. Tuttegna ĂČ la musica betg mantgea cun dar la noda musicala alla «Scuntrada» la capella Martegnas, la Musica instrumentala Savognin ed igls Fetters Sursetters.
GRISCHUN CENTRAL 8 Glindesdi, ils 7 d avust 2023
Belas fotograïŹas anramadas davigl da cumprar tar Tamara Giovanoli.
Plascheir on igls unfants er gia digl capricorn dalla Banca Cantunala.
Tgapis da cumprar, dantant duvro els ins ĂČ betg cun esser nign suglegl.
Astrid Thurner dalla Drogaria Surses vandeva products fatgs cun steilalvas.
La veia principala a Savognin Ú betg stada schi populada scu oters onns dalla «Scuntrada». FOTOS GION NUTEGN
STGIER
PER VUS AL PULS DAL GRISCHUN rtr ch
19.00 LA STAILALVA
Ils schlaghers dals schlaghers
Nus giain bun 30 onns enavos e tadlain schlaghers dals onns 80 Igl Ăš sco dad ir en in auter mund! Dentant, tgi avess cartĂŹ, plirs dals hits da lezzas uras audins anc oz â els Ăšn daventads semperverds Per exempel: «Ich war noch niemals in New York» dad Udo JĂŒrgens «Wahnsinn» da Wolfgang Petry, «Ich wollt nur mal mit dir reden» da Daliah Lavi u «Der Teufel und der junge Mann» da Paola ed anc bler dapli Bun divertiment!
Redacziun: Christa Soliva
FĂR GLARNER
PETER KUMMER, HĂNS UND SCHĂGG BĂBLER BETTMĂMPFELI
GUETNACHTGSCHICHTLI VOM MEGERLIMUGGI UF
GLARNERTĂĂTSCH
48 Seiten, gebunden
ISBN 978-3-906064-96-3 CHF 29 â
PETER KUMMER, HĂNS UND SCHĂGG BĂBLER BETTMĂMPFELI
GUETNACHTGSCHICHTLI UF GLARNERTĂĂTSCH
Die Geschichten möchten Spannungen lösen, an das anknĂŒpfen, was die kleinen Zuhörer im Moment besonders beschĂ€ftigt. Sie möchten aber auch anregen zum Mitgestalten und MiterzĂ€hlen. BettmĂŒmpfeli sind Geschichten der BrĂŒder Hans BĂ€bler (Megerlimuggi) und Jakob BĂ€bler (Megi und MĂŒĂŒsli) zum NacherzĂ€hlen, zum AbĂ€ndern, als Schokoladenersatz, zur Fortsetzung, zum Weiterspinnen.
GABI HEUSSI LEBEN FĂR DEN LADEN GLARNER LADENGESCHICHTEN âEINST UND HEUTE
256 Seiten, Broschur
ISBN 978-3-906064-95-6 CHF 29 90
SASI SUBRAMANIAM MEIN NAME IST FRIDOLIN
192 Seiten, gebunden
ISBN 978-3-907095-44-7 CHF 39 â
GABI HEUSSI
LEBEN FĂR DEN LADEN
GLARNER LADENGESCHICHTEN â EINST UND HEUTE
Ein BĂŒrstenbinder legt den Grundstein fĂŒr ein ModegeschĂ€ft, ein Zigermandli fĂŒr einen OptikLaden, ein Skirennfahrer fĂŒr ein SportgeschĂ€ft. Geschichten, die das Leben, oder besser gesagt, der Laden schrieb â davon handelt dieses Buch. Oft beginnt die Geschichte bereits im vorletzten Jahrhundert. Ein kleiner Teil der LĂ€den existiert noch und kĂ€mpft sich wacker durch das Internetzeitalter. Tauchen Sie ein in die 23 Ladengeschichten des Glarnerlandes und staunen Sie, was es einst alles zu kaufen gab.
SASI SUBRAMANIAM
MEIN NAME IST FRIDOLIN
Seit dem 6. Jahrhundert ist Fridolin ein Begriff. Das Glarner Wappen ist das einzige Kantonswappen in der Schweiz mit einer menschlichen Gestalt, dem «Sant Fridli». Sasi Subramaniam schuf als Fotograf einen «Fridolin»-Bildband. Die Texte stammen von Fridolin Hauser, dem PrÀsidenten des Fridlibunds. Das Vorwort schrieb die Kunstwissenschaftlerin Ursula Helg.
Buchhandlung oder bei der Somedia Press AG, www somedia-buchverlag ch, Telefon: 055 645 28
RTR 9 Glindesdi, ils 7 d avust 2023
RADIO
TELEVISIUN 17.45 SIL PUNCT SIN SRF 1 Lâemissiun dâinfurmaziun sin SRF 1 cun suttitels tudestgs sin TXT 777 (repetiziun sin SRF info tranter las 18 00 e las 22 00) PROGRAM DA RADIO 06.00 Novitads 06.06 Actualitad bun ura 06.30 Novitads 06.40 Impuls 07.00 Novitads 07.06 Actualitad bun ura 07.30 Novitads 07.40 Kikeri6 08.00 Novitads 08.06 Actualitad bun ura 08.30 Novitads 09.00 Novitads 09.06 La cuppina 09.15 I chalender 09.45 Tge chaussas 10.00 Novitads 10.55 Rep Impuls 11.00 Novitads 11.03 Actualitad mezd 11.15 Musica 11.30 Novitads 12.00 Novitads 12.06 Actualitad mezd 12.20 Cumpact da mezdi 12.30 Rendezâvous SRF 13.00 Las gratulaziuns 14.00 Novitads 14.03 Musica 15.00 Novitads 15.03 Musica 16.00 Novitads 16.03 Semperverds 16.30 Program da kino 16.45 Tgi pomai Ăšsi? 16.50 Prevista Sil punct 17.00 Novitads 17.06 Actualitad saira 17.30 Novitads 17.50 Novitads da port 18.00 Novitads 18.06 Revista dal di 18.10 Musica 19.00 La stailalva 20.00 Novitads 20.03 Musica 21.00 Novitads 21.03 Musica 22.00 Novitads 22.03 Musica 23.00 Novitads 23.03 Musica d s p j n g z a m b d h e j v n G c o z a k Q R T v NUS FESTIVAIN CUN VUS 30 ONNS IMPULS 25-08-2023 | 18:00 RTR LOUNGE A CUIRA Sâannunziai ussa via rtr.ch ABUNAI USSA NOSSA NEWSLETTER DA CHATSCHA rtr ch/newsletter LA CUPPINA INA SURPRAISA PER GIUBILARAS E GIUBILARS GLI âVE 09:00 SO/DU 10:00 rtr ch/gratulaziuns dapli sin www.rtr.ch reclama
UND HEIMWEHGLARNER ErhÀltlich in der
BĂCHER
63
Editura: Somedia Press AG
Editur: Hanspeter Lebrument CEO: Thomas Kundert
Editura Somedia Via Sommerau 32, 7007 Cuira; tel. 081 255 50 50, mail: verlag@somedia.ch
Redacziun responsabla:
Fundaziun Medias Rumantschas (FMR):
Schefredactur FMR: David Truttmann (dat)
Substitut schefredactur FMR: Hans Huonder (hh) Redacziun FMR: Augustin Beel (abc), Andreas Cadonau (ac)
Dan ela Derungs (dd) Flurin Andry (fa correctorat)
Gabriela Desax (gd correctorat) Claudia Cadruvi (v )
Madlaina Capeder (mc correcorat)
Sandra Ba zer (sab) Mart n Gabrie (mg) Martin Cam che (cam) Sandro Buchli (sb)
Adressas redacziunalas: FMR Fundaziun Medias Rumantschas, Via da Masans 2, 7000 Cuira
redacziun@fmr.ch tel. 081 544 89 11 www.fmr.ch
Servetsch dâabunents e da distribuziun:
Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 0844 226 226,
abo@somedia.ch
Concert en il «City West»
Ils 18 dâavust 2023 entschaiva puspĂš la retscha da concerts «chor-west» organisada dal Center per chors da Cuira. En il supermartgà «City West» stattan en il center questa giada las vuschs giuvnas da la «Stimmwerkbande». Tenor il motto «chantar unescha, fa plaschair e promova la stima per sasez» dattan ellas invista en lur activitads chanticas sut la direcziun dal dirigent Christian Klucker Entras chanzuns commuventas, gieus ed activads e cun mussar lur abilitads al public, survegnan els plaschair per il chant ed il saut. Entras scolaziun correspundenta emprendan els da far diever da vusch e corp da maniera adattada. En quest grĂ vegnan els scolads da magisters pro-
INTER-NAZIUNAL
PLIEVGIA EXTREMA EN LA SLOVENIA
Las malauras en Slovenia e lâAustria dals davos dis lascha crescher il privel da bovas. Perquai châin mir da serra Ăš rut, Ăšn tschients persunas vegnidas evacuadas e ston passentar quests dis en alloschis dâurgenza. Trais persunas Ăšn gia vegnidas per la vita. (sda/fmr)
DUAS NAVS
FAN NAUFRAGI
Betg lunsch da lâinsla mediterrana da Lampedusa han duas navs cun migrants fatg naufragi la ïŹn dâemna. I ha probablamain dĂ blers morts. Sco che la guardia da costa fa da savair, Ăšn ïŹn 30 persunas sparidas. Era uïŹants pitschens e dunnas Ăšn morts. 57 migrants ha la guardia salvĂ . (sda/fmr)
LAVURANTS
SAVENS MALSAUNS
fessiunals. Chantond chanzuns en plirs linguatgs vegn promovĂŹ lur sentiment linguistic e grazia a quellas survegnan els invista en autras culturas.
Il Center per chors da Cuira ha la ïŹnamira da purtar cultura en il quartier da Cuira vest organisond tals eveniments culturals, per ils quals i vegn dĂ lâoccasiun mintgamai ad inâinstituziun culturala grischuna da sa preschentar lĂ ina giada al mais cun ina producziun da var trais quarts dâura. (cdm/fmr)
La «Stimmwerkbande» sa preschenta al pierten dal center da cumpras «City West» ils 18 dâavust, a las 18.30.
9,3 dis han lavurants e lavurantas mancĂ en Svizra lâonn passĂ a la lavur pervia da malsogna u accident â tant sco anc mai Tenor lâUïŹzi da statistica han cunzunt ils giuvens tranter 15 e 24 mancĂ al plaz da lavur pervi da malsogna, numnadamain 10,4 dis lâonn (sda/fmr)
PLAN DA PASCH PER LâUCRAINA?
Als discurs en lâArabia Saudita davart la guerra en lâUcraina va la fama dâin plan da pasch Quai tenor diplomats preschents a Dschidda. Lâospitant da lâArabia Saudita haja preschentĂ ensemen cun auters pajais in tal plan. Quel prevedia lâintegritad da lâUcraina, in armistizi, discurs da pasch sut la ONU ed in barat da praschuniers. (sda/fmr)
ORIZONTS 11 Glindesdi, ils 7 d avust 2023
«STIMMWERKBANDE»
FOTO MAD
mail:
Inserats: Somedia Promotion, StĂ€dtlistrasse 12, 7130 Glion tel. 081 920 07 17, fax 081 920 07 18, mail: ilanz.inserate@somedia.ch La Quotidiana cumpara tschintg giadas ad emna Ediziun derasada, SĂŒdostschweiz cumplet: 64 565 exemplars (WEMF 2021) Derasaziun: 115 892 lecturas e lecturs (MACH-Basic 2021-1) La Somedia Press AG Ăš possessura dals titels «Fögl Ladin», «Gasetta Romontscha», «Casa Paterna/La PĂčnt» e «La Vousch da Surmeir». Pretschs dâabunaments sut: www.suedostschweiz.ch/aboservice Communicaziun da participaziuns considerablas sin fundament da art. 322 CP: nagin © Somedia FOTO BENEDICT STECHER
Via
mail:
COLUMNA-IMPULS
Zatgei plat en sac
LEO TUOR
«Tgei ei tiu plaid il pli horribel?» ha in dumandau mei sminond che jeu ditgi: luf Aber jeu hai buca detg: luf
Plaids dad ina silba ein mes plaids preferi. Quei ein plaids clars che van buca ditg entuorn la buglia e san tgei châei vulan. Plaids horribels ein per mei da quels da quater silbas. Per exempel «te-le-fonin». Zaco ei quei plaid era memia liungs. Perquei tut che di «hĂ€ndy». Aber «hĂ€ndy», cun quei «À» e quei «i» ei aunc pli da fugir che «telefonin».
Aber forsa ha quei da far cun mes ressenti-
30 onns Impuls
ments Jeu hassegel tut quei châei plat Cunzun zatgei plat en sac ei per mei in sentiment pauc emperneivel
Gie, jeu sai, tgi metta in hÀndy en sac, in hÀn-
Durant la stad publitgescha la FMR ina selecziun da texts emess ils davos 2â3 onns en l emissiun «Impuls» dad RTR Quellâemissiun po festivar quest onn ses 30avel anniversari La
dy sâauda enta maun, buca en sac. Enta maun ei quei zatgei triumfal. Sco da ver il tschurvi sin maun connectaus cugl entir mund Il tschurvi da ver drovas ti buca pli. Gia avon ils temps dil telefonin duvravan biars strusch il tschurvi. Ussa astgan tuts emblidar quel
Jeu hai il davos temps zuar entschiet a duvrar puspei in tec il tschurvi Pertgei ins auda che pervia da Putin cun sia uiara, savess ei vegnir scart vid dâunviern cun energia E lu eis ti survius meglier cul tschurvi, pertgei lez va tochen uss aunc senz âelectrisch
FOTO-FINISH
FMR ha fatg ina tscherna dad «Impuls» da tschintg auturs/as rumantschs/as: Zegna PittetDosch, Dumenic Andry, Fadrina Hofmann, Fabiola Carigiet e Leo Tuor
«In mat, che vul haver fortuna, Sto bein ornar sia persuna, Châel vesi or s-châin cardinal; Pertgei ïŹtteschâins si in pal, Sche dat ei bein in cardinal.
Perquei mettâjeu en miu concept
In veritabel, ïŹn recept.
In mat che stat els megliers onns
Vegn aunc cun pauc enïŹaus vengonzs; Mo mats de varga trentatschun
Quels drovien senza remischun, Savuns ed auas cun essenza, Schâels vulan buc far abstinenza (...)»
la cuntinuaziun da questa poesia da Giacun Hasper Muoth Ăš da chattar sin pagina 79 dal tom 3, Poesias 1, 1997
AURA
I mida chanzun
Situaziun generala: Oz s âallontanescha il disturbi cun aria bletscha vers ost e pressiun auta dominescha ils proxims dis l aura Oz: Igl Ăš plitost variabel ed i po plover vinavant. En lâEngiadina e la Val MĂŒstair in zic pli sulegliv
Prognosa: Damaun Ăšsi detg sulegliv e sitg cun temperaturas ïŹn 23 grads, mesemna lâemprim anc nivlus, ma suenter pli e pli sulegliv e temperaturas ïŹn 26, en lâEngiadina ïŹn 21 grads. E suenter midi chanzun: la stad turna cun temperaturas vers ils 30 grads.
Il schic mosaic
Sa chapescha, la davosa soluziun dal «schic mosaic» Ăš stada Panaduz Il «schic mosaic» dad oz mussa il vitg da...? â Ils dus tips
per oz: 1. tip: Il lieu dad oz Ăš en Lumnezia. 2. tip: Il num ïŹnescha cun«issen»âDiperdimussalaredacziun da la FMR ina survista
IL TIP Resilienza pudess gidar
AUGUSTIN BEELI/FMR
I dat adina situaziuns u problems en la vita Tgi che n ha nagins muments da malsegirtad, u che pretenda châel u ella nâhaja mai problems, viva sin in nivel, u Ăš simplamain en il settavel tschiel. Quai datti. Ma insacura ston ins tuttina returnar sin il mund. E quel po esser pretensius. Baud u tard vegnan ins confruntĂ cun pitschnas crisas. I po esser châins va en ina buna ustaria e sa lascha servir in bun past. Ins po survegnir la crisa schâins chatta in chavel en la suppa. U châil risot Ăš memia salĂ , u châins Ăš scuidus sin il cusrin che bajegia ina bella chasa nova.
Idat glieud che sa vilenta sgarschaivel Alura poi dar ina crisetta en la convivenza Ins tugna perquai châins ha in nas crutsch,
ins s agitescha perquai ch ins n ha betg il success spetgĂ , ins sâirritescha e blastemma dal vischin che lascha ir il giat en lâiert da legums Ins plira e tantugna per quai e per tschai Dapli châins «s âapprofunda» en il problem e mender ch ins sa senta Insatge auter Ăš forsa ina crisa da la sanadad Ins vegn malsaun ed ha adina mal Quai po dar fastidis u inïŹuenzar il mintgadi
cartograïŹca dad ina vischnanca grischuna, perĂČ ina carta mo cun ils ediïŹzis e senza vias, nums ed auals. (fmr/sb)
Atgnamain san ils blers châi na gida nagut da tgirar la tristezza u dâavair cumpassiun cun sasez Lexplosiun emoziunala cun sdiavlar gidia da sa distgargiar, dian quels Ins po er cumenzar a prender medicaments. Per levgiar muments da malesser e dumagnar trumpadas, problems da convivenza, e forsa schizunt dolurs, pudessi dar in auter recept: Igl Ăš in substantiv che sa numna «resilienza» Vus na savais betg tge che quai Ăš? Deditgai in zic temp per retschertgar Dumandai il collega, forsa sa quel. Discutai en famiglia ed en biro da la resilienza. Giai en biblioteca,dumandaiincudeschdavartla resilienza Emprendaidadesserin zic resilients. Bavai te e restai lucs.
Di per di dat ina redactura u in redactur da la FMR in tip â senza garanzia che quel «tip» plaschia alura a tuttas e tuts.
FINALMAIN 12 Glindesdi, ils 7 d avust 2023 Rabius Glion Tusaun Cuira Tavau Zernez Arosa Scuol Surcasti Mesocco San Murezzan MĂŒstair Aschera Poschiavo 13° 7° 19° 9° 19° 13° 17° 10 16° 8° 13° 8° 10 2° 7° 2° 13° 5° 14° 6° 16° 8° 8° 3° 12° 4° Zuoz 10° 1° 15° 9°
GRAFICA GEOGR.CH
Leo Tuor Ăš autur e viva a Val (Surrein). Quest text Ăš vegnĂŹ emess tar RTR sco «Impuls» ils 31 dâavust 2022.
CARICATURA LINUS FLEPP