Concerttoelichting | Yuja Wang speelt Ligeti

Concerttoelichting

Yuja Wang speelt Ligeti

do 30 oktober 2025 • 20.15 uur vr 31 oktober 2025 • 20.15 uur

PROGRAMMA

dirigent Robin Ticciati

piano Yuja Wang

Joseph Haydn (1732-1809)

Die Vorstellung des Chaos. Voorspel tot Die Schöpfung (1796–98)

György Ligeti (1923-2006) Pianoconcert (1980–88)

• Vivace molto ritmico e preciso

• Lento e deserto

• Vivace cantabile

• Allegro risoluto

• Presto luminoso pauze

Gustav Mahler (1860-1911) Symfonie nr. 5 (1901–02) I. Abteilung

• Trauermarsch. Im gemessenem Schritt. Streng. Wie ein Kondukt.

• Stürmisch bewegt, mit größter Vehemenz II. Abteilung

• Scherzo. Kräftig, nicht zu schnell III. Abteilung

• Adagietto. Sehr langsam

• Rondo-Finale. Allegro – Allegro giocoso. Frisch

Einde concert ca. 22.45 uur

Vorige uitvoeringen door ons orkest:

Haydn Chaos: dec 2022, dirigent Jan Willem de Vriend Ligeti Pianoconcert: eerste uitvoering door ons orkest Mahler Symfonie nr. 5: feb 2020, dirigent Yannick Nézet-Séguin

Een uur voor aanvang van het concert geeft Alexander Klapwijk een inleiding op het programma, toegang € 7,50. Kaartjes zijn aan de zaal te verkrijgen tegen pinbetaling. Voor Vrienden is de inleiding gratis.

Cover: Foto Stepan Kulyk (Unsplash)

Deel III – Vivace cantabile (maat 64 t/m 66): fragment uit Ligeti’s manuscript van het Pianoconcert.

Lithografische facsimile-uitgave door B. Schott’s Söhne, Mainz 1991

Muzikale taalvirtuozen

Een componist die de muziek volledig meester is kan chaos scheppen. Haydn deed het door de regels te breken. Ligeti schiep een illusie van chaos door ritmes in verschillende snelheden te combineren. Mahler beheerste de taal van muziek zo goed dat hij zonder woorden zijn Alma de liefde kon verklaren.

Na de dood van zijn werkgever, Prins Nicolaus Esterházy, was de 58-jarige Haydn eindelijk vrij om een jaar naar Londen te gaan. Hij werd er als een beroemdheid onthaald en verkeerde al snel in koninklijke kringen. Maar het meeste indruk maakte een Handelherdenking in Westminster Abbey. Een duizendkoppig koor en orkest voerde Handels Messiah uit. Haydn was zo geroerd dat hij besloot zelf een oratorium te componeren. Weer terug in Wenen ontving hij uit Londen een libretto dat naar zeggen ooit voor Handel zelf geschreven was: De schepping van de wereld. Een perfect onderwerp voor een groots oratorium. Ruim anderhalf jaar nadat Haydn zijn eerste ideeën aan het papier had toevertrouwd vond de première plaats in Wenen. Tot die dag had de componist één pagina uit zijn manuscript zorgvuldig geheim gehouden. Het verrassende majeurakkoord op de tekst ‘en er was licht’ had het gewenste effect: het publiek was zo met stomheid geslagen dat de musici pas na enkele minuten verder konden gaan. In de vijf minuten die daaraan voorafgingen had Haydn doelbewust chaos gecreëerd. Honderdveertig jaar voordat een Belgische natuurkundige de theorie van de oerknal formuleerde liet de componist zijn universum ontstaan uit een

‘big bang’. Ingrediënten in Haydns muzikale oersoep zijn vervolgens muzikale zinnen van ongelijke lengte, schurende samenklanken en afgebroken melodieën in de houtblazers, als sliertjes vermicelli.

Illusie van chaos

Haydns chaotische duisternis is de opmaat voor Ligeti’s wervelende Pianoconcert. De schijnbare ritmische chaos van snelle nootjes met daartegenover de onverstoorbare lijnen van de houtblazers blijkt – als je onder de motorkap kijkt – een zorgvuldig geconstrueerd geheel van over elkaar schurende ritmes en verschuivende accenten. Hoewel in het eerste deel alle musici vier tellen in de maat hebben, is voor sommigen de tel onderverdeeld in drieën, voor anderen in tweeën. De luisteraar ervaart daardoor twee parallelle ritmische lijnen die elk hun eigen snelheid hebben. Bijna niemand kan het lang volhouden om de individuele ritmische patroontjes in die twee lijnen te volgen en de meeste oren zullen zich richten naar het grotere verband. Dat is precies het handelsmerk van de muziek van de Hongaarse componist: kleine details die opgaan in een groter geheel, zoals de vogels van de graficus Escher die samen een patroon vormen.

Waar het eerste deel overvol klinkt, benadrukt het tweede deel, met als speelinstructie ‘langzaam en verlaten’, juist de leegte. Ligeti zaait verwarring door de piccolo in een laag register te laten spelen, terwijl de fagot de hoogste noten op het instrument zoekt, alsof ze zich in elkaars vaarwater bevinden. Er klinken verschillende onalledaagse instrumenten zoals de lotusfluit, een ocarina, een sirene en een politiefluit. In het derde deel wordt het ritmische karakter geaccentueerd door bongo’s, Cubaanse trommels. De piano vervult in het vierde deel de traditionele rol van gesprekspartner van het orkest; verschillende instrumenten antwoorden op de zinnetjes van de piano. Ligeti vergelijkt deze elementen met de kralen in een caleidoscoop, die een steeds veranderend beeld geven als je eraan draait. Tot slot buitelen in het laatste deel alle ritmische fragmenten weer over elkaar heen. ‘Eerst lijkt het chaotisch, maar als je er een paar keer naar luistert wordt het eenvoudig om te begrijpen: veel zelfstandige, maar op elkaar lijkende figuren kruisen elkaar voortdurend’, aldus Ligeti. Begrijpen is echter geen noodzaak, je kunt deze spectaculaire wervelwind ook gewoon ervaren.

Zonder woorden

Toen hij in de zomer van 1901 in zijn componeerhuisje in het bos aan zijn Vijfde symfonie begon te werken, had Mahler eindelijk het gevoel dat hij geen woorden meer nodig had om zijn ideeën over te brengen. Met behulp van bijvoorbeeld verwijzingen naar een militaire fanfare of het geluid van koebellen sprak de muziek voor zichzelf.

Zijn Vijfde symfonie begint donker met een begrafenismars, een van Mahlers geliefde muzikale vormen. Emotionele, bijna hysterische uitbarstingen onderbreken de mars. In het tweede deel razen de emoties

stormachtig door, met nog af en toe een kleine herinnering aan de begrafenismars, totdat na zo’n tien minuten kortstondig in het koper een statige melodie zich ontvouwt. De doorbraak is echter van korte duur en getergde onrust neemt het weer over. Het paradijs blijft vooralsnog onbereikbaar.

Daarvoor moet de luisteraar wachten tot het laatste deel, dat Mahler de volgende zomer componeerde. Wat was er in de tussenliggende winter gebeurd?

Het paradijs blijft vooralsnog onbereikbaar; daarvoor moet de luisteraar wachten tot het laatste deel

In november 1901 ontmoette Mahler de muzikaal begaafde Alma Schindler en raakte verliefd tot over zijn oren. Tot zijn grote geluk was de liefde wederzijds; het paar trouwde al snel. En er was geen betere manier om haar de liefde te verklaren dan met muziek. Het Adagietto, het vierde deel van de symfonie is precies die liefdesbrief, zoals Gustav en Alma later zelf bevestigden aan dirigent Willem Mengelberg. Om de bedoeling zonder woorden duidelijk te maken aan zijn geliefde, had hij er voor de zekerheid een verwijzing in verwerkt naar het motief waarmee Wagner Tristan en Isolde verliefd naar elkaar liet kijken. Alma, die haar echtgenoot bijstond door het manuscript van de symfonie in netschrift over te schrijven, moet het motief herkend hebben. In het laatste deel van de symfonie spat het geluk van het pasgetrouwde stel van de noten af. Het optimisme dat in het tweede deel nog het onderspit dolf is in dit laatste deel niet meer te stoppen.

Carine Alders

Robin Ticciati • dirigent

Geboren: Londen, Engeland

Huidige positie: Music Director Glyndebourne Festival Opera, Honorary Member Chamber Orchestra of Europe

Studie: viool-, piano- en slagwerklessen, studie orkestdirectie vanaf zijn vijftiende, onder mentorschap van Sir Colin Davis en Sir Simon Rattle

Prijzen: Arthur Belgin Medal 2002, BorlettiBuitoni beurs 2005

Doorbraak: 2005, als invaller voor Riccardo Muti in het Teatro alla Scala, Milaan

Daarna: gastdirigent bij Wiener Philharmoniker, Berliner Philharmoniker, London Symphony Orchestra, London Philharmonic Orchestra, Gewandhausorchester Leipzig, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Budapest Festival Orchestra, Koninklijk Concertgebouworkest; chef-dirigent van het Scottish Chamber Orchestra (2009–18) en het Deutsches Symphonie-Orchester Berlin (2017–24)

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2008

Geboren: Beijing, China

Studie: Conservatorium van Beijing; Curtis Institute of Music in Philadelphia bij Gary Graffman

Prijzen: Musical America’s Artist of the Year 2017

Doorbraak: 2007 met Tsjaikovski’s Eerste pianoconcert als invaller voor Martha Argerich bij het Boston Symphony Orchestra onder leiding van Charles Dutoit

Gesoleerd bij: de grote orkesten van Los Angeles, San Francisco, Philadelphia, Washington, New York, Staatskapelle Dresden, Berliner Philharmoniker, Münchner Philharmoniker, Koninklijk Concertgebouworkest

Artist in Residence: onder meer Carnegie Hall

New York, Wiener Konzerthaus, Philharmonie Luxemburg; Rotterdams Philharmonisch Orkest in seizoen 2021/22

Kamermuziek: met cellist Gautier Capuçon en klarinettist Andreas Ottensamer

Debuut Rotterdams Philharmonisch: 2018

Agenda

Harry Potter in Concert, deel 1

wo 12 november 2025 • 19.30 uur

do 13 november 2025 • 19.30 uur

vr 14 november 2025 • 19.30 uur

za 15 november 2025 • 19.30 uur

zo 16 november 2025 • 13.30 uur

dirigent Justin Freer

Williams Harry Potter and the Philosopher’s Stone

Sint Sing Along (3+)

wo 19 november 2025 • 13.30 en 16.00 uur - de Doelen

dirigent & arrangeur Ronald Ent

Sinterklaas Sinterklaas

Stip en Stippel Rik van der Loos en Maaike Wijntje

koor Kanariepieten koor van Jeugdtheater Hofplein script en regie Peter Speijer

vr 21 november 2025 • 20.15 uur

zo 23 november 2025 • 14.15 uur

dirigent Bas Wiegers

piano Kirill Gerstein

Ivičević Black Moon Lilith

Adès Pianoconcert Stravinsky Petroesjka

do 27 november 2025 • 20.15 uur

dirigent Lahav Shani

piano Martha Argerich

Wagenaar Ouverture Cyrano de Bergerac

Schumann Pianoconcert Brahms Tweede symfonie

vr 28 november 2025 • 20.15 uur

dirigent Lahav Shani

viool Patricia Kopatchinskaja

Sjostakovitsj Eerste vioolconcert

Brahms Tweede symfonie

Chef-dirigent

Lahav Shani

Eredirigent

Orkestleden

Yannick Nézet-Séguin

Vaste gastdirigent

Tarmo Peltokoski

Eerste viool

Marieke Blankestijn, concertmeester

Vlad Stanculeasa, concertmeester

Quirine Scheffers

Hed Yaron Meyerson

Saskia Otto

Arno Bons

Rachel Browne

Maria Dingjan

Marie-José Schrijner

Noëmi Bodden

Petra Visser

Sophia Torrenga

Hadewijch Hofland

Annerien Stuker

Alexandra van Beveren

Marie Duquesnoy

Tweede viool

Charlotte Potgieter

Frank de Groot

Laurens van Vliet

Elina Staphorsius

Jun Yi Dou

Bob Bruyn

Eefje Habraken

Maija Reinikainen

Babette van den Berg

Melanie Broers

Tobias Staub

Sarah Decamps

Altviool

Anne Huser

Roman Spitzer

Galahad Samson

José Moura Nunes

Kerstin Bonk

Janine Baller

Francis Saunders

Veronika Lénártová

Rosalinde Kluck

León van den Berg

Olfje van der Klein

Jan Navarro

Cello

Emanuele Silvestri

Gustaw Bafeltowski

Joanna Pachucka

Daniel Petrovitsch

Mario Rio

Eelco Beinema

Carla Schrijner

Pepijn Meeuws

Yi-Ting Fang

Killian White

Paul Stavridis

Contrabas

Matthew Midgley

Ying Lai Green

Jonathan Focquaert

Arjen Leendertz

Ricardo Neto

Javier Clemen Martínez

Fluit

Juliette Hurel

Joséphine Olech

Manon Gayet

Fluit/piccolo

Beatriz Baião

Hobo

Karel Schoofs

Anja van der Maten

Hobo/althobo

Ron Tijhuis

Klarinet

Julien Hervé

Bruno Bonansea

Alberto Sánchez García

Klarinet/ basklarinet

Romke-Jan Wijmenga

Fagot

Pieter Nuytten

Lola Descours

Marianne Prommel

Fagot/ contrafagot

Hans Wisse

Hoorn

David Fernández Alonso

Felipe Freitas

Wendy Leliveld

Richard Speetjens

Laurens Otto

Pierre Buizer

Trompet

Alex Elia

Adrián Martínez

Simon Wierenga

Jos Verspagen

Trombone

Pierre Volders

Alexander Verbeek

Remko de Jager

Bastrombone

Rommert Groenhof

Tuba

Martijn van Rijswijk

Pauken/slagwerk

Danny van de Wal

Ronald Ent

Martijn Boom

Harp

Albane Baron