El Heraldo Zona Altos 28 septiembre

Dr. Pepe Cruz bisil oy ep sk’anel yo’ ja’ xkom ta ajvalil ta Chiapas: Massive Caller

López Obrador iyak’ ta na’el ti stak’ ich’el talel svakunalil covid ta yantik laboratorioetik

RUTILIO ESCANDÓN LAJ SPASBE SK’INAL SNA’OBIL DÍA INTERNACIONAL DE LA MUJER INDÍGENA

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ta sk’ak’alil spasel sna’obil Día Internacional

Rutilio Escandón i-ay ta stsobajelal sa’el chapal k’op tas ventea stsatsubtasbel sk’opla st’unel boch’otik ch’ayemik P.16

de la Mujer Indígena, ti jtunel vu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti li’ tao are ti ko’olejal ta vinik ta antse yantik ta xanab batel ti li’ ta Chiapas xchi’uk ja’ jech

ta xich’ k’elel tuk’ulanel batel ti k’usitik tsotsiik sk’oplal ta sk’anel ti bats’i jnaklumetike, jayo’ jech te laj sk’anbe jtunel j-abteletik ti jechuk xak’ ta yo’onik

sk’elel stuk’ulanel k’usi ta sk’anik jnaklumetik yo’ jech staik ak’bel lekilal ti bik’tal parajeetik jech k’ucha’al ta stojolik antsetik, tsebetik xchi’uk ololetike. P.4-5

Rutilio Escandón xchi’uk Zoé

Robledo i-ayik ta sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel Hospital General de Zona del IMSS, ta Tuxtla Gutiérrez

i-ayik ta sk’elel k’ux-elan x-ech’ spasel ach’ Hospital General de Zona del IMSS, ti ja’ te ta xk’ot ta pasel ta Tuxtla Gutiérrez, ti jtunel jvu’ele ja’ te lajyal ti spasl yabtele oy ta yo’on ta skolta sbatel yo’ jech xk’ot ta pasel ta yorail sk’ak’alil ti li’ obrae. P. 8-9

CHIAPAS TA SKOLTA SBA TA

STSATSUBTASBEL YIP CUARTA

TRANSFORMACIÓN, TI JA’

SBAINOJ SPASEL TSOBVANEJAL

Dr. Pepe Cruz bisil oy ep sk’anel yo’ ja’ xkom ta ajvalil ta Chiapas: Massive Caller

ALBERTO MONTOYA/TUXTLA GUTIÉRREZ

Jech k’u x-elan ta xal empresa encuestadora Massive Caller, ti boch’o bisil oye p ska’nel yo’ jech ja’ xkom ta ajvalil yu’un Chiapas ta sventa st’ujel va’anel ta 2024 ja’ ti doctor Pepe Cruz, yu’un bisil oy ta ba’aybe ti ja’ ep oy sk’anel yu’un jnaklumetike.

Jech k’u x-elan lajyak’ik ta ojtikinel ti svunalil yu’un ti empresa especializada, ja’ yoxibal encuesta ti jech ja’ ep sk’anel ta xlok’ ti doctor Pepe Cruz, yu’un jech ta k’usi xich’ jak’el xchi’k ta boch’o yan xchi’il ta tajimolal yu’un Morena, jech k’ucha’al xtok ti ta xich’ik pajel ta xchi’uk yaj kantiratoik ti yantik partidoetike.

Ja’ jech te xvinaj ti k’u yepal oy sk’anel jun partido político o me coalición ti bu task’an ta spasik votra ya’el ti jnaklumetike, ja’ te ti Morena oy yik’al spas kanal ta 51.2% yepal sk’anel, yanuk ti alianza PAN-PRI-PRD k’ajlomal oy sk’anelik ta 16.4%.

Ti li’ k’u x-elan jech yilubil ta ilele ti naka to jech laj sta ta pasel ti empresa Massive Caller, Morena xchi’uk doctor Pepe Cruz bisil yokelik ta ba’aybe ta spasel kanal ta sventa tunel vu’elal ta Chiapas ti jech ta xk’ot ta pasel ta yan abile.

Yu’un ja’ te lajyich’ jak’bel ya’yejalil jech k’ucha’al li’e “¿Boch’o chak’an ja’ xkom ta kantiratoil yu’un Morena ta sventa ajvalil?”, ti doctor Pepe Cruz laj xcha’k’olta ti k’u yepal sk’anele, laj sta 24.8 % yepal sk’anel xchi’uk 12.8 %, ti yan eke.

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Yanuk ti k’alal lajyich’ jak’el “Ti li’ k’ak’ale me ja’uk yorail st’ujel ajvalil ta Chiapas, ¿Boch’o partiroal o me kantiratoal chapas votar ta stojolal?”, ti doctor Pepe Cruz laj sta 48.2% yepal sk’anel, yanuk ti boch’o yaj kantiratoik ti alianza PAN-PRI-PRD k’ajlomal laj sta 9.3%.

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

López Obrador iyak’ ta na’el ti stak’ ich’el talel svakunalil covid ta yantik laboratorioetik

GUTIÉRREZ

Ta skoj yantik ta snopaj talel yorail sikilaltik, yu’un ja’ jech te ta xbolaj talel yu’un chameletik jech k’ucha’al COVID-19, ti peserente Andrés Manuel López Obrador iyak’ ta na’el ti oy yik’al xihc’ ich’el talel ta yantik laboratorioetik ti svakunail chamele, yu’un ti boch’otik kirixanoetik jech ta sk’an xich’ik ti vakunae stak’ jech ta sk’anik manchuk me mu ja’uk ti ta stunel ta yak’e lti jtunel jvu’el.

Ja’ te iyak’ ta na’el ti jech o

no’ox nopen ta yak’el ya’yej ta jujun sob, ti peserentee lajyal ti ja’ jun sujelal ta stojol estaro ak’o yak’be staik poxtael ta xkuxlejalil xchi’uk te iyak’ ta na’el ti Secretaría de Salud laj sa’be smelolal spasel kampanya sventa vakuna, ti ja’ te ta xlik spasel ta yual oktupre ja’ ba’ay ta xich’ik ak’bel ti boch’otik mu’yuk tsots skuxlejalike.

Ta ts’akal lajyal ti ta xich’ ak’el vakuna Sputnik xchi’uk Abdala, xchi’uk ti ja’ jech te xlik yich’ tunesel vakuna pasbil ta mejiko, Patria.

K’alal jamal lajyich’ jak’el me boch’ouk jnaklum stak’

xich’ ak’bel ti vakunae, xi “boch’ouk stak’ xich’ ak’bel, jun ja’ jech ta xal svunal smantalil. Yu’un kak’oj ta ko’ontik ti oyuk jech xich’an ak’el ti poxiletike; mu’yuk k’usi chopol. Ja’ no’ox ti k’usi tsots sk’oplal ja’ ak’o yich’ik ak’bel ba’ayuk ti boch’otik oyik ta chamele, pe boch’ouk stak’ sk’an ti poxile manchuk me mu’yuk k’usi jchopuk chamel staojeik, stak’ sk’anik ek “, xi lajyal. Ja’o te iyak’ ta na’el xtok ti jech k’u x-elan oy slo’iltael sventa pukbil ya’yejal ti stsulesbil yepal stak’inalil ti poxtaele, xi “yu’un ti vu’unkutik

yich´ ak´el ta na´el, ma stak´ ya yich´ pasel lotil o leel k´opil.

ep k’usi ta jpaskutik ta mu’yuk ep stak’inalil ja’ ta skoj ti mu’yuk xa spasel elek’e, yu’un ti le’ olon talel oxk’ol to yepal stojol ta stojik ti poxiletike. Me mu’yuk boch’o ta x-elk’aje ja’ jech te ta xpuklij ta yak’bel svakunaik ti jnaklumetike. Mu ja’uk ta skoj mu’yuk stak’inalil, ja’ ta skoj j-elek’etik. Stak’ tael k’uuk yepal ti tak’ine, pe ja’ ti ta xelk’anik batele.

Xchi’uk te lajyal ti mu’yuk bu albil k’u yepal stak’ k’anel ta sventa stak’inalil ti k’elel poxtaele. Xchi’uk xtok yokel ta xanavel batel ti plan IMSS Bienestar ta skotolik ti jnaklu-

metike. Yu’un mu’yuk ta xchapik ti IMSS Bienestar jayo’ jech mu’yuk ep ta ilel”.

K’alal lajyal sventa stael talel ta manel ti vakunae, López Obrador lajyal ti k’alal yorail stsatsal ti chamele, ep boch’o laj sk’anik ja’ ta smanik talel ti poxile, “mu xana’ik k’u yepalik ti jech ta sk’an ta staik ta manele, ta sk’an ta sa’ sk’ulejik, pe k’usi ja’ ta stojolik ti jme’onetik ti boch’o mu’yuk ep stak’inike. Jayo’ jech lajyich’ tael ta nopel skotoluk jnaklumetik xich’ik ak’bel. Yu’un ja’ jech te mu’yuk lek laj ya’ayik ti va’aye.”

Te k´alal a k´opoj ta prensa te k´axitel semana, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te lotil te ay yakal ta alel te maba ts´akal la yak´ te junetik yun Ayotsinapa te Ejérsito.

Jichyunabi, te López

Obrador la yal te ay bayel ju´emix ta pasel te investigasión, sok la yal te junax aysok te me´iltatiletik, melel “yakal ta k´oel ta pasel kuntik te a´telil”, xi la yal.

Te muk´ul ajwalil la yal te lotil te binta yolojik te Grupo Interdisciplinario yun Expertos Independienteetik

(GIEI), te la yalik ta slajibal s-informe te ay “bitik snaoik sok tulan sk´olal informasión” yich´ojik te Ejérsito yun Marina ta swenta xchajpanel te k´op, te matobay ak´bil ta na´el.

Jich bit´il te ayto sk´an jun ja´wil ya xlok´ ta ya´tel, te Muk´ul Ajwalil la yak´ sk´opyun te ya xchaján jilel te k´op-ito.

“Ay bayel ju´emix ta chajpanel, te binta tulan sk´olal ta swenta yalel te lotil te k´opetik-ito, ja´ te ya kak´tik ta ilel sok na´el spisil te informasión, spisil te bitik ya stak´ jpastik, te bitik ya stak´ pasel ta pasel ta sjunil mantalil, spisil. Melel te k´alal ya

La yich jojk´obeyel tame ay lijkem sjolsok te me´iltatiletik, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal: “Ma´yukbay xajt´emotik, yakal ta pastajel kuntik te a´telil, ya jk´oestik ta pasel te bitik albil sk´olal, chikan biluk ya yalik te me´iltatiletik maba ya kejchantik ta spasel te a´telil, melel ay sbeik o sderechoik ta k´op, sok ya jna´tik te ay bayel smel o´tanik; chikan biluk ya yalik te medioetik yun komunikasión ma´yuk swentail, te binta tulan sk´olal ja´ te yakal jpasbeltik te a´teliletik”.

Te muk´ul ajwalil la yal te ja´ yakal slejbelik k´op te skontrotak, te konserbadoretik, ta swenta sleel smul te ajwalilyun, soknix ay jich yakal spasbelikek te “mach´atik ya skuy sbaik ta skoltayel te derechos humanoetik, te mach´atik junax ayiksok te organismos internasionaletik yun derechos humanoetik, soknix te ONU, te OEA, te yakal stuuntesbelik te smel o´tan te jlumaltik, melel lek kuxinemik stukelik, bayel stojolik, ya yich´ik tojel ta dólaretik, sok chopol te snojpilyunik”.

Tivoljee,taPalacioNacional, tipeserenteAndrésManuel López Obrador iyak’ ta na’el ti ta xlikik ta lok’el ta yabtelik ti yaj viniktak ta gabinete legal y ampliado, ja’ ta skoj ti ta xnopaj talel slikesel st’ujel sva’anel kantiratoetik ta sventa ajvalilal ta yutil Movimiento de Regeneración Nacional (Morena).

Manchuk me ti ta konvokatoria yu’un Morena mu’yuk bu ta xal ti tsots sk’oplal ak’o slok’es sbaik ta spasel yabtelike, López Obrador iyak’ ta na’el ti jechik k’ucha’al ti jtunel j-abteletik yu’un federale, manchuk me mu’yuk jech ta xal ti svunal smantalile, ta sjam smelolal slekil spasel ja’ lek ti ak’o slok’es sbaik ta spasel yabtelike.

Ti boch’otik tabil ta ilel jech ta xlok’ike, jech iyak’ ta ojtikinel ti ejecutivo federal iyak’ ta na’el jechik k’ucha’al subsecretario de Prevención y Promoción de la Salud yu’un secretario, Hugo López-Gatell, xchi’uk secretaria de Energía, Rocío Nahle yu’un oy ta yo’onik ta

sk’an ta xtajinik ta sventa Ciudad de México xchi’uk ta Veracruz.

Lajyich’ jak’bel ta sventa López-Gatell me yu’un jech yaloj ti ta sk’an ta xtajine, xi: “lajyalbun stuk ti doctor López Gatell. Ta xa xlok’ batel. Jayo’ jech ta stojanbeik ta vokolal ta skotolik, ep ti k’usi jech skoltaojikune, ja’ik lekil jtunel j-abteletik ta yorail tsatsal vokolal. Jech k’ucha’al ti Hugo LópezGatell jech jamal ta xak’ sba ta ilel, lek xchanojbe svunal ti yabtele. Ja’ jun lekil jtunel j-abtel, pe mu ja’uk yu’un vun ja’ ta xkom mo’oje. Ep ta tos ti jnaklumetike “.

Yanuk ti ta sventa Nahle, ja’ no’ox lajyal ti itak’bat batel yilubil ta xich’ pasel kasolina xchi’uk diésel ta refinería yu’un Dos Bocas. “Kuchubal xa yu’unik pe jech ta yo’on ta sk’an ta spasel ak’o spase. Ak’o yak’be yipal, ja’ jun ants ti lek sna’ k’usi ta spasel, lek sna’ x-abtej. Jech ta skotolik, oy van boch’o lekil jtajimoletik ta Veracruz, ko’ol x-elan, mu’yuk boch’o jujun t’ujbil. Ja’ ta xt’uvanik ti jnaklumetik.

Ti vu’une mu k’usi stu ku’un ta jtik’ jba yu’un laj xa kak’ ta k’abal ti muk’ta vaxtone.”

Jech xtok un, ti peserente jamal lek lajyal ti k’usi ta snop sventa ta sk’an ta xtajin ta ajvalilal ta slumal Chiapas ti yixlel Manuelita Obrador “Mo’oj, mu ja’uk jech”.

Lajyal ti mu stak’ stik’ sbaik uts’ alalil ti li’e xchi’uk yu’un ja’ mu jk’an jech k’ucha’al ta xih’an pasel talel le’ olon talel, ti oy boch’o jun ta xt’ujvan, ja’ no’ox uts’ alalil ta sva’anelil, manchuk me oy k’usitik yantik abtelaletike ta sk’anel pasel jechik k’ucha’al ta sventa senador xchi’uk diputadoil.

Ta ts’akal, lajyich’an jak’bel me chapal xa yu’un boch’otik ta xkoman ta k’exoliletike, ja’ te laj stak’ ti López Obrador, ta jmoj chi-abtejkutik. Ep antsetik xchnapij spasel ti abtelale xchi’uk boch’otik xtok ti jun yo’onik ta sk’an ta slajesik komel spasel ti yabtelike.

Jech p xal un, te laj xcha’al jech k’u cha’al laj spas Robledo ti jehc laj sta ta nopel mu’yuk ta xtajin ta sventa kantiraotil yu’un Chiapas yo’ jech te ikom ta stsutsesel spasel yabtel ta IMSS yo’ jech xvu’ spasel ti sistema IMSS Bienestar yo’ jech spas ta jun lekil yak’el k’elel poxtael ti stuk no’ox jech ta sjunul banamile.

te AMLO la yal te lotil te ma xyak´ te Ejérsito te sjunil informe yun Ayotsinapa

Iyak’ ta na’el peserente López Obrador ti ta xjelik ta yabtelik yaj gabinetee

RUTILIO ESCANDÓN CADENAS LAJ SPASBE SK’INAL SNA’OBIL DÍA

INTERNACIONAL DE LA MUJER INDÍGENA

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ta sk’ak’alil spasel sna’obil Día Internacional de la Mujer Indígena, ti jtunel vu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti li’ tao are ti ko’olejal ta vinik ta antse yantik ta xanab batel ti li’ ta Chiapas xchi’uk ja’ jech ta xich’ k’elel tuk’ulanel batel ti k’usitik tsotsiik sk’oplal ta sk’anel ti bats’i jnaklumetike, jayo’ jech te laj sk’anbe jtunel j-abteletik ti jechuk xak’ ta yo’onik sk’elel stuk’ulanel k’usi ta sk’anik jnaklumetik yo’ jech staik ak’bel lekilal ti bik’tal parajeetik jech k’ucha’al ta stojolik antsetik, tsebetik xchi’uk ololetike.

Ta Palacio de Gobierno, ti jtunel jvu’el lajyal k’u x-elan slekil x-ech’an spasel abtelaletik ta sventa stael ti ko’olajelale, yak’bel bijubtasel ta skoj ilbajinel utsi’intael, k’elel poxtael xchi’uk chanubtasel, yu’un ja’ tsots sk’oplal yu’un ti antsetike; xchi’uk xtok lajyal ti ta orae oy xa 12 Clínicas para la Atención del

Parto Humanizado,yu’un ti li’ abile ja’ te ta spas ta 16, xchi’uk ti ta 2024 tabil ta ilel ta to xich’an pasanel batel yo’ jech x-epaj ta tael ti k’elel poxtaele.

“Ti yich’elik ta muk’ antsetike mu to’x bak’in jech, jayo’ jech ti li’ ta orae chij-anilajutik ta yabtelen lyo’ jech staik lekilal ti stukike, pat avo’onik lek ti vo’oxuke oy avu’unik jun jtunel jvu’el ti oy ta spasel tsots tas tael xchi’uk ta stsatsubtasbel yip ti yak’el avich’elik ta muk’e”, xi lajyal.

Escandón Cadenas lajyal ti li’e ja’ jun ajvalil ti ta x-ich’ stsakvan ta muk’e, yu’un ja’ jech ta jmoj ta ko’ol ti yaj abtelaltake, yu’un “sba to jech ti ja’ epik antsetik oyik ta sbainel abtelaletik ta jtunel vju’ele; mu ba’in jech xk’ot ta pasel, jayo’ chakalboxuk ava’ayik ti lek x-ech’ spasel ti abtelaletike”.

María Díaz Gómez, me’ jva’lej yu’un paraje Chuchiltón, Larráinzar, te laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel ajvalil ta Chiapas

ti jech laj staik koltael ta spasel chapal k’op yo’ jech xich’ tubesel ilbajinel ta stojolik antsetik ta sparajeike, yu’un ja’ jech te jun yo’onik ta skuxlejalik xchi’uk ti jech jmojuk oy lek yu’untik ti ko’lejal ta kuxlejale. Xchi’uk lajyal xtok k’u x.elan slekil spasel cajas de ahorro, chanubtasel ta spasle abtelaletik xchi’uk ta st’unel itajek yo’ jech ja’uk te staik ti yuni tak’inike.

Yanuk ti secretario para el Desarrollo Sustentable de los Pueblos Indígenas, Emilio Ramón Ramírez Guzmán, laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel jtunel jvu’el ta slekilalik bats’i antsetik xchi’uk tsebetik ti jech ak’bilik yich’el stsakelik ta muk’ ta jujun tal xchi’uk ta komon, ti jch mu’yuk xa ilbajinel uts’intael ta skuxlejalik ta sventa staik batel ti lekilale.

Iyak’ ta na’el ti paraje yu’un El Copal ta steklumal Bochil ta snaban sba ek xtok ta sa’el chapal k’op ta slekilalik antsetike, xchi’uk ja’ te lajyak’be yeilal ti k’u x-elan yak’oj ye jtunel vju’el ta Chiapas ta slekubtael batel sleki -

lalik ti bats’i jnaklumetike k’alal jech ta xich’anik ak’bel batel obraetik xchi’uk k’usitk yantik apoyoetike ta slekilalike.

Chiapas ta skolta sba ta stsatsubtasbel yip Cuarta Transformación, ti ja’ sbainoj

spasel tsobvanejal Claudia Sheinbaum

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

‘’Ta jpastik kanal, yu’un mu stak’ pajesel ti k’usi ta jpastike, yu’un mu stak’ ta stak’ xpala’ajik sutel k’ucha’al vo’onej”, jech lajyal ti coordinadora nacional yu’un Comités de Defensa de la Cuarta Transformación, Claudia Sheinbaum Pardo, k’alal i-ay ta svu’lanel Chiapas ta sventa spasel encuentro nacional ‘’La Esperanza Nos Une’’, ja’ te laj spas pirmar ti Segundo Acuerdo de Unidad por la Transformación.

Ja’ jech te inoj ta sviniktak 4T ti Foro Chiapas, Claudia Sheinbaum laj sta ta ilel ti tsots sk’oplal oyuk lek spasel komon volel tsobel ta sjunul snatil xchi’uk ta sjamlebal

smuk’ul yosilal jlumaltike, yo’ jech mu xcha’sut talel ti jtunel jvu’eetik ti ja’ no’ox laj yilbajinik komel jlumaltike.

Jech xal un, lajyal ti jnaklumtik ta mejikoe

ta sk’anik ak’ bisiluk to x-abtej batel ti Cuarta Transformación: “Bisil to vu’uetik ti spatubil yo’on jlumaltike, ti spatubil yo’on sts’akel batel yabtel Cuarta Transformación,

yu’un ta xich’ tsa’kel batel spasel yabtel ti jtunel jvu’ele ta slekilalik ti jnaklumetike xchi’uk bisil ta x-ayin batel jun jtunel jvu’el ti ja’ ba’ay oy ta yo’on ti jme’onetike”.

Lajyal ti 4T ja’ jech te ep staojik lekilal ti jnaklumetike ta slumal Chiapas, yu’un ja’ jech tabilik ta ilel ti ja’ vinik antsetik ech’em sna’ x-abtej, yu’un mu ja’uk jech ti k’usi ta xalik yantik partidoetike.

Jech o xal un, lajyla ti tsots sk’oplal xich’an pasel chapal k’op yo’ jech stsakan yip batel ti k’usitik lekil ak’anbil programaetik jechik k’ucha’al ‘’Sembrando Vida’’, xchi’uk jech k’usitik yantik obraetik ti jech ta xak’anbeik slekilal jlumaltik jech k’ucha’al Tren Maya. ‘Ti inversión ta jlumaltike jech ep ta xich’an pasel ti mu bka’in jeche, jayo’ jech ta xak’betik sbiin revolución de la Cuarta Transformación de la vida pública’’.

Ti li’ ta tsobaej ik’ot ta pasel ta Tuxtla Gutiérrez, ja’ te ik’otik ek xtok ti peserenta nacional yu’un PVEM, Karen Castrejón xchi’uk dirigente estatal yu’un Morena ta Chiapas, Carlos Molina Velasco, jech k’ucha’al diputadoetik, diputadaetik, dirigentes estatales xchi’uk representanteetik yu’un sociedad civil, Sheinbaum Pardo lajyal ti

Cuarta Transformación ja’ tsatsubtasbe yip ti yich’elik ta muk’ jnaklumetike, ja’ te layal ti ta sk’an jech xich’ pasel batel ta jmoj ti abtelale.

“Ja’ yorail spasel bail ta jmoj, ta sk’an ta jmoj xanavkutik batel, yu’un me ta jmoj ta spas sba ti jnaklumetik mu xich’ tsalel; ti vu’utik mu jna’tik spasel sjutel k’op, mu jna’ xijelk’aj xchi’uk mu j a’otik

yuts’intael ti jnaklumetik ta slumal Mejikoe”, xi lajyal.

Ta ba’ay, ti dirigente nacional yu’un Morena, Mario Delgado, lajyal ti li’ spasel luchae ja’ ta sventa jech xanav batel ti Cuarta Transformación, ja’ bainibiltsobanvanej yu’un jun ants ti ja’ o no’ox jech spasoj talel tsots ta sa’bel volel tsobel xchi’uk ta spasel tsots ta stael slekilalik

ti skuxlejalik jnaklumetik ta mejikoe.

“yaloj ta sk’ane ti Claudia Sheinbaum ja’ ti oyuk lek

komon koltael baiel tas tael ti slekubtasel jlumaltike, jech k’ucha’al lajspas talel ti peserente Andrés Manuel López Obrador ta 2017”, xi .

Rutilio Escandón xchi’uk Zoé Robledo i-ayik ta sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel Hospital General de Zona del IMSS, ta Tuxtla Gutiérrez

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas xchi’uk director general yu’un Instituto Mexicano del Seguro Social (IMSS), Zoé Robledo Aburto, i-ayik ta sk’elel k’ux-elan x-ech’ spasel ach’ Hospital General de Zona del IMSS, ti ja’ te ta xk’ot ta pasel ta Tuxtla Gutiérrez, ti jtunel jvu’ele ja’ te lajyal ti spasl yabtele oy ta yo’on ta skolta sbatel yo’ jech xk’ot ta pasel ta yorail sk’ak’alil ti li’ obrae.

“Li’ ta xkiltik ta jsatik ti k’u x-elan yantik stsuts batel ti li’ obrae, jechik k’uch’alal spasel sbelal yochebalil, slusaltak xchi’ik xoraltak yo’ jehc lekuk xojoban ta xkom ti yochebal hospitale, junu yo’onik xlok’ x-ochik ti kirxanoetike ta sa’ik poxtael xchi’uk jech k’ucha’al boch’otik li’ ta xjeloik ta xanavele. Ta xkak’betik batle yip yo’ jech’ xich’ tsa-

jel ku’untik ta sk’ak’alil 14 yual septiempre ta 2024”, xi lajyal.

Escandón Cadenas lajyal ti k’elel poxtael tsost sk’oplal yu’un yo’ jech xlekub batel ti xch’iel sk’opojelik jnaklumetike; jayo’ jech ti li’ obraetik tas pasan talel peserente Andrés Manuel López Obrador, ti ja’ jech ta xak’ abtelal xchi’uk ja’ jech te ta staik lekilal jnaklumetike, ta Chiapas ta jujun u yantik ta x-epaj xich’ tael abtelal ti jechta xich’an tsakel biil ta IMSS.

Yanuk ti, Zoé Robledo lajyal ti li’ spasel obrae ja’ jech tabil ta ilel sventa stael lekilal utsilal ta slumal sureste yu’un jlumaltike. “ti k’usi ta xich’ k’anele ja’ ti l’ hospital lekuk chapal xkom yabtejebaltak yo’ ejch mu xil svokolik jchameletik xbatik ta yan bu stak staik ak’bel ti k’usi ta xtun yu’unik ta spoxtaelik me yu’un ja’ mu’yuk yu’un ti IMSS ta Chiapas”.

Lajyal ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón epajem yu’un ti derechohabiencia ta IMSS ja’ ta sventa k’u yepal ak’bil t ata el abtelaletike, jech o xalun, ti li’ unidad médica sba to jech ta xich’ pasel yo’ jech xich lekubtasel ti yak’el k’elel poxtael ta Chiapas ti epal abil ijelo yo’ jech xich’ tael ti lekilale, xchi’uk ja’ jech te tabil ta ilel ta xich’ tael batel k’usitik lekik obraetik ta estaro: jechik k’ucha’al ti Tren Maya,

ti Tren Interoceánico xchi’uk Refinería de Dos Bocas.

Jamal lajyal ti peserente López Obrador iyak’ ta na’el ta sQuinto Informe de Gobierno oy oxchop ti k’usitik tsotsik sk’oplal yu’un ta pasel ti jech lajubal spasel yabtele: stsatsubtasbel yip programas sociales, stsutsesel spasel obras de infraestructura, jechik k’ucha’al ti ta xich’ pasel ta IMSS, yu’un ja’ te ta xich’ tael abtelal

xchi’uk ja’ jech e ta xlekub batel skuxlejalik ti j-abteletik yu’un Estaroe.

Lajyal ti k’u jech laj sta ta nopel spasel ti ajvalil Rutilio Escandón ti jech laj sk’elan o’olol slajunebal hectárea ta La Chacona, jech xa kom o ta kuxlejalil xchi’uk te laj stojbe ta vokolal Seguro Social ti jech laj spat yo’onik ta jech ta stsuts spasel ta 361 k’ak’ale, yu’un ja’ te ta xvu’ spase lta sk’ak’alil 14 yual septiempre ta 2024.

Claudia

pirmar xchabal k’opal "La Esperanza Nos Une", ta Sonora

DAVID MARTÍNEZ/HERMOSILLO

Claudia Sheinbaum Pardo, Coordinadora Nacional de los Comités de Defensa de la Cuarta Transformación,iay svu’lan estaro yu’un Sonora ti ja’ te laj spas pirmar jun chapal k’op ja’ sbi “La Esperanza Nos Une”, ja’ te itsobaj xchi’uk bankilal jtsobvanejetik xchi’uk yan viniktak Morena.

Ja’ te ik’ot ta pasel ta Hermosillo, ta jun tsobajel ja’ sbi “La Esperanza Nos Une”, Sheinbaum Pardo itsobaj xchi’uk yaj militantetak, yaj simpatisantetak xchi’uk yantik partidoetik oy xchapal k’opik xchi’ukik ti Morena, xchi’uk jech k’ucha’al sector empresarial, asociaciones civiles xchi’uk jch’iel jk’opojeletik.

“Li’ tsobolutik xchi’uk bankilal jtsobvanejetik yu’un Morena ta Sonora. Oy lek yak’el ta o’ontonalil. Lo’ilajkutik ta spasel volel tsobetele ta slekubtasel ti jlumaltike”, jech laj smuyes Claudia Sheinabum ta skuenta X, ti ja’ to’ox Twitter, ja’ jech lek oy slok’obalil ti k’usi laj smuyese.

Lek nooj ta ilel ti auditorioe, ti exjefa de Gobierno

lek laj yich’ malael ta maj k’obilal, ta son xchi’uk te x-ablajet xchi’uik ta yalbel: ¡Presidenta, Presidenta, Presidenta! Xchi’uk xtok ti stuke eke te laj stsakananbe sk’opbik ti jtsobajeletik xchi’uk te la slok’osi slok’obalik.

Jech k’u x-elan ta xal ti dirigente estatal yu’un Morena, Heriberto Aguilar Castillo, ti k’usi sventa ti jech te i-ay ta vu’laal ti Claudia Sheinbaum ja’ ta sventa slo’iltael k’uxi ta pasel volel tsobetel k’ucha’al jch’iel jk’opojelutik yo’ jech sts’ak batel yabtel ti Cuarta Transformación.

“Xkuxet ko’ontik ta yilel ti yantik ta stsatsub batel yip ti jmovimientotike, ja’ jech te xich’ ts’akel batel ti Cuarta Transformación, ja’ xa ta sbol tsobutik batel ti Dra. Claudia Sheinbaum”, xi lajyal ti bankilal jtsobvan yu’un Morena.

K’alal laj yo’onik ti ta tsobajele, ti militante yu’un Morena xchi’uk ti bnakilal jtsobvanej yu’un Morena, ja’ te ibat ta auditorio “Arena Sonora”, ja’ te lajyich’ ak’el jun tsobajel xchi’uk bankilal jtsobvanejetik ti jech ta skolta sbaik batel xchi’uk jefa de Gobierno ta capital.

Rutilio Escandón i-ay ta ya’yel svunal Estudio Urbano con Perspectiva de Género

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas i-ay ta ya’ybel ya’yejal svunal Estudio Urbano con Perspectiva de Género, yu’un ja’ ta xak’be ya’yejalil k’u x-elan xchopolik ti jelel tosoll kuxlejalil ta yich’elik ta muk’ ti vinik antseitke ta estaro ta muk’tikil lumetike, yu’un ja’ te ta spas ta jtunel yo’ jech xich’ nopel lek ti k’usitik ta xich’an pasele.

Jech o xal un, ti ajvalile lajyla ti li’ k’usi jech tabil ta ilel xchanele ja’ te ta xich’ tael ta ilel butik lumetik tsots sk’oplal ta xich’an tuk’ulanel ti jech ta sk’anik ak’bel skoltaelik ta svokolik ti antsetik, jech ta snailalik, ta xanevalik xchi’uk ta k’usitik yantik, jayo’ jech te laj stabe ta ojtikinel yabtel Secretaría de Obras Públicas ti jech ja’ ta xabtelan batele.

“Ti k’ucha’al jtunel jvu’eltik oy jsujelaltik ta yak’bel yich’elik ta k’ux ti antsetike, yo’ jech mu jtatik ch’ayele ta sk’an ta sk’el chantik baa’yuk, xich’ tael ta ilel bu tsots sk’oplal x-anilaj ti ta sk’an ak’bel batel stak’inalil ta sventa skoltaelike. Ti li’ abtejebal oy ta jk’obtike, ti jech lek ta bik’itik chanbile ti ja’ ta sventa yich’elik ta muk’ ti antsetike, yu’un ja’ jech ta x-anilaj ku’untik ti spasel abtelale”, xi lajyal.

Xchi’uk xtok lajyal ti li’ ajvalile epajem ta skolta sbaik ta spasel abtelal ti antsetike ta tunel bainele, yu’un mu ja’uk no’ox ta xkoltavanik xchi’uk ja’ jech te ta skolta sbaik nopel k’u x-elan ta pasel ti abtelaletike:“Jayo’ jech lek xij-ech’, yu’un ti antsetik lek ta xak’ ta yo’onik spasel ti yabtelik xchi’uk oy ta yo’onik lek ta x-abtejik, ja’ jech te ta sjambeik batel sbeik yantik antsetike ti jech te napa talel ta

spatik ta stunel sbainelik ta slekilal skuxlejal Chiapas xchi’uk México”.

K’alal lajyal ti k’usi jech lajyich’ chanele pukbil xa sk’oplal ta Diario Oficial de la Federación, ti secretario de Obras Públicas, Ángel Torres Culebro, lajyal ti li’ vune ja’ jech te ta stoymuyel slumal Chiapas ta sjunul yosilal mejikoe, yu’un ja’ jech te stak’ staik ta ilel k’usi ta spasik xchi’uk bu ta spasik ti boch’otik ta sk’anik ta spasik invertir ta sventa stubesel batel jelel tosol kuxlejalil ta vinik ta antse.

“Ja’ ta xtun tas pajel yelanil vok’el ch’ak’el, ilbajinel ta stojolik antsetik, mu ja’uk no’ox ta sventa obraetik, xchi’uk jech te oy lek svunalil smapail yo’ jech xich’ tael lek ta ilel butik ti ta sk’an abtelanel ta jujun lumetike ta sventa poxtael, chanvun cxhi’uk k’usitik ta yantik ta slekilalik ti antsetike”, xi lajyal.

Ta slajebal, ti secretaria de Igualdad de Género, María Mandiola Totoricaguena, lajyal ti ja’ jtunel ta sventa stael ko’olejalil xchi’uk komon ich’el tsakel ta muk’ ta sventa k’usitik spasanel abtelaletik yo’ jech junuk yo’onik buuk xbatik ta karoetik ti antsetik mu’yukuk yilbajinel ta stojolike xchi’uk ti oyuk lek yich’elik ta muk’e.

Rutilio Escandón i-ay ta sk’elel slok’esbel sk’a’epalil Cañón del Sumidero

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas i-ay ta sk’elel slok’esbel sk’a’epalil Cañón del Sumidero, ta jkot lancha i-ayik ta yuk’umalil Grijalva, ja’ te lajyich’ ta sat stuk k‘u x-elan slekil spasel abtelal ti jech o no’ox ilik talel spasel yu’un ta sventa jechuk lek alak’ sba ta ilel ti osil banamile.

Xmuyubaj yo’on lajyla ti kolyal ti jech oy komon koltael bail yu’unik ajvaliletik ta sventa federal, estatal xchi’uk munispal, sociedad civil, cooperativatik xchi’uk sector turístico ti jech laj k’otem ta pasel ti abtelaletike: “Mu’yuk k’usi mu stak’ ch’unel k’alal me ta jpas jbatik ta jmoje jech lek t xk’otan ta pasel ti abteletike, jayo’ jech lek k’upil sba ta iel ku’utik, ti mu to’ox jechuk le’ olon talele”.

K’alal laj spaxalta ti sba muk’ta uk’ume, ti jtunel jvu’ele lajyal ti li’ ta yorail vo’olaltike, ti Cañón del Sumidero bisil lek alak’ sba ta ilel xchi’uk mu’yuk sk’a’epalil, jayo’ jech te jun yo’onik ta sk’upin ti boch’otik ta xtalik ta vu’lale, jayo’ jech, xi, yu’un mu xa xko’olaj k’u cha’al to’oxe, yu’un k’exlal no’ox ta xak’ ti lek ta xich’ k’elel ta lok’obalil ta spukbel sk’oplal pe k’alal ta xtalik ti turistaetike yan o xlekil chvul staike.

“Icha’k’uxi ti sk’upil sba osil banamile, lek yox ti vomol a’amaletike, ti chon bolometik jun yo’onik, jayo’ jech xmuyubaj ko’ontik. Lijtal ta yich’el lekil sakil ik’, xchi’uk ta stsatsubtasel yipal jbek’tal jtakipaltik, yu’un ja’ jech ta sk’anik ti kirixanoetik li’ ta xtalik

ta jujun abile, ja’ jech ta x-epaj talel yu’un ja’ jech ta spukbeik batel ti ya’yejale. Xpujpun xa ko’on ta sk’elel ti lek sak mu’yuk yik’ubalil ti Cañón del Sumideroe”, xi lajyal.

Yanuk ti secretario de Protección Civil, Luis Manuel García Moreno, lajyal ti ta yabtelanel yu’un Sistema Chiapaneco de Radio Televisión y Cinematografía, xchi’uk Secretaría de Educación ta sventa programa Escuelas Resilientes, te ta xich’ pukbel ya’yejal yo’ jech mu xich’ ak’bel sk’a’elail ti li’ muk’ta osil banamile xchi’uk te laj sk’an ak’ oyich’ pasel komon koltael bail ta redes sociales yo ‘jech xich’ pasel jun kampanya yo’ jech xich’ tael ta nopel stuk’ulanel, xchi’uk ja’ ak’o stunesik hashtag #CañóndelSumiderolimpio.

Ti director yu’un Parque Nacional Cañón del Sumidero, Roberto Escalante López, lajyal ti

va’ay x-elan abtelal pasanbile ja’ jech te k’otem ta xchinik jteklumetik oyik ta sti’ xokom yuk’umal Grijalva, oy xa ta 24 jteklumetik ti jech ta skolta sbaik ta slok’esbel yik’ubal ti uk’umaetik, bevo’etik xchi’uk yavil kuxub jol o’ontonalile xchi’uk jech k’ucha’al xcha’ts’unbel ste’el butik jech ta xich’an k’anele, ja’ jech te lek ta ilel ti muk’ta ch’ene ti mu’yuk xa splastikoal, unicel xchi’uk kuxil tak’inetike, ti ja’ to’ox ta xalbe xchopolil yilel k’upinele. Jmoj ya’eyej ek xtok ti peserente yu’un Cooperativa Multiservicios Turísticos de Osumacinta, José Luis López Ruiz, ja’ te lajyal ti yuk’umalil Grijalva ja’ jech te ta staik lekilal ti boch’otik jech ta x-abtejik ta sventa turismo, xchi’uk ja’ te lajyal ti li’ jutuk xa mu svo’bal abile mi ja’uk junu lancha sokem smotoralil: “ti spasel jech kampanyae lek k’otem ta pasel, yu’un jech te k’uxuben ta ko’ontik ti sk’elel osil banamile xchi’uk jech k’ucha’al ta jkuxlejal jtuktik yu’un ti li’ ajvalile yich’ojbutik talel lekil utsilalil”.

Rutilio Escandón Cadenas laj

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

K’alal laj sbain spasel Segundo Simulacro Nacional 2023, tabil ta ilel oy sk’inubalil, xchi’uk tsatsal chaukil vo’etike, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti Chiapas mu’yuk ta smakbe stak’inalil xchi’uk tsots k’oplal yu’un ti ta jmoj ta x-abtejik batel fuerzas armadas xchi’uk jtunel j-abteletik ta federal, estatal xchi’uk munispal ta sk’elel xchabiel xchi’uk ta sk’elel stuk’ulanel k’usi oy x-ayan yu’unik xchi’uk ta skuxlejalik jnaklujmetik ta skoj me oy k’usi vokolal xtale.

Lajyal ti Chiapas tabil ta ilel ti ep k’ulejal ta yosil sbanamil xchi’uk ta stalel skuxlejal, ti k’usi no’oxe, ta skoj ti bu oy yosil sbanamile, jech o no’ox te staoj talel tsatsal vo’ xchi’uk chaukil vo’etik xchi’uk jech k’ucha’al nikeletik; jech o xal un, tsots sk’oplal por ello, tsots sk’oplal jech xich’ pasel xchanel yu’un ja’ jech te ta sna’ batel k’usi ta spasik jnaklumetik ta sk’elel stuk’ulanel sbaik k’alal jech oyik ta vokolale.

“Ti li’ ta orae li’ no’ox oyutik xtok ta sventa k’elel chabiel bail, ti protección civil, xchi’uk jech k’ucha’al slekilal skuxlejalik ti jnaklumetike.

Yorail stojel ta vokolal ta stojolik jnaklumetik ti jech o no’ox skoltaoj sbaik talel ta yak’el koltael bail yo’ jech stsatsub yip ti spasel bijubtasel xchi’uk k’elel tuk’ula-

nel baile. Yantik chapalutik batel, lek jvoloj jtsoj jbatik yu’un jna’ojtik lek me jmoj volol tsobolutik xu’ ku’untik spasel tsots ti k’usik vokolalile”, apuntó.

K’alal lajyal lajya’aybe ya’yejal sventa spasel ti simulacro, Escandón

Cadenas laj stabe ta ojtikinel k’u yepal ta spas yabtelik ti Ejército Mexicano ti jech ta spasik Plan

DNIII-E, ti Marina ta sventa Plan Marina, ti Guardia Nacional ta sventa Plan Guardia Nacional, xchi’uk jechik k’ucha’al corporaciones federales, estatales xchi’uk municipales ta sventa seguridad, ta protección civil xchi’uk ta k’elel poxtael ti jech ta skomon kolta sbaik ta yak’el slekilalik ti jnaklumetike.

Yanuk ti secretario de Protección Civil, Luis Manuel García Moreno, lajyal ti li’ k’usi jehc ta xich’ pasele ja’ te laj skolta sbaik 2 mil 514 nailal abtelaletik, 192 mil 724 kirixanoetik xchi’uk 113 jteklumetike; lajyal ti k’alal sk’an to’ox jech xk’ot ta pasele lajyich’an k’elel ba’ayuk xchi’uk lajyich’ ak’bel stsobajellil ta stojolik jnaklumetik xchi’uk comités comunitarios, yo’ jech xich’an tael ta ilel bu ta xkoman snail ayinel k’alal me oy vokolalile.

sbain slikesel spasel 2º Simulacro

Nacional, k’uybil oy sk’inubalil, tsatsal xchi’uk chaukil vo’

TE CHIAPAS YA SKOLTAY

TE PROYEKTO YUN

SKOLTAYEL TE XCHANEBAL

TRASNFORMASIÓN, TE SWOLOJ

TE CLAUDIA SHEINBAUM P. 7

Te Rutilio Escandón sok te Zoé Robledo xk´otok yilik te binta ut´il ay te Hospital Jeneral yun te Sona yun IMSS, ta slumal Tuxtla Gutiérrez

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas sok te wolawal yun te Instituto Mejikano yun Seguro Social (IMSS), Zoé Robledo Aburto, xk´otok yilik te bay k´alal ju´emix ta pasel te yach´il Hospital Jeneral yun te Sona yun IMSS, te yakal ta pasel ta slumal Tuxtla Gutiérrez, te banti la yal te ajwalil te talem ta yo´tan xkoltaywan ta spasel te a´teliletik pa´ ke jich lek ya xu´ ta pasel te snaul poxilal-ito. P. 8-9

Te López Obrador la yak´ ta na´el te ya stak´ yich´tel manel ta yantik laboratorioetik te julel yun covid P.3

TE RUTILIO ESCANDÓN LA SPASBEY SK´INUL TE

SK´AALEL INTERNASIONAL

BATS´IL ANTSETIK

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te k´alal la spasbey sk´inul te Sk´aalel

Internasional Bats´il

Antsetik, te ajwalil Rutilio

Escandón Cadenas la yal te pajal yakalix ta ich´el ta wenta te antsetik ta Chiapas, sok yakal ta

chajpanel te bitik tulan sk´olal ya xtuunyunik te bats´il lumetik, teyuk-a te la yalbey te a´teltuuneletik ta ya sk´an yilik te bitik pasel ya sk´an ta

swenta slekubteselxan te komunidadetik, ja´naxyunts´in, ja´xan nail ya sk´an yich´ ilel o koltayel te antsetik, ach´ixetik sok te ch´ieletik. P.4-5

te Dr. Pepe Cruz maba ts´ujem koel te skoltayel ta swenta ajwalil yun Chiapas: Massive Caller P.2

te Rutilio Escandón xk´otok ta tsoblej ta swenta ya´beyel yipal sleel te mach´atk ch´ayemik, te wolawan ta spasel te AMLO

te Dr. Pepe Cruz maba ts´ujem koel te skoltayel ta swenta ajwalil yun Chiapas: Massive Caller

ALBERTO MONTOYA/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te bit´il la yak´ ta na´el te empresa enkuestadora Massive Caller, te mach´a yich´o yip sok maba ts´ujem koel skoltayel ta swenta te sleel Ajwalil yun Chiapas ta 2024 ja´ te mamal doktor Pepe Cruz, ja´ ay ta sbabial lugar jich bit´il kandidato, ja´ ay bayel skoltayelyun te jlumaltik.

Jich te bit´il la yich´ ak´el ta ilel te resultadoetik, te la yak´ ta na´el te empresa yun enkuestaetik, ja´ yoxebal enkuesta-a te banti bayel ay skoltayel te doktor Pepe Cruz, te banti bayel stsalok´axel te mach´atik yakal stsalbel sbajsok.

Soknix la yich´ tael ta ilel te, chikan mach´auk ya x-och ta kandidatoil, te jlumaltik ja´ bayel ya skoltayik te Morena, te banti ay sk´olal ya staj koltayel 51.2% te Morena, yan stukel te yantik partidoetik aliansa PAN-PRI-PRD aynax ya staik koltayel 16.4%.

Jich te bit´il la yich´ pasel te enkuesta-ito, te la spas te empresa Massive Caller la yak´ ta ilel te ja´ bayel ya xu´yunik te Morena sok te doktor Pepe Cruz tame ja´ a och ta candidato li´ ta yan ja´wil.

Te banti la yich´ jojk´oyel te “¿Mach´a ya a k´an ya x-och ta kandidato yun te Morena ta swenta ajwalil?, te doktor Pepe Cruz ay stsaloj k´axel 24.8 % te mach´a ay ta spat, te banti aynax skoltayel 12.8 % te mach´a ay ta spat.

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial: L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes

Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Te banti la yich´ jojk´oyel “Ayukmeta sk´aalelix sleel te ajwalil yun Chiapas, ¿binta partidoil sok mach´a ya a pas votaryun?”, te doktor Pepe Cruz ay la staj koltayel 48.2%, te yantik partidoetik aliansa PANPRI-PRD lanax staj koltayel 9.3%.

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

Te López Obrador la yak´ ta na´el te ya stak´ yich´tel manel ta yantik laboratorioetik te julel yun covid

GUTIÉRREZ

Ta swenta te nopol ya xkaix te k´ajk´alel k´inal, te banti ay ya yich´ yip te chameletik jich bit´il te COVID-19, te muk´ul ajwalil

Andrés Mayel López Obrador la yak´ ta na´el te ya stak´ yich´tel manel ta yan lum te bakunaetik ta swenta xpoxtayel te chamel-ito, sok ya stak´ stsaik te jlumaltik te binta bakunail ya sk´an yich ik.

Te k´alal a k´opoj ta prensa, te bit´il k´ayem ta spasel, te muk´ul ajwalil la yal te ja´ ay ta swenta te muk´ul ajwalil

mejikano te ya sk´an xchajpan te poxetik, ya swenta yich´el ta muk´ te derecho yun salud, sok la xcholbey sk´olal te la chajpan jun kampaña yun bakunasión te Sekretaría yun Salud, te ya xkaj ta pasel ta yuil oktubre, ja´ nail ya yich´ik julel te mach´atik wokol ayik.

Ta patilal, la yak´ ta na´el te ya yich´ ak´el te Bakunaetik Sputnik sok Abdala, soknix ya xkaj ta ak´el te bakuna pasbil ta slumal Méjiko, te sbiil Patria.

Te k´alal la yich´ jojk´obeyel tame spisil ya stak´ staik poxtayel te jlumaltik, la yal

te “pajal ya yich´ik julel te jlumaltik, melel ja´ jun derecho te chapal sk´olal ta sjunil mantalil. Kak´oj jk´optikyun te ya stak´ yich´ ak´el te poxetik; ma´yuk k´opyun. Ja´ nail yakal ta koltayel sok poxtayel te mach´atik wokol ayik, spisil ya stak´ yich´ik julel te jlumaltik, manchuk tame ma´yukik ta wokol”, xi la yal. Jichyunabi, la yal te ay mach´atik yakal slejbelik k´op, te yakal yalbelik te la yich´ ts´ujtesel koel stak´inal te salud, la yal “te jo´otik bayel yakal jpasbeltik sok jchajpanbeltik te poxetik, lek

yakal ta tuuntesel te tak´in melel ma´yukix ta elk´anel, te nailaltel lon bayel la stojik te poxetik, la stoybeyik stojol. Tame ma xyich´ elk´anel te tak´in, tik´ ya xlok´ ta swenta smanel te bakunaetik yun te mejikanoetik. Maba ja´ ay wokolyun te tak´in, te problema ja´ te yalk´anel tak´in. Ay bayel te tak´in te nailaltel, ja´naxyunts´in, la yelk´anik.

Sok la yal te “ma´yuk xkechtajib te tak´in ya yich´ tuuntesel ta swenta slekubtesel te salud. Soknix yakal ta pasel te plan IMSS Bienestar ta swenta skoltayel ta spisil te jlumaltik.

Te k´alal la xcholbey sk´olal te bakunaetik, te López Obrador la yal te ay bayel mach´atik la sk´anik te yakuk yich´tel manel ta yantik laboratorio te k´alal a kajtel te muk´ul chamel, “bayel mach´atik la sk´anik permisoetik ta swenta smaneltel ta yantik lum te bakunaetik. K´an spasik negosio, ¿bintakati ut´il ya yich´ik koltayel te me´bajetik?. Teyuk-a te la yich´ nopel sok chapel te pajal ya yich´ik poxtayel te jlumaltik. Yun yakal slejbelik yelk´anel te stak´inal jlumaltik, teyuk-a te lijkem sjolik”.

Ta sk’ak’alil yak’el ya’yej, ti peserente Andrés

Manuel López Obrador laj sutes a’yej ti mu jechuk ti mu’yuk chapal ta xak’be ya’yejal k’usi ik’ot ta pasel ta Ayotzinapa ti ejercitoe.

Jech o xal un, López Obrador iyak’ ta na’el ti li’ k’ak’ale, ep xa k’usi tabil ta ilel sk’elel xchi’uk mu’yuk bu svok’oj sbaik lok’el ti yuts’ yalalik ti animaetike “mu’yuk bu jch’ayoj kekutik xchi’uk ja’ jech ta xk’ot ta pasel ku’unkutik”, xi lajyal.

Ti peserente lajyal ti mu jechuktik’usitaxalGrupo

Interdisciplinario de Expertos Independientes (GIEI) sventa bu ta xalik ti Ejército xchi’uk jech

k’ucha’al Marina oy k’usi lek tsots stu a’yej ti mu’yuk to yak’ojik ta ojtikinele.

Ta jun xa abil xchi’uk lajuneb k’ak’al sk’an laj ti spasel yabtele, ti bankilal yu’un Ejecutivo te laj xcha’yak’ ye ta xchapanel ti a’yeje.

“Ep xa chanaven ti a’yeje, ti k’usitik ep ta xkoltavane ja’ ti k’alal xich’ ak’el ta ojtikinel skotol ya’yejal ti k’usitik taanbil ta ilelee, ja’ no’ox venta me mu’yuk k’usi mantal vun ta smakutike, skotol ta xich’ ak’el ta ojtikinel. Yu’un k’alal xich’ ak’el ta ojtiknel ti a’yeje, mu stak’ nopel ti a’yeje, mu toj k’unuk ta sokesel ti a’yeje, yu’un mu k’usi jech no’ox a’yej ta xich’ nopel me oy lek

ta svunalile. Layich’ jak’bel me oy slok’esoj xa sbaik ti toil me’iletike, ti peserente Andrés Manuel López Obrador laj stak’: “Mu’yuk k’usi jech ti va’aye, mu’yuk jch’ayoj kekutik ta spasel, jamal sbeik stak’ k’usi xalik ti totil me’iletike, yu’un tsots ti svokolike ta sk’an xch’ayel yol snich’onike, stak’ a’ybel sjam smelolal; jayo’ jech jamal stak’ k’usi ta snopik ti stukike, mu’yuk tsots sk’oplal ta xka’ay ti vu’une, mu ja’uk tsots sk’oplal chka’ay ti k’usi ta xalik jpuk a’yejetik ti naka uts’intael ta spasike, ti k’usi tsots sk’oplal ta xka’aye ja’ ti jun jol ko’on lek ta xich’ pasel ti abtelale”.

Ti bankilal yu’un Ejecutivo federal lajyal ti va’ay a’yeje ja’ jech ta sokesik a’yejetik ti conservadoeretike, jamal lajyal ti ja’ jech te ta skolta sbaik ta stojolik “seudodefensores de derechos humanos, oy xchapal sk’opik xchi’ukik organismos internacionales sventa derechos humanos, jech k’ucha’al ek xtok ti ONU, ti OEA, ti ja’ no’ox jech k’usiuk no’ox xalik ta sk’uxul svokolalik ti jnaklumetike, yu’un ti stukike lek skuxlejalik, ep ta spasik kanal, ta dólares chich’ stojolik, xchi’uk ja’ jech yan o ti snobetik stukike”.

Te k’axixtel yan semana, ta Palasio Nasional, te muk’ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yak’ ta na’el te bayel mach’atik ya xlok’ ta ya’telik te sjoytak ta a’tel, te mach’atik ayik ta sgabinete legal sok ampliado, ta skaj te nopol ya xkaix ta sleel kandidatoetik yun ajwalil ta spartido, te sbiil Mobimiento yun Rejenerasión Nasional (Morena).

Manchuk tame yaloj sok spukobey sjunil te Morena te maba yejtal ya xlok’ ta ya’telik te mach’atik ya sk’an x-ochik ta kandidato, te López Obrador la yal te, manchuk tame maba albil sk’olal ta sjunil mantalil te ya sk’an xlok’ ta ya’telik te a’teltuunel federaletik, ta swenta lekilal sok jich lek ya yich’ pasel te proseso, ya sk’an ya xlok’ ta ya’telik o sk’anik permiso.

Te mach’atik sk’olal ya xlok’ ta ya’telik, te muk’ul ajwalil la yalbey sbiil te subsekretario yun Prebensión sok

Promosión yun te Salud, Hugo López-Gatell, dok te wolawal yun Enerjía, Rocío Nahle, te ya sk’an x-ochik ta kandidato yun ajwalil ta Siudad yun Méjiko sok Verakrus.

Te k’alal la yich’ jojk’obeyel tame la yich’ix albeyelyun te López-Gatell te binta ya sk’an, la yal: “la yalbon te doktor López Gatell. Ya xbajtix. Soknix ya jk’an kalbeyik wokolyun. Melel bayel la skoltayonik ta spisilk, lekil a’teltuuneletik te k’alal ay wokolil. Jich bit’il te Hugo López-Gatell, lon lek a a’tej. Lekil a’teltuunel, ja’naxyunts’in, mabayunuk ay mach’a yakal jkoltaybel”, xi la xcholbey sk’olal.

Ta swenta te me’el Nahle, ja’nax yal te la yich’ix abeyel yilyun te yakalx ta lok’el kasolina sok dísel ta refinería yun Cheb Bokas. “Yakalix ta ju’elyun, sok tame jich talem ta yo’tan spasel, ak’a spas, jamal sbej. Lek benukbeel, ja’ lekil ants, ay slekil yo’tan, ma spas lotil sok lon x-a’tej. Jich ta spisilik, ya jna’ te ay yan-

tik mach’atik ya sk’an xtajinik ta Verakrus, pajalik, ma’yuk mach’a ya jkoltay. Ja’ ya stsaik te jlumaltik. Ma jtik’ix jbaj-a melel la kak’ix te namate’il yun mantalil”, xi la yal.

Ta swentanix te k’opito, te muk’ul ajwalil jamal la yal te binta ya snopyun te sprima Manuelita Obrador, te sk’an x-och ta kandidata yun ajwalil ta Chiapas, la yal: “mauk, maba jich pasel ya sk’an”.

La xcholbey sk’olal te ma stak’ stik’ sbaj-a te sme’ stat, ma stak’ yich’ix pasel te bit’il nailaltel te k’alal la yich’ pasel chopol polítikaetik.

Ta patilal, la yich’ jojk’obeyelyun te medioetik yun komunikasión tame chapalixyun te sjelol te mach’atik ya xlok’ ta ya’telik, te López Obrador la yal te chapal, melel junax ya x-atejotik. Ay bayel antsetik lek chapalik, sok ay bayel mach’atik bujts’an k’inal ya ya’ayik.

Jichyunabi, la yal te tulan sk’olal te la snop te Robledo te maba ya xtajin kandidato yun te Chiapas, te maba la yijkitay te ya’tel ta IMS sok te ya sk’oes ta pasel te sistema IMSS Bienestar ta swenta slekubtesel te snaul poxilaletik yun te jlumaltik.

AMLO iyak’ ta na’el ti mu jechuk ti mu’yuk chapal chak’ ya’yej ta sventa Ayotzinapa ti Ejercitoe

te muk’ul ajwalil López

Obrador la yak’ ta na’el te ya sjel te sjoytak ta a’tel

TE RUTILIO ESCANDÓN CADENAS LA SPASBEY SK´INUL TE SK´AALEL

INTERNASIONAL BATS´IL ANTSETIK

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te k´alal la spasbey sk´inul te Sk´aalel Internasional Bats´il Antsetik, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te pajal yakalix ta ich´el ta wenta te antsetik ta Chiapas, sok yakal ta chajpanel te bitik tulan sk´olal ya xtuunyunik te bats´il lumetik, teyuk-a te la yalbey te a´teltuuneletik ta ya sk´an yilik te bitik pasel ya sk´an ta swenta slekubteselxan te komunidadetik, ja´naxyunts´in, ja´xan nail ya sk´an yich´ ilel o koltayel te antsetik, ach´ixetik sok te ch´ieletik.

Ta Spalasio Ajwalil, te ak´mantalil la xcholbey sk´olal te a´teliletik yakal ta pasel ta swenta pajal ich´el ta muk´, stup´el te uts´inel, swenta salud sok nojptesel, te banti ja´ lon tulan sk´olalik te antsetik; soknix la xcholbey sk´olal te ay lajchajeb Klínikaetik yun Lekil Alajel, te ya sts´akaj ta waklajuneb chajp te ja´wilito, sok sk´olal ya yich´xan pasel yantik ta ya´wilal 2024

ta swenta skoltayel ta spisil te jlumaltik.

“Te nailaltel ma´yukbay la yich´ ich´el ta wenta te sderechoik te antsetik, teyuk-a te yakal ka´beltik yipal spasel sok xchajpanel te bitik tulan sk´olal ya xtuunyunik, sok ya ka´beytikxanbel stak´inal, max a mel a wo´tanik, melel junax yakalikix ta beelsok te jlumaltik te ajwalil, ya sk´an ya jkoltayxanbel jbajtik, skanantayel te jderechotik”, xi la yal.

Te Escandón Cadenas la yal te pajal yakal yich´bel ta wenta te jlumaltik te a´teltuuneletik orita, jich bit´il te kaj yich´ ta wenta te antsetik te k´alal a kajtel ta a´tel te ajwalil-ito, melel “ja´ sbabial-a te ay antsetik ta a´teltuunelil; lon tulan sk´olal, sok ya jk´an kalbex te lon lek yakal ta beel te ajwalil”.

Te me´ Maruch Díaz Gómez, wolawal yun te komunidad Chuchiltón, Larráinzar, la yalbey wokolyun te yakal ta koltaywanej te Ajwalil yun Chiapas, te yakal skoltay-

bel te komunidad-ito sok yantik comunidad ta swenta stup´el te uts´inel ta stoolik te antsetik, te ay koltaywanejemik ta slekubtesel te jlumaltik, ta stup´el te uts´inel sok pajal yich´el ta wenta te jlumaltik. Soknix la yalbey wokolyun te yakal ta koltaywanej ta stsobel te stak´inik, sok te yakalik ta nojptesel ta a´tel soknix sts´unel te we´elik.

Jichek te wolawal yun te Desarrollo Sustentable yun te Bats´il Lumetik, Emilio Ramón Ramírez Guzmán, la yalbey wokolyun te ajwalil te spasbel sok xchajpanbel a´teliletik ta swenta yich´el ta muk´ te sderechoik te bats´il ach´ixetik sok antsetik, ta stup´el te uts´ineletik ta stoolik, skoltayel sok slekubtesel te xkuxinelik.

La yak´ ta na´el te ya yak´ sbaek-a te komunidad Te Kopal yun slumal Bochil ta swenta stup´el te uts´inel ta stoolik te antsetik, ya xchajpanbeyik sjunil, soknix la xcha´ yal te yak´o sk´op te Ajwalil yun Chiapas ta

swenta slekubteselxan -

Te Chiapas ya skoltay te proyekto yun skoltayel te Xchanebal Trasnformasión, te swoloj te Claudia Sheinbaum

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

“Ya jpastik te biktoria, melel ma stak´ yich´ kejchanel ta pasel te a´telil-ito, melel ma stak´ sujt ta spat te a´teliletik yakal ta pasel, melel ma stak´ sujtotik ta jpatik”, xi la yal te wolawal nacional yun te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, Claudia Sheinbaum Pardo, te k´alal xtaluk yil te slumal Chiapas ta swenta spasel te tsoblej nasional sbiil “Ya Stsobotik te Esperansa”, te banti la spas pirmar te Xchebal Akuerdo yun Junax ya Kak´ Jbajtik yun te Transformasión. Te k´alal a k´otik ta loke´l ta Foro Chiapas te mach´atik ya skoltay te 4T,

te Claudia Sheinbaum la yal te tulan sk´olal te ya sk´an ya´beyikxan yipal spasel te a´telietik ta spamal Méjiko, swenta jich ma sujtotik ta jpatik te

k´alal a k´axik ta ajwalil te mach´atik bayel la yuts´inik te Méjiko.

Jichyunabi, la yal te ya sk´an sts´akikbel te jlumaltik mejikano te Xchanebal

Transformasión: “Ya jts´aktikbel te lekilal yun Méjiko, te sts´akelbel te Xchanebal Transformasión, melel ja´ ya x-a´tejxanbel te ajwalil

te junax ya xbensok te jlumaltik, ja´ nail ya yich´ik koltayel te me´bajetik”.

La yal te 4T pajal yakal sjambel sbej sok skoltaybel ta spisil te chiapanekoetik, te chikan sk´olalik te ja´ik antsetik sok winiketik te lon x-a´tejik, maba jich te bit´il yakal yalbelik te yantik partidoetik, te skontraik.

Jichyunabi, la yal te ya sk´an junax ya jchap jbajtik ta swenta spaselxanbel te programaetik yun koltayel, jich bit´il te “Sts´unel Kuxinel”, sok te muk´ul a´teliletik ya slekubtes te Méjiko, jich bit´il te Tren Maya. “Bayel yakal ta abeyel stak´inal te obra públikaetik, ja´ te sbiil kuntik rebolusión yun Xchanebal Transformasión yun te xkuxinel jlumaltik”.

Te k’alal la yich’ pasel te tsoble ta Tuxtla Gutiérrez, te banti a k’otik ta lok’el te wolawal nasional yun te PVEM, Karen Castrejón sok te wolawal estatal yun te Morena ta Chiapas, Carlos Molina Velasco, sok te diputadoetik, diputadaetik, wolawal estataletik sok representanteetik yun te jlumaltik, te Sheinbaum Pardo la yal te Xchanebal Transformasión ya slekub -

tesel te sderecho jlumaltik, sok la xcholbey sk’olal te ya sk’an ya yich’ ts’akelbel ta pasel.

“Yorail ya sk’an junax ya yak’ sbaik te mach’atik ayik ta jmobimientotik, ya sk’an junax ya xbenotik, tame junax ya yak’ sbaik te jlumaltik spisil ya xu’ ta pasel; ma jpastik lotil, te jo’otik ma jlok’taytik o kelk’antik a’telil, sok ya kich’tik ta wenta te slumal Méjiko”, xi la yal.

Te wolawal nasional yun te Morena, Mario Delgado, la yal te yach’il beel yun te Xchanebal Transformasión, te swoloj tul p’ijil ants, ja’ ta swenta ya’beyel yipal stsobelxan te jlumaltik sok skanantayel te bitik ju’em ta pasel ta swenta slekubtesel te mejikanoetik.

“Jamal te jun la spukbey sk´olal te Claudia Sheinbaum, ja´ ta swenta stsobel jbajtik sok x-a´te -

jotik ta sbsts´il lekubtesel te jlumaltik, jich te bit´il la spas te Andrés Mayel López Obrador ta 2017”, xi la yal.

Te Rutilio Escandón sok te Zoé Robledo xk´otok yilik te binta ut´il ay te Hospital Jeneral yun te Sona yun IMSS, ta slumal Tuxtla Gutiérrez

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas sok te wolawal yun te Instituto Mejikano yun Seguro Social (IMSS), Zoé Robledo Aburto, xk´otok yilik te bay k´alal ju´emix ta pasel te yach´il Hospital Jeneral yun te Sona yun IMSS, te yakal ta pasel ta slumal Tuxtla Gutiérrez, te banti la yal te ajwalil te talem ta yo´tan xkoltaywan ta spasel te a´teliletik pa´ ke jich lek ya xu´ ta pasel te snaul poxilal-ito.

“Yakal kilbeltik te yakal ta ju´el ta pasel te a´telil-ito, soknix te puenteetik yun ochibal, te banti ya yich´ pasbeyel slusil, swenta jich lek ya yich´ chajpanel ta lus te hospital-ito, swenta jich lek ya yich´ kanantayel te

mach´atik ya stuuntesik te snaul poxilal-ito sok te mach´atik ya xk´axik li´ ta kalle. Yakalto kak´bel jk´op ta spasel te a´teliletik yun snaul poxilaletik yun Chiapas. Ya jpastikxanbel te a´telil pa´ ke ya xu´ ta pasel sok yich´ pasbeyel sk´inul ta chanlajuneb yun septiembre yun 2024”, xi la yal.

Te Escandón Cadenas la yal te tulan sk´olal te salud, melel ya slekubtesbey xkuxinel te jlumaltik; sok la yal te jich te bit´il yakal ta pasel te a´telil-ito, te yakal xchajpanbel te muk´ul ajwalil Andrés Mayel

López Obrador, yakal ya´bel ya´tel sok skoltaybel te jlumaltik, te li´ ta Chiapas yakal ta moel ta jujuntik te a´telil, jich te bit´il chikan ta IMSS.

Jichek te Zoé Robledo, la yal te lon tulan sk´olal te snaul poxilal ya yich´

pasel-ito ta swenta skoltayel te slumal sureste yun Méjiko. “Te binta chapal sk´olal ja´ te lek ya yich´ chajpanel sok bayel ya xkoltaywan ta xpoxtayel te chameletik, jich ma yejtal ya xbajtikix ta yan lum ta swenta sleel pox te jlumaltik. Teyuk-a te ya yich´ pasel oxeb yox winik espesialidadetik”.

La yal wokolyun te ay bayelubenix te mach´atik tsakbil sbiilik ta IMSS te yejtal skaeltel ta a´tel te ajwalil Rutilio Escandón, te mach´atik stao ya´telik, teyuk-a te tulan sk´olal te snaul poxilal-ito, ta swenta skoltayel te slumal Chiapas, soknix ta swenta skoltayel te patil a´teliletik ya yich´ pasel ta jlumaltik: te Tren Maya, te Tren Interoseániko sok te Refinería yun Cheb Bokaetik.

La xcholbey sk´olal te la yal ta yoebal sjunil s-informe te muk´ul ajwalil López Obrador te oxeb muk´ul a´teliletik yakal ta pasel, te binta tulan sk´olal ya sk´an yich´ ju´tesel ta pasel: slekubtesel te programaetik yun jlumaltik, sju´tesel ta pasel te muk´ul a´teliletik, sok te bitik yakal spasbel te IMSS, melel ya slekubtesbey stak´in te jlumaltik, soknix te ya yich´ lekub -

tesel te a´teliletik yun te Estado.

La yalbey wokolyun te ajwalil Rutilio Escandón te la sk´eban olil slajuneb hektáreaetik k´inal ta La Chakona; sok la yal wokolyun te la yich´ ich´el ta wenta te IMSS ta spasel te a´telil-ito, te ya xu´ ta pasel li´ ta 361 k´aal, swenta jich ya xu´ ta pasel ta sk´aalel chanlajuneb yun septiembre ta 2024.

Te Claudia Sheinbaum la spasbey pirmar sjunil te “Junax ya stsobotik te Esperansa” ta Sonora

DAVID MARTÍNEZ/HERMOSILLO

Te Claudia Sheinbaum

Pardo, Wolawal Nasional yun te Komitéetik yun SKoltayel te Xchanebal Transformasión, xk’otok yil te slumal Sonora te banti la spas pirmar te sjunil “Junax ya Stsobotik te Esperansa”, te banti la stsob sbajsok te wolawaletik sok te mach’atik ya skoltayik te Morena.

K’alaltel ta slumal Hermosillo, te banti la yich’ pasel te tsoblej sbiil “Junax ya Stsobotik te Esperansa”, te Sheinbaum Pardo la stsob te mach’atik ayik ta morena, te mach’atik ya xkoltayotyun sok te yantik partidoetik te junax aysok te Morena, soknix te empresarioetik, asosiasionetik yun te jlumaltik.

“La jtsob jbajtiksok te wolawaletik yun Morena ta Sonora. Ay bayel sbujts’ k’inal. La kalbeytik sk’olal organisasionetik sok mobilisasión yun te Transformasión”, xi la spuk ta skuenta X te Claudia Sheinbaum, te la spuksok lok’ombailetik.

Te k’alal la stsob sbaik nojyun te auditorio, te me’el

k’axemix ta wolawal yun Ajwalil la yich’ pakbeyel k’abil ta stool sok la yich’ awtayel ta: ¡Muk’ul Ajwalil, Muk’ul Ajwalil, Muk’ul Ajwalil! Soknix la slok’es lok’ombail sok la spakbey yo’tan te mach’atik a k’otik ta lok’el.

Jich te bit’ il la yak’ ta na’el te wolawal yun te Morena ta Sonora, Heriberto Aguilar Castillo, te Claudia Sheinbaum xk’otok ta ilaw ta swenta xcholel sk’olal te ya sk’an junax ya yak’ sbaik te jlumaltik sok te organisasionetik ta swenta sts’akelbel te Xchanebal Transformasión.

“Lon bujts’anax k’inal ya ka’aytik ta slekubtesel te jmobimientotik, ja’ ta swenta sts’akelbel te Xchanebal Transformasión, te swolojix orita te Dra. Claudia Sheinbaum”, xi la yal te wolawal yun te Morena.

Te k’alal la yich’ pasel te tsoblej, te me’ Claudia Sheinbaum sok te wolawaletik yun te Morena, bajtik ta auditorio sbiil “Arena Sonora”, te banti la yich’ pasel te tsoblej sok te wolawaletik la yak’ sbaik ta skoltayel te proyekto, te swoloj te me’el k’axemix ta wolawal ta Ajwalil ta kapital.

Rutilio Escandón xk´otok yil te k´alal la yich´ ak´el ta ilel te Estudio Urbano sok Perspektiba yun Jénero

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te ajwalil Rutilio Escandón

Cadenas xk´otok yil te la yich´ ak´el ta ilel te Estudio Urbano sok Perspektiba yun Jénero (yich´el ta wenta antsetik), te ya yak´ ta ilel te maba pajal ayik ta ich´el ta wenta te antsetik sok te winiketik ta slumal Chiapas, sok te binta ut´il ya stak´ ta lekubtesel te jlumaltik, pa´ ke jich ya yich´ tuuntesel ta swenta snopel sok xchapel te bitik tulan sk´olal ya sk´an yich´ pasel.

Jichyunabi, te ajwalil la yal te jich te bit´il ya yich´ te estudio-ito, ya stak´ yich´ tael ta ilel te banti nail ya sk´an pasel te a´telil sok te swenta skoltayel te antsetik, ta swenta naj (vivienda), beibaletik (karroetik), kanantayel sok serbisios públikoetik, teyuk-a te la yalbey wokolyun te Sekretaría yun Obras Públikaetik te yakal sk´oesbel pasel te a´teliletik-ito.

“Te ajwalilotik ay ta jwentatik skoltayel te antsetik, ja´naxyunts´in, pa´ ke jich ma xch´ayotik, ya sk´an ya yich´ pasel ilel (estudiar), chapel, nopel, swenta jich ya jna´tik te banti ya sk´an yich´ ak´elbel te stak´inal jlumaltik, swenta jich ya jna´tik te bitik tulan sk´olal pasel ya sk´an. Jich te bit´il ya yich´ pasel te a´telil-ito, te lek ya yich´ pasel

sok ya yich´ ich´el ta wenta te antsetik, jich ya xlekubel te jlumaltik”, xi la yal.

Soknix la yal, te ajwalil-ito yakal yich´bel ta wenta ts sk´opik te antsetik sok ay yik´oj ta a´teltuunelil, maba ja´nax te yakalik ta koltayel, soknix yakal snopbelik sok xchapbelik te bitik pasel ya sk´anyun te jlumaltik, melel ayik ta a´teltuunelil: “teyuk-a te lek ayotik, melel te antsetik lek ya x-a´tejik sok yak´oj sk´opik ta spasel ta lek

te a´telil, yakal sjambel sbeik yantik antsetik, te ch´ieletik sok te patil alnich´anetik ya sk´anik slekubtes te Chiapas sok te Méjiko.

Te k´alal la xcholbey sk´olal te la yich´ix pukel ta Diario Ofisial yun Federasión te estudio-ito, te wolawal yun te Obras Públikaetik, Ángel Torres Culebro, la yal te tulan sk´olal te a´telil la yich´ paselito, ya spukbey sk´olal ta spamal Méjiko te Chiapas, melel ja´ jich ya stak´ yilik te jun o te datoetik te a´teltuuneletik, te banti ya sk´an yich´ ak´elbel te tak´in sok binta ut´il ya stak´ yich´ lekubtesel te jlumaltik pa´ ke pajal ya yich´ik ich´el ta wenta.

“Ja´ ta swenta yilel te mach´atik maba yakalik ta ich´el ta wenta, sok te uts´inel ta stoolik te antsetik, ta swenta yilel ta spisil te wokoliletik ta swenta desarrollo urbano, salud, nopjun sok spisil te chopoliletik ta stool te antsetik”, xi la yal.

Ta slajibal k´op, te wolawal yun te Igualdad yun Jénero, Maruch Mandiola Totoricaguena, la yal te ya xkoltaywan ta slekubtesel sok pajal yich´el ta wenta te jlumaltik, soknix ya slekubtes te binta ut´il ya yich´ tuuntesel te karroetik, pa´ ke jich ma staik uts´inel sok yich´ ich´el ta muk´ te sderechoik te antsetik.

Te Rutilio Escandón xk´otok yil te a´teliletik yun smesel te Kañon yun Sumidero

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas xk´otok yil te a´teliletik pasbil ta swenta smesel te Kañon yun Sumidero, la sbeintay ta lancha te uk´um Grijalva, te banti la stak´ yil te a´teliletik pasbil-ito, te kaj ta pasel ta swenta te talem ta yo´tan te ajwalil te ya yich´ t´ujbilubtesel te lum k´inal-ito.

La yal wokolyun te junx yakal spasbelik tulan te ajwaliletik federal, estatal sok munisipal, te jlumaltik, kooperatibaetik sok te mach´atik ya x-a´tejik ta turismo, te lek yakal ta ju´el ta paselyunik te a´telil: “Chikan ta ilel te ya xu´ ta pasel te a´teliletik te k´alal junax ya kak´ jbajtik, melel lek ya yich´ pasel te a´telil, teyuk-a te t´ujbilubix”.

Te k´alal la sbeintay te muk´ul uk´um, te ajwalil la yal te manchuk tame yoril ja´lel k´inal, lek ay sok yax te Kañon yun Sumidero, teyuk-a te ma staik wokol te mach´atik ya xtal sbeintayik te uk´um, lekubenix sok t´ujbilix, maba jich te bit´il nailaltel te k´alal noel ta k´a´paletik.

“Cha´ t´ujbilub te k´inal-ito, yaxubix te te´etik, lek yakalikix ta kuxinel te ala chambalametik, teyuk-a te bujts´an k´inal ya ka´aytik. Tal kich´tik lekil ik´, ta swenta slekubtesel te ko´tantik sok te jbak´etaltik, melel ja´ jich ya sk´anik te jlumaltik te k´alal ya xtalik ta paxal, bayel ya xtalik ta jujuntik ja´wil melel chikan sk´olal te jlumaltik; teyuk-a te ya yak´ sbujts´ k´inal ta slekubtesel sok skanantayel te sk´inal turismoetik. Stse´etnax ko´-

tanyun te mesbil te Kañon yun Sumidero”, xi la yal. Jichek te wolawal yun te Proteksión Sibil, Luis Mayel García Moreno, la yal te yakal pukel sk´olal ta Sistema Chiapaneko yun Radio Telebisión sok Sinematografía, sok ta Sekretaría yun Nopjun ta programa Snaul Nopjun Resilientes te ya sk´an yich´ k´uxutayel te st´ujbilal te jlumaltik, sok la yalbey te jlumaltik te yakuk xkoltaywanik ta spukel sk´olal ta redes sosialetik. Te wolawal yun te Parke Nasional Kañón yun Sumidero, Roberto Escalante López, la yal te a´telil yakal ta pasel-ito ay slekubtesej te munisipioetik te banti ya xk´ax te uk´um Grijalba, ay chaneb xcha´ winik ta pam munisipioetik te yakalik ta koltaywanej ta spasel te a´telil yun skanantayel te uk´umetik, sok ta swenta sts´unel te´etik, jich ya xle -

kub te parke-ito, teyuk-a te ay ts´ujemix koel te k´a´pal baketik sok te tak´inetik, te la sbolobtes ta nailaltel te uk´um-ito.

Ja´nix jich la yalek te wolawal yun te Kooperatiba Multiserbisios Turístikoetik yun Osumasinta, José Luis López Ruiz, la yal te uk´um Grijalba yakal skoltaybel te mach´atik ya x-a´tejik ta turismo, sok la yal te, ta swenta te lek yakal ta pasel te a´teliletik, ma´yukbay ts´i´lajem te motoretik yun te lanchaetik: “Lek yakal ta pasel te kampaña, yakal ta k´uxutayel te lum k´inal, bayel yich´otel lekilal te ajwalil-ito”.

Te Rutilio Escandón wolawan ta

Xchebal Simulakro

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te k´alal a wolawan ta pasel te Xchebal Simulakro Nasional 2023, ta swenta te sk´olal ya xtal tulan ja´aletik sok ik´etik, te ajwalil te Rutilio Escandón la yal te bayel yakal ta abeyel stak´inal te Chiapas ta swenta spasel te a´telietik-ito, sok junax yakalik ta a´tel te puersas armadaetik sok te a´teltuunel federaletik, estataletik sok munisipaletik, ta swenta skoltayel sok skanantayel te jlumaltik chiapaneko, pa´ ke jich ma staik wokolil-a.

La yal te chikan sk´olal te ay sk´ulejal ta lum k´inal sok kultural te Chiapas, ja´naxyunts´in, ay bayel k´axem swokolyun te tulan ik´etik sok ja´aletik, soknix ta nijkel; teyuk-a te tulan sk´olal te ya sk´an ya yich´ pasel a´teliletik ta swenta skanantayel te jlumaltik, pa´ ke jich ya snaik binta ya stak´ spasik te k´alal ya staik wokolil, te k´alal ya xtal te xchopolil lum k´inal.

“Te orita junax ayotik ta swenta slekubtesel te kanantayel, skanantayel te jlumaltik, sok slekubtesel te jlumaltik. Yorail ya sk´an jkalbeytik wokolyun

te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik melel ay koltaywanejemik ta spasel te a´teliletik yun skanantayel jlumaltik sok ta skanantayel sbaik. K´uniltik

yakalotik ta lekubel sok jchajpanbel jbajtik, sok ya jna´tik te spisil ya xu´ ta pasel te bitik pasel ya sk´an tame junax ayotik”, xi la yal.

Te k´alal la yil sok la ya´ay stool te bitik la yich´ pasel ta simulakro, te Escandón Cadenas la yalbey wokolyun te a´telil la spasik te Ejérsito Mejikano ta swenta te Plan DNIII-E, te Marina ta swenta te Plan Marina, te Guardia Nasional ta swenta te Plan Guardia Nasional, sok te a´teltuunel federaletik, estataletik sok munisipaletik, te kanan yun jlumaltik sok salud, te leknax la skoltayik te mach´atik ya sk´anik koltayel.

Jichek te wolawal yun te Proteksión Sibil (Skanantayel Jlumaltik), Luis Mayel García

Moreno, la xcholbey sk´olal te koltaywanik ta spasel cha´ mil 514 muk´ul naetik ta swenta spasel te simulakro-ito, 192 mil 724 ta tul jenteetik sok 113 ta pam munisipioetik; la xcholbey sk´olal te, ta swenta slekubtesel te proseso, nail la yich´ ak´el ta na´el sok pukel sk´olal te binta swentail sok te binta ut´il ya yich´ pasel, la stsob sbaik ta swenta xchajpanel te jlumaltik sok te komité komunitarioetik, ta swenta yilel te banti ya stak´ stsob sbaik o xbajtik te k´alal a wokolil.

pasel te

Nasional, ta swenta te sk´olal ya xtal tulan ja´aletik sok ik´etik