El Heraldo Zona Altos 1 septiembre

Rutilio Escandón i-ay ta stsobajelal

Primer Encuentro de las Redes de Mujeres

Seguras Cuadra por Cuadra P.12-13

Chiapas xchi’uk Mejiko laj xa staik ta nopel; ti li’ koltael yu’un jnaklumetike mu’yuk boch’o ta smak: Adán Augusto

4 Ech’em ta 50 mil vinik antsetik ta slumal Chiapas, ti pasaro bankilal j-abtel ta Gobernacion xmuyubaj yo’on ikuch yu’un spasel ech’em ta 170 tsobajeletik. P. 4-5

Encuesta ja’ ta xal ti Dr. Pepe Cruz ja’ jun kantirato stak’ spas kanal yu’un Morena ta Chiapas P. 3

Ja’ te ik’ot ta pasel ta slumal Tuxta, capital yu’un Chiapas, ti boch’o ta sk’an ta xkom ta Coordinación Nacional yu’un Comités de Defensa de la Cuarta Transformación lajyal ti Chiapas laj xa snop boch’o, México laj xa snop boch’o, ti li’ vi yepal koltael, mu’yuk boch’o jech yepal yu’un.

Laj spas tsots AMLO ta slekubtasel

Pemex, jamal laj yal ti ep to ta xak' komel ta taele P. 2

RUTILIO ESCANDÓN LAJYK’ANBE

SRECONOCIMIENTOIK POLISIAIL ANTSETIK YU’UN SSYPC

K’alal lajyak’anbe sreconocimientoik antsetik ta x-abtej ta polisiaetik yu’un Secretaría de Seguridad y Protección Ciudadana (SSyPC), ti ajvalil Rutilio Escandón

Cadenas lajyal ti sba to jech ta xich’ik ich’bel tsakbel ta muk’ yabtelik ti antsetik ti oy xa ech’em ta 30 abil yochelik ta abtel ta sventa sk’elel xchabiel ti jnaklumetik ta Chiapas. P.8-9

Ta jun Unidad sventa Hemodiálisis, Rutilio Escandón ta slekubtasbe

yak’el k’elel poxtael ta Arriaga

Ta sk’ak’alil stsajel stunesel ti Servicio de Alta Especialidad sventa Hemodiálisis ta sventa spoxtaelik jchameletik ta sk’inik ja’ te xkom ta Hospital General Juárez, ta steklumal Arriaga, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas ja’ te lajyal ti li’ k’usitik lekubenik spasel ta yak’el k’elel poxtael ja te yilubil ti li’ ajvalile oy ta yo’on ti boch’otik toj abol sbaik mu staik lek k’elel poxtael ta matanalile. P.14

LAJ SPAS TSOTS AMLO TA

SLEKUBTASEL

PEMEX, JAMAL LAJ YAL

TI EP TO TA XAK' KOMEL TA TAELE

Ta o’lol xemuna, ti peserente Andrés Manuel López Obrador jamal lajyal ti spojel sutel petróleos mexicanos ja’ jtunel, yu’un ja’ jech ti K’alal laj yorail yabtele epal reserva ta xkoman yu’un, x-ech’ to yepal k’u x-elan ivul sta ta spasel yabtele.

Ta nopen sk’ak’alil yak’el ya’yej ta conferencia de prensa, López Obrador laj xcholbe ya’yejal, ti yo jech xk’ot ta tael ti k’u x-elan oy ta orae, laj yich’an jelel smelolal stael kasetik xchi’uk ja’ jech te lajyich’ ak’bel stak’inalil yo jech x-epaj pozos petroleros ti jech ep ta xich’ lok’esel yo jech stak’ to slok’esik batel yantik j-abteletike.

Ti ejecutivo Federal lajyal ti spasel yabtele laj slelubtas spasel sjam smelolal spasel sa’el xchi’uk yak’bel stak’inalil, yu’un ti mi ja’uk no’ox lajyich’ t’unel sa’el ta norte xchi’uk ta natikil nabetike ja’ lek lajyich’ joybinel batel ta yosil sbanamilal sureste jayal nabetike.p

“Mu van skotoluk ta xich’an t’omel, ep to ta xich’ komtsanel, xtal to yepal jech k’u x-elan laj kich’tik ik’tabel komel. Jech te lajyich’ pojel sutel Pemex, lek pasbil tu abtelale xchi’uk lek xij ech’ batele”.

Laj yil ti li’e ja te jmoj tsakal ta yepajesel yak’bel stak’inalil, ti naka to’ox 500 mil millones de pesos ta slajebal abil spasel yabtel

Enrique Peña Nieto Ja’yo jech

ti li’ abile ta xich’ ak’bel jun billón de pesos.

Ti ta yak’bel stak’inalil ti petrolerae, lajyal ti stael las ta jayal nabetike te itsul ta 20 pas ta 10 dólares stojol slok’eseo, yanuk ti ta banamil ta xk’ot ta 8 dólares. Me jech xk’ot ta pasel ti oy ta 70 dólares ti stojole ti k’u yepal kanal ta xak’ komel ep. “Me yu’un mu’yuk jech ta jpastike ja’ te ta jmantik crudo ta extranjero. Laj xa jpojtik sutel ti Pemex xchi’uk mu persauk lajyich’ t’uchbel yip ti reforma energéticae. Muk xu’ yu’unik yak’el komel ta k’abal skotol ti petroleo, ti 80 por ciento ja’ lajyu’unik komel jlumaltik, xi lajyal k’alal iyak’ ya’yej.

Ti k’usi yan xtoke, ti peserentee lajyal k’u x-elan

mu’yuk lek ibat ta pasel yu’un ti reforma petrolera neoliberal, yu’un lajyak’ik 110 contratos ta stojolik empresas privadas xchi’uk k’ajlomal oy oxib ti ta x-abtejik ta orae; ti yantike jeche no’ox ta smakub satil ta stunesel tak’in lajyich’an ak’el. Xchi’uk laj sjak’ xtok ti “tecnócratas corruptos” ti ja’ laj yalik smantalil slekil yak’bel stak’inalil Pemex xchi’uk ti jech lajyak’anik contratoetik ta butik mu’yuk ep ta tael petroleoe, naka elek’ yesik, yu’un ti k’usi ta xich’ pasel ti mu’yuk lek tabil ta nopel, ja’ no’ox ta skoj elek’ laj spasik.

Ta slajebal yo’on ta lo’il, ti peserente ta México lajyal ti inversión pública te lajyich’ ak’bel batel stka’inalil xtok ti spasel obraetike yu’un ti

sventa construcione ja’ ta xak’be slekilal ti stael k’ulejalile xchi’uk ja’ jech te ta xlekub batel ti jusep lumetike. Xchi’uk xtok, ta xak’ ep ta tael abtelaletike, yu’un ti spasel refinería ta Dos Bocas lajyak’ ta tael 35 mil abtelaletik xchi’uk ti jech k’ucha’al Tren Maya yak’oj ta tael 60 mil abtelaletike.

Ti k’usi no’oxe, ti inversión pública ta sk’an jechuk xich’ pasel batel o jech k’ucha’al stijel jun bicilcleta ti ta sk’an net’el batele, xi, yu’un ta xchibal ti obraetik yo’ jech xk’ot ta pasel ta sk’anik jutuk mu cha’miluk j-abteletik ta skotol. Jayo’ jech ta xich’ k’anel yantik inversionetik yo’ jech xich’an pasel batel obraetik yo’ jech xich’an ak’el ta tael abtelaletik.

Ti peserente ta mejikoe, laj sjak’ k’u yu’un ti ja’ xa’ox i-ak’bat sba expediente ti Aguilare ¿k’u yu’un mu’yuk xak’beik Loreta (Ortiz)? Ti ta sventa Coahuilae.

stak’inik jnaklumetike.

Ti voljee, ta ks’k’alil slok’el ta sk’elel abtelal ta estaro yu’un Guerrero, ti peserente Andrés Manuel López

Obrador laj no’ox xcha’ lo’ilta

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

xtok ti ministro ta Suprema Corte de Justicia de la Nación (SCJN), Luis María Aguilar, tse’ej no’ox lajya’ay “toj yalel stojol, ja’ me yu’un oy boch’o ta sk’an ta smane, oy yik’a lta jvoy no’ox ta xchapan ti

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

a’yeje “.

Ti ministro Luis María Aguilar lajyak’be jun amparo ta stojol ajvalil ta Chihuahua xchi’uk Coahuila ta spajesel spukel mantal vunetik ta stojolik jchanvunetik.

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Jech o xal un, ja’ te laj xcha’yak’ ta ilel xtok ti k’u x-elan ta spas yabtel ta yak’bel amporoetike, ti k’ajlomal ta vo’ob k’ak’al ijalij ta stojol Chihuahua xchi’uk ta oxib k’ak’al ta stojol Coahuila, tsots ta yalel ti k’u yu’un ti jalijem yu’unik xchapanel ta sventa sk’anel xchapanel boch’otik mu sk’an stojik ti spatanik ta 25 mil millones de pesos, ti ja’

Jech o xal un, López Obrador laj sjak’be ti me’ ministra peserenta yu’un SCJN (Norma Piña): ¿bak’in ta chapanik ti va’aye, yu’un ti muk’ta mantal vune ta xal ti ta aniluk xchi’uk ta lekuk xchapanvanike”.

Ta ts’akal ti bankilal jnitvanej yu’un Movimiento de Regeneración Nacional (Morena) tsots ta yalel ti k’alal me yu’un mu ja’uk ta stojolalike, ja’ o no’ox jech, ti anil xchapanel xchi’uk ta anil slok’esel ja’ no’ox jech ta spasik ti ta stojolik ti yantike.

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

Ta yan no’ox velta xtok AMLO laj xcha’yak’ ta ilel k’u x-elan chopol ta spas sba ministro Aguilar; “toj yalel stojol”, stse’inta

Encuesta ja’ ta xal ti Dr. Pepe Cruz ja’ jun kantirato stak’ spas kanal yu’un Morena ta Chiapas

ALBERTO MONTOYA/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ti jun encuesta ach’ to pasbil yu’un empresa Massive Caller sventa stael ta ilel bu ta sk’an ta spasik votar ti jnaklumetik ta sventa ajvalil ta Chiapas, ja’ te laj xcha’taik ta ilel ti Dr. Pepe Cruz ja’ lek stak’ xkom ta kantiraotil yo’ jech spas kanal Moreno yu’un jutuk mu 50 por ciento ja’ jech ta sk’anik ti jnaklumetike.

Ti li’ ach’ to k’ usi jech layich’ pasele, ja’ ta skoj ti laj syales sba ta tajimol Zoé Roblero Aburto, ja’ jech te imuy Dr. Pepe Cruz yo’ jech ja’ xkom ta kantiratoil yu’un Morena, yu’un oy yik’al sta sk’anel k’alal to ta

48.7 por ciento ta k’uyepal lajyich’an jak’bel ya’yejik ta ch’ojon tak’in, yanuk ti yan jtajimol ta yan partiroal jech k’ucha’al ta alianza

PAN-PRI-PRD k’ajlomal laj sta 11.6 por ciento.

Ti k’u yepal sk’anel ti Dr. Pepe Cruz ja’ te ivi’naj xtok k’alal lajyich’ jak’el kirixanoetik “Ti li’ kirixanoetike, ¿Boch’o ta xak’an ta xkom ta kantiratoil ta sventa ajvalilal?”, ta vakibik ti boch’otik yik’al ja’ xkomik ta kantiratoil yu’un Morena, ti Dr. Pepe Cruz ja’ ep sk’anel, te laj sta 23.3 por ciento, yanuk ti boch’o oy ta xchibale ja’ laj sta 14.5 por ciento.

Yu’un ti sk’otel sk’ak’alil ta xich’ t’ujel boch’o ta xkom ta kantiratoile yantik ta xnopaj talel sk’ak’alil, ti

k’u yepal layich’ tael ta ilel ti li’ encuestae ja’ te ta xak’ ta ilel ti ta chipas ja’ te stak tael ta ilel ti oy yik’al jech xich’ pasel kanal ta 100 por ciento, yu’un ja’ jech te ta jmoj ta xich’ pasel ta sk’elele ja’ oy ta 50.6 por ciento ta sk’an ta spas votar ta stojol morena ti jnaklumetike, xchi’uk 48.7 ja’ ta sk’an ta spasik votara ta stojol Dr. Pepe Cruz.

Ti sts’akel batel yabtel Cuarta Transformación ta Chiapas yantik to tsatsuben yip o xchi’uk ja’ oy ta sk’ob Dr. Pepe Cruz yo’ jech stsatsub batel yip ti k’usi likesbil spsel yu’un peserente Andrés Manuel López Obrador ta sjunul yosilal Mejiko xchi’uk jtunel jvu’el ta sjunul yosilal estaroe.

slekilalik bats’i jnaklumetike

Ti secretario de salud laj sbain

slichbel svanterail slok’elik

ta abtel Convoyes de Salud

SPUKEL A’YEJ/SCLC

Ti yak’el stak’inalil k’elel poxtael ja’ ta smelelil xchi’uk ja’ tsots sk’oplal ta yabtelanel yo’ jech xich’ tabel slekilalik ti jnaklumetik ta Chiapas, ja’ tsots sk’oplalik ti bats’i jnaklumetike, jayo’ jech ti li’ ta slumal Jobele, ti secretario de Salud yu’un estaro, doctor Pepe Cruz, te laj xcha’yak’ ye ti bisil ta xak’be batel slekilal jnaklumetik ta Región Altos Tsotsil-Tseltal.

Ta sk’ak’alil slok’elik ta spasel yabtelik ti 140 kamionetik ti ja’ jech ta x-abtejik ta 10 Convoyes de la Salud, ti boch’o sbainoj yabtelal ti k’elel poxtaele, doctor Pepe Cruz, lajyal ti yo’ jech xlekub ti yak’el k’elel poxtaele, ti k’usi tsots sk’oplale ja’ ti sk’elel stuk’ulanik ti boch’otik toj abol sbaik ta kuxlejalike, jayo’ jech ti li’ jtunel jvu’ele ja’ jech slikesoj spasel unidades médicas móviles yo’ jech xich’ik

nopajesbel batel poxtael ta stojolik ti jnaklumetike, ja’ ta stojolik ti bats’i jnaklumetik xchi’uk ti matanal ak’el k’elel poxtaele.

Ja’ te yabinojik jnaklumetik xchi’uk bats’i jnaklumetike , lajyal ti li’ ta Región Altos Tsotsil-Tseltal ja’ jech te ep k’usitik lekilal ta xich’an ak’el, ja’ tsotsik sk’oplalik ti bats’i jnaklumetike, jech k’ucha’al ti red ta 15 casas maternas, ti ja’ jun nail k’elel poxtael ta stojolik antsetik

yo’ jech xbik’taj ti xchamel slajeslik me’iletike, ja’ jun vokolal ti lek ta xich’an k’elel batele.

Ti doctor Pepe Cruz lajya ti ta 24 k’alal ta 26 yual akostoe, ti 10 Convoyes de la Salud ja’ te ta xak’ik poxtaeletik ta coloniaetik xchi’uk ta barrioetik ta slumal Jobel, jun lekil chapal k’elel poxtael, ta xich’an ak’el consultas médicas, estudios especializados xchi’uk stael ta ilel chameletik.

Yanuk ti peserente munispal ta slumal Jobel, Mariano Alberto Díaz Ochoa, jamal lajyal k’u x-elan slekil ti ta jmoj chapal yajval yabtelanel yak’el k’elel poxtael li’ ta rejione xchi’uk ti ja’ oy ta o’ontonal yak’bel slekilal ti jnaklumetike; jayo’ jech te laj stoj ta vokolal k’u x-elan lekilal ta xak’ik ti li’ Convoyes de la Salud, yu’un ja’ jech ta xak’beik poxtael jnaklumetik ti mu persauk ta xbatik ta butik nail k’elel poxtaeletike.

Dr. Pepe Cruz laj xcha’yak’ ye ti yak’oj ta yo’on yak’bel

CHIAPAS VIERNES 1 DE SEPTIEMBRE DE 2023 4

Chiapas xchi’uk Mejiko laj xa staik ta nopel; ti li’ koltael yu’un jnaklumetike mu’yuk boch’o ta smak: Adán Augusto

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ja’ te ik’ot ta pasel ta slumal Tuxta, capital yu’un Chiapas, ti boch’o ta sk’an ta xkom ta Coordinación Nacional yu’un Comités de Defensa de la Cuarta Transformación lajyal ti Chiapas laj xa snop boch’o, México laj xa snop boch’o, ti li’ vi yepal koltael, mu’yuk boch’o jech yepal yu’un.

Ja’ te yabinojik ech’em ta 50 mil vinik antsetik ta plaza central yu’un Tuxtla Gutiérrez, ti pasaro bankilal j-abtel yu’un Gobernación lajyal ti

yan xa o sbelal stsakoj ti Chiapas, Chiapas xchi’uk ta junul yosilal mejikoe sna’ojik, yu’un ja’ yorailik vinik antsetik ta sureste.

K’alal lajyal ti ta skoltol osil k’ak’al ora ta xich’ batel ta yo’on slumal Chiapas xchi’uk buuk xbat jech te oy ta yo’on ta skolta ti slumal Chiapas xchi’uk ti jnaklumetike, ti pasaro ajvalil ta slumal Tabasco ja’ te jamal lajyal ti smoton tak’inik mol me’eletik mu’yuk ta xich’ pajesel, yu’un ja’ jech oy sujelal ta svunal smantalil. Muyuk ta xpaj, yantik ta xtoy batel, xi, ta 4 mil

800 ta xk’ot ta 6 mil, ta enero ta 2024.

tik k’alal lajyalik ti yak’bel smoton tak’inik ti mol me’eletik xchi’uk k’usitik yanike ta xlaj k’alal me laj yorail yabtel ti peserente Andrés Manuel López Obrador.

López Hernández, “Yits’in” ti peserente Andrés Manuel López Obrador, lajyal ti Chiapas epal abil staoj ta kuxiel ti mu’yuk lek ta x-abtejik ti ajvaliletike, lajyich’ik jipel ta jol o’ontona-

lil, sba to jech li’ ta ajvalil ti oy yich’el stsakelik ta venta ti jnaklumetik ta slumal Chiapas.

K’alal laj svules ta jolil ti periodista mexicano, Ignacio Ramírez, laj xchon

jun reloj ti ja’ to’ox yu’un Miguel Hidalgo yo’ jech sman jun imprenta usada yo’ jech ja’ te xich’an pasel ti sba vunetike, López Hernández laj yapta jlek’ ya’yej ti matanal vune yo’ jech xvinja k’usi chak’ ta ilel ta chanel xchi’uk ja’ te ta xal ti boch’otik mu sk’anik ti lekilal ta stojol slumal mejikoe, ti june ja’ ti ministro de la cortee.

K’alal lajyak’ ta ojtikinel ti bisil oy ta yo’on ta xchi’in batel ta spasle abtelal ti peserente Andrés Manuel López Obrador, yu’un ti slekubtasel jlumaltike likem xa ta abtel xchi’uk mu’yuk boch’o ta spasel, Adán Augusto lajyal ti ta yan abile ta xich’ cha’meltsael svunal smantalil ti Poder Judicial

xchi’uk Suprema Corte de Justicia de la Nación, yu’un ti ta México xchi’uk li’ ta Chiapas, xi, “tal o xa chaa’yik ti mu’yuk lek ta tael tusanel chapanele, li ta Mejikoe ti chapanel oy stojol ta manel, ja’ te ta xchon sba ta stojol boch’o oy stka’ine; ti jvesetik, magistradoetik xchi’uk ministroetik ta Corte, ja’ oyik ta stojolik ti boch’otik oyik stak’inike”.

Ta sts’akal, ti boch’o ta sk’an ta xkom ta peseren -

tealil ta yabilal 2024, Adán Augusto López Hernández, laj smuyes ta sredes sociales: “Xmuyubaj ko’ontik ti jech lek no’ox noj ku’untik ti spasel jol o’ontonalile. Ti li’ osil banamile ja’ o no’ox sbanamilal spasel tsots ta sk’anel lekilal xchi’uk ich’el tsakel ta muk’. ¡Yan to sba smuk’ul ti slumal Chiapas xchi’uk jun yutsil ta ilel ti smuyubajel yo’on xchi’uk ti k’u yepal ta sk’an ta skolta sbaik ta sts’akel batel ti spasel abtelale!”.

Adán Augusto, ja’ stak’ xkom ta sventa 2024

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Adán Augusto López Hernández, pasaro secretario de Gobernación, ja’ stak’ xkom ta kantiratoil sventa peserenteal yu’un Morena ta sventa 2024, ja’ jech staik ta ilel analistaetik sventa politikoetike ta sjunul yosilal mejikoe, jech k’ucha’al Ricardo Peralta, ta periódico Excelsior.

K’alal ijelo ta secretario de Gobernación, López Hernández lajyak’ ta ilel ti stuk no’ox jech jpas abtel ta lek sna’ spasel yabtel ti li’ slajeb talel 50 abile, yu’un mu’yuk jal ichapaj yu’un sa’el chapal k’op k’alal mu’yuk to’ox lek chapal k’op ta Senado de la República.

Xchi’uk xtok, k’u x-elan stsatsal yo’on, sbijil sjol yo’on, jech te ilekub yu’un spasel chapal k’op ta stojolik jva’lejetik yo’ jech x-ochik ta chapal k’op ta skotolik ti 32 Congresos estataleetike, jech k’ucha’al sventa xcha’pasel svunal smantalil Seguridad Pública, ti Litio, xchi’uk jech k’ucha’al k’usitiik tsatsal a’yejetik.

Ti k’u x-elan ta xilik yantik politikoetike, Adán Augusto ja’ jun bijil vinik, lek sna’ sa’el

chapal k’op, lek sna’ slo’iltael k’op a’yejeitk, lek sna’ xa’aybe sjam lo’il a’yejetik- xchi’uk no’oxtok, lek xchanojbe svunal spasel ti yabtel jech yak’oj ta ilel ta sa’bel sjame smelolal ti spasel yabtele.

Chalik ti le’ ta 1992, López Hernández, k’alal ja’ to’ox bankilal j-abtel yu’un Junta Local de Conciliación y Arbitraje ta Tabasco, laj spas spasel jun huelga ti ja’ jech te imuy ta yabtel ta sventa subsecretario de Gobierno ta yabilal spasel yabtel Manuel Gurría Ordóñez. Vaxakib abil ta ts’akal, ja’ laj spas coordinar skampanya ta sventa ajvalilal ti priista Manuel Andrade.

Ti k’u x-elan lek xich’ sbaik xchi’uk López Obrador vo’onej xa slikel talel. Ta 1969, ti sbankil Andrés Manuel, José Ramón López Obrador, naka to’ox yich’oj 15 abil, laj sta vokolal te icham ta yut snegocioik ta chon pok’etik yu’un yuts’ yalaltak. Yu’un ja’o laj yich’ jch’ix tuk’ ti naka to laj sman stote, jech lajyak’ik ta ilel ti Diario ta Tabasco. Ti sbankil Andrés Manuel ja’ te lajyil ti k’usi ik’ot ta pasele.

Ti va’aye, ti stot Adán Augusto, Payambé López

Falconi, ja’ox subprocurador de Justicia ta Tabasco. Payambé laj yotkini ti k’usi ik’ot ta pasele, ja’ jech te lik sk’an ti tsaj kerem Andrés Manuel xchi’uk ja’ jech te lik yich’ ta k’ux, ti chalik te laj skoltaan ta tak’in xchi’uk tas tael lekil chapanel.

Payambé López laj sk’elananbe vunetik, jech k’ucha’al ta nichimal k’opetike. Jayo’ jech ti Adán Augusto, ja’ its’inal yu’un ti Andrés Manuele jayo’ jech te lek xojtikni sbaik o. López Obrador ta ts’akal lajyal stuk ti k’alal ilik talel spasel movimiento yu’un ta Tabasco, ti boch’o stuk no’ox notario laj yak’be fe pública ti k’usitik mu’yuk lek lajyich’an pasbel ta stojolale, ja’ ti Payambé López Falconi.

Ta 2001, López Hernández lja slok’es sba ta PRI chi’uk ja’ te ibat ta stojol PRD (ti stote ja’ laj spasnbe pirmar svunal aktaetik yo’ jech lik talel ti partiro ta Tabasco).

Ja’ jech lik o talel u’un jun lekil abtelal ta snailalik xchi’uk ti yak’el ta ilel lek sna’ik sa’el chapal k’op ta xchapanel ti k’op a’yejetike. Itajin ta sventa peserente municipal ta Villahermosa;

ta 2006 ja’ laj spas kortinar skampanya López Obrador ta Chiapas, Campeche, Oaxaca, Quintana Roo, Tabasco, Veracruz xchi’uk ta Yucatán; ta ts’akal ikom ta diputado local, diputado federal xchi’uk senador.

Ta 2012 isnaban sba batel ta Morena xchi’uk ja’ te ipas ta dirigente estatal. Ta ts’akal ja’o te itajin ta sventa ajvalilal xchi’uk ja’ jech te ep laj spasik kanal ta 2018 ti mu bka’in jech xk’ot ta pasele: ech’em ta 60% laj yich’ spasik votar.

Ta akosto ta 2021, “j-o’olol be to’ox”, x-ech’ spasel yabtel López Obrador naka butik to’ox mu’yuk k’usi lek ta xk’otan ta pasel. Naka to ich’a yu’unik j-olol yepal alkaldiaetik ta Ciudad de México, xchi’uk ti ta Congresoe mu xchapi yu’un yepal yajval yo’ jech xk’otan ta pasel ti k’usitik ta sk’an xcha’pasan mantal vunetike.

Ti secretaria de Gobernación, Olga Sánchez Cordero, muk xtuk spasel yabtel: mu xa jtuneluk ta stojol ti ajvalile. Mu boch’o snitbe jutuk yalal yip svu’el Ricardo Monreal ta Senado.

Ti gabinete te xaox lik svok’an sbaik ta mukul ta skoj ti x-jel yajvaltak ti abtelaletike. Te xaox ivi’naj talel ta yamakil snail abtelal ti oy jtunel j-abteletik ta spasik elek’ ta yabtelike, jech k’ucha’al ti consejero jurídico Julio Scherer.

López Obrador ta sk’an oyuk

boch’o sna’ stuk’ibtasel spasel ti abtelale: “Jun tsots yo’ spajes ti k’usi chopol spasele”. Ti va’ay ue, ti “yaj amiko, xchi’ilta lumalil xchi’uk ti lek o no’ox xich’ sbaik”, Adán Augusto López, ja’ te lajyich’ ak’el ta ojtikinel sbi k’ucha’al ach’ secretario de Gobernación.

Ti k’u x-elan slekil spasel yabtel ti secretarioe labal lajyich’ ilel. López Hernández ta spas yabtel, ta xchapan a’yejetik xchi’uk ja’ jech laj spas ti k’usi lajyich’ k’anbel yu’un sbankile, k’usiuk a’yejalil: ta sa’el chapal k’op, ta sujelalil, ta smanel, xchi’uk ta yak’el mataneltik, xchi’uk jech k’u cha’al ta xcha’jamel svunal xchapanel muliletike.

Ta junio ti li’ ech ue, López Obrador oy k’usi lajyich’ ak’bel spas yu’un ti lek xchi’ile, ja’ jech te ipas ta yan jtajimol yu’un morena yo’ jech ja’ xtajin ta sventa ja’ xkom ta abtel ta Palacio.

Lavi orae, ja’ ta sk’an ta xkom ta sventa bankilal jtsobvanej ta Coordinación Nacional de los Comités de Defensa de la CuartaTransformación,Adán Augusto spasoj xa ech’em ta 150 asambleas informativas, ech’em jutuk ta 60 k’ak’al, jech ta snatil xchi’uk ta sjamlejal yosilal slumal mejikoe xchi’uk ja’ jech yantik epajem sk’anel yo’ ja’ xkom ta sk’exolil yu’un Cuarta Transformación ta xk’exol komel ti peserente Andrés Manuel López Obrador.

DAVID MARTÍNEZ/HUIMANGUILLO

Ja’ te ik’ot ta pasel ta slumal spasel movimiento político xchi’uk social ti jech tsots k’usi k’otem ta pasel ta ach’ skuxlejal yu’un Mejiko, ti jtajimol ta sventa Coordinación Nacional yu’un Comités de Defensa de la Cuarta Transformación, Adán Augusto López Hernández, lajyal ti yik’altak sureste yantik ta stsatsub yip.

Ja’ te yabinojik epal simpatisanteetik, ti boch’o ja’ to’ox bankilal j-abtel yu’un Secretaría de Gobernación,

Adán Augusto López, lajyal ti obradorismo ja’ te ivok’ ta Tabasco, yu’un ja’ ta sk’an ti oyuk jun lek jlumaltik, ti mu’yukuk boch’o xpatij komele. “¡Tal ouk xa jun lum ti mu’yuk ich’bil tsakbilutik ta muk’e!”, xi lajyal.

Ja’ te ik’ot ta pasel ta Paraíso, ja’ te bu ik’ot ta pasel laj stsak yip ti spasel refinería Dos Bocas, López Hernández lajyal ti slumal tabaskoe, mu ja’uk no’ox ilekub ti skuxlejalik, ja’ jech te ipich yo’onik tantik lumetik yo’ jech xich’ jelel ta slekubtasel ti spasel abtelale.

Ta ts’akal, ta Huimanguillo, slumal tsatsal vinik antsetik, ti politikoe ta slumal tabaskoe xmuyubaj yo’on lajyla ti jech ik’ot ta pasel yu’un ta xcha’tenal yak’el tsobajele, ja’ te lajyal ti ja’ te ilik spasel movimiento ta sventa oyuk lek ich’el tsakel ta muk’ ta stojolik ti jnaklumetik, ja’ te sna’obil spasel tsots ta sk’anel lekilal xchiuk ko’olejal xchi’uk kolemalil ta stojolik ti jnaklumetike.

Jech o xal un, López Hernández lajyal ti ja’ jun uts’intael ta spasik yantik ti ta smakik spukel ti matanal vunetike ta estaro yu’un

Coahuila, Aguascalientes xchi’uk Chihuahua. Xchi’uk xtok, te laj yal ti k’usi chopol ta spasel ministro yu’un

Corte, José María Aguilar: “ja’ te yilubil xchopolal spasel yabtelik ti conservadurismoe, ta skuy sba ta jtunel ta abtelal”, xi lajyal. Ta slejebal yo’on ta lo’il, xmuyubaj yo’on lajyal ti jech

ta xich’an pasane ep ferrocarriletike, yu’un ja’ jech te ta staik lekilal ti surestee; ja’ jech te ta snit stsak sba ta sjunul yosilal Mejiko. Xchi’uk xtok lajyal ti proyecto transístmico ja’ jun proyecto ti ep ta xich’ talel lekilal ta stojol continente americano. “Ti vu’un chkale ja’ ta sbejel banamil”, xi lajyal.

Yantik ta x-epaj batel yak’el matanal vunetik ta Chiapas: SE

Ta xich’ ak’el 4 miyones 741 ta pok vunetik ta skotol niveletik

Ti jchanubtasvanejetik ta xchapan sbaik ta sk’elel xchanbel smelolal k’uxi ta xak’ik chanvun yo’ jech stunesik ti vunetike

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti Secretaría de Educación, ti ja’ ta xak’te -

lan yu’un Coordinación de Programas Especiales y Compensatorios (Copeyco), iyak’ ta na’el ti

ta Chiapas yich’oj xa pukel 4 miyones 741 mil 408 ta puke matanal vunetik ta preescolar, primaria xchi’uk ta secundaria ta jujun delegacion regional ta slumal estaroe.

Xchi’uk xtok, iyak’ ta na’el ti le’ ta sk’ak’alil 21 yual akosto, ti jchanubtasvanejetike, ta stsobajeik ta jujun snail xchanobvunik yo’ jech stsobajik ta sventa Reunión de Consejo Técnico Escolar (CTE),

Bats’i jnaklumetik ta Chiapas ta xules sbaik stukik: CLS

MANUEL MONROY/ TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti vicepresidenta yu’un Mesa Directiva ta Congreso yu’un estaro ta Chiapas, Cecilia López Sánchez, lajyal ti mu’yuk lek ta xil ti jech naka pask’op ta spasik jnaklumetik ta Ch’enalvo’e xchi’uk lajyal ti mu’yuk lek ti jech ta xules sbaik stukik ti bats’i jnaklumetike. Lajyal ti xcha’oxtenal ta xal ti k’u x-elan stalel skuxlejalik ti bats’i jnaklumetik mu ja’uk ta xal spasel vok’el ch’akel xchi’uk spasel k’op ta slumal stukik ti bats’i jnaklumetike xchi’uk te laj sk’an ti ak’o yich’ lekil lo’iltael yo’ jech xich’tael spasel ti lekil chapal k’ope.

Laj spat yo’on ti k’u x-elan laj stik’ sbaik ta xchapanel k’op ti jtunel jvu’eletik yo’ jech te staik lekilal ti jnaklumetik li’ ta jsep osilal yu’un rejion Altos, te laj svules ta jolil ti jech oy k’opetik ta yantik

lumetik xtoke. Ti me’ jva’leje te laj sk’anbe xchi’iltak ta bats’i jnaklum ak’o mu svok’ xch’ak sbaik yu’un ti va’aye mu ja’uk jech x-elan bats’i stalelalik ti bats’i jnaklumetik jayo’ jech te laj sk’an ti ak’o spas sbaik k’u cha’al bats’i jnaklumetik ta melele, ja’uk spasel ti uts’ alaltainel baile.

Lajyal ti yo’ jech xk’ot ta chapanel ti sk’opike, ta sk’an ja’uk te xlik talel snopel xchapel ta sna slumal sparajeik, yu’un ti jpas k’opetik

ja’ o no’ox te likem ta slumalik ti bats’i jnaklumetik xchi’uk ja’ ta skoj ti mu’yuk yich’el stsakelik ta muk’ ti stukike.

K’alal lajyich’ jak’bel me ja’ik karteletik ti ja’ ta slikesik spasel k’opal ta slumalik ti jnaklumetike, ti me’ jva’leje lajyal ti mu ja’uk jeche xchi’uk ja’ te lajyal ti slikel sk’opike ja’ ta skoj osil banamil, yu’un mu ja’uk ta skoj k’u yepal stojol, yu’un ta svo’nejal skuxlejalik ja’ tsots stu yu’unik ti osil banamile.

xchi’uk spasel Taller Intensivo de Formación Continua para Docentes, ja’ jech k’u x-elan ta xal ti Calendario Escolar 20232024 yu’un Secretaría de Educación Pública (SEP).

Ti k’usi ta xich’ k’anel ta spasel ti li’ abtelale jech k’u x-elan lajyal ti li’ nail abtelale, ja’ ta sventa xich’ k’elel chapanbel ya’yejalil sa’bel sjam smelolal abtelaletik ti ja’ te xich’an tunesel ti vunetike, ja’ jech

k’u chal ti ach’ sjam smelolal yak’el chanvune, yu’un ja’ xa jech pukbil sk’oplal ya’yejal ta Diario Oficial de la Federación.

Ti va’aye, ti ja’ te jmoj nitil tsakal ta sventa slikesel xchapanbel yabtejebal slikel yak’el chanvun ta sk’ak’alil 28 ti li’ ue, yu’un ep ta mil jchanubtasvanejetik xchi’uk jchanvunetik ta xlikik ta spasel jun ach’ slekilal skuxlejal slumal Chiapas xchi’uk Mejikoe.

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ta tsobol komisionetik sventa Atención a la Mujer y la Niñez y de Justicia, ti ja’ sbainoj spasel abtelal ti diputadoetik Floralma Gómez Santiz xchi’uk Raúl Eduardo Bonifaz Moedano laj snopbeik ya’yejal slikesel spasel mantal vun ti jech yak’oj ta pasel ti li’ nail jva’eljetik ta sventa Código Penal xchi’uk Código Civil.

Jayo’ jech, ti diputadoetik boch’otik tsakalik ta Comisionetik: Caro Zuarth Ramos; Carlos Mario Estrada Urbina; Leticia Albores Ruiz; María Reyes Diego Gómez; Cecilia López Sánchez; Leticia Méndez Intzin xchi’uk diputada Elizabeth Escobedo Morales peserenta yu’un Comisión de Atención a Feminicidios xchi’uk diputada Karina del Río Diputada Zenteno ja’ te laj skoman lo’il-

tabik ya’yejal ti va’an mantal vune.

Ja’ jech te laj yich’an lo’iltael k’ucha’al li’e: Slikesel spasel xcha’meltsanbel svunal smantalil Código Penal, ti ja’ te ta xal k’uxi ta tabel smulilal yelk’anel, smakel xchi’uk snak’el ololetik, jch’iub kerem tsebetik xchi’uk boch’otik mu xa’aybeik smelolal ti k’usi ta xich’ik utele.

Slikesel sk’oplal spasel mantal vunetik ta artikulo 412 yu’un Código Civil xchi’uk ja’ te lajyich’ va’anbel yajvalil sventa boch’o ta sk’el xchabi ti k’usi xk’ot ta pasel.

Slikesel sk’oplal spa-

sel mantal vunetik ta yepajesel ya’yejal mantal vun ta Código Civil yu’un estaro ta slumal Chiapas xchi’uk ta Código Penal sventa stubesel boch’o ta xu’unin ololetik k’alal jech xich’ tael mulil ta skoj smilel ants sme’ik ti ololetike xchi’uk jch’iub kerem tsebetike jech k’u x-elan ta xal svunalil ti Código Penal sventa boch’o yu’unik sbainel ti ololetike, ja’ te lajyich’ epajesel ya’yejal ta tsatsal mulil ti smilel antsetik me yu’un oy xch’utike, xchi’uk me ja’ jech ik’ot ta pasel te yabinojik ta k’elel ti ololetik k’alal jech k’usi xk’ot ta pasele.

Ta tsobol komisionetik, ta xchapanbik ya’yejal xcha’pasbel svunal smantalil Código Penal xchi’uk Civil

RUTILIO ESCANDÓN LAJYK’ANBE

SRECONOCIMIENTOIK POLISIAIL ANTSETIK YU’UN SSYPC

Spukel a’yej/Tuxtla

Gutiérrez

K’alal lajyak’anbe sreconocimientoik antsetik ta x-abtej ta polisiaetik yu’un Secretaría de Seguridad y Protección Ciudadana (SSyPC), ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti sba to jech ta xich’ik ich’bel tsakbel ta muk’ yabtelik ti antsetik ti oy xa ech’em ta 30 abil yochelik ta abtel ta sventa sk’elel xchabiel ti jnaklumetik ta Chiapas.

Ja’ jech, ti jtunel jvu’ele lajyal k’u x-ela slekilal yu’un ajvalil ta Cuarta Transformación ti jech ta xich’ stsak ta muk’ antsetike, jech o xal un, jech ta jujun nail vu’elaetik ta jmoj xchi’uk ta ko’ol yepal antsetik xchi’uk viniketik ta sbainik spasel abtelal; jech o xal, te laj sk’ananbe empre-

sarioetik ak’o jechuk spasik batel ek xtok yo’ jech xtup’ spasel ti bajel vok’ol xchi’uk ti mu jmojuk yepal ta tael ti tojolile.

“Ta xkalboxuk ava’ayik ti mu atukik oyoxuke, ta

jkoltaot kutik batel yo’ jech xa taik batel lekilal ta atojolalik ta Chiapas xchi’uk ta Mejikoe, jayo’ jech ti li’e ta jtabotkutik ta ilel slekil spasel avabtelik. Jayo’ jech xmuyubaj ko’on avu’untik ti

laj lek k’usi apasojik yo’ jech junu yo’onik bu xlok’ xbatik jnaklumetik yu’un sna’ojik ti jun ants ta xich’ik k’elel chabiele”, xi lajyal.

Ta yaj va’lejik antsetik polisiaetik, Génesis Morales

Ramos te laj stojbe ta vokolal jtunel j-abteletik ti jech lajyich’ tabel ta ilel yabtelik 2 mil 822 antsetik ta x-abtejik ta polisiaetike ta sventa spasel operativo xchi’uk ti jech ta sk’el xchabiik skuxlejalik ti jnaklumetik ta Chiapas. “Ti ants polisiaunkuetik ta sk’an ta xkak’ lek ta ko’onkutik, xchanel lek ku’unkutik, spasel ta tso ko’onkutik, yu’un mu ja’uk no’ox tojol abtelal ja’ jun lekil abtealal; jech o xal un, xmuyubaj ko’onkutik ti jech ta lek ta jpaskutik ti kabtelkutike”, xi lajyal.

Ti bankilal j-abtel yu’un SSyPC, Gabriela Zepeda Soto, lajyal ti li’ abtelale tsots sk’oplal xich’ tael ta ojtikinel slekil yo’ jech xich’ tael ti lekil ko’olejal, yo’ jech xich’ ich’belik ta muk’ xchi’uk jech oyuk bu lek stak’ staik yabtelik ti jnaklumetike.

“EPal abil ijelo lajyich’ kuyep ti yak’el k’elel chabiele ja’ no’ox stak’ spasik viniketik. Oyutik ta sts’ibael yan a’yejetik yu’un ti li’ ta orae oy jun muk’tikil kirixano jchapal k’optik jch’uktik jech k’ucha’al ti jtunel vu’el Rutilio Escandón”, jech lajyal ti me’ secretariae.

Iyak’ ta na’el ti 30 por ciento j-abteletik ta SSyPC ja’ik antsetik, xchi’uk jech te ak’anbilik muk’tik yabtelik ja’ ti jech

tabilik ta ilel ti lek sna’ik spasel yabtelik jech k’ucha’al ti viniketike. Ti ja’ te jmoj chapal ta sventa yich’el stsakel ta muk’ ti abtelale, lajyak’ ta na’el ti ta xich’ pasbel svunal jun álbum ti sba to jech antsetik ta x-abtejik ta polisialil ta Chiapas, “Género y Labor Policial”, ja’ te ta xich’ ak’el ta ilel skuxlejalik xchi’uk k’usitik staojik ta ilel spasel ta yabtelik ti me’ polisiaetik ta Chiapas.

Tsots sk’olal xich’ alel ti li’e, Escandón Cadenas laj stsaj slikesel spasel exposición fotográfica ti ja’ ta sk’an ta spukbe sk’opla

stabel ta ilel spasel yabtelik ti me’ polisiaetike, yo’ jech staik ta ilel k’u x-elan slekil spasel yabtelik ti antsetike.

Rutilio Escandón laj yak’anbe slekilalik jnaklumetik ta Chicoasén k’alal laj stsajbe stunesel Parque Central

SPUKEL A’YEJ/CHICOASÉN

Ta sk’ak’alil stsajel xcha’metsanel Parque Central ta Chicoasén, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti ta xich’an ak’bel stak’inalil ta slekubtasel parketike yu’un ja’ te xich’ tael ta ilel slekil svolel stsobel sbaik ti jnaklumetike, yu’un ja’ yavil bu stak’ sta sbaik ta lo’ill xchi’uk ta xkuxel yo’onik.

K’alal laj spaxaltik ta k’elel k’u x-elan slekil ikom ta pasel ti parkee, ti ajvalile lajyal ti li’e ja’ ta stak’ xtajinik ololetike, mol me’eletik xchi’uk vinik antsetik ta skotolik ti jnaklumetike, yu’un ja’ te nopolik xkomik nail bolomaliletike, kuxub jol o’ontonalil ti lek ak’bil komel jun skioskolal, sni -

chimalil, yavil stajinebik ololetik xchi’uk ja’ te lajyich’an ak’el komel ti te’etike.

“Lavi ta ora ti oy ta jk’obtik ta slekubtasel skuxlejal ti jlumaltik estaroe, ta jk’an ta xkalboxuk ava’ayik ti mu’yuk ta jch’ayotkutik ta ko’onkutike. Yantik ta xtalan obraetik ta stojol Chicoasén yo’ jech staik lekilal ti jnaklumetike. Oyutik ta sk’elel jun jtunel jvu’el ti ja’ oy ta yo’on yaj naklumetike, yu’un ti k’usi spatobil ko’ontik le’ olon talel ja’xa jech ik’ot ta pasel ti li’ ta orae, yu’un ja’ ta xich’ ak’bel stak’inalil ti k’usi tsots stu yu’unik jnaklumetike”, xi lajyal.

Yanuk ti secretario de Obras Públicas, Ángel Torres Culebro, lajyal ti yak’bel stak’inal ta obrae -

tik ja’ jun lekilal ta xa’ay ti jnaklumetike, jaoyo jech, ti li’ jtunel jvu’ele, ti ta lek ta spas yabtel xchi’uk ta xak’ ta yo’ones ja’ ta xich’an pasel obraetik ti jtunelik yu’unike.

“ti li’ ta orae t ijteklume oy xa jun ach’ sat yelov xchi’uk mu’yuk ta jpajes

jbatik jech ta pasel; jayo’ jech ti vo’oxuke ak’ik ta avo’onik sk’elel xchabiel ti aparkeike”.

Ta sbiik jnaklumetik, Rosario López López lajyal ti li’ obrae ja’ te yilubil yak’el ta yo’on spasel yabtel ajvalil Rutilio Escandón ti yo ta yo’on

yaj sviniktake. “Ep xa ta abil ti xkojtikin talele, jech li’ ta xvul svu’lanutik k’alal jeche to’ox xokol vinike, pe ti li’ ta orae tal xa svu’lanutik k’ucha’al jtunel jvu’el tal yak’ kiltik ti oy ta yo’on ta x-abtej ta slekilal jlumaltike”.

Ta slajebal ilo’ilaj, ti peserente ta Chicoasén, Bersaín Gutiérrez González, laj stojbe ta vokolal jtunel jvu’el ta estaro ti jech ta xak’ talel lekil obraetike yu’un ja’ te xak’ ta ilel ti oy ta yo’on ta jmoj ta x-abtejik batel ta k’usitik spasel, yu’un xi, manchuk me lajyich’ jipel ta jol o’ontonali to’ox ti Chicoasén, pe ti li’ ta orae, ta jmoj ta x-abtejik batel xchi’uk ajvalil ta estaro yo’ jech sta batel lekilal ti jteklume.

Rutilio Escandón i-ay ta stsobajelal

Primer Encuentro de las Redes de Mujeres Seguras Cuadra por Cuadra

Spukel a’yej/Tuxtla

Gutiérrez

Ta sk’ak’alil stsobajelal Primer Encuentro de las Redes de Mujeres Seguras Cuadra por Cuadra, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti ajvalil yu’un Cuarta Transformación ta sa’bel sjam smelolal abtelal yo’ jech oyuk lek ich’el tsakel ta muk, oyuk lek yich’el stsakelik yich’elik ta muk’ ti ansetike yo’ jech spas ta jun lekil lum ti Chiapas xchi’uk México oyuk ich’el tsakel ta muk’, lametel kuxlejalil xchi’uk lekilal kuxlejalil.

K’alal laj yil ta sat stuk spasel laj spasik firmar jun chapal k’op ti nail abtelaletik sventa Estrategia Estatal Redes de Mujeres Seguras Cuadra por Cuadra, ta sk’ak’alil spasel Estrategia Nacional de Mujeres Constructoras de Paz, lajyal ti ta Chiapas oy komon koltael bail yu’unik

xchi’uk Federación ta sventa slekubtasel yavil kuxub jol o’ontonaliletike, oyuk bu lek stak’ kuxel o’ontonalil xchi’uk stubesel ti ilbajinel ta stojolik antsetik xchi’uk jechuk stak’ skolta sbaik ta sa’el lekil utsilal, ta sa’bel sjam smelolal lekilal kuxlejalil.

“XMuyubaj ko’ontik ta xkiltik ti antsetik ta svol stsbo sbaik ta jujun sep slumalik yo’ jech ja’ik xabtelanik stubesel ilbajinel ta stojolik antsetik xchi’uk ja’ jech stsatsub yip ti lekil ich’el bail ta muk’ xchi’uk ja’ jech

skomon kolta sbaik ta k’usi spasel ti jnaklumetike. Ti yich’elik ta muk’ antsetik jalijem xa yo’ jech xk’ot ta pasele, yu’un mu’yuk to’ox tsakbilik ta muk’, jayo’ jech ti li’ ta orae ta xich’ik k’elbel ti k’usi ta sk’anik pasanbele, yu’un ti k’usi ta jk’antike ja’ ti oyuk ko’olajel xchi’uk lekil ich’el bail ta stojolik ti antse -

tike”, xi lajyal.

Escandón Cadenas laj sk’anbe empresarioetik ta slumal Chiapas ti ak’o skomon kolta sbaik ta yich’el stsakel ta muk’ ta jmoj xchi’uk ta ko’ol t iantsetike, jechuk ak’o yak’beik staik yabtelik ti jmoj stojolik jech k’ucha’al jun vinike, xchi’uk oyuk yavil yu’unik bu stak’ xchu’umtas yolik, oyuk lek sk’elel spoxtaelik xchi’uk yalabik, xchi’uk jech k’usitik yantik, yu’un ja’ te xivnaj ta ts’akal ti oy k’ux ta yo’onik yaj viniktakik ta abtel ti empresaetike.

Ta me’ bankilal j-abtel yu’un Secretaría de Igualdad de Género (Seigen), María Mandiola Totoricaguena, layal ti Redes de Mujeres Seguras Cuadra por Cuadra ja’ jun smelolal spasel abtel ta slekilalik xchi’uk ta yich’elik ta muk’ antsetik xchi’uk tsebetik ta Chiapas,yu’un ja’ epal antsetik ti jech spa-

soj sbaik taj moj ta stubesel ilbajienl tas tojolik yo’ jech xlekub batel ti volel tsobel ta stojolik yo’ jech oyuk lametel kuxlejal ta slumal estaroe.

Ti jtunel j-abtel laj stojbe ta vokolal ti jech ta spasik li’ abtelale ta spasik tsots, ta jmoj xchi’uk ja’ ba’ayik ta smajel yilbajinel ti antsetike, yu’un ti me jech ta skolta

sbaike ja’ jech jun yo’onik ta naklejti antsetik ta slumal Chiapas; xchi’uk xtok, te laj staanbe ta ojtikinel k’u yepal ta skolta sbaik ayuntamientoetik ti jech ta skolta sbaik ta slekilalik ti antsetike.

“Ti jech ja’ ba’ayik ta spasel abtelal ti antsetik ja’ ta snet’ muyel yo’ jech xlekub batel ti slekilal slumal Chiapas”.

Yanuk ti secretaria de Agricultura, Ganadería y Pesca, Zaynia Andrea Gil Vázquez, te laj sta ta ilel ek stok ti slekil abtelalil ti ta stojol tiboch’otik jech ta

skolta sbaik yo’ jech xich’ tael ti lametel kuxlejalil xchi’uk spasel lekil ich’el bail ta muk’ yu’unik ti bik’tal lumetik xchi’uk jteklumetike.

Ta jun Unidad sventa Hemodiálisis, Rutilio Escandón ta slekubtasbe yak’el k’elel poxtael ta Arriaga

ATa sk’ak’alil stsajel stunesel ti Servicio de Alta Especialidad sventa Hemodiálisis ta sventa spoxtaelik jchameletik ta sk’inik ja’ te xkom ta Hospital General Juárez, ta steklumal Arriaga, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas ja’ te lajyal ti li’ k’usitik lekubenik spasel ta yak’el k’elel poxtael ja te yilubil ti li’ ajvalile oy ta yo’on ti boch’otik toj abol sbaik mu staik lek k’elel poxtael ta matanalile.

Lajyal ti ta yorail spasel yabtele ti k’elel poxtael ja’ tsots sk’oplal yu’un ta yak’el slekilal skuxlejalik ti jnaklumetike, jayo’ jech ti li’ ta ach’ nail k’elel poxtaele, oy lek ak’bil komel teknolojia tas v enta stak’ te staik poxtael jutuk mu cha’vinik kirixanoetik ta jujun k’ak’al, ja’ jech te mu slajes stak’inik ta spoxtaelik ti jnaklumetike, yu’un ja’ jech te ta xilik xlekub batel ti skuxlejalike.

Jech xtok, lajyal ti ta sventa slekil sk’elanik ch’ich’ xchi’uk bel ch’utile, xchi’uk jech k’u x-elan slekubtasel nail k’elel poxtaeltik, Chiapas pasem ta jun estaro ti jech ep ta xich’an pasel ta skoltael jun kuxlejaliletike, jechik k’ucha’al k’extanabil k’inililetik, k’obil xchi’uk k’usitik yantik.

K’alal lajyal ti li’ slekubtasel xchi’uk smuk’ibtasel Hospital ta Arriaga xchi’uk yak’el snail unidad sventa hemodiálisis ta steklumal Tonalá, yu’un ja’ jech te ta xlekuban batel ta primer nivel ti li’ jsep lum ta Chiapas, Escandón

Cadenas lajyal k’u yepal ta skolta sba talel ti peserente Andrés Manuel López Obrador yu’un ja’ jech te ta xlekuban batel ti xchi’el sk’opojelik jnaklumetike. “Ti k’u xa sjalil spasel yabtel ti li’ ajvalile te jchanojtik talel ti ven lekuk xk’otan

ta pasanel ti abtelaletike, ba’aye ta sk’an ta jtatik ta ilel xchi’uk sk’anelik t ijnaklumetike xchi’uk ta sk’an ta xkich’tik ta muk’ ti komon ich’el bail ta mukk’e. Jayo’ jech ti Cuarta Transformación ep k’usi ta jpastik ta jutuk no’ox stak’inalil xchi’uk ta jk’el jtuk’ulantik lek ti stak’inal jlumaltike, ja’ ta jk’el jtuk’ulantik batel ti k’usitik tsotsik sk’oplal yu’unik ti jnaklumetike”, jech lajyalk’alal laj sk’anbe jnaklumetik ti ak’o sk’el xchabi skuxlejalik xchi’uk jech te laj sk’ananbe xtok ti jpoxtavanejetik ak’o ta lekuk spasik yabtelik xchi’uk

ak’o yak’ ta yo’onik ta sk’elel spoxtael ti yaj chamelike. Ta slajebal yo’on ta lo’il, Escandón Cadenas lajyal ti kolyal ti ech’em jutuk ta 35 mil millones de pesos ta sventa apoyos sociales xchi’uk ti k’u yepal inversionetik ta xich’an ak’el talel jechik k’ucha’al Tren Maya, ti Tren Transístmico, xchi’uk xcha’meltsanel ti vías férreas ta estaroe, Chiapas ja’ jech te ep t asta batel lekilal utsilal ta stojolal. “Jechuk jpastik o batel lekil abtelal xchi’uk mu xkak’tik boch’o svok’ xch’akutik. Yu’un ja’ jech ta jmoj ta skabtelantik batel ti k’usitik tsotsik sk’oplal yu’un jlumaltike”.

Yanuk ti secretario de Salud, José Manuel Cruz Castellanos, lajyal ti li’ ja’ tsots sk’oplal k’anbiltalel yu’unik ti jnaklumetik ta slumal Chiapas, yu’un ti ta salud pública mu’yuki to’ox bu jech stsakbil ta ilel spasel yavil hemodiálisis, ti k’usi no’oxe, xi, lavi ta orae ja’ xa jech chk’ot ta pasel yu’un ti ajvali Rutilio Escandón.

Ta Cacahoatán, Rutilio Escandón laj stsaj stunesel pasbil ta pavimento ta concreto hidráuilco xoraletik

Ti jtunel jvu’el lajyal ti li’ yak’bel

spavimentoal ti xoraletik

ja’ jech te ta xlekub batel ti beik xanebik xchi’uk slekil

skuxlejalik ti jnaklumetike

Ja’ te lajyak’ ye ti ta xlik spasel

nail ch’ivit xchi’uk spasel parke

Ahuacatlán

SPUKEL A’YEJ/CACAHOATÁN

Ta sk’ak’alil stsajel xoral pasbil ta concreto hidráulico ta Calle 33 Poniente, ta steklumal Cacahoatán, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti ta jmoj ta x-abtej batel xchi’uk peserente Andrés Manuel López Obrador, ta xich’ ach’ubtasel batel ti slumal Chiapas, xchi’uk ta lek xchi’uk ta jamal ta xich’ ak’el ta ilel spasel ti abtelaletike, ja’ jech te ta xvinaj batel ti stael slekilaik jnaklumetike.

Lajyal ti k’usi sjam smelolal spasel yabtel ti li’ ajvalile ja’ ti spasel abtelaletik ti mu’yuk ep stak’inal ta xich’ lajesele, yu’un lek ta xich’ k’elel tuk’ulanel ti stak’inal jlumaltike, yo’ jech xpuklij ta lajesel xchi’uk xich’an pasel obraetik ti ja’ jtunel lek yu’unik jnaklumetike, jech k’ucha’al ti li’ spasel ta lek xoral ti ja’ jech te ta xelkub sbeik xchi’uk jun yo’onik ta xanabik ti jnaklumetike.

“Pat avo’onik ti jech ta xk’ot ta pasel ti k’usi kak’ojbetik yeilal spasele, yu’un ti vu’unkutik mu’yuk ta xkelk’ankutik xchi’uk mi ja’uk ta jutbekutik sk’opal ta stojolik ti jnaklumetike; nopol

oyutik ta stojolik jnaklumetik, yu’un ja’ jech sjam ti k’usi jbainojtik spasele. Epal abil ijelo yo’ jech xich’ik ich’el tsakel ta muk’e. ti jnaklumetik ep k’usi ta sk’anik ak’bel lek”, xi lajyal k’alal iyak’ ta na’el ti yo ta yo’on ta slikes spasel Nail Ch’ivit xchi’uk parke Ahuacatlán, ti li’ ta jteklume.

Jech o xal un, ti jtunel jvu’ele lajyal ti manchuk me ijelo ti tsatsal chamel ta COVID-19, Chiapas ep xa k’usitik k’otem ta pasel lek yu’un, yu’un ti ta sjunul yosilal mejikoe ich’i ta 20 por ciento ti stael lekilale xchi’uk ja’ jech te ep bik’tajem ti me’onalil li’ ta sexenioe, “mu bak’in jech xk’ot ta pasel ti va’aye sbik’tajesel jelel tosol kuxlejalil ta Chiapas; jech o xal un, lek x-ech’ batel ku’untik spasel ti abtelaletike yo’ jech ta xkak’betik batel sleki -

lalik ta skotolik ti jteklumetike. Ti li’e mu jechuk no’ox ta xk’ot ta pasel, ja’ jech ta stsatsubel yip ti Cuarta Transformación”.

Ti peserente ta Cacahoatán, Rafael Inchong Juan, lajyal ti ep abil ijelo, ti jnaklumetik stak’ sk’upinik xa likel ti jun ach’ xoralike xchiuk ti ja’ jech xjunij yo’on stak’ stunesik ti jnaklumetike, jech o xal un, te laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel jtunel jvu’e ta Estaro, ja’ kolyal ti lek ta spas yabtel xchi’uk ti jech ja’ oy ta yo’on sk’elel stuk’ulanel batel slekilal skuxlejalik ti jnaklumetike.

Ta sbiik jnaklumetik ti jech laj staik lekilale, Mayari Robledo Sánchez laj stojbeta vokolal jtunel jvu’el Rutilio Escandón xchi’uk Ayuntamiento, ti jech laj spasik chapal k’op xchi’ukik jnaklumetik yo’ jech xk’ot ta pasel ti mu ja’uk no’ox lajyich’ ak’bel spavimentoal ti xorael, xchi’uk xtok jech k’ucha’al ta sventa chanvun, yu’un ja’ tsots sk’oplal yu’unik ti slekilal skuxlejalik ach’ jch’iel jk’opojeletike. “Ta jtojbekutik ta vokolal jtunel jvu’el yu’un k’alal o no’ox ilik talel spasel yabtel ti li’ ajvalile ja’ jech te lajyak’ ye ta spasel lekil obraetik”.

Rutilio Escandón laj stsaj stunesel Nail Ch’ivit ta Mazatán

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj stunesel Nail Ch’ivit ta Mazatán, ja’ te lajyal ti kolyal ti lek ta xich’ pasel abtelal xchi’uk ti lek ta xich’ k’elel ta stunesel ti tak’ine jayo’ jech te xlok’ ta spasel obrae k’usitik jtunel yu’unik ti jnaklumetike, jech k’ucha’al ti li’ nail ch’ivit ti jech sk’anojik talel ti jnaklumetik ta Mazatán.

“Xkuxet ko’on ti jech li’ ta xkak’boxuk komel ta ak’obik snail ach’ivitike, jech ikom k’u x-elan laj jta ta nopel, lek ach’, xchi’uk lek k’upil sba ikom yu’un ja’ jech lajyich’ik tuk’ulanbel ti k’usi ta sk’anik jnaklumetike, xchi’uk ja’ jech te lajyich’ik ich’bel ta muk’ k’usi ta sk’anik jnaklumetik ta Mazatlán, yo’ jech ja’ te stak’ xchonik sbolomalik ti jnaklumetik xchi’uk ja’ jech te stak’ tael ta manel k’usitik lek yu’un ti li’ jnaklumetike lekik ti k’usi ta xchonike”, xi lajyal.

K’alal lajyal ti li’ nail ch’ivite ja’ yu’unik ti jnaklumetike, jayo’ jech te laj sk’anbe jnaklumetik ak’o sk’el stuk’ulanel xchi’uk ak’ mu x-ayin yik’ubal; xchi’uk xtok iyak’ ta na’el ti ta chapal k’op xchi’uk Ayuntamiento, ta xich’ cha’meltsanel sbelal Mazatán xchi’uk sbelal El Aguacate, yu’un ja’ jtunel yu’unik ta slok’el yochel ti lume. “Ja’ no’ox ta jk’elbetik lek k’uyepal stak’inalil xchi’uk ak’o xjelo ba’ay ti yorail vo’olaltik, ja’ jech ta xlik spasel ku’untik”.

Yanuk ti secretario de Obras Públicas, Ángel

Carlos Torres Culebro, iyak’ ta na’el ti xcha’melt-

sanel nail ch’ivite, ti ja’ jech te oy 58 locales pabil komel, ja’ te ta staik lekilal jbolomalejetik ta Mazatán

xchi’uk ja’ jech te xich’ tael ta ilel ti ta Chiapas, ti stak’inal jlumaltike ta xpuklij ta lajesel ta spasel lekil obraetik jtunel yu’unik ti jnaklumetike.

Ta yaj va’lejik locatarioetik ti jech laj staik lekilale, Beatriz Adriana Hernández Santos, laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel ajvalil Rutilio Escandón, ti jech ta xchikinta k’usi ta xich’an k’anel yo’ jech ik’ot ta pasel ti xcha’meltsanel nail ch’ivit ti vo’oneja xa mu’yuk laj yich’an tuk’ulanele.

“Xkuxet ko’onkutik yu’un ti li’ ach’ nail ch’ivite yu’un ja’ jech te jun ko’onkutik stak’ jchon ti jbolomalkutike, yu’un ja’ no’ox jech te stak jtakutik ti jton jtak’inkutik ta xchonel jbolomalkutike”, xi lajyal.

Jech o xal un, ti jtunel jvu’el laj stsaj stunesel yak’bel spavimentoal ta concreto hidráulico xoraletik, xchi’uk ja’ te lajyal

ti li’ obrae lek chapal lajyich’ pasel komel, xchi’uk ja’ jech te lajiych’an ak’bel komel slusaltak xchiuk ja’ jech jun yo’onik ta xanavik xchi’uk lek k’upil sba ikom yelanil ti lume.

“Ep to k’usi ta xtal ta stojolik ti Costa xchi’uk Soconusco, yu’un ja’ jusep lumetik te nakalik lekil jch’iel jk’opojeletik, ti lek sna’ x-abtejik yo’ jech staik lekilal ta skuxlejalik jayo’ jech ta sk’an ak’o yich’ik pasanbel xchi’uk ja’uk ta stsatsub lek yich’el sbaik ta jmoj xchi’ukta skomon sa’el ti slekilal kuxlejalike”, xi lajyal.

Ta slajebal ilo’ilaj ti peserente ta Mazatán, Pedro de la Cruz Villalobos, lajyal ti k’u x-elan slekil ti jech te ik’ot jtunel jvu’el ta slekilal ti jteklume, kolyal ti jech te laj skomon kapbeik stak’inalil yo’ jech xich’an pasanel 57 obraetik ta slekilalik ti jnaklumetike: “Ti lavi orae ta xkil ta jsatik ti Cuarta Transformación ja’ te xvinaj lekilal utsilal yu’une”.

Te Rutilio Escandón xk´otok yil te Sbabial Tsoblej yun te Redes yun Antsetik

Seguras ta Jujuntik

Kuadra

TE CHIAPAS SOK TE MÉJIKO

LA XCHAPIKIX; MA´YUKBAY MACH´A JICH AY SKOLTAYEL: ADÁN AUGUSTO

4 Te k´alal la stsob sbajsok lajuneb yix winik ta tul joytaktik chiapanekoetik, te mamal k´axemix ta wolawal yun Gobernasión k´ax ta 170 ta chajp tsoblejetik la spas. P. 4-5

Te enkuesta la yak´ ta ilel te lek xu´yun te Morena tame ja´ ya xjil ta kandidato te Dr. Pepe Cruz

K´alaltel ta slumal Tuxtla Gutiérrez, yolilal slumal Chiapas, te mamal ya sk´an x-och ta Wolawal Nasional yun te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, la yal te la xchapix te Chiapas, te Méjiko la xchapix, te koltayel-ito, la yal te ma´yukbay mach´a jich ay skoltayel.

Te Rutilio Escandón la spasbey Snaul Poxil Hemodiálisis ta swenta slekubtesel te koltayel ta slumal Arriaga

Te AMLO la yal te ya sk´an ya yich´ koltayel te PEMEX, bayel ya sk´ej jilel te kasetik

TE RUTILIO ESCANDÓN LA YA’BEY

SJUNIL SREKONOSIMIENTOIK TE

KANAN ANTSETIK YUN TE SSYPC

Te k’alal la yich’ abeyel sjunil srekonosimientoik te kanan antsetik yun te Sekretaría yun Seguridad sok Proteksión

Siudadana (SSyPC), te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la

yal te ja’ sbabial-a te la yich’ ich’el ta wenta te ya’telik, sok ay mach’atik ayix lajuneb xcha’ winik ya’wilal te skaelik ta a’tel ta swenta skanantayel te chiapanekoetik. P.8-9

Te k´alal la yich´ pasbeyel sk´inul te Serbisio yun Toyol Espesialidad ta Hemodiálisis ta swenta skoltayel te mach´atik ay xchamelik ta sbikilik, te ay ta Hospital Jeneral Juárez, yun te slumal Arriaga, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te tulan sk´olal te a´teliletik yakal ta pasel-ito, ja´ tey chikan ta ilel te talem ta yo´tan te ajwalil te ya skoltayel te mach´atik wokol ayik. P. 14

TE AMLO LA YAL TE YA SK´AN YA YICH´ KOLTAYEL TE PEMEX, BAYEL YA SK´EJ JILEL TE KASETIK

Ta yolilla semana, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te tulan sk´olal te yakal ta koltayel sok lekubtesel te petróleos mejikanoetik, melel bayel ya xjil kasetik te k´alal ya xlok´ ta ya´tel. Te k´alal a k´opoj ta prensa, te bit´il k´ayem ta spasel, te López Obrador la yal te, pa´ ke ju´ ta pasel te bit´il ay orita, bayel la yich´ jelel te proyektoetik yun sleel sokslok´esel te kas, sok bayel la yich´ abeyel stak´inal ta swenta spasel te posoetik yun kasetik, te banti bayel ya yich´ lok´esel te kasetik, ja´naxyunts´in, ay bayel kechatik ya xjil pa´ ke ja´

ya slok´esik o sts´akikbeel te patil a´teltuuneletik.

Te muk´ul ajwalil la yal te ay bayel la yich´ jelel te polítika yun sleel te kas sok te inversión, melel maba yakalix ta leel ta slumal norte sok ta muk´ul ja´etik te kas, yakalix ta leel ta slum sk´inal sureste. “Ayniwan maba spisil ya jutik, ay ya yich´ jilel k´ejel, bayel ya xjil pa´ ke jich ya stak´ yich´ jutel ta patilalxanbeel. La yich´ lekubtesel te Pemex, lek la yich´ pasel te a´telil sok lek ayotik”.

La yal te a´telil la yich´ pasel-ito, ja´ jun aysok te inversionetik yakal ta pasel ta jlumaltik, te jelaw a te bit´il la pas invertir 500 mil millones ta pesos te muk´ul ajwalil Enrique Peña Nieto

ta slajibal ya´wilal ya´tel, sok te ja´wil-ito ya yich´ lajinel o pasel invertir jun billón ta pesos.

Ta swenta te inversión yun sleel kas, la yal te maba bayel ya slajin tak´in te sleel kas ta komol ja´etik, ya sts´ujtesbey koel tab k´alal lajuneb dólaretik te stojol slok´esel kás, te sleel o slok´esel ta baj lumetik ya sts´ujxan koel k´alal ta waxakeb dólaretik te stool. Tame ya yich´ ich´el ta wenta te ay stojol lajuneb xchan winik dólaretik te stojol kas, ay bayel ya spas kanar te jlumaltik.

“Tame ma la jpastik o kak´ jbajtik-a, ya jmantiktel ta yan lum te stseel kas. La jlekubtestikix te Pemex y maba yejtal la jtup´tik te

reforma enerjétika. Maba a ju´yunik ta xchonel spisil te yip kas yun jlumaltik, ay chan winik por ciento yun te jlumaltik, xi la yal te k´alal a k´opoj ta sprensa. Ta yan k´op, te muk´ul ajwalil la yal te chopol sbaj te binta la yich´ paselyun te reforma yun kas neoliberal, melel ay la yich´ ak´el 110 ta kum kontratoetik, te la yich´ abeyel te empresas pribadaetik, te orita ayxanix oxeb te yakalik ta a´tel; te yantik la yich´ manel.

Ta slajibal k´op, te muk´ul ajwalil yun te Méjiko la xcholbey sk´olal te soknix yakal ta abeyel stak´inal ta swenta slekubtesel te nfraestruktura, melel te industria yun spasel

obraetik ya slekubtesbey stak´inal te jlumaltik, sok ya slekubtes te stak´in rejionetik. Soknix ya ya´bey ya´tel te jlumaltik, melel jich te bit´il yakal ta pasel te refinería Cheb Bokaetik ay la ya´bey ya´tel 35 mil ta tul jlumaltik, sok te Tren Maya orita ay yakal ya´bel ya´tel ox winik ta tul jlumaltik.

Ja´naxyunts´in, ya sk´an ya yich´xanbel abeyel te stak´inal, ja´ jich te bit´il stijel bisikleta, xi la yal, melel te xchebal proyektoetik ya sk´an kol cha´ mil ta tul a´teletik ta chajpalchajp. Teyuk-a te ya sk´an yantik tak´in o inversiónetik ta swenta spaselxan a´teliletik yun ya´beyel ya´tel te jlumaltik.

Te k´axixtel yan semana, te k´alal xk´otok yil te sluamal Guerrero, te muk´ul

ajwalil Andrés Mayel

López Obrador la xcha´ cholbey sk´olal te yakal spasbel chopolil te ministro yun te Suprema Korte

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

yun Justisia yun te Nasión (SCJN), Luis María Aguilar, la yal te “yakal xchonbel sbaj, tame ay mach´a ya sk´an sman, ayniwan ya stak´ xchajpan ta junax k´aal te k´op”.

Te ministro Luis María

Aguilar la ya´bey sjun te ajwaliletik yun te slumal

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes

Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

Chihuahua sok Koahuila, pa´ ke maba ya spukik te libroetik yun nopjun.

Te muk´ul ajwalil la sjojk´oy te ¿bistuk te maba ja´ la ya´beyik te Loreta (Ortiz)? Te k´op yun Koahuila, melel te sbabial expediente ja´ a´bilix-a te Aguilar.

Ta swenta te k´op, te banti la xcha´ xcholbey sk´olal te oranax la yich´ ak´el amparoetik, ta joebnax k´aal la yich´ chapel te Chihuahua sok ta oxebnax k´aael te Koahuila, la xcha´ yalbey sk´olal te ay bayel jalamix te Aguilar ta swenta xchapel te k´opyun yelk´anel tak´in 25 mil millones ta pesos, te ja´ stak´in jlumaltik.

Jichyunabi, te López

Obrador la sjojk´obey kum k´op te wolawal ministra yun te SCJN (Norma Piña): ¿Binta ora

lek ya yilik sok xchapik te k´opetik, melel te sjunil Sme´ Mantalil yalobey sk´olal te ya sk´an lek sok oranax ya yich´ chajpanel te k´opetik”. Ta patilal, te wolawal yun te Mobimiento yun Rejenerasión Nasional (Morena) la yal te chopol sbaj te oritinax ya xchajpanik te k´op te k´alal ja´ ta swenta yuts´inel te iskierdo (k´examil polítika), y maba jich ya xchapik ta oranax te k´alal ja´ ta swenta te derecho (wa´el polítika).

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

Te AMLO la xcha´ yak´ ta ilel te binta yakal spasbel te ministro Aguilar;

“yakal xchonbel sbaj”, xi la yal

Te enkuesta la yak´ ta ilel te lek xu´yun te Morena tame ja´ ya xjil ta kandidato te Dr. Pepe Cruz

ALBERTO MONTOYA/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te enkuesta spasbeltonax te empresa Massive Caller ta swenta yilel binta ut´il ay te votoetik yun sleel te Ajwalil yun Chiapas, la yak´ ta ilel te ja´ ay bayel skoltayel te Dr. Pepe Cruz, tame ja´ ya xjil ta kandidato lek ya xu´yun te Morena, melel kol oliluk ya xkoltayotyun te jlumaltik.

Te yach´il ajtalil la yich´ tael ta ilel-ito, ta skaj te maba ya xtajin te Zoé Roblero Aburto, la yich´ tael ta ilel te ja´ ay bayel skoltayel te Dr. Pepe Cruz pa´ ke ya x-och ta kandidato yun te Morena, te ay la staj koltayel 48.7 por

ciento yun te mach´atik la yich´ik jojk´obeyel ta llamadas telefónikaetik, te banti aynax la staik koltayel 11.6 por ciento te PAN-PRI-PRD.

Te koltayel la staj te Dr. Pepe Cruz, ja ta swenta te k´alal la yich´ jojk´oyel: “Te mach´atik ya kalbeytik sbiil, ¿Mach´a ya a k´an ya x-och ta kandidato ta swenta ajwalil?”, ta spisil te waktul mach´atik ya sk´an x-ochik ta kandidatoetik yun te Morena, te Dr. Pepe Cruz ay ta sbabial lugar te banti ay skoltayel 23.3 por ciento, te mach´a ay ta xchebal lugar ay skoltayel 14.5 por ciento.

Jich bit´il te nopol ya yich´ix leel te kandida -

toetik, te resultadoetik chikan ta ilel te yakal ta chajpanel jun fórmula te ya xu´yunik ta Chiapas, melel tajbil ta ilel ay 50.6 por ciento te jlumaltik te ya spasik votaryun te Morena, te banti 48.7 por ciento te jenteetik ya spasik votaryun te Dr. Pepe Cruz. Yich´o yip te Xchanebal Transformasión ta Chiapas, sok junax ya yich´bel ts´akelyun te Dr. Pepe Cruz, ta swenta sk´oesel ta pasel te proyekto sjachoj te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador ta spamal Méjiko sok te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas ta spamal slumal Chiapas.

COMUNICADO/SCLC

Yakal ta abeyel stak’inal ta smelelil te salud sok lon tulan sk’olal ta swenta slekubtesel te xkuxinelik te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik, sok ja’xan tulan sk’olal ta skoltayel te bats’il lumetik, teyuk-a te k’alaltel ta slumal Jobel, te wolawal yun te Salud, doktor Pepe CRuz, la xcha’ yak’ sk’opyun

te ya x-atejxanbel ta slekubtesel te Rejión Altos TsotsilTseltal.

Te k’alal la xtuchbey sbanderail ta swenta slok’eselbel te juk winik ta kojt kamionetik te xat’bilik ta lajuneb Konboyetik yun te Salud, te wolawal yun te salud, doktor Pepe Cruz, la yal te pa’ ke ya xu’ ta leklubtesel te sistema yun salud, ja’ nail ya sk’an yich’ chajpanel sok kolta-

yel te mach’atik wokol ayik, teyuk-a te binta tulan sk’olal spasoj te ajwalil ja’ te la sjach ta beel te karroetik yun poxetik ta swenta yich’beyel poxtayel te jlumaltik, te bats’il lumetik, te majtanil poxtayeletik.

Te k’alal la stsob sbajsok te jlumaltik sok te bats’il lumetik, la yal te ay bayel pasbil a’teliletik yun koltayel ta Toyol Rejión TsotsilTseltal, ta swenta skoltayel te bats’il lumetik, jich bit’il

te jo’lajuneb snaul xpoxil me’iletik, te ja’ jun snaul poxil te banti pajal ya yich’ ich’el ta wenta te jlumaltik, te ay koltaywanem ta sts’ujtesej koel te lajel alajel antsetik, ja’ tey chikan ta ilel te lek yakal ta pasel te a’teliletik.

Te doktor Pepe Cruz la yal te, ta sk’aalel 24 k’alal ta 26 yun agosto, te lajuneb Konboyetik yun Salud ya yak’ik koltayel sok poxtayel ta koloniaetik sok barrioetik

yun Jobel, te banti ya yich’ ak’el kolsultaetik yun poxtayel sok estudio espesialisadoetik.

jichek te alkalde yun Jobel, Mariano Alberto Díaz Ochoa, la yal te junax yakalik ta a’tel ta swenta skoltayel ta salud te rejión sok ta swenta skoltayel ta spisil te jlumaltik; soknix la yal wokolyun te Komboyetik yun Salud, te yakal skoltay te jlumaltik mach’atik ma stak’ xbajtik ta snaul poxilal.

te wolawal yun Salud la xtuchbey sbanderal ta swenta slok’eselbel te Konboyetik yun Salud

Te Dr. Pepe Cruz la xcha’ yak’ sk’opyun te ya x-a’tejxanbel ta swenta slekubtesel te bats’il lumetik

TE CHIAPAS SOK TE MÉJIKO LA

XCHAPIKIX; MA´YUKBAY MACH´A JICH

AY SKOLTAYEL: ADÁN AUGUSTO

Te k´alal la stsob sbajsok lajuneb yix winik ta tul joytaktik chiapanekoetik, te mamal k´axemix ta wolawal yun Gobernasión k´ax ta 170 ta chajp tsoblejetik la spas

DAVID MARTÍNEZ/TUXTLA GUTIÉRREZ

K´alaltel ta slumal Tuxtla Gutiérrez, yolilal slumal Chiapas, te mamal ya sk´an x-och ta Wolawal Nasional yun te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, la yal te la xchapix te Chiapas, te Méjiko la xchapix, te koltayel-ito, la yal te ma´yukbay mach´a jich ay skoltayel. K´ax ta lajuneb yox winik mil ta tul mach´atik la stsob,

te la stsob ta plasa central yun Tuxtla Gutiérrez, te mamal k´axemix ta wolawal ta Gobernasión la yal te yanejemix te Chiapas, ya sna´ te Chiapas sok ta spamal te Méjiko, melel yakalix ta ich´el ta wenta te winiketik sok te antsetik yun slumal sureste.

Te k´alal la yal te joyob k´ux ta yo´tan te Chiapas, chikan bayuk ya xbajt ya skoltay te Chiapas sok te chiapanekoetik, te mamal k´axemix ta ajwalil ta slumal Tabasko

la ya te maba ya xtup´ te stak´in me´elmamaleitk, melel chapalix sk´olal ta sjunil mantalil. Maba ya xtup´, ya xmojxan, ya xk´ot ta wak mil ta che´chetik uj ta yuil enero yun 2024.

Jich la xcholbey sk´olal ta skaj te ya sk´an slo´loyik te jlumaltik te bloke konserbador sok te expresidente Vicente Fox, te la yalik te ya xtup´ te stak´in me´elmamaletik sokxan yantik pro-

gramaetik tame lok´ ta ya´tel te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador.

Te López Hernández, te “sbankil” te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, la yal te bayel ja´wil

mach´atik a k´axik ta chopol ajwalil yun te Chiapas, la yich´ ch´ojel jilel ta o´tanil sok ma la yich´ ich´el ta wenta, ja´tonax te yakal ta ich´el ta wenta te orita, la yal te yakalix ta pasbeyel justisia te chiapanekaetik

sok te chiapanekoetik.

Te k´alal la xcha´ yak´xan sk´opyun te ya sjoinbel te muk´ul ajwalil Andrés Mayel

López Obrador, melel kaix te transformasión sok ma´yuk binta ya stak´ xmakbot sbe-

jyun, te Adán Augusto la yak´ ta na´el te ya yich´ jelel li´ ta yan ja´wil te Poder Judisial sok te Suprema Korte yun Justisia yun te Nasión, melel te Méjiko sok te Chiapas “k´ojobenix ya ya´ayik te uts´inel, te li´ ta Méjiko yakal ta chonel te justisia; te juesetik, te majistradoetik sok te ministroetik yun te Korte, ja´ yakal skoltaybeletik te mach´atik ay stak´inik ta swenta stojel te justisia”.

Ta patilalxan, te mamal ya sk´an x-och ta muk´ul ajwalil ta 2024, Adán Augusto López Hernández, la spuk ta sredes sosialetik: “La jpastik jun tsoblej te banti ay bayel sbujts´ k´inal. Te lum-ito ja´ slumal te luchaetik. ¡Lon muk´ te slumal Chiapas, sok bayel sbujts´ k´inal ya ya´ayik ta skoltayel te ya yich´bel ts´akel te a´telil-ito, te mobimiento!”.

te Adán Augusto la yal te yich´o yip te ik´etik yun

DAVID MARTÍNEZ/HUIMANGUILLO

K´alal ta slumal te banti a chiknajtel te tulanil sk´olal mobimiento polítiko sok sosial yun te Méjiko, te mamal ya sk´an x-och ta Wolawal ta Spamal Méjiko yun te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, Adán Augusto López Hernández, la yal te yich´o yip te ik´etik yun sureste.

Te k´alal a k´otik ta lok´el ta tul tsoblejetikyun, te mamal k´axemix

ta wolawal ta Sekretaría yun Gobernasión, Adán Augusto López, la yal te ta Tabasko a chiknaj te obradorismo, ta swenta slekubtesel te Méjiko, te banti ma´yukbay mach´a ya xjil ta patilal.

K´alaltel ta Paraíso, te banti la yich´ pasel te lucha ta swenta slekubtesel te refinería Cheb Bocaetik, te López Hernández la yal te maba ja´nax te lekubel te slumal Tabasko, soknix la ya´bey sbujts´ k´inal ya´ay ta spamal te Méjiko ta swen-

ta slekubtesel te jlumaltik. Ta patilalxan, ta Huimanguillo, te slumal tulan winik antsetik, te polítiko tabaskeño la spas te xchebal tsoblejyun ta junax k´aal, te banti la yal te ch´ij te sbak´ te mobimiento sok la yak´ te sbabial lekil ajwalil, te pajal yakal yich´bel ta wenta sok skoltay te jlumaltik.

Jichyunabi, te López Hernández la yal te ja´ jun chopol kerra te mach´atik yakal smakbel ta pukel te libroetik ta slumal

Koahuila, Aguaskalientes sok Chihuahua. Soknix la yal te chopol winik te mamal ministro yun Korte, José María Aguilar: “Ja´ representante yun te chopol jenteetik, yakal skoltaybel te konserbadurismo”, xi la yal. Ta slajibal k´op, la spak´

sk´abyun te yakal ta pasel yantik sbeib trenetik, te ya slekubtes te slumal sureste; ja´ ta swenta pa´ ke junax ya stsak sbaj te Méjiko. Soknix la yal te ja´ jun proyekto yun kontinente amerikano te transístmiko. “Te ya kale, ja´ ta swenta te sp´iil balumilal”, xi la yal.

DAVID MARTÍNEZ/ HUIMANGUILLO

K´alal ta slumal te banti a chiknajtel te tulanil sk´olal mobimiento polítiko sok sosial yun te Méjiko, te mamal ya sk´an x-och ta Wolawal ta Spamal Méjiko yun te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, Adán Augusto López Hernández, la yal te yich´o yip te ik´etik yun sureste.

Te k´alal a k´otik ta lok´el ta tul tsoblejetikyun, te mamal k´axemix ta wolawal ta Sekretaría yun Gobernasión, Adán Augusto López, la yal te ta Tabasko a chiknaj te obradorismo, ta swenta slekubtesel te Méjiko, te banti ma´yukbay mach´a ya xjil ta patilal.

K´alaltel ta Paraíso, te banti la yich´ pasel te lucha ta swenta slekubtesel te

refinería Cheb Bocaetik, te López Hernández la yal te maba ja´nax te lekubel te slumal Tabasko, soknix la ya´bey sbujts´ k´inal ya´ay ta spamal te Méjiko ta swenta slekubtesel te jlumaltik. Ta patilalxan, ta Huimanguillo, te slumal tulan winik antsetik, te polítiko tabaskeño la spas te xchebal tsoblejyun ta junax k´aal, te banti la yal te ch´ij te sbak´ te mobimiento sok la yak´ te sbabial lekil ajwalil, te pajal yakal yich´bel ta wenta sok skoltay te jlumaltik. Jichyunabi, te López Hernández la yal te ja´ jun chopol kerra te mach´atik yakal smakbel ta pukel te libroetik ta slumal

Koahuila, Aguaskalientes sok Chihuahua. Soknix la yal te chopol winik te mamal ministro yun

Korte, José María Aguilar: “Ja´ representante yun te

chopol jenteetik, yakal skoltaybel te konserbadurismo”, xi la yal.

Ta slajibal k´op, la spak´ sk´abyun te yakal ta pasel

yantik sbeib trenetik, te ya slekubtes te slumal sureste; ja´ ta swenta pa´ ke junax ya stsak sbaj te Méjiko. Soknix la yal te ja´

jun proyekto yun kontinente amerikano te transístmiko. “Te ya kale, ja´ ta swenta te sp´iil balumilal”, xi la yal.

sureste

te Adán Augusto la yal te yich´o yip te ik´etik yun sureste

Yakal ta ju´el ta pukel te majtanil libroetik ta Chiapas: SE

Ya yich´ ak´el chaneb millones 741 mil 408 ta wel libroetik ta spisil nibeletik

Te nojpteswanejetik yakal xchajpanbel sbaik ta swenta spasel te proyektoetik yun nopjun, ya skoltay sbaik-a te junetik

COMUNICADO/TUXTLAGUTIÉRREZ

Te Sekretaría yun Nopjun, ta Koordinasión yun

Programas Espesialetik sok Kompensatorios (Copeyco), la yak´ ta na´el te ya yich´ pukel chaneb

Te bats´il lumetik yun

millones 741 mil 408 ta wel te majtanil libroetik ta preeskolar, primaria sok sekundaria yun te Chiapas.

Soknix la yak ta na´el te, ta sk´aalel lunes 21 yun agosto, te ak´nopjunetik ya stsob sbaik ta snaul ya´telik ta swenta spasel te Tsoblej yun Konsejo Tékniko Eskolar (CTE), sok te Taller Intensibo yun Formasión Kontinua ta swenta te

Chiapas yakal yuts´inbel

sbaik ta stukelik: CLS

MANUEL MONROY/ TUXTLA GUTIÉRREZ

Te bisepresidenta yun te Mexa Direktiba ta Kongreso yun te slumal Chiapas, Cecilia López Sánchez, la yal te mel o´tantik sbaj te yakal yuts´inbel sbaik te jlumaltik te Chenalhó, sok la yal te chopol sbaj te ja´nax yakal yuts´inbel sbaik te bats´il lumetik.

La yal te ay bayel ta jajchel yaloj te maba ja´nax usos sok kostumbreetik yun te bats´il lumetik te ya yuts´in sbaik, sok la yal te ya sk´an stojil ya yich´ chapel te k´opetik, te yakuk xk´opojik ta xchajpanel te sk´opik.

La yal te lek te yakuk xkoltaywan te a´teltuuneletik ta swenta xchajpanel ta mel te k´opetik li´ ta sona, pa´ ke jich ya xlekub sok sbujts´anej k´inal ya´ayik te yajwalul te región Altos, man -

chuk tame la yal te soknix ay k´opetik te yantik lum.

Te diputada la yalbey te slumal bats´il lumetik te manchuk ya xat´ sbaik, te manchuk ya yuts´in sbaik te bats´il lumetik, jichyunabi, la yalbey te jichuk ya spasik te bit´il k´ayem te namey jlumaltik, te junax yo´tanik.

La yal te, ta swenta xchajpanel te problemaetik, ya sk´an

junax ya stsob sbaik te yajwalul komunidadetik, te ya sk´an yich´ik ich´el ta wenta ta wolawaletik yun te bats´il lumetik ta swenta xchajpanel ta stojil te k´opetik.

Te k´alal la yich´ jojk´obeyel te tame ja´ kárteletik yun droga te mach´atik yakal sjinbel te jlumaltik, te diputada la yal te maba ja´, te lotil, la yal te swenta lum k´inal te k´opetikyunik.

Nojpteswanejetik, jich te bit´il chapal sk´olal ta sjunil Kalendario Eskolar 2023-2024 yun te Sekretaría yun Nopjun yun Jlumaltik (SEP).

Te bistuk te ya yich´ pasel te a´telil-ito, ja´ ta xchapel sok spasel te proyektoetik yun nopjun, te banti ya skoltay sbaik-a te junetik yun nopjun, jich te bit´il chapal sk´olal ta yach´il planetik sok programaetik yun te nopju -

nil, te pukbilix sk´olal ta sjunil Diario Ofisial yun te Federasión. Te binta ya yich´ paselito, ja´ ta swenta xchajpanel sbaikyun te nopjunil ya xkaj te uj-ito, ta sk´aalel waxakeb xcha´ winik yun te uj-ito, te banti miles ta tul nojpteswanejetik sok nopjunetik te ya xkaik ta a´tel ta snanu nopjun, ta swenta slekubteselbel te patil kuxinel yun te Chiapas sok te Méjiko.

Yakal xchpabelik ta

te ya yich´

jelel te sjunil mantalil yun

Kódigo Penal sok Sibil

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te komisionetik unidas yun Skoltayel te Antseti k sok te Alnich´anetik soknix te Justisia, te swolojik te diputadoetik Floralma Gómez Santiz sok Raúl Eduardo Bonifaz Moedano, la yilik sok la snopik binta ut´il ya xk´ot te Inisiatibaetik ak´bil ochel li´ ta snaul a´teltuuneletik ta swenta sjelel te sjunil mantalil yun Kódigo Penal sok te Kódigo Sibil. Jichyunabi, te diputadoetik ayik ta Komisionetik: Caro Zuarth Ramos; Carlos Mario Estrada Urbina; Leticia Albores Ruiz; María Reyes Diego Gómez; Cecilia López Sánchez; Leticia Méndez Intzin sok te diputada Elizabeth Escobedo Morales wolawal ta Komisión

yun Yilel Smilel Antsetik sok te diputada Karina del Río Diputada Zenteno, la yilik, snopik sok xchapik binta ut´il ya xk´ot te junetik-ito. La yich´ cholel sk´olal te sjunil inisiatibaetik: Inisiatiba ta swenta sjelel sok yak´el ochel yantik mantaliletik ta Kódigo Penal, te banti ya yich´ cholbeyel sk´olal ta mantalil te yelk´anel, stsakel sok te snak´el alnich´anetik, te ch´ieletik o te mach´atik mato sna´beyik swentail te k´opetik.

Inisiatiba swenta sjelel te mantalil

artíkulo 412 yun te Kódigo Sibil sok ya yich´ pasel o chajpanel sk´olal ta skanantayel te alnich´an.

Inisiatiba swenta sjelel sok yak´el ochel yantik mantalil yun te Kódigo Sibil ta swenta te slumal Chiapas, sok te Kódigo Penal pa´ ke ma xyich´ abeyel jilel te xnich´nab tame ay la staj smul yun smilel te sme´ alnich´an, te banti ya yich´ ak´el ochel sk´olal te mulil yun smilel alajel antsetik, soknix te k´alal ya yich´ uts´inel te antsetik te k´alal ya yichik ilelyun te alnich´an.

komisiónetik

TE RUTILIO ESCANDÓN LA YA’BEY SJUNIL SREKONOSIMIENTOIK TE KANAN ANTSETIK YUN TE SSYPC

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te k’alal la yich’ abeyel sjunil srekonosimientoik te kanan antsetik yun te Sekretaría yun Seguridad sok Proteksión Siudadana (SSyPC), te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te ja’ sbabial-a te la yich’ ich’el ta wenta te ya’telik, sok ay mach’atik ayix lajuneb xcha’ winik ya’wilal te skaelik ta a’tel ta swenta skanantayel te chiapanekoetik.

Te ajwalil la yal te ajwaliletik yun te Xchanebal Transformasión te tulan sk’olalyun te sparticipasion antsetik, teyuk-a te yakal pukel sk’olal te pajal ya yich’ik ik’el ta a’teltuunel te winik antsetik; jichyunabi, la yalbey te empresaetik te ya sk’an pajal ya yich’ik ta wenta sok ta a’tel te winik

antsetik, te pajaluk ya yich’ik tojel te antsetik sok te winiketik.

“Ya jk’an kalbeyex te maba a tukel ayex, ya jpastik sok jchaptikxanbel te a’teliletik ta a toolik, melel jaex lon

tulan a k’olalik ta swenta slekubtesel te Chiapas sok te Méjiko; te orita yakalikix ta ich’el ta wenta te antsetik, ta swenta te lek ya x-a’tejik sok sok te ma spasik lotil. Teyuk-a te bujts’anax k’inal

ya ka’ayun te ya yich’ ich’el ta wenta te ya’telik, pa’ ke jich ma smel yo’tanik te chiapanekoetik melel yakalik ta kanantayel yun tul ants”, xi la yal. Ta representasión yun te kanan antsetik, te Génesis

Morales Ramos la yalbey wokolyun te a’teltuuneletik, te yakal spasbelik tulan ta a’tel te cha’ mil 822 ta tul kanan antsetik, te yakalik ta a’tel ta swenta skanantayel te slumal Chiapas.

“Te kanan ants ya sk’an tulan ko’tantik sok ka’beytik yipal te a’tel, melel ja’ jun a’telil te tulan sk’olal, te jich talem ta ko’tantik ta spasel; teyuk-a te bujts’anax k’inal ya ka’aytik ta spasel te a’telil-ito, ta swenta yich’el ta wenta te sjunil mantaliletik sok ma spasel lotil”, xi la yal.

Te wolawal yun te SSyPC, Gabriela Zepeda Soto, la yal te tulan sk’olal te ya yich’ ich’el ta wenta te a’telil-ito, ta swenta te bitik tulan sk’olal pasbil yun te pajal ich’el ta wenta, pa’ ke jich ya yich’ ich’el ta wenta te sderechoik, te bitik ya snaik spasel ta jlumaltik.

“Bayel ja’wil la skuyik te ja’nax ay ta sk’abik te winiketik te skanantayel te jlumaltik. Yakal jpasbeltik yach’il historia melel orita ayix mach’atik ya skoltayotik, jich bit’il te ajwalil Rutilio Escandón”, xi la yal te wolawalants.

La yak’ ta na’el te ay lajuneb xcha’ winik por ciento antsetik te ya x-a’tejik ta SSyPC, sok ay ak’bil ta a’tel ta wolawaletik sok ta spasel

a’teliletik te tulan sk’olal, jich yakalik ta a’tel sok yakalik ta koltayel te bit’ilnix winiketik. Ta swenta te ich’el ta wenta-ito, la yal te ya yich pasel te sbabial sjunil álbum yun stalel xkuxinel kanan antsetik ta Chiapas, sbiil “Género sok A’tel Kanan”, te banti ya yich’ ak’el ta ilel te xkuxinelik, te bitik spasojik sok te bitik snopojik spasel te kanan ants chiapanekaetik.

Te k’alal la yich’ pasel te a’telil-ito, te Escandón Cadenas la spasbey sk’inul ta swenta sjachel ta yak’el ta ilel te lok’ombailetik, ta swen-

ta yak’el ta ilel te ya’telik te kanan antsetik, pa’ ke jich ya sna’ stool sok staj ta ilel te jlumaltik te a’teliletik yakal jpasbeltik.

Te Rutilio Escandón la spasbey sk´inul te Parke Sentral yun Chikoasen ta swenta slekubtesel te jlumaltik

COMUNICADO/CHICOASÉN

Te k´alal la yich´ pasbeyel sk´inul te Parke Sentral la yich´ lekubtesel ta slumal Chikoasén, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te yakal ta abeyel stak´inal ta swenta slekubtesel te parkeetik yun jlumaltik, melel ja´ tey junax ya stsob sbaik te jlumaltik, ta banti ya stak´ stsob sbaik ta k´op-ayej o tajimal.

Te k´alal la sbeintay yil te la yich´ lekubtesel te parke-ito, te ajwalil la yal te ya stak´ xtajinik te alnich´anetik, ch´ieletik, te me´elmamaletik, sok ta spisil te jlumaltik, melel ja´ jun parke te slak´oj snaul chonbajeletik, ay sjardinul, kiosko, slok´ombail te piso, kancha yun tajimal básketbol, stajinab alnich´anetik sok

ay slusil te stsakobey yip k´aal, soknix ma la yich´ bojel te te´etik.

“Jich te bit´il ayix ta jk´abtik slekubtesel te jlumaltik Chiapas, ya jk´an kalbex te ya jk´oestik ta pasel te bitik albil sk´olal. Ya xtalxan yantik obraetik ta Chikoasen pa´ ke jich ya smulan stuuntesel te jlumaltik te stak´inal jlumaltik. Te ajwalil yakal ta a´tel ta stool te jlumaltik, te binta la jk´antik ta nailaltel yakalix ta k´oesel ta pasel, melel te ajwalil kuntik yakal stuuntesbel te tak´in ta swenta spasel sok xchajpanel te bitik tulan sk´olal”, xi la yal. Jichek te wolawal yun te Obras Públikaetik, Ángel Torres Culebro, la yal te ja´ lon tulan sk´olal ta swenta jlumaltik te k´alal ya yich´ abeyel stak´inal ta swenta lekubte -

sel te infraestruktura; teyuk-a te lek yakal ta a´tel te a´teltuuneletik orita, ma´yuk lotil, yakal ta pasel a´teliletik te ya xtuunyun te jlumaltik.

“Yanejix sit te lum-ito, maba ya xkejchajotik ta spasel; lek xa tuuntesik

sok kanantayaik te a parkeik”.

Ta swenta spasel representar te mach´aitk la staik lekubtesel, te Rosario López López la xcholbey sk´olal te ju´ ta pasel te a´telil-ito ta skaj te yak´oj sk´op sok

te junax aysok te jente te ajwalil Rutilio Escandón. “Nameyix la jna´bey sbaj, xtaluk yilotik, y te orita tal yilotik te k´alal ayix ta ajwalil ta swenta yak´el ta ilel te ya stak´ yich´ pasel te a´telil ta swenta te jlumaltik”.

Ta slajibal k´op, te alkalde yun te Chikoasén, Bersaín Gutiérrez González, la yalbey wokolyun te ajwalil te yakal yak´bel pasel te obraetik ta swenta slekubtesel te jlumaltik, soknix la yal te junax ya x-a´tejik ta swenta slekubtesel sok spasel te a´teliletik, melel manchuk tame ch´ojbil jilel ta o´tanil ta nailaltel te Chikoasén, te orita, ta skaj te junax yakalik ta a´telsok te Ajwalil, yakal ta lekubel te lum-ito.

Te Rutilio Escandón xk´otok yil te Sbabial Tsoblej yun te Redes yun Antsetik Seguras ta Jujuntik Kuadra

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te k´alal la yich´ te Sbabial Tsoblej yun te Redes yun Antsetik Seguras ta Jujuntik Kuadra, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te ajwaliletik yun te Xchanebal Transformasión yakal spasbel sok xchapbel polítikaetik yun pajal ich´el ta wenta, te banti ya yich´ ih´el ta muk´ te sderechoik te antsetik sok xkoltaywanik ta slekubtesel te Chiapas sok jun lekil Méjiko, te banti ay justisia sok lekil kuxinel.

Te k´alal la yil te la yich´ pasbeyel pirmar te sjunil te junax ya x-a´tejik te institusionetik ta swenta spasel te la Estratejia Estatal Redes yun Antsetik Seguras ta Jujuntik Kuadra, ta swenta te Estratejia Nasional yun te Antsetik Spasel

Pas, la yal te junax yakalik ta a´telsok te Federasión ta swenta slekubtesel te espasioetik yun jlumaltik, te stup´el te uts´inel yun antsetik, sok te spartisipasión antsetik ta ekonomía, polítika sok ta jlumaltik.

“Bujts´anax k´inal ya ka´aytikyun te yakal xchapbel sbaik te antsetik ta jujuntik kuadra ta swenta spasel te a´teliletik-ito yun skanantayel te jlumaltik; ja´ jich ya xu´ ta tup´el te uts´inel ta stool te antsetik, ya xlekub te jlumaltik sok ya yich´ pukel sk´olal te spartisipasiónik. Ay bayel ja´wil ma la yich´ ich´el ta muk´ te sderechoik te antsetik, sok ma la yich´ik ich´el ta wenta, ja´naxyunts´in, te orita yakalix ta ilel sok chajpanel te bitik tulan sk´olal yunik, melel te binta ya jk´antik ja´ te pajal ya yich´ ich´el ta wenta te antsetik sok te winiketik”, xi la yal.

Te Escandón Cadenas la yalbey te empresario chiapanekoetik te ya sk´an jich ya spasikeek, te yich´ik ta wenta te antsetik, te yakuk yik´ik ta a´tel sok jich ya stojik te bit´il stojol winiketik, ya sk´an spasik sok xchajpanik banti ya stak´ ya´beyik xchu´ yalik te antsetik, poxtayel ta stool te yaj a´telik sok te yal xnich´anik, sokxan yantik a´teliletik, jich ya yak´ik ta ilel te k´ux ta yo´tanik te jlumaltik.

Te wolawal yun te Sekretaría yun Igualdad yun Género (Seigen), Maruch Mandiola Totoricaguena, la yal te Redes yun Antsetik Seguras ta Jujuntik Kuadra ja´ jun a´telil ta swenta skanantayel sok yich´el ta muk´ te sderechoik te antsetik sok te ach´ixetik yun Chiapas, melel ja´ik jun grupo antsetik te ya sk´an stup´ik te uts´inel, te ya

xkoltaywanik ta slekubtesel te jlumaltik, ta swenta skanantayel sok slekubtesel te kuxinel ta jlumaltik.

Te a´teltuunel ants la yalbey wokolyun te mach´atik yakal spasbel te proyekto-ito, melel ja´ tey chikan ta ilel te talem ta yo´tanik spasel te a´telil sok te ya skanantayik te antsetik,

melel jich te bit´il yakalik ta koltaywanej, lek ya yich´ik kanantayel te chiapanekaetik; soknix la yalbey wokolyun te ayuntamientoetik te koltaywanik ta spasel te a´telil-ito. “Te ya´tel te antsetik tulan sk´olal ta swenta slekubtesel te Chiapas”. Jichek te wolawal yun te

Agrikultura, Ganadería sok Peska, Zaynia Andrea Gil Vázquez, ja´nix jich la yalbey wokolyunek te mach´atik yakalik ta koltaywanej ta spasel te a´teli -

letik-ito, sok la yal te binta chapal sk´olal, ja´ te pajal sok junax ya yich´ lekubtesel te komunidadetik sok te komon k´inaletik yun spisil te munisipioetik.

Te Rutilio Escandón la spasbey

Snaul Poxil Hemodiálisis ta swenta

slekubtesel te koltayel ta slumal Arriaga

COMUNICADO/ARRIAGA

Te k´alal la yich´ pasbeyel sk´inul te Serbisio yun Toyol Espesialidad ta Hemodiálisis ta swenta skoltayel te mach´atik ay xchamelik ta sbikilik, te ay ta Hospital Jeneral Juárez, yun te slumal Arriaga, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te tulan sk´olal te a´teliletik yakal ta pasel-ito, ja´ tey chikan ta ilel te talem ta yo´tan te ajwalil te ya skoltayel te mach´atik wokol ayik.

La yal te tulan sk´olalyunik te salud ta swenta slekubtesel ta spisil te jlumaltik, teyuk-a te yach´il snaul poxilal-ito la yich´ chajpanel ta teknolojía te ya stak´ skoltay cha´ winik ta tul chameletik ta jujuntik k´aal, maba ya slajinix stak´inik te chameletik, teyuk-a te ya xlekub xkuxinelik te mach´atik ayik ta wokol.

Soknix la yal te, ta swenta te yakal ta pukel sk´olal te sk´ebanel bitik ay yun jbak´etaltik sok te ch´ich´, soknix te la yich´ lekubtesel te snaul poxilaletik, te Chiapas ja´ pam lum te banti bayel yakal ta pasel te a´teliletik-ito ta swenta skoltayel te mach´atik ayik ta chamel o wokol, jich bit´il te operasionetik pasil ta swenta bikilil, sitil, k´abil sokxan yantik a´telil.

Te k´alal la yak´ ta na´el te ya yich´ lekubtesel sok muk´ubtesel te Hospital yun Arriaga, sok te ya yich´ pasel jun snaul poxilal hemodiálisis ta slumal Tonalá, ta swenta sk´oesel ta pasel te sbabial nibel li´ ta rejión yun Chiapas, te

Escandón Cadenas la yal wokolyun te yakal ta koltaywanej te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador ta swenta spasel te a´teliletik-ito, te ya slekubtesbey xkuxinel te jlumaltik.

“Ay jtaotikix ta ilel te,

pa´ ke lek ya xu´ ta pasel te a´teliletik, nail ya sk´an yich´ ich´el ta wenta sok ich´el ta muk´ te jlumaltik. Teyuk-a te mach´atik ayotik ta Xchanebal Transformasión, maba bayel yakal jlajinbeltik te tak´in, ja´naxyunts´in, lek yakal ta pasel te a´teliletik, yakal ta kanatayel te stak´inal jlumaltik sok ja´ nail yakal ta pasel te bitik tulan sk´olal”, xi la yal te k´alal la yalbey te jlumaltik te ya sk´an skanantay sbaik, sok te ya sk´an joyob lek ya x-a´tejikxanbel te poxtaywanejetik, ya sk´an lek ya skanantayik sok skoltayik te yaj chamelik.

Ta slajibal k´op, te Escandón Cadenas la yal te ja´ wokolayalyun te k´axem ta 35 mil millones ta pesos tak´in yakal ta ak´el ta swenta skoltayel te jlumaltik, sok te inversionetik yakal ta ak´el ta yantik a´telil, jich bit´il te Tren Maya, te Tren Transístmiko, sok te yakal ta lekubtesel te sbeib trenetik ta jlumaltik, bayel ya xlekubel te Chiapas. “Jpastikxanbel historia, max a wak´ a baik ta xat´el. Junax x-a´tejotikxanbel ta swenta spasel te a´teliletik sok te propuestaetik tulan sk´olalyun te Méjiko”.

Jichek te wolawal yun te Salud, José Mayel Cruz Castellanos, la xcholbey sk´olal te ja´ jun serbisio te bayel la yich´ k´anel te binta la yich´ pasel-ito, sok te bayel ja´wil la yich´ ch´ojel jilel ta o´tanil te Chiapas, melel te nailaltel ma´yuk snaul hemodiálisis, ja´naxyunts´in, ja´ wokolayalyun te ajwalil Rutilio Escandón te yakal yak´belix ta pasel.

Te Rutilio Escandón Cadenas la spasbey

sk´inul te kalleetik la yich´ pasel ta semento ta slumal Kakahoatán

Te ajwalil la yal te jich te bit´il la yich´ lekubtesel te be-ito, ya xlekub te kanantayel, te beel sok te xkuxinel te jlumaltik

La xcha´ yak´xan sk´opyun te ya sjachbel ta pasel te Ch´iwich yun Jlumaltik sok te Parke yun

Ahuakatlán

COMUNICADO/CACAHOATÁN

Te k´alal la yich´ pasbeyel sk´inul te Kalle 33 Poniente la yich´ pasel ta semento, ta slumal Kakahoatán, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te junax aysok te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, ta swenta yach´ubtesel te Chiapas, sok lek yakal ta pasel te a´telil soknix junax yakalik ta a´telsok te jlumaltik, teyuk-a te yakalix ta lekubel te jlumaltik.

La xcholbey sk´olal te binta snopojik sok xchapojik ta polítika te ajwalil-ito, ja´ te spasel a´teliletik sok te maba bayel ya yich´ lajinel te tak´inetik, melel yakal ta kanantayel te stak´inal jlumaltik, pa´ ke jich tik´ ya xlok´-a te tak´in sok yich´ pasel te a´teliletik ta swenta slekubtesel te jlumaltik, jich bit´il te la yich´ lekubtesel ta lek te be-ito, te ja´ix jun a´telil te ya slekubtes te kanantayel sok te sbeib jlumaltik.

“Max a mel a wo´tanik, ya jk´oestik ta pasel te bitik albil sk´olal, melel te jo´otik ma x-elk´ajotik sok ma jlo´loytik te jlumaltik; junax ayotiksok te jente, melel ja´ ka´teltik. Bayel ja´wil ma la yich´

koltayel te jlumaltik. Ya sk´an lekubtesel sok koltayelxan te jlumaltik”, xi la yal te k´alal la xcha´ yak´ sk´opyun te ya xkaj ta pasel te Ch´iwich yun Jlumaltik sok te Parke yun Ahuakatlán li´ ta municipio.

Te ajwalil la yal te manchuk tame la yak´ wokolil te muk´ul chamel COVID19, ay bayel ju´emix ta lekubtesel te Chiapas, melel te ta spamal Méjiko, ay a ch´ij moel tab por ciento te jlumaltik, sok ja´ pam lum te bayel la sts´ujtes koel te me´bajil, “ma´yukbay jich ts´ujem koel te nailaltel te me´bajil ta Chiapas; teyuk-a te lek yakalotik ta beel sok maba ya xkejchajotik ta slekubteselbel ta spisil te munisipioetik. Te lekilaletik-ito, ja´ ta skaj te yakal ta ju´el ta pasel te Xchanebal Transformasión”.

Te alkalde yun te Kakahoatán, Rafael Inchong Juan, la yal te lekubix te slumal, la yich´ix abeyel jun lekil bej te jlumaltik, jich ya xlekubel xkuxinelik te jente sok jich ma xk´axix swokolik ta beel-a, teyuk-a te la yalbey wokolyun te Ajwalil, melel ja´ wokolayalyun te junax yakalik ta a´tel sok te lek yakal ta tuuntesel te tak´in, ay ju´em ta pasel a´teliletik ta swenta slekubtesel te lumetik.

Ta swenta spasel representar te mach´atik la staik koltayel, te Mayari Robledo Sánchez la yalbey wokolyun te yak´o sk´op te ajwalil Rutilio Escandón sok te Ayuntamiento, te junax aysok te jlumaltik sok te yakal yak´belik koltayel, jich bit´il ta swenta beetik, soknix ta swenta nopjunil, pa´ ke jich ya xlekubel te patil alnich´anetik sok te patil kuxinel.

“Ya kalbeytik wokolyun te ajwalil, melel yejtal te k´alal a jachtel ta a´tel, la yak´ sk´op ta spasel te a´teliletik-ito”.

Te Rutilio Escandón la spasbey sk´inul

Ch´iwich yun Jlumaltik ta Masatán

COMUNICADO/MAZATÁN

Te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la spasbey sk´inul Ch´iwich yun Jlumaltik ta Masatán, te banti la yal te ja´ wokolayalyun te lek yakal ta pasel te a´telil, te ma´yuk lotil, sok tik´ yakal ta lok´el-a te tak´in ta swenta spasel te a´teliletik tulan sk´olalyun te jlumaltik, jich bit´il te ch´iwich la yich´ pasel-ito, te la sk´anik te slumal Masatán.

“Bujts´anax k´inal ya ka´ay ta yak´el te ch´iwich-ito, te lek, yach´il sok t´ujbil la yich´ pasel jilel ta swenta spasbeyel justisia te chonbajeletik, soknix ta swenta slekubtesel te banti ya xmanbajik te slumal Masatán, te banti ya stak´ xcho te bitik ay yunik, sok jich ma xk´ax swokolik te mach´atik ya x-a´tejik li´ ta snaul chonbajel sok manbajel”, xi la ya.

Te k´alal la yal te ja´ yun jlumaltik te a´telil-ito, la yal te ya sk´an ya yich´ kanantayel sok k´uxutayel te ch´iwich; soknix la yak´ ta na´el te ya yich´ lekubtesel te karretera yun Masatán sok te bej yun On (Aguakate), te junax ya spas sok te Ayuntamiento, te ja´ yan bej te banti ya stak´ ochikbel ta slumalik. “Ja´nax ya sk´an kiltik te stak´inal, sok jmaliytik xk´ax te ja´lel k´inal, ya jpastik”.

Te wolawal yun te Obras Públikaetik, Ángel

Carlos Torres Culebro, la yal te jich te bit´il la

yich´ lekubtesel te ch´iwich-ito, te banti ay 58 ta chajp lokaletik, ya xlekubik te chonbajeletik

yun Masatán, sok ja´ tey a chiknajxan ta ilel te tik´ yakal lok´el-a te stak´inal Chiapas, melel yakal ta tuuntesel ta swenta spasel te bats´il a´teliletik.

Ta representasión yun te lokatarios la staik koltayel, te ants Beatriz Adriana Hernández Santos, la yalbey wokolyun te binta ut´il yakal ta a´tel te ajwalil Rutilio Escandón, te yakal ya´aybel stool te bitik ya sk´anik te jlumaltik, jich te bit´il la sk´oes ta pasel te ch´iwich-ito te bayel ja´wil ch´ojbil jilel ta o´tanil.

“Bujts´anax k´inal ya ka´aytik melel ja´ jich lek ya xchonbajotik, lek ya jchontik te bitik ay kuntik, melel ja´nax tey ya jtajtik tak´in-a”, xi la yal.

Ja´ jich la spasbey sk´inul te ajwalil te kalleetik la yich´ pasel te semento, te banti la yal te lek la yichp´ lekubtesel

te bej, la yich´ pasbeyel sbeib ja´etik, sbeib tsa´nejibal, soknix lusetik, pa´ ke jich lek ya yich´ kanantayel sok t´ujbilub te yolilal lum.

“Ya xtalxan yantik a´telil ta swenta te Kosta sok te Sokonusko, te ja´ rejionetik te banti ay lekil sok t´ujbil lumetik, te lekil jenteetik te yajwalul sok lon x-a´tejik, te ya sk´an ya yich´ lekubtesel te xkuxinelik, sok te spatil kuxinelik pa´ ke jich junax yo´tan te jlumaltik, sjech koltay sbaik”, xi la yal.

Ta slajibal k´op, te alkalde yun Masatán, Petul de la Cruz Villalobos, la yal te tulan sk´olal te k´ot ta ilaw te ajwalil Rutilio Escandón, melel ja´ wokolayalyun te pajal sok junax yakal stsobel stak´inik, yakal ta pasel 57 ta chajp a´teliletik ta swenta slekubtesel te jlumaltik: “Chikanix ta ilel te yakal ta lekubel jlumaltik yun te Xchanebal Transformasión”.