El Heraldo Zona Altos 11 agosto 2023

Rutilio Escandón ia-y xchi’in peserente AMLO ta stsobajelal sventa sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel Tramo 1 yu’un Tren Maya

Rutilio Escandón laj slekubtasbe spasel yabtelik polisiaetik ta

Zoé xchi’uk Morena ta spasik kanal ta sventa ajvalilal ta Chiapas

Las Rosas k’alal ta xak’be s-ekipoik

xchi’uk obraetike

4K’alal i-ay ta steklumal, ti javalile laj sbaik yak’el apoyoetik ta stojolik jchameletik ta espectro autista. P. 4-5

Ta steklumal Las Rosas, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj stunesel cha’meltsanbil Parque Público Central xchi’uk laj sbain slikesel yak’bel s-apoyoik jchameletik ta espectro autista, ja’ te lajyal ti ajvalil yu’un Cuarta Transformación ti stak’inalil jlumaltike lek ta xich’ k’ele chabiel jayo’ jech te ta xich’an ak’el programaetik ta sventa sk’elel stuk’ulanel k’usitik tsotsik sk’oplal yu’unik ti jnaklumetik boch’otik toj abol sbaik ta skuxlejalike.

Ta Chiapas, tsatsuben yip ti yo’on Cuarta Transformación:

Adán Augusto

“Ti peserente Andrés Manuel López Obrador oy boch’o jun ti sk’anoje: Ja’ ti jnaklumetik ta mejikoe”, xi lajyal López Hernández ta jun estaro yu’un sur. P.6

Rutilio Escandón lajyak’ tot vakaxetik ta sventa slekubtasel

sts’unel vakax ta stojolik jts’un

vakaxetik ta Chiapas P. 8-9

Jamal lajyal

López

Obrador ti bik’tajem xa me’onalile

C

COMISIÓN SVENTA EDUCACIÓN ITSOBAJIK XCHI’UK DOLORES PADIERNA

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti Comisión de Educación y Cultura ti ja’ sbainoj nitvanej ta abtel ti diputada María Reyes Diego Gómez itsobajik xchi’uk maestra Dolores Padierna Luna, directora General sventa Gestión Sectorial y Enlace Interinstitucional de la Secretaría de Educación Pública (SEP).

Ti k’usi ta xich’ k’anele, xi ti diputada María Reyes Diego k’alal lajyalbe ti lek ti jech ik’ot te ti boch’otik i-ayik ta tsobajele: Ja’ ti yak’el ta ojtikinel k’usitik programaetik ta xich’an pasel yo’ jech stsatsun yip slekubtasel chanvun ta skotol niveletike.

Ti peserenta yu’un Comisión de Educación y Cultura, lajyal ti ta jmoj xchi’uk ta chapal k’op xchi’uk directora General yu’un Gestión Sectorial y Enlace Interinstitucional ta SEP, ti diputadoetike stak’ k’usi sjak’ik, slo’iltabel xchi’uk slikesel spasel k’usi a’yejalil ta sventa jechik k’ucha’al: Revaloración del magisterio; Nueva Escuela mexicana, Universidades para el Bienestar, La escuela es Nuestra; Becas para empezar xchi’uk k’usitik tabil ta nopel spasel ta jujun nail chanobvunetik: smakel spajesel slajesel k’usi chopol “Si te drogas te dañas “.

Ik’otik ta tsobajel ti diputadoetik: Marcelo Toledo

Cruz, Sandra Herrera

Domínguez Elizabeth

Escobedo Morales, Leticia

Albores Ruiz, Deyanira

Escobar Ruiz directora sventa planeación xchi’uk representación yu’un Secretaría

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

de Educación; Zoila Janeth

Mancilla Granados ja’ ik’ot ta yaj va’lej ti maestro José Luis Fernández de León subsecretario de Educación Federalizada xchi’uk José Francisco Nandayapa López, bankilal j-abtel yu’un Enlace Educativo.

K’alal ilo’ilaj ti Dolores Padierna te laj staanbe ta ojtikinel slekil spasel yabtelik ti diputadoe -

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes

Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

tik ta Sexagésima Octava Legislatura xchi’uk te laj yich’be ta muk’ spasel yabtel Leticia Ramírez Amaya, bankilal j-abtel yu’un SEP. Ta yalel ya’yeje te iyak’ ta na’el ti tsots sk’oplal xich’ chapanbel lek ya’yejal ti programas federales sventa chanobvun likesbil spasel yu’un peserente ta República Andrés Manuel López Obrador xchi’uk

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Secretaría de Educación

Pública xchi’uk jech k’u x-elan ta xich’an abtelanel li’ ta Chiapas, oy cha’chop ti ya’yejale: sbae ja’ ta sventa yak’bel ta ilel slekil ti li’ abtelale xchi’uk ti ta xchibale, ja’ ta sventa ti yo’ jechuk xk’otan ta stojolik jnaklumetik ti programaetike, jech k’u x-elan tabil ta nopel spasele. Jech o xal un, ti k’usitik

Diseño Editorial:

laj sjak’anik ti diputadoetik yu’un Comisión, Dolores Padierna iyak’ ta na’el ti programa: La Escuela es Nuestra, ja’ ta sk’an ta slekubtasel nail chanobvunetik. Yo’ jech ta k’unk’unuk stabaik b atel ta k’anel stak’inalil snail xchanobvunik yo’ jech slekubtasik batel ti nail chanobvune.

Jayo’ jech un, lajyal ti Escuela es Nuestra ta Chiapas –k’alal ilaj 2022- lajyich’ k’elel 15 mil 354 planteles escolares ti ja’ telajyich’ ak’bel stak’inal ta 5 mil 266 millones de pesos ta skotol xchi’uk ti ta 2023, ta xich’ik ak’bel stak’inalil 15 mil 951 nail chanobvunetik ti oy ta 4 mil 255 millones de pesos stak’inal ta skotol. Ta skotol, jutuk xa mu vu’el yak’bel stak’inal ti k’u yepal jech staojik ak’bel stak’inalile,xi.

Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

Jamal lajyal López Obrador ti bik’tajem xa me’onalile

Ja’ te lajyal ta palacio federal, ti peserente Andrés Manuel López Obrador lajyal ti me’onalil ta mejikoe bik’tajem xa, ja’ kolyal ti k’usi sjam smelolal slikesoj spasele ta sventa sbik’tajesel ti jelel tosol talel kuxlejalile.

Jech o no’ox k’u x-elan nopen ta yak’el ya’yej ta jujun k’ak’al, ti peserente iyak’ ta ojtikinel svunal k’u x-elan tabil ta ilel xchanel yu’un INEGI ta sventa sbik’tajesel me’onalil ta slumal mejikoe ti k’u xa sjalil slikel talel spasel yabtele. “Ja’ te chak’ ta ilel ti k’usi ta xich’ pasele lek xtun, jech ta yantik ta xbik’taj batel ti me’onalile xchi’uk ti jelel tosol slekil k’ulejalil, lek’ k’otem ta pasel ti abtelale “, xi laj cha’al.

López Obrador lajyal ti va’aye ja’ jech te k’otem ta pasel ja’ ti lajyich’ muyesel tojolile, lajyich’ cha’pasel smantal svunalil le’ olon talel, yu’un ti yantik jtuel j-abteletik lajyalik ti me xich’ muyesel ti tojolike xko -

tol ta xmuy stojol, “Jayo’ jech te mu’yuk smuyesik ti tojolile, xchi’uk ja’ jech te ibik’taj ta 70 por ciento ti k’usiik ta smanike; tabil xa lek ta ilel ti k’alal ta xich’ muyesel tojolile mu ja’uk ta xa lsmuy skotol stojol k’usitik.

Yu’un ta yan k’ak’al talele, ti peserentee, yak’oj ta na’el ti jme’onetike muyem xa ta 20.4 por ciento ti k’uyepal ta spasik kanal jech k’ucha’al ta yabilal 2016. Xchi’uk iyak’ ta na’el xtok ti k’u ypeal ta spasik kanal ti jk’ulejetik ta jlumaltike ja’ te bik’tajem ta 13.2 por ciento ti ja’ jech yepal sjabilale, “ja’ no’ox jech x-elan ti sjeloj sba. Pisile, te jamal lajyal ti ta 2020 k’alal ta 2022 k’alal ijelo ti tsatsal chamele imuy xa ta 7.8 por ciento ti stojolike”.

Ta sventa aguinaldoetik xchi’uk k’usitik ta xich’an ak’ele, imuy ta 10 por ciento ta stojolik ti boch’otik toj me’onik ti jnaklumetik, jech imuy ta 16 por ciento ta 2018 xchi’uk 2022, yanuk ti t ata olon talel ja’ te iyal ta 1,9 por ciento.

Te no’ox lajyal xtok ti programas del bienestar ja’ te lajyak’ xmuy stael stak’inik mol me’eletik ta 2018 k’alal ta 2022 ta ox-ox u ti jech te laj spasik kanal kirixanoetik ta 20 mil 322 pesos k’alal to ta 23 mil 738 pesos.

Ti bats’i jnaklumetik xchi’uk boch’otik sna’ xlo’ilajik ta bats’i k’ope, ta 2018 k’alal t2022 ti stael stak’inik ta ox-ox ue ja’ jech te ipas ta 16 mil 905 pesos k’alal ta 18 mil 428 pesos, jech te imuy ta 9 por ciento. Yanuk ti boch’otik ta x-abtejik ta osil banamil ti toj me’onike, imuy ta 20 por ciento ti ta spasik kanale. Ta slajebal yo’on ta lo’il, ti peserente ja’ te iyak’ ta na’el ti li’ ta orae oy muk’tikil obraetik ta xich’an pasel xchi’uk mu’yuk boch’o ta xich’ tsatsal tik’el ta chukel xchi’uk mi ja’uk boch’o ta xich’ tsatsal sujel ta k’usi spasel.

“Ti li’ ta orae ti INEGI ta xak’ ta ojtikinel ti k’u x-elan slekil xch’iel stael lekil k’ulejal ti li’ sba oxib u ti li’ abile ja’ ta 3.6 por ciento. Lek xij-ech’utik, ep ti k’usi tsots sk’oplale ja’ ti bik’tajem xa ti k’u yepal me’onalile”, xi lajyal.

López Obrador laj sta ta ilel ti

DAVID MARTÍNEZ/CDXM

Ti peserente Andrés

Manuel López Obrador laj sk’an ta yorail manyanera ti li’ jvevexe, ja’ te laj sk’anbe colectivos Madres Buscadoras ti ak’o spat yo’onik ta stojolal, yu’un ti k’usi xich’ tael ta ilele jamal ta xich’ ak’el ta ilel xchi’uk ti yak’oj ta yo’on xchapanel a’yejetik ti butik yantik ajvaliletik mu’yuk stuk’ulanik xchapanele.

Ta yorail yak’el ya’yej ta jujun sob, López Obrador lajyak’ ye ti stuke ta jamal ta xak’ ta ojtikinel k’u x-elan skoltael sbaik ta spasel abtelal ti ajvaliletik xchi’uk pixklaetik ta jujun estaroe.

Xchi’uk xtok, laj sk’anbe uts’ alaliletik xtok ti ak’o skolta sbaik ta yak’el ta ojtikinel me oy xa boch’o laj yich’ tael ta

ilel yuts’ yalalik ch’ayemik k’alal ta xjelo yajval ta jak’el ta jujun naetike.

“Ti k’usi leke, ja’ ti oy xa kirixanoetik ti ch’ayemik to’oxe, epik xa ti lajyich’ik xa taele, ta xich’ ak’el ta ojtikinel lek ta ts’akal “, xi lajyal.

Ta yorail yak’el ya’yej, ti peserente Andrés Manuel López Obrador

lajyal ti k’usi no’oxe ja’ ti oy kirixanoetik ti albil to’oxe ch’ayemike laj xa yich’ik tael ta t’unel, “yu’un mu’yuk ta xich’an ach’ubtasel ti svunalile, jech no’ox laj svonto yak’ik ti a’yeje. Jayo’ jech te lajkich’kutik albel ti ja’ la ep ich’ayik kirixanoetik ta yorail spasel kabtelkutike ti mu bak’in jeche ta yan ajvalile. Jech ta xkich’kutik pajel, cxhi’uk ti ja’ la ep jch’ayeletik k’u cha’al ta yorail spasel k’op yu’un

Calderón jech ya’yejik ti kaj kontratike“.

Ta ts’akal, ti peserentee lajyal ti va’ay x-elan a’yejee pe jech laj yixtajinik ti yaj kontratake, jayo’ jech te laj sk’an ak’o yich’ k’elel lek ti k’usitik ta xk’otan ta pasele, yu’un ti yantik naka uts’intael ta xak’ik ta ya’yejal, “yorail xulemetik, manchuk me yan o k’usi ta xal ti censo”, yokel ta jkolta jbatik ta st’unel ti ch’ayemetike. Ta jujun k’ak’al jech ta xich’ abtelanel batel. Ti le’ olon talele mu’yuk to’ox komon koltael. Mu’yuk ta xkal k’u yepal stak’inal ak’bil, pe ak’bil lek stak’inalil, mu’yuk bu ta xich’ makbel stak’inal me jech ta xtun ta spasel ti abtelale, mu ta skotoluk, pe oy o no’ox boch’otik ta xjeloik ta slajesel xtok ti k’u x-elan stak’inal ak’bile”.

Ta sk’ak’alil yak’el ya’yej ta La Mañanera, ti peserente Andrés Manuel López Obrador lajyal ti tsots sk’opal xich’ cha’pasel mantal vunetik ta sventa sva’anelik ta abtel ti pixkaletike, ja’ ta skoj ti toj ech’em ta x-ech’ik ta spasel yabtelik ti va’ay jtunel j-abteletike, jech k’ucha’al ik’ot ta pasel ta Tamaulipas xchi’uk ta Morelos.

Ja’ te lajyal jech ta snailal palacio federal, López Obrador lajyal ti k’usi chopole ja’ ti le’ olon talele ja’ ti ajvaliletik ja’ to’ox ta sva’anik ta abtel ti pixkaletike xchi’uk ti pixkaletik sventa mu stubesel spasel elek’e ta to’ox xich’ik va’anel ta 10 o me 12 abil sjalijelik; ti va’ay

x-elnan chich’ pasel ja’ te oy xchopolik ti ta orae.

Jecho xal un, xi lajyal to, ta smantal svunal oy xchopolil yu’un ti stukike ja’ te oy spojubilik yu’un poder judicial.

“Tabil ta ilel ti jech te nitil kapalik ta spasel muliletike. Ti jechuk ja’ te lek stak’ spas yabtel ta xchapanel bu k’alal xu’ yu’un spasel ti Fiscalía General de la República, ja’ te makbil k’otel yu’un Corte, k’alal laj xchapanik ti ja’ no’ox stak’ slok’esvanik ta abtel ti congresoe, pe me mu’yuk ti chib ta oxib parte te mu k’usi stak’ pasel. Ja’ no’ox me oy k’usiuk yan smulilale “, xi lajyal.

Yu’un ti k’usi ta xich’ k’anel spasel ti jech te to kechel ta xkom spasele ja’ ti xcha’pasel svunal

smantalil poder judicial, yo’ jech xtup spasel svu’elik ti boch’otik bankilal j-elek’etik xchi’uk j-uts’intavanejetike, ti ja’ no’ox ta xak’beik slekilal junchibe, ja’ no’ox ta xak’beik xchapanel jnaklumetik xchi’uk ja’ ta spojik yantike.

Ta slajebal yo’on ta slo’ilajel jech, Andrés Manuel López Obrador ja’ te laj slo’ilta a’yej ta sventa Guanajuato, ja’ te lajyal ti jech k’u cha’al ti pixkal ta Guanajuato, Carlos Zamarripa mu toj k’unuk ta chapanel, yu’un mu ja’uk laj sva’an ti ajvalil, Diego Sinhue Rodriguez, ja’ lajyich’ va’anel yu’un muk’tikil jk’ulejetik. Ti jtunel jvu’el ja’ jun lekil vinik, pe yu’un oy to o no’ox jtsopik politikoetik ti oy to svu’leike.

tsots sk’oplal xich’ cha’meltsanel mantal vun ta sventa sva’anelik ta abtel pixkaletike

AMLO laj sk’ananbe Madres

Buscadoras ak’o spat yo’onik ta stojolal; lajyal ti jamal ta xich’ ak’el ta ilel ti k’usi xich’ tael ta ilele

DAVID MARTÍNEZ/ÇDMX

Rutilio Escandón laj slekubtasbe spasel yabtelik polisiaetik ta Las Rosas k’alal ta xak’be s-ekipoik xchi’uk obraetike

K’alal i-ay ta steklumal, ti javalile laj sbaik yak’el apoyoetik ta stojolik jchameletik ta espectro autista

SPUKEL A’YEJ/LAS ROSAS

Ta steklumal Las Rosas, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj stunesel cha’meltsanbil

Parque Público Central xchi’uk laj sbain slikesel yak’bel s-apoyoik jchameletik ta espectro autista, ja’ te lajyal ti ajvalil yu’un Cuarta Transformación ti stak’inalil jlumaltike lek ta xich’ k’ele chabiel jayo’ jech te ta xich’an ak’el programaetik ta sventa sk’elel stuk’ulanel k’usitik tsotsik sk’oplal yu’unik ti jnaklumetik boch’otik toj abol sbaik ta skuxlejalike.

“Ti k’usi ta jk’antike ja’ ti slekubtasel skuxlejalike, yu’un k’ux ta xka’ybetik ti svokolike xchi’uk jayo’ jech mu stukuk ta xkik’tatik komel; ppat avo’onik

ti jmoj ta xi-abtejkutik batel jchi’uk peserente ta República, Andrés Manuel López Obrador, ta yak’bel slekilal xkuxlejalik jnaklumetik boch’otik lajyich’ik jipel ta jol o’ontonalile ti mu’yuk to’ox xich’ik tsakel ta ventae. Bisiluk jech jpas jbatik ta jmoj, jnaklumetik xchi’uk jtunel jvu’el yo’ jech jlekubtastik batel ti slumal Chiapas”, xi lajyal.

K’alal laj yich’ tsajel ta tunesel chameltsanbil Parque Público Central, ti jtunel jvu’el lajyal ti li’ slekubtasel yavil kuxub o’ontonale ja’ te stak’ jun yo’onik lek xich’ sbaik jnaklujmetik, xchi’uk ja’ jech te ta xlekub batel sat yelanil slumal Las Rosas, ja’ jech te ta xlekub batel ti stael slekil k’ulejalik xchi’uk ta sventa turismo ta jteklume.

Jech o xal un, ti secretario de Obras Públicas, Ángel Carlos Torres Culebro, lajyal ti xmuyubaj yo’on ti jech i-k’ot xchi’un ajvalil Rutilio Escandón ti jech ta xich’bik batel yak’bel slekilal steklumal Chiapas, k’alal jech ta xich’an ak’bel obraetik jech k’ucha’al ti li’ parkee, ja’ jun yavil bu stak’

xkux yo’onik jnaklumetik xchi’uk ja’ jech te ik’ot ta pasel ja’ ta skoj ti lek ta xich’ pasel abtelaletike.

Martín Ballinas Ruiz, jva’lej yu’unik jnaklumetik, lajyal ti li’ parkee ja’ te yilubil sjol yo’onik jnaklumetik, jayo’ jech te laj stojbe ta vokoal ti jech jun yutsil ikom xchi’k ja’

jech te ta spat yo’onik stak’ xctajinik ololetik xchi’uk mol me’eletike. “Ti jtunel jvu’ele ta xak’ komel sna’obil ti li’ ta jteklume xchi’uk jech k’ucha’al ta sjunul estaro”, xi.

Ta yan xtoke, ti directora general yu’un Sistema DIF Chiapas, Deliamaría González Flandez, laj stoj-

be ta vokolal Ayuntamiento tij ech ta xich’an lekubtasel spasel abtelaletik sventa k’elel poxtael ta xak’ Clínica de Atención al Trastorno del Espectro Autista ta Las Rosas, ti ja’ te xpoxta 28 ololetik xchi’uik lajyal ti DIF Chiapas oy ta sk’el spoxta 846 ololetik ta sjunul estaro, xchi’uk te ta xnopaj talel sk’ak’alil stsutsel spasel Centro Azul ti ja’ te ta xak’ k’elel poxtael k’usitik tsotsik ti ja’ jtunel yu’unik jnaklumetik ta estaroe.

Ta

Chiapas,

tsatsuben yip ti yo’on

Cuarta Transformación: Adán Augusto

“Ti peserente Andrés Manuel López Obrador oy boch’o jun ti sk’anoje: Ja’ ti jnaklumetik ta mejikoe”, xi lajyal López Hernández ta jun estaro yu’un sur

DAVID

MARTÍNEZ/TAPACHULA

Ja’ te y abinojik ech’em ta 10 mil simpatisanteetik, ta Ciudad de Tapachula, Chiapas, yochebalil ta slumal México, ti boch’o ta sk’an ta xkom ta Coordinación de Defensa de la Cuarta Transformación, Adán Augusto López Hernández, lajyal ti ta “Chiapas, tsatsub yip yo’on Cuarta Transformación”.

K’alal i-ay ta jira ta sur-sureste yu’un jlumaltik, ti jmorenista te lajyak’ jun Asamblea Informativa número 110, ja’ te lajyal ti “Chiapas ja’ ep lajyil svokol ta skoj k’u x-elan laj spas yabtelik ti modelo neoliberal: jun chib no’ox ipasik ta jk’ulej, yanuk ti jnaklumetik ja’ te ipasik ta me’onetik”.

K’alal lajyal ti peserente Andrés Manuel López Obrador oy jun ti boch’o sk’anoje, ja’ ti jnaklumetik ta mejikoe, López Hernández lajyal ti k’usi spoxil yo’ jech xtup’ ta j-ech’el ti spasel elek’ xchi’uk ti jelel tosol kuxlejalile ja’ ti Cuarta Transformación.

Xchi’uk xtok, ti boch’o ta sk’an ta xkom ta kantiratoil yu’un Morena ta sventa eleksion sventa peserenteal ta 2024, te laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel ajvalil Rutilio Escandón Cadenas, ja’ te laj sk’an ti ak’o yich’ koltaele, yu’un me lek x-ech’ spasel yabtel ti ajvalile ja’ jech lek ta xk’ot ta stojolal ti slumal Chiapas. Ta ts’akal, ta steklumal Villaflores, López Hernández ja’ te laj sta ta ilel k’u yepal te ik’otik ta tsobajel mol me’eletik, yu’un ja’ik stsatsal yip ti movimientoe. Yu’un ti me mu’yukuk jech laj skolta sbaik talel ti le’ olon talele, mu’yuk van bu laj yich’ pasel kanal ti jechuke.

“Ta 2005, 2006, k’alal Televisa chal to’ox ti Andrés Manuel López Obrador mu’yuk la, k’alal ti bankilal jk’ulejetik chalik to’ox ti Andrés Manuel ja’ xibal sba xuts’inta ti jlumaltike, ti mol me’eletik ja’ te lajyak’beik

sna’ ti ak’o yak’be yipal spasel tsotse, xchi’uk ti Andrés

Manuel ja’ jmoj slumal svok’ebalik, ta sk’an ak’o mu xch’ay ta yo’onik ti jnaklu-

metik ta slumal Chiapas”, xi lajyal.

Ta 2006 k’alal lajyich’ elk’anbel ti peserensia ta República xchi’uk ti ja’ te laj stsatsal va’anik ti j-elek’ Felipe Calderón, ti vo’oxuk mol me’eloxuke, xi lajyal, vo’oxuk lavak’bik yip stsatsal Andrés Manuel López Obrador xchi’uk laj achi’inik ta yojtikinel sjunul yosilal mejikoe.

Ta 2018, ech’em ta 30 miyones jnaklumetik ta mejikoe laj yak’beik spase kanal Andrés Manuel López Obrador yo’ jech xk’ot ta peserentealil ta sventa República xchi’uk ti k’usi ba’ay la spase ja’ ti laj stak batel ta stojol Congreso de la Unión slikesel spasel jun mantal vun yo’ jech xich’ik ak’bel smoton tak’inik ti mol me’eletike.

Ta slajebal yo’on ta lo’il, Adán Augusto lajyal ti mu ja’uk ta stoysba ti ja’ lek k’anbil k’ucha’al yits’in sbankil sb aik xchi’uk ti Andrés Manuel López Obrador, ti boch’o jech ta xale, ja’ stuk ti peserentee.

“Vu’une t xkak’ jba ta k’anel”, xi. Ti k’usi ta jtoy jba jutuke, xi, ja’ ti “Andrés Manuel ja’ kaj chanubtasvanej, ti k’u yepal jna’ ta politikae ja’ ta

yu’un”.

“Ti kaj chanubtasvaneje ja’ sbi Andrés Manuel López Obrador ti jchanubtasvaneje ta sk’an ich’el ta muk’, tojbel ta vokolal, sk’anel xchi’uk xch’unbel k’usi ta xal, jayo’ jech ta chakalboxuk ti jech ta jpastik batel ti k’usi leke xchi’uk ja’ jech ta jchi’intik batel ti Andrés Manuel López Obrador”, xi lajyal.

Zoé xchi’uk Morena ta spasik kanal ta sventa ajvalilal ta Chiapas

Ti li’ ta orae mu’yuk junuk partido xchi’uk mi jauk jun kantirao stak’ stsalvan, jech iyak’ ta na’el ti snail encuestadora C&E Research

GUTIÉRREZ

Ti empresa Campaigns & Elections México naka to laj spukbe sk’oplal k’u x-elan laj sta ta ilel spasel jun ecuesta ta sventa st’ujel ajvaliletik ta

Chiapas ta 2024 ta sventa yualil akosto. Ti k’u yepal sk’anel ja’ o no’ox jech o k’u x-elan ech’ abil: Morena xchi’uk Zoé Robledo ja’ ba’ay beik ta sk’anelik xchi’uk mu’yuk junuk partido mu kantirato ta xnopaj ta stsalelike.

Destino 24, yu’un C&E Research, ja’ jun encuesta sventa boch’o oy ep sk’an jun partido ti jech ta sk’elik batel ta jujun u yo’ jech xvi’naj boch’o junuk kantira x-epaj sk’anelik ti partidoetik ta slumal Chiapas. Jech k’u x-elan lajyich’ tael ta ilel ti li’ abil ta yual akostoe, ti Movimiento de Regeneración Nacional xchi’uk chi’iltak ta chapal k’opal PVEM xchi’uk PT oy xa 61% yepal sk’anelike, ja’ jech te ep xa ikom yu’unik ti yantik partidoetik jechik

Rutilio Escandón ia-y xchi’in peserente

AMLO ta stsobajelal sventa sk’elel k’u x-elan x-ech’ spasel Tramo 1 yu’un Tren Maya

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas i-ay xchi’in peserente ta República, Andrés Manuel López Obrador, ta stsobajel sventa stael ta ilel k’u x-elan x-ech’ spasel Tramo 1 yu’un Tren Maya, ti ja’ te ta xlik ta Palenque, Chiapas k’alal to ta Escárcega, Campeche, ja’ te laj staik ta ilel k’u yepa x-ech’ spasel ti li’ muk’ta obra ferroviaria, yu’un ja’ jech te ep yak’oj ta tael abtelaletik xchi’uk ja’ jech te ta xak’be sta lekil k’ulejalil ti jlumaltike.

Ta tsobajele, ti ja’ te ik’ot ta pasel ta snail yabtel Fondo Nacional de Fomento al Turismo (Fonatur), ta steklumal Palenque, ti jtunel jvu’ele xmuyubaj yo’on laj yal k’u x-elan slekil spasel ti li’ obraee, it ja’ jech likesbil talelspaselyu’unjtuneljvu’el ta Cuarta Transformación, ti jech yanik ta xanav batel spasel yo’ jech xk’ot ta pasel xich’tsajetastuneseltaslajeb ti li’ abile.

“Xmuyubaj koo’ontik yu’un ti li’ obrae yu’un jna’ojtik lek ti ja’ ta xich’ talel lekil utsilal ta stojolik slumal Sur-Sureste ta México, ja’ ep ta sta lekilal Chiapas; jech o xal un, ta jkolta jbatik bu k’alal xu’ ku’untik spasel yo’ jech stsak lek yip tas tael lekil utsilal ta kuxlejalil, ta lekil k’ulejalil, ta ekelajelal xchi’uk ta sventa turismo, k’alal ta xich’ ak’bel stak’inalil ta sventa aeroportuaria xchi’uk karetera, xchi’uk jech k’ucha’al slekubtasanel yavil kuxub jol o’ontonaletik xchi’uk ta sventa turismo”, xi lajyal. Escandón Cadenas laj stojbe ta vokolal peserente López Obrador ti jech ta xak’be talel stak’inal muk’tikil obraetik ti tsotsik stuike, jech k’u cha’al Tren Maya, yu’un mu ja’uk no’ox lek ta sk’el stuk’ulan osil banamiletik xchi’uk ta xich’ talel lekil kuxlejalil, xchi’uk ja’ te ta sk’el xchabi talel kuxlejaliletik xch’uk yich’bel stsakbel ta muk’ stalel mol me’eletik xchi’uk ti ja’ tsots sk’oplal slekubtasbel stael slekila

sk’ulajelik yo’ jech xlekub skuxlejalik ti bik’tal parajeetike.

Yu’un ti li’ muk’ta obrae ja’ jech te xchlik ta skuchel epal miyon turistaetik xchi’uk ja’ jech te ta xich’an kuchel lok’el bolomaliletik, xchi’uk ja’ jech te ta snit stsak sba yosilal estaroetik ta Chiapas, Tabasco, Campeche, Yucatán xchi’uk Quintana Roo, xchi’uk ja’ jech t ata xich’an pukbel sk’oplal yojtikinel lekik osiletik ta sventa turismo ta slumal yosilal maya.

Ja’ te ik’otik ti secretario de la Defensa Nacional, Luis Cresencio Sandoval González; ti director general yu’un Instituto Nacional de Antropología e Historia, Diego Prieto Hernández; ti director general yu’un Fondo Nacional de Fomento al Turismo, Javier May Rodríguez; ti subsecretario de Egresos ta Secretaría de Hacienda y Crédito Público, Juan Pablo de Botton Falcón; xchi’uk jech k’ucha’al empresarioetik inversioistaetik ta Tren Maya.

k’ucha’al PRI, PAN xchi’uk PRD ti naka 20% yepal sk’anelik. Ti Movimiento Ciudadano oy ta 3% sk’anel. Ti va’ay x-elan yepal sk’anele ja’ te stael ta ilel ti Morenae te ta sts’ak batel spasel abtelal likesbil talel yu’un ajvalil Rutilio Escandón Cadenas, jutuk xa mu vo’ob abil slikel talel spasel yabtel xchi’uk oy ta 49% sk’anel yu’un jnaklumtike, jech k’u x-elan yak’oj ta ilel ti sk’anelik ajvaliletik ta sjunul yosilal México. Ti Destino 24 ta yual akosto ja’ te xvi’naj ti boch’o yantik ep sk’anel yo’ jech xich’ ts’akel batel spasel xchi’uk yak’el programaetik yu’un cuarta transformación bisil ja’ ep sk’anel Zoé Robledo, ti ja’ director general yu’un IMSS orae.

Ech’em xa ta jun abil ti Zoé Robledo ja’ o no’ox ep sk’anel yo’ jech ja’ xkom ta kantiratoil yu’un Morena.

K’u x-elan slekil spasel

yabtel ta Seguro Social, xchi’uk lek nopol xil sba xchi’uk peserente López Obrador xchi’uk k’u x-elan sjalil yochel talel ta spasel movimiento jayo’ jech te oy sk’anel ta 27%, ja’ te nap’al talel Eduardo Ramírez oy ta 19% xchi’uk oy ta tercer lugar ti me’ peserenta ta Tapachula, Rosa Irene Urbina, oy ta 7%.

Ta anil stael ta ilel, Zoé Robledo xchi’uk Morena ta spasik kanal ta 2024 ta 45% yepal sk’anelik, ja’ te nabal talel Paco Rojas xchi’uk PAN ta 16%, Rubén Zuarth xchi’uk PRI oy ta 8%, Jorge Luis Llaven xchi’uk PVEM oy ta 6%, ti Eduardo Ramírez xchi’uk PT oy ta 3%.

Destino 24 ja’ jun stael stael ta ilel a’yejetik ta ch’ojon tak’in ti ja’ ta xich’ik jak’bel ya’yejik jnaklumetik lok’emik ta 18 abil ta slumal estaroe. Ti k’u yepal stak’ xch’unel ti li’ abtelale oy ta 95%. Ja’ te lajyich’ pasel ta sk’ak’alil 01 yual akosto ta 2023.

abtejkutik batel: Dr. Pepe Cruz

ak’el ech’em ta 13 mil k’elel poxtael ta stojolik jnaklumetik ta slumal tuxtlae.

xchi’uk chib konvoyetik ta Las Granjas.

Ti lekil k’elel poxtael xchiuk ko’olajele ja’ jech sjam smelolal spasel yabtel ti Cuarta Transformación ti jech lekuben talel yu’un ti yak’el k’elel poxtael ta stojolik jnaklumetik ta Chiapas, jech lajyal ti secretario de Salud ta estaro, doctor Pepe Cruz ta yorail sk’ak’alil slajesbel sk’oplal yabtelik 10 konvoyetik sventa Salud, ja’ te laj staik lekilal 60 coloniaetik, barioetik xchi’uk nail ch’ivitetik ta slumal capital yu’un estaroe.

Ja’ te yabinoj epal jnaklumetik ta colonia Los Pájaros, ti boch’o sbainoj yabtelanel k’elel poxtael ta estaro iyak’ ta na’el ti snitoj sba oxib xemuna lajyich’an nopajesel k’elel poxtael ta matanal ta stojolik jnaklumetik, ja’ te lajyich’

Lajyal ti ja’ jun muyubajel spasel abtelal ta sts’el xchi’uk ta stojol jun vinik ti jech lek yak’oj ta ilel slekubel sat yelanil slumal Chiapas, jech k’u x-elan ta spas yabtel ti bankilal ku’untik Rutilio Escandón Cadenas, yu’un k’ux ta yo’on ti svokolalik jnaklumetike, jech o xal un, ti bu yilubile ja’ ti li’ 140 kamionetik yu’un ti 10 konvoyetik ta sventa salud, ti jech ta xk’ik ech’em ta 13 chop k’elel poxtael ta matanale.

Ti doctor Pepe Cruz

lajyal ti slajesel sk’oplal yixibal xemuna spasel yak’el k’elel poxtaele ti ja’te laj staik lekilal jnaklumetik ta colonias Real del Bosque, Santa Cruz, Paseo del Bosque, Caminera, Copoya, San José Terán, 24 de Junio, Los Pájaros

Lajyal ti k’alal jech ijeloik ta coloniaetik yu’un Tuxtla Gutiérrez, ti jnaklumetike lajyalik k’usitik ti k’ele poxtael ta sk’anike, ti k’usitik tsots sk’oplal yu’unike ja’ ti yak’bel skoltaelik ta matanal ti mol me’eletik xchi’uk boch’otik mu’yuk chapal sbek’tal stakipalike, jayo’ jech te lajyich’an ak’el 50 sillas de ruedas, 50 andaderas xchi’uk bastonetik ta stojolik jnaklumetik ta 10 coloniasetike.

Te iyak’ ta na’el ti le’ xemuna batele ti 10 konvoyetik yu’un salud ja’ te ta xlok’ik batel ta yantik jteklumetik xchi’uk parajeetik, yu’un mu’yuk boch’o ta xich’ patinel komel, yu’un ja’ te ta xich’ tael ta ilel k’usitik chameletik ip ta xa’ayik ti jnaklumetik ta slumal Chiapas.

Ti slekilal janklumetik ta sk’an ta lek xchi’uk ta jmoj ta ko’on

Rutilio Escandón lajyak’ tot vakaxetik ta sventa slekubtasel sts’unel vakax ta stojolik jts’un vakaxetik ta Chiapas

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ta sk’ak’alil yak’el tot vakaxetik ta stojolik jts’un vakaxetik, ti ja’ te tsakal ta Programa de Fomento a la Ganadería 2023 xchi’uk Proyecto Desarrollo Sostenible de la Producción Ovina, ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas lajyaka’nbe sna ti yo ta yo’on ta skoltaan sector pecuario ta Chiapas xchi’uk lajyal k’u x-elan slekil ti slekubtasel sts’unubal vakaxetik ta estaro yo’ jech bisil oy ta jun estaro ti toj lek ta xich’an loke’sel bek’el xchi’uk xch’u vakaxe. Ja’ te ik’ot ta pasel ta snail Centro de Mejoramiento Genético Bovino ta Secretaría de Agricultura, Ganadería y Pesca (SAGyP), ti ajvalile lajyak’ 10 mil

sts’unubal jsatinom te’etik xchi’uk 2 mil sts’unubal kajve arábiga xchi’uk ja’ te laj staanbe ta ojtikinel yabtelik ti va’ayike, xchi’uk ja’ te lajyal ti oy ta yo’on ta skoltaan batel ta sk’anbel talel

ep koltaeltik ta Federación. K’alal lajyal ti smanel vakaxetike ja’ te laj smananbeik jts’un vakaxetik ta Chiapas yo’ jech li’ no’ox xkom ti tak’inetik ta estaore, yu’un ti tot vakaxetike

lek stak’ xch’i xkuxiik ta buuk yosil sbanamilal slumal Chiapas, Escandón Cadenas te laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtel peserente Andrés Manuel López Obrador ti jech ta

xak’be skoltael osil banamil xchi’uk stsatsubtasbel yip ti programas del Bienestar, jechik k’ucha’al yak’el abonoetik ti jech ta xich’ik ak’bel ta mantal xchi’uk ta yorail ech’em ta 300 mil jts’unulajeletik tao sil banamile.

Lajyal ti li’ abile ta xich’ likesel spasel Programa de Mejoramiento Genético, ti jech ta xich’ manel lekil tot vakaxetik butik lekik st’sunubal tabil ta ilel yo’ jech xlekub slok’esel bek’et xchi’uk ya’lel xch’u vakaxetike; xchi’uk ja’ te laj stojbe ta vokolal jts’un tot vakaxetik ta k’usitik jeltos sts’unubaltak, jechik k’ucha’al cebuina xchi’uk europeaetik, yu’un ja’ jech ta xelkub sts’unubal ti vakaxetike xchi’uk x-epaj batel ti k’u yepal ta xich’ lok’esel ti ti’bolal vakaxe.

Ti secretaria de Agricultura, Ganadería y Pesca, Zayna Andrea Gil Vázquez,iyak’ ta ojtikinel ti li’e lajyich’ ak’el 56 ta kot tot vakaxetik xchi’uk 50 pakete bik’tal vakaxetik ti ja’ jech lajyich’ ak’bel jts’un vakaxetik ta San Fernando, Berriozábal, San Lucas, Emiliano Zapata xchi’uk Suchiapa. Te laj yal k’u x-elan slekil chapal k’op yu’unik ta jmoj ta x-abtej ti ajvalil ta federación xchi’ik ta estaroe ti jech laj sk’anik talel koltael ta slekilalik ti

jts’un vakaxetike. Ta yaj va’lejik jts’un vakaxetik, ti comisariado ejidal ta Berriozábal, Reynaldo López Ovando, te laj stojbe ta vokolal ajvalil ta estaro xchi’uk federal ti jech ta xich’ik ak’bel skoltaelike, jechik k’ucha’al sa-bonoik, sts’unubal kajveetik, bik’tal vakaxetike, yu’un ja’ jech te ta xlekub batel ti spasel ts’un vakax xchi’uk tao sil banamil ta slumal Chiapas, ja’ te xich’ tael ta ilel slekubtasel spasel

yabtelik vinik antsetik boch’otik ta x-abtejik ta osil banamile. Jech o xal un, ti jtunel jvu’el ja’ laj slik ta tek’el ba’ayuk slikesel spasel tsalbail ta tajimol yu’un Secretaría de Agricultura,

Ganadería y Pesca, xchi’uk directivoetik, j-abteletik ta jujun equipo, ja’ te laj stabe ta ojtikinel slekil spasel yabtelik ti lek t ata xich’ svol sbaik ta spasel ta skotolik ti j-abteletik te ta nail abtelal yu’unike.

RUTILIO ESCANDÓN LAJYAK’BE

SLEKILALIK JNAKLUMETIK TA

CINTALAPA

K’ALAL LAJ SPASBE SBEIK

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj stunesel 1.5 kilómetros be ta Cintalapa-Rafael Cal y Mayor, ta steklumal Cintalapa, ja’ te lajyak’ ye ti li’ ta steklumal xchi’uk ta rejion Valles Zoque, yokel batel ta yak’bel obraetik yo’ jech snit stsakan sbaik ti bik’tal lumetike xchi’uk jech x-anilaj bu xlok’ xbatik ti jnaklumetike.

“Ti li’ obraetike ja’ jech te ta snit stsak sbaik ti lumetike, yu’un mu ja’uk no’ox ti va’aye, ja’ spasel jun lekil ich’el koltael bail, jayo’ jech ta jpastik o batel, kechel to ta xkom jun kilómetro ti k’u x-elan kak’oj ketik spasele, jayo’ jech ta xlik spasel ta yan abil, na’ik ti oyoxuk ta ko’onkutike, ti vo’xuke oy avaj tunel vu’elik ta Federal xchi’uk Estatal,

jayo’ jech un chi’iltak mu atukik oyoxuk xchi’uk jech li’ to ta xitalkutik xtoke”, xi lajyal.

Lajyal ti li’e jutuk xa mu vakib kilometik lajyich’ pasel, xchi’uk jech pasanbil yantik obraetik ta sventa k’elel poxtael, chanobvun, osil banamil xchi’uk ta k’usitik yantik, xch’uk jech k’ucha’al ti apoyos sociales ta xak’ talel Gobierno de

México, xchi’uk ti ajvalil ta estaroe ta skolta sba ta spukel yo’ jech xk’otan ta skotol parajeetik ta Chiapas.

Yanuk ti director general yu’un Comisión de Caminos e Infraestructura Hidráulica, Jorge Luis Gómez Jiménez, lajyal ti

ech’em xa ta jtob abil k’anbil talel yu’unik ti mu’yuk xich’ tuk’ulanele, jayo’ jech kolyal ti li’ ajvalile, jech te ik’ot ta pasel yu’un ti li’ ajvalil yo’ jech staik lekilal ti jnaklumetike. “Ti li’ k’ak’ale ta xkil ta jsatik ta xich’ ak’el komel ta k’abal ti lek pasbil jun obrae”.

Yanuk ti peserenta yu’un Cámara Mexicana de la Industria de la Construcción, Delegación Chiapas, Anakaren Gómez Zuart, lajyal ti li’e be ja’ te ta xich’ talel lekil k’ulejalil xchi’uk ta slok’esel bolomaliletik. Xchi’uk xtok, lajyal k’u x-elan slekil yo’on ajvalil

ti jech ta xak’anbe ak’o spasik obraetik ti empresaetik li’ ta Chiapas. “Kolaval ti jech ta xavak’ xkak’utik ta ilel ti empresarioetik ta Chiapas xu’ ku’untik spasel k’usiuk abtelalile”.

Ti comisariado ejidal ta Rafael Cal y Mayor, Imer Jiménez López, te laj stojbe ta vokolal jtunel vu’el ta Chiapas ti jech lajyich’ik tuk’ulanbel sk’op ya’yjeike, yu’un ti spasel li’ obare ja’ jech te ta xelkub snitel stsakel sbaik slumalik xchi’uk ja’ jech te jun yo’on bu xlok’ xbatik ti jnaklumetike.

Ta slajebal ilo’ilaj ti peserente Cintalapa, Ernesto Cruz Díaz, te laj stabe ta ojtikinel k’u yepal ta skolta sba jtunel jvu’el ta estaro ti jech

tik boch’otik muk’ chapal sbek’talik, xchi’uk jech k’ucha’al slekubtasel ti li’ karetera yo’ jech xlekub sbeik ta xkuchel lok’el sbolomalik ti jnaklumetike.

RUTILIO ESCANDÓN LAJ SBAIN YAK’EL

PREMIO SVENTA CONCURSO ESTATALES DE PIEZAS ARTESANALES

SPUKEL A’YEJ/CHIAPA DE CORZO

Ta Chiapa de Corzo, ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas laj sbain yak’el premiación sventa concursos estatales de Laca, Máscara Tradicional, Talla en Madera y de Bordado e Indumentaria Tradicional, ti ja’ te ta stabe ta ojtikinel sbijilik antsetik xchi’uk viniketik boch’otik jta x-abtejik ta sventa artesania, yu’un ja’ ta yu’unik ti Chiapas jech lek ojtikinbil ta sjunul yosilal jlumaltik xchi’uk ta butik tas bejel banamile.

K’alal laj spaxalta ta k’elel ti k’usitik pasanbile, ti jtunel jvu’ele te lajyalanbe ya’ay ti boch’otik i-ochik ta stsalbaile xchi’uk te laj sk’ananbe ti bisiluk jech spasik o batel slekil ti yabtelike, jayo’ jech, xi, yu’un mu ja’uk no’ox ta k’u yepal stael tak’in, yu’un ja’ te kuxuil chamal talel yu’unik ti svo’oneja skuxlejal maya,

ti ja’ jech te vi’inajem talel stalel skuxlejal Chiapas xchi’uk México, ja’ ti k’usitik ta xich’ik batel kirixanoetik ta sna slumalik k’alal oy k’usi ta smanik batele.

“K’alal ta xich’ k’usi pasele, ja’ te ta xak’ik ta ojtikinel ya’yejal kuxlejalil, bonanbil, pasanbil ta te’, ta bonolajel xchi’uk ti ja’ jech te yak’oj sbijil sjol

yo’onik ti jpas abtelaletike. Jech o xal un, jun yutsil alak’ sbaik ti yabtelike; yan sba ti k’usi ta spasike, ep sbijil ti k’usi ta spasik ta yabtelike”, xi lajyal.

K’alal laj staanbe ta ojtikinel slekil sbijil yabtelik ti artesanoetike xchi’uk ti jech ta xak’ik komel ta chanel sbijil sjol yo’onik ta stojolik ach’ ch’iel k’opojeletike, ti bankilal yu’un ejecutivo estatal ja’ te laj xcha’yak’ ye ti oy ta yo’on ta skoltael sba batel xchi’uk yoxkojal jtunel jvu’eletik ta stsatsubtasbel yip ti talel kuxlejaliletike, “yu’un ja’ ta xak’ ta ilel kojtikinobiltik xch’u ja’ jech ta jtoybetik batel ti sbi jlumaltik Chiapas”.

Yanuk ti Dimas Pérez Hernández, ja’ lajyich’ ak’bel

Galardón de Laca “María

Marta Vargas”, lajyal ti li’e ja’ yilubil yak’el ta yo’onik spasel yabtelik ta jujun, xchi’uk ja’ te lajyal k’u x-elan slekil ta skolta sba ajvalil ta xak’beik ti artesanoetike, yu’un ja’ jech te tsots sk’oplal xchi’uk ja’ jtunel yo’ jech xlekub batel stael slekil sk’ulejalik ti jnaklumetik boch’otik jech ta x-abtejik.

Ti directora general yu’un Consejo Estatal para las Culturas y las Artes de Chiapas (Coneculta), Maritsa Maranto Zepeda, lajyal k’u x-elanik slekil ti li’ abtelaletik pasanbile xchi’uk ti k’u yepal oy t yo’on ta xak’ koltael

jtunel jvu’el ta estaro yo’ jech x-ayin yavil bu stk’ xchanoik sbolomalik ti vinik antsetik artesanoetike. Ti li’e, ta xich’ ak’el ta ilel 188 piezas, ja’ oy ta 44 ta chop laj spasik kanal, jayo’ jech xi, ja’ te yilubil k’u x-elan sjunetel sjol yo’onik ta spasel yabtelike.

“K’alal ta jmantik junuke, mu ja’uk no’ox k’usi lek bonbil, ja’ te ta jtatik batel ta ich’el ya’yejal vayechil, k’usi snopbenal yu’un ta kuxlejalil lok’esbil ta jujun abtelal pasanbil yu’unike”, xi lajyal.

Ta Reforma, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj slikes yak’el ayudas técnicas ta stojolik boch’otik mu’yuk chapal sbek’tal stakipalik, ja’ ta slekilaik jnaklumetik ta butik teklumetik ta Región Norte, ja’ te lajyal ti ajvalil yu’un Cuarta Transformación mu’yuk ta smakbe stak’inalil ta sk’elel stuk’ulanel svokolik jnaklumetik

“Xkuxet ko’ontik ta xkiltik ti jech yantik ta x-epaj batel yak’el koltaele, yu’un mu ja’uk no’ox jun ich’el ta muk’, ja’ jech te ta staik lekilal ta skuxlejalik ti jnaklumetike, yu’un ja’ jech te stak’ xu’unin sbaik stukike. Ti stak’ina jlumaltike ja’ te ta xich’an tunesel ta slekilal jnaklumetik, itub xa ti bajel vok’elch’akele, yu’un ti k’usi ta jk’an ta jpastike ja’ ti yak’bel slekilal ta jmoj xchi’uk ta ko’ol ti jnaklumetike”, xi lajyal.

Lajyal ti k’alal o no’ox ilik talel spasel yabtel ti li’ ajvalile, ta 2018, te layich’ tael ta ilel ti ep mu’yuk staojik ak’bel ti skoltaelike jayo’ jech te lajyich’ ak’el ta o’on -

tonal yak’bel slekilaik ti jnaklumetik ta skoj ti epal abil ijelo mu’yuk jehc xich’ik ak’bel skoltaelike, xchi’uk ja’ te lajyak’ e ti oy ta yo’on ta jmoj ta skolta sba batel xchi’uk Federación xchi’uk

Ayuntamientoetik yo’ jech xich’ tael ti ko’olejal yu’unik ti jnaklumetike.

Ti directora general yu’un Sistema DIF Chiapas, Deliamaría González Flandez, lajyal ti li’e lajyich’an ak’el

jutuk mu 500 apoyoetik, nenal satil, ayudas técnicas, prótesis, sillas de ruedas especiales, andaderas, cunetas, xchi’uk k’usitik yantik, yo’ jech xlekub skuxlejalik ti jnaklumetik boch’otik mu’yuk chapal sbek’tal skuxlejalike xchi’uk ja’ ta yilubil ti jtunel jvu’ele oy ta yo’on ta xkoltaan ti boch’otik jech oy svokolik ta skuxlejalike.

Yanuk ti María de los Santos Burelo Guillermo, sme’ jun kerem ti ja’ te lajyich’ ak’bel silla de ruedas, te laj stojbe ta vokolal ajvalil k’alal lajya’ay ti oy skoltaelik ti boch’otik jech oyik ta vokolale, xi, yu’un ti

boch’otik mu’uyk chapal sbek’tal stakpalik stak’ xa buuk sk’an xbatik, xchi’uk ja’ jech te ta staik lekilal ek xtok ti yuts’ yalalike k’alal jech ta xu’unin sbaik stukike. K’alal te ik’to ta jteklume, Escandón Cadenas te laj yak’ constanciaetik xtok ta sventa capacitación para el empleo xchi’uk ta Curso sventa Primeros Auxilios, ja’ lajyak’ chanubtasel ti Instituto de Capacitación y Vinculación Tecnológica yu’un Estaro ta Chiapas (Icatech), ja’ te lajyal ti k’usi ta xich’ k’anele ja’ ti ak’o yak’ stukik snail sbolomalik ti jnaklumetik yo’ jech te xlekub batel sk’uxlejalik i jnaklumetik xchi’uk ja’uk jech sna’ikuk k’usi spasel ta anil vokolal ti jnaklumetike.

Ta Reforma, Rutilio Escandón lik yak’ ayudas técnicas, auxiliares auditivos xchi’uk prótesis

Likem xa xcha’meltsanel spasel Centro de Salud Urbano ta Pichucalco; ja’ laj stsaj stunesel Rutilio Escandón

SPUKEL A’YEJ/PICHUCALCO

Ja’ te yabinojik jnaklumetik ta Pichucalco, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj stunesel lekubtasbil nail Centro de Salud Urbano, ja’ te lajyal ti kolyal ti lek ta xich’ tunesel stak’inal jlumaltike, yantik ta xlekuban batel ti nail k’elel poxtaeletik yo’ jech xich’ik k’elel poxtael xchi’uk lek yich’el stsakelik ta muk’ ti jnaklumetike.

Lajyal ti k’alal jech lajyich’ cha’meltsanel ta skotol ti li’ Centro de Salud,ti snailal mu ja’uk no’ox lek xa oy s-ekipoaltak xchi’uk jech lek chapal pasbil komel, jech te ikom yavil ta sventa consulta externa, sala de atención dental moderna, laboratorio, ultrasonido, yavil snail chanubtasel xchi’uk farmacia, yu’un ja’ ta xich’ k’anel ti jech lekuk xich’ik ak’bel k’elel pxotael ti jnaklumetike.

Iyak’ ta na’el ti mu ja’uk no’ox stuk ak’bil ech’em xa ta 400 miyones de pesos ta k’usitik obraetik, xchi’uk te iyak’ ta na’el ti li’ ta jteklume, yokel xa ta pasel batel ti stsajel Hospital General, ti Unidad de Hemodiálisis xchi’uk slikesel spasel yavil Unidad Deportiva. Xchi’uk ja’ te lajyal xtok k’u x-elan slekil tabil ta ilel ti Clínica de Parto Humanizado, ta slekilalik ti li’ jsep lume.

“Ta Chiapas oy lek snail poxtaletik, poxiletik, s-ekipoaltak xchi’uk ti jpoxtavanejetik lek xchanojik spael ti

yabtelik ta spoxtael jnaklumetike, pe ti k’usi tsots sk’oplale ja’ ti jechuk xich’ abtelanel batel ta smakel ti chameletike”, jech lajyal k’alal iyak’ ta na’el ti, ta naetik ta xlik spasel k’elel chabiel bail ta skoj chameletike xchi’uk lekuk k’usi xich’ tunel lajesel yo’ jech stsatsub ti kuxlejalile.

Laj sk’anbe jpoxtavanejetik ti ak’o ta lekuk utsuk sk’el spoxtaik yaj chamelik, ak’o yich’ik ta muk’ yaj chamelik, Escandón Cadenas laj yal k’u yepal ta skol sba talel peserente Andrés Manuel López Obrador, jutuk xa mu ta sjunul Chiapas lekubtasanbil yak’el k’elel poxtael, jayo’ jech te laj cha’yak’ ye ti bisil ta x-abtej batel tas tael lekil utsilal xchi’uk ta jmoj ta x-abtej batel xchi’uk ti yantik nail abtelaletike yo’ jech mu’yukuk ti vok’el ch’akele.

Yanuk ti secretario de Salud, José Manuel Cruz Castellanos, iyak’ ta na’el ti

ech’em xa ta 850 nail k’elel poxtaeletik yich’anoj lekubtasele xchi’uk te iyak’ ta na’el

xtok ti kolyal ti jech sk’anoj talel ajvalil Rutilio Escandón xchi’uk k’u yepal ta skolta sba talel peserente Andrés Manuel López Obrador ta xich’an cha’meltsanel, slekubtasel xchi’uk yak’bel s-ekipoaltak ech’em 150 klinikaetik, hospitaletik xchi’uk centros de salud, ja’ jech ta xich’ pasel batel ta sjunul slumal estaroe. “Ta jlekubtastik batel nail k’elel poxtael ta sjunul yosilal estaro, ta xkich’ jtsaktik ta muk’ ta skotolik jnaklumetik”.

Te Rutilio Escandón la skoltay te jlumaltik, la xchajpan te kananetik sok la spas a´teliletik ta swenta slekubtesel te lum sbiil Te Nichimetik

4Te k´alal xk´otok yil te lum-ito, te ajwalil wolawan ta sjachel ta yak´el te koltayel ta stool te mach´atik ayik ta chamel. P. 4-5

COMUNICADO/LAS ROSAS

TaslumalTeNichimetik, te ajwalil Rutilio Escandón la spasbey sk´inul te Parke Púliko Sentral la yich´ lekubtesel sok wolawan ta sjachel ta yak´el koltayel ta stool te mach´atik ayik ta chamel trastorno yun espektro autista, te banti la yal, te Ajwalil yun te Xchanebal Transformasión yakal skanantaybel te stak´in jlumaltik sok yakal ta tuuntesel ta swenta spasel programaetik sok a´teliletik te tulan sk´olalyun ta swenta xchajpanel te bitik tulan sk´olalyun te jlumaltik, ja´xan tulan sk´olal ta skoltayel te mach´atik wokol ayik.

TULAN YO´TAN TE XCHANEBAL TRANSFORMASIÓN TA

CHIAPAS: ADAN AUGUSTO

“Te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador ay mach´a k´ux ta yo´tan: ja´ te slumal Méjiko”, xi la yal te López Hernández k´alaltel ta slumal surestea. P.6

te muk´ul ajwalil López

Obrador la yal te ju´emix ta ts´ujtesel koel te me´bajil P.

te Rutilio Escandón xk´otok sjoin ta tsoblej te muk´ul ajwalil AMLO ta swenta yilel binta ut´il ay te sbabial Tramo yun te Tren Mayaa P.7

Ay skoltayelik joeb yox winik% te Zoé sok te Morena, ya xu´yunik te ajwalil ta Chiapas P.7

te Rutilio Escandón la yak´ wakax sementaletik sok bitik ya xtuun ta swenta slekubtesel te xch´iesel wakaxetik ta slumal Chiapas P. 8-9

TE KOMITÉ YUN NOPJUN LA STSOB SBAJSOK TE DOLORES PADIERNA

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te Komité yun Nopjun sok Kultura te swoloj te diputada Maruch Reyes Diego Gómez la stsob sbasjsok te te maestra Dolores Padierna Luna, wolawal ta Gestión Sektorial sok Enlase Interinstitusional yun te Sekretaría yun Nopjun Públika (SEP).

Te bistuk te la stsob sbaik, ja: Yak´el ta na´el te bitik programaetik ay yun te dependensia ta swenta slekubtesel sok spukel sk´olal ta spisil nibel nopjunil.

Te wolawal yun te Komisión yun Nopjun sok Kultura, la yal te, ta swenta te junax ya x-a´tejiksok te wolawal yun te Gestión Sektorial sok Enlase Interinstitusional yun te SEP, te diputadoetik ya stak´ sjojk´oyik, snopik sok yak´ik ta na´el propuestaetik jich bit´il te: Xcha´ yich´el ta wenta te ak´nopjunetik; te Yach´il

Snaul Nopjun mejikana, Universidadetik ta swenta te Bienestar, Te Snaul Nopjun jo´otik Kuntik; Bekaetik ta swenta sjachel sok estratejia ta salonetik: Stup´el sk´olal te adiksionetik sbiil “Tame ya a tuun droga ta xbolobat”, K´otik ta lok´el ta tsoblej te diputadoetik: Marcelo

Toledo Cruz, Sandra

Herrera Domínguez

Elizabeth Escobedo

Morales, Leticia Albores

Ruiz, Deyanira Escobar

Ruiz wolawal ta planeasión ta representasión yun te Sekretaría yun Nopjun;

Zoila Janeth Mancilla

Granados ta represen -

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

tasión yun te maestro

José Luis Fernández yun León subsekretario yun Nopjun Federalisada sok

José Francisco Nandayapa López, wolawal ta ofisina yun Enlase Edukatibo.

Te k´alal a k´opoj te Dolores Padierna la yalbey wokolyun te a´teliletik yakal spasbelik te diputadaetik sok te diputadoetik ta Xwaxekebal

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

Xchan Winik Lejislatura, sok la spakbey yo´tan ta swenta te Leticia Ramírez Amaya, wolawal yun te SEP. Te k´alal a k´opoj la yal te ya sk´an yilik sok xchapik binta ut´il ay te programas federaletik yun nopjun, te yakal spukbel sk´olal te muk´ul ajwalil yun te Repúblika Andrés Mayel López Obrador sok te Sekretaría yun Nopjun

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Públika sok binta ut´il ya yich´ pasel ta Chiapas, ta swenta cha´kum k´op: Te sbabial, ta swenta yak´el ta na´el te bitik lekilal ya yak´ te polítikas públikaetik; te xchebal, ta swenta yilel te yakal ta k´oel ta stool te jlumaltik te programaetik, jich te bit´il chapal sk´olal. Jichyunabi, sok ta swenta te bitik la sjojk´oyik te diputadaetik sok te diputa-

Diseño Editorial:

doetik ayik ta Komisión, te Dolores Padierna la yak´ ta na´el te programa: Te Snaul Nopjun Jo´otik Kuntik, ja´ ta swenta slekubtesel te snaul nopjun. Pa´ ke k´uniltik ya staik tak´in ta swenta slekubtesel.

Teyuk-a te, la yal te Snaul Nopjun Jo´otik Kuntik ta Chiapas – k´alal ta slajibal 2022 – ay la yich´ lekubtesel jo´lajun mil 354 ta chaj snaul nopjunil, te banti la yich´ tuuntesel jo´ mil 266 millones ta pesos tak´in, sok te ta swenta te 2023, yakal ta lekubtesel jo´lajun mil 951 ta chajp snaul nopjunil, te banti ya yich´ tuuntesel chan mil 255 millones ta pesos tak´in. Kol spisiluk ju´emix ta ilel sok ya xkaj yich´ ak´el te xcha´ jajchelal stak´inal, xi la yal.

L.I.A. Jaime Ginés Soriano L.D.G. Wendy García Martínez

te muk´ul ajwalil López Obrador la yal te ju´emix ta ts´ujtesel koel te me´bajil

K´alaltel ta snaul palasio federal, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te ay ju´emix ta ts´ujtesel koel te me´bajil ta Méjiko, ja´ wokolayalyun te binta ut´il yakal ta pasel te a´teliletik la sjach te k´alal a jajchtel ta a´tel, pajal yakal ta lekubel te jlumaltik.

Te k´alal a k´opoj ta prensa ta sab, te bit´il k´ayem ta spasel, te muk´ul ajwalil federal la yak´ ta na´el te binta tulan sk´olal ju´em ta pasel, ta swenta slekubtesel te Méjiko te yejtal te k´alal a jajchtel ta a´tel, ja´ te binta la yak´ ta na´el te INEGI, te ts´ujemix koel te me´bajil ta Méjiko. “Ja´ tey chikan ta ilel te lek yakal ta pasel te a´teliletik, yakal ta ts´ujel koel te me´bajil sok pajal yakal te lekubel te jlumaltik, ja´

jich ju´em ta pasel kuntik”, xi la yal.

Te López Obrador la xcholbey sk´olal te ju´em ta ts´ujtesel koel te me´bajil ta sjaj te la yich´ moesel te tojolil, la yich´ tup´el sk´olal te nailal polítikaetik, te banti la yalik te teknókratas neoliberaletik te ya xtoy stojol te bitik ya yich´ manel tame ya

yich´ moesel te tojolil, “jichyunabi, ma la smoesik te tojolil, la skoesik ta lajuneb xchan winik por ciento; tajbiix ta ilel maba yejtal ya xmoj stojol te bitik ay tame ya yich´ moesel te tojolil”. Te nailaltel, la yak´ ta na´el te muk´ul ajwalil te ay moemix 20.4 por ciento stojolik te me´bajetik tame ya yich´ pajelsok te

Te AMLO la yalbey te Me´il Leawetik

DAVID MARTÍNEZ/CDXM

Te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, te k´alal a k´opoj ta mañanera te k´axixtel wewes, la yalbey te Me´il Leawetik te manchuk ya smel yo´tanikyun te binta ut´il yakal ta pasel te a´teliletik, la yal te jamal ya yich´ ak´el te ilel sok na´el te bitik ya yich´ pasel, sok yak´oj sk´op ta spasel te binta ma la spasik te nailal ajwaliletik.

Te k´alal a k´opoj ta prensa, te bit´il k´ayem ta spasel, te López Obrador la yal te jamal ya yal te bitik ya yich´ pasel, te binta ut´il ya x-a´tejik te ajwaliletik sok te fiskalía estataletik.

Soknix la yalbey te me´iltatiletik te yakuk xkoltaywanik, melel yakal ta k´axel ta ilel te naetik ta swenta yilel

tame la yich´ix tael te mach´atik ch´ayemik.

“Lek, yakal ta tael te mach´atik albil sk´olal te ch´ayemik, bayel yakalik ta tael, te ya kak´tik ta na´el ta patilal”, xi la yal.

Te k´alal a k´opoj ta prensa, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te, ta sbabial a´telil, ay tajbil ta ilel te bayel chiknajemikix te mach´atik ch´ayemik, “yun ma la yich´ ach´ubtesel te censoetik, teyuk a te kaj ta ak´el yan yajtalul. Kaj kiltik te bayel mach´atik ch´ayemik te yejtal jkaeltik ta ajwalil, te jelawen a bit´il nailal ajwaliletik.

La spajotiksok te nailal ajwaliletik, jelawen te mach´atik ch´ayemik kuntik tame ya yich´ pajelsok te kerra yun Calderón, sok chopol la stuuntesik te jkontratik”.

Ta patilal, te muk´ul ajwalil la yal te bayel la spukik te skontratak te lotil k´op-ito, teyuk-a te la yal te yakuk yich ilel ta lek te junetik, te bistuk te jich ay te yajwalul, melel te chopol jenteetik-ito joyob yakal slejbelik k´op o tebuk ch´ayel, “yorail josetik, manchuk tame ay censo”, yakalto jkoltaybeltik ta sleel te mach´atik ch´ayemik. Spisil k´aal yakalotik ta a´tel ta swenta spasel te a´telil-ito. Maba ya kal te jayeb yakal ta abeyel stak´inal. Te nailaltel ma´yuk koltayel, te orita ayix bayel stak´inal, ma´yuk xkechtajib ta swenta spasel te a´teliletik-ito. Maba pajal te chopol jenteetik, ja´naxyunts´in, ay mach´atik ya stuuntes te mel o´tanil-ito”, xi la xcholbey sk´olal.

ya´wilal 2016.

Soknix la yal te ay ts´ujemix koel 13.2 por ciento te stak´inik te lon k´ulejetik yun Méjiko, “ja´nax ts´ujem koel-abi, te chopol ya kaltik. Ja´naxyunts´in, te ya´wilal 2020 k´alal ta 2022 (te k´alal a k´ax te muk´ul chamel) ay a moix 7.8 por ciento te stak´inik”.

Ta swenta te aguinaldo sok te spukel utilidadetik, moj ta waklajuneb por ciento ta ya´wilal 2018 k´alal ta 2022, te nailal ay a ts´uj koel 1,9 por ciento.

La xcha´ yal te, ta swenta te programaetik yun te bienestar, ta stak´ yich´ moesel te stak´inik ya yich´ abeyel ta ox oxeb uj te me´elmamaletik ta 2018 k´alal ta 2022, melel te nailaltel la yich´ik abeyel tab mil 322 pesos y moj ta oxeb xcha´ winik mil 738 pesos.

Te bats´il lumetik o te mach´atik ya snaik bats´il k´op, ta ya´wilal 2018 k´alal ta 2022, te nailal ay la staik stak´inik waklajun mil 905 peso y moj ta waxaklajun mil 428 pesos, te ya kaltike, moj baluneb por ciento. Jichek te mach´atik ya x-a´tejik t alum k´inal, te lon me´bajetik, moj tab por ciento te stak´inik.

Ta slajibal, te muk´ul ajwalil la yal te manchuk tame ay muk´ul a´teliletik te ju´em ta pasel, te bintaxan lon tulan sk´olal, ja´ te ma´yukix mach´a yakal ta uts´inel ta Méjiko.

“Te INEGI la yak´ ta na´el te ay yakal ta lekubel 3.6 por ciento ta wak wakej uj te jlumaltik. Lek ayotik, ja´naxyunts´in, te bintaxan lon tulan sk´olal ja´ te ts´ujemix koel te me´bajil”, xi la yal.

López Obrador la yal

swenta

Te k´alal a k´opoj ta prensa ta sab, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la yal te ya sk´an ya yich´ jelel te sjunil mantalil ta swenta sleel te fiskaletik, ta skaj te ay bayel yakal yixtaybelik te stak´inal jlumaltik, jich te bit´il la yich´ k´anel kejaetik ta slumal Tamaulipas o Morelos. K´alaltel ta snaul palasio federal, te López Obrador la yal te binta chopol a pastaj, ja´ te la yich´ abeyel slej te nailal ajwaliletik te fiskaletik sok te fiskales antikorrupsión, te banti a ochik ta a´tel ta a´tel ta lajuneb o lajchajeb ja´wil; bayel la yuts´in o sbo -

lobtes te jlumaltik.

Jichyunabi, la yal te ja´ jun problema ta sjunil mantalil, melel ja´ kanantaybil yunik te poder judisial.

“Ay chikan sok tajbil ta ilel te ay spasojik chopolil o junax yo´taniksok te chopoletik. Ja´ tey ya sk´an ya xkoltay te Fiskalía General yun te Repúblika, manchuk tame ay makbil sbej melel te Korte, la xchap te ja´ te ya sk´an ya slok´es te kongreso, ja´naxyunts´in, ta skaj te maba bayel te mach´atik ya skoltayotik ta kongreso, ma stak´ yich´ pasel. Ja´nax tame ay jun mulil yun fuero komún”, xi la yal.

Te binta kechel ya xjil ta pasel, ja´ te inisiatiba

yun sjelel te poder judisial, ta swenta stup´el te chopol grupoetik o elek´etik, te cha´oxtulnax mach´antik ya skoltayik y maba ja´ ya skoltayik te jlumaltik, maba ja´ ya stup´ik te chopoliletik.

Ta slajibal k´op, te Andrés Mayel López Obrador la xcholbey sk´olal te slumal Guanajuato, te k´opyun te fiskal ta Guanajuato, Carlos Zamarripa, tulan sok muk´ sk´olal melel maba ja´ la yak´ ochel te ajwalil, Tiak Sinhue Rodriguez, ja´ la yak´ik ochel te grupo ta poder. Te ajwalil yun slumal Guanajuato lekil winik, ja´naxyunts´in, ay xajt´ polítikoetik te yakal spasbelik mantalil.

Te

te ya sk´an ya yich´ jelel te sjunil mantalil ta

sleel te fiskaletik

te manchuk ya smel yo´tanik; la yal te jamal ya yich´ ak´el ta na´el te binta ut´il ya yich´ pasel te a´teliletik

Te Rutilio Escandón la skoltay te jlumaltik, la xchajpan te kananetik sok la spas a´teliletik ta swenta slekubtesel te lum sbiil Te Nichimetik

Te k´alal xk´otok yil te lum-ito, te ajwalil wolawan ta sjachel ta yak´el te koltayel ta stool te mach´atik ayik ta chamel

COMUNICADO/LAS ROSAS

Ta slumal Te Nichimetik, te ajwalil Rutilio Escandón la spasbey sk´inul te Parke Púliko Sentral la yich´ lekubtesel sok wolawan ta sjachel ta yak´el koltayel ta stool te mach´atik ayik ta chamel trastorno yun espektro autista, te banti la yal, te Ajwalil yun te Xchanebal Transformasión yakal skanantaybel te stak´in jlumaltik sok yakal ta tuuntesel ta swenta spasel programaetik sok a´teliletik te tulan sk´olalyun ta swenta xchajpanel te bitik tulan sk´olalyun te jlumaltik, ja´xan tulan sk´olal ta skoltayel te mach´atik wokol ayik.

“Te binta ya jk´antik ja´ te ya xlekub xkuxinel te jlu-

maltik, melel te jo´otik ja´ jun ajwallil te ay xk´uxul yo´tan sok maba ya yijkitay ta stukel te jlumaltik; max a mel a wo´tanik, joyob junax ya xbenotikxanbelsok te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel López Obrador, ta swenta skoltayel sok slekubtesel te mach´atik ch´ojbil jilel ta o´tanil te nailaltel, te ma la yich´ik ich´el ta wenta. Junax xbenotikxanbeel, te jlumaltik sok te awjalil, ta swenta slekubtesel te Chiapas”, xi la yal.

Te k´alal la sbeintay sok la spasbey sk´inul te Parke Públiko Sentral la yich´ lekubtesel, te ajwalil la yal te jich te bit´il la yich´ lekubtesel te yawil paxal-ito, ya slekubtes te binta ut´il ya xkuxinik te jlumaltik, tey ya stak´ stsob sbaik ta k´op-ayej

o ta paxal te jme´tatik, sok ya st´ujbilubtes te slumal Te Nichimetik, jich ya xlekub te a´telilil ekonómikaetik sok turístikas li´ ta municipio sok ta spamal rejión. Jichyunabi, te wolawal yun te Obras Públikaetik, Ángel Carlos Torres Culebro, la yal te bujts´anax k´inal ya ya´ayun te

junax yakal ta a´telsok te ajwalil Rutilio Escandón ta swenta slekubtesel te lumetik yun Chiapas, te banti yakal ta pasel a´teliletik jich te bit´il parke la yich´ pasel-ito, te ja´ jun lugar te banti ya stsob sbaik te jlumaltik, sok ju´ ta pasel ta skaj te lek yakal ta tuuntesel te stak´inal jlumaltik.

Te Martín Ballinas Ruiz, wolawal yunik te mach´atik la staik koltayel, la yal te tame ay jun t´ujbil parke yun jich t´ujbil yo´tan te slumal, teyuk-a te la yal wokolyun te a´telil la yich´ pasel-ito, te maba ja´nax te ay st´ujbilal, lek chapal sok kanantaybil pa´ ke jich bujts´anax k´inal ya xtajinik te alnich´ane -

tik sok me´elmamaletik. “Te ajwalil yakal yak´bel jilel ya´tel ta jlumaltik sok ta spamal

slumal Chiapas”, xi la yal. Ta patilal, te wolawal yun te Sistema DIF Chiapas,

Deliamaruch González Flandez, la yalbey wokolyun te Ayuntamiento te yakal

ta pasel te a´teliletik-ito ta swenta slekubtesel te Klínika yun Atensión yun te Trastorno yun Espektro Autista yun te slumal Te Nichimetik, te yakal skoltaybel waxakeb xcha´ winik ta tul alnich´anetik, sok la yal te ay swentainej 846 ta tul alnich´anetik te DIF Chiapas ta spamal jlumaltik, sok li´ ta pael cha´wej, ya yich´ pasel te Sentro Asul te banti ya yich´ k´ejel te poxetik espesialisado yun te spamal slumal Chiapas.

Tulan yo´tan te Xchanebal Transformasión ta Chiapas: Adan Augusto

“Te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López

Obrador ay mach´a k´ux ta yo´tan: ja´ te slumal Méjiko”, xi la yal te López Hernández k´alaltel ta slumal sureste

DAVID MARTÍNEZ/TAPACHULA

Te k´alal la stsob sbaik k´axem ta lajun mil ta tul koltaywanejetikyun, ta slumal Tapachula, Chiapas, te ochibal yun Méjiko, te mamal ya sk´an x-och ta Wolawal yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión, Adán Augusto López Hernández, la yal te “tulan yo´tan te Xchanebal Transformasión ta Chiapas”.

Te k´alal xk´otok yil te slumal sur-sureste yun te Méjiko, te morenista la spas te Tsoblej yun Yak´el ta Na´el te K´opetik yajtalul lajuneb swak winik, te banti la yal te “ja´ bayel la staj uts´inel yun te modelo neoliberal te Chiapas: cha´oxtul mach´atik a k´ulejub, te jlumaltik k´atp´ojik ta me´bajetik”.

Te k´alal la xcholbey sk´olal te ay mach´a k´ux ta yo´tan te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, te ja´ te slumal Méjiko, te López Hernández la yal te binta ut´il ya stak´ yich´

tup´el te elk´ajel sok pa´ ke pajal ya xlekub te jlumaltik, ja´ te Xchanebal Transformasión.

Te mamal ya sk´an x-och ta kandidato yun te Morena ta swenta te sleel muk´ul ajwalil ta 2024, la yalbey wokolyun te a´teliletik yakal spasbel te ajwalil, Rutilio Escandón Cadenas, teyuk-a te la yal te ya sk´an ay yich´ koltayel, melel tame lek ay te ajwalil, ya xlekubel te Chiapas, xi la yal.

Ta xmalxan k´aal, te slumal Villaflores, te López Hernández la yalbey wokolyun te k´otik ta lok´el ta tsoblej te me´elmamaletik, melel ja´ lon tulan sk´olalik ta swenta te mobimiento-ito. Te manchuk a koltaywanik te me´elmamaletik-ito, wokol a ju´ te pasel te mobimiento jichuke.

“Ta ya´wilal 2005, 2006, te k´alal la yal te Televisa te ma´yuk te Andrés Mayel López Obrador, te k´alal la yalik te yajwalul tak´in te chopol ta swenta Méjiko te Andrés Mayel, ja´ la yich´

koltayelyun te me´elmamaletik sok yich´ abeyel sbujts´ k´inal ya´ayun, melel slumal slumal sbaiksok te Andrés Mayel, manchuk ya xch´ay ta yo´tanik te chiapanekoetik”, xi la yal.

Ta ya´wilal 2006, te k´alal la yich´ elk´anbeyel te muk´ul ajwalil yun te Repúblika sok la yak´ik ochel ta ala puersa te mamal Felipe Calderón, te ja´ex, me´elmamaletik, la a koltayik te Andrés Mayel López Obrador sok la a joinik ta sbeintayel ta spamal te Méjiko, xi la yal.

Ta ya´wilal 2018, k´ax ta lajuneb xcha´ winik millones ta tul mejikanoetik la yak´ik ochel ta muk´ul ajwalil yun Repúblika te Andrés Mayel López Obrador, y te binta sbabial la spas, ja´ te la yak´

ochel sjunil inisiatiba ta Kongreso yun Unión ta swenta ya´beyel stak´in ta pajal te me´elmamaletik.

Ta slajibal k´op, te mamal

Adán Augusto la yal te maba ya stoy sbaj te ja´ “sbankil”

te Andrés Mayel López Obrador, te mach´a ya stoy sbaj, ja´ te muk´ul ajwalil.

“Ya kak´ sk´anon”, xi la yal.

Te binta ya jtoy jbajyun,

ja´ te “ja´ la snojpteson te Andrés Mayel, ja´ la snojpteson a te polítika”, xi la yal.

“Te mach´a la snojpteson ja´ sbiil Andrés Mayel López Obrador, sok ya kich´tik ta muk´ te nojteswanej, sok ya kalbeyex te joyob ya kich´ jbajtik ta wenta, ya jointik te Andrés Mayel López Obrador”, xi la yal.

Ay skoltayelik joeb yox winik% te Zoé sok te Morena, ya xu´yunik te ajwalil ta Chiapas

Te k´alal ta orita, ma´yuk yan partido o kandidato te ya stak´ stsalotikyunik, jich la yak´ ta na´el te snaul enkuestadora C&E Research

EL INFORMANTE/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te empresa Campaigns & Elections Méjiko la yak´ ta na´el te resultadoetik yun enkuesta ta swenta te sleel ajwalil yun Chiapas ta 2024, te la yich´ pasel ta yuil agosto. Ja´nix jich ay skoltayel te bit´il aytel ta sjunal ja´wil: Ja´ bayel ay skoltayelik te Morena sok te Zoé, sok te k´alal

ta orita, ma´yuk yan partido o kandidato te ya stak´ stsalotikyunik.

Te sbiil Destino 24 yun te C&E Research, ja´ jun enkuesta ta swenta yilel te mach´atik ay skoltayel sok te binta partidoil yakal yich´bel yip, te ya yajtay o yil ta jujuntik uj te mach´atik ya sk´an x-ochik ta candidato yun te partidoetik

ta Chiapas. Te bit´il la yich´ tael ta ilel ta yuil agosto te ja´wil-ito, chiknaj ta ilel te ya staik k´oel koltayel jun xchan winik por ciento te partidoetik Mobimiento yun Rejenerasión Nasional sok te sjoytak PVEM sok te PT, k´ejelto la yijkitayik te skontraik, te partidoetik PRI, PAN sok PRD te ay skoltayelik tab%. Ta slajibalto ay te Mobimiento Siudadano, te ay skoltayel oxeb%.

Jich te bit´il la yich´ ta ilel ta yajtalul-ito, chikan ta ilel te ya sts´akbel te Morena te a´telil sjachoj ta pasel te ajwalil yun Chiapas, Rutilio Escandón Cadenas, te ay skoltayel balu-

te Rutilio Escandón xk´otok sjoin ta tsoblej te muk´ul ajwalil AMLO ta swenta yilel binta ut´il ay te sbabial Tramo yun te Tren Maya

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te ajwalil Rutilio

Escandón Cadenas xk´otok sjoin te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel López Obrador, te k´alal la yich´ pasel te Tsoblej yun Yilel te Sbabial Tramo yun te Tren Maya, te ya xbajt ta Palenke, Chiapas k´alal ta Eskársega, Kampeche, te banti la yich´ ilel te bay k´alal ju´emix ta pasel te proyekto-ito yun sbeib tren-ito, te bayel yakal ya´bel ya´tel te jlumaltik sok yakal slekubtesbel stak´inal te Méjiko.

Te k´alal la stsob sbaik, te la yich´ pasel ta snaul Fondo Nasional yun Fomento yun te Turismo (Fonatur), ta slumal Palenke, te ajwalil la spak´ sk´abyun te muk´ul a´telil-ito, te yakal spasbel te ajwalil yun te Xchanebal Transformasión, lek yakal ta ju´el ta pasel, pa´ ke jich ya xu´ ta pasel te bit´il chapal sk´olal sok ya xkaj ta a´tel te slajib ja´wil-ito.

“Lon bujts´anax k´inal ya ka´aytikyun te a´telil-ito, te ya slekubtes te slumal Sur-Sureste yun Méjiko, ja´xan bayel ya slekubtes Chiapas; teyuk-a te yakal jpasbeltikek te a´telil pa´ ke lek ya xu´ ta pasel te proyekto-ito, ta swenta slekubtesel te jlumaltik, te tak´in, chonbajel sok te turismo, jich bit´il te yakal ka´beltik stak´inal ya swenta slekubtesel te snaul abionetik sok karretera, soknix te yakal ta lekubtesel te yawil paxaletik sok turístikoetik”, xi la yal.

Te Escandón Cadenas la yalbey wokolyun te muk´ul ajwalil López Obrador te yakal ya´bel stak´inal ta swenta spasel te muk´ul a´teliletik, jich bit´il te Tren Maya, te maba ja´nax te yich´o ta wenta sok yakal skanantaybel te lum k´inal, soknix yakal skanantaybel te bitik ay ta kultura yun te jlumaltik, yakal yich´bel ta muk´ te namey k´inal stalel xkuxinel jlumaltik, sok yakal slekubtesbel

te stak´inal jlumaltik ta swenta slekubtesel xkuxinel te komunidadetik.

Te muk´ul a´telil-ito, ja´ jun beibal te ya yik´tel millones ta tul paxaletik sok ya xkuchbel ijkatsiletik, teyuk-a te soknix ya slekubtes te chonbajel, jich junax ya stsak sbaik te slumal Chiapas, Tabasko, Kampeche, Yukatán sok Kintana Roo, sok ya spukbey sk´olal ta turismo te slumal maya.

K´otik ta lok´el ta tsoblej te: wolawal yun te Defensa Nasional, Luis Cresencio Sandoval González; wolawal yun te Instituto Nasional yun Antropolojía sok Historia, Tiak Prieto Hernández; wolawal yun te Fondo Nasional yun Fomento yun te Turismo, Javier May Rodríguez; te subsekretario yun Stak´inal Sekretaría yun Hasienda sok Krédito Públiko, Xun Pablo de Botton Falcón; soknix te empresariaetik sok empresarioetik te yak´oj stak´inik ta Tren Maya.

neb yox winik% yun te jlumaltik yejtal te k´alal a jajchtel ta a´tel, jich la yak´ ta na´el te ranking yun ajwaliletik yun Méjiko. Ta Destino 24, te la yich´ pasel ta agosto, sok chikan ta ilel te ja´ ay bayel skoltayel te Zoé Robledo, wolawal yun IMSS orita, ta swenta sts´akelbel sok sju´tesel ta pasel te programaetik yun te xchanebal transformasión.

Ayix ta sjunal ja´wil te ja´ ay bayel skoltayel te Zoé Robledo, pa´ ke ja´ ya x-och ta kandidato yun te Morena. Ta swenta te lek yakal ta a´tel ta Seguro Sosial, te junax aysok te Muk´ul Ajwalil López Obrador sok te

yakal spasbelek te lucha yun te mobimiento, ay skoltayelyun jukeb xcha´ winik%, ta spat ay te Eduardo Ramírez te ay skoltayel balunlajuneb%, sok ta yoxebal lugar ay te alkaldesa yun Tapachula, Lox Irene Urbina, te ay skoltayel jukeb%.

Jichyunabi, te Zoé Robledo sok te Morena sk´olal ya xu´yunik te tsaltomba ta ya´wilal 2024, te banti ya staik koltayel joeb yox winik%, ta patil ya xjil te Paco Rojas sok te PAN, te banti sk´olal ya staik koltayel waklajuneb%, Rubén Zuarth sok te PRI skolal ya staik koltayel waxakeb%, Jorge Luis Llaven sok te PVEM ya staik koltayel wakeb%, te Eduardo Ramírez sok te PT ya staj koltayel oxeb%.

Te enkuesta sbiil Destino 24, ja´ jun medisión te ya yich´ pasel ta llamadaetik, te ya yich´ik jojk´obeyel te mach´atik k´axemikix ta waxaklajuneb ya´wilalik ta spamal slumal Chiapas. Te la yich´ pasel ta sbaj k´aalel yun agosto 2023.

ya sk´an te lek ya x-a´tejotikxanbel ta swenta skoltayel sok

pajal yich´el ta wenta

te jlumaltik: Dr. Pepe Cruz

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te k´uxul o´tanil sok te pajal ich´el ta wenta ja´ lon tulan sk´olalyun te Xchanebal Transformasión, te yakal slekubtesel ta serbisios médikoetik te slumal Chiapas, xi la xcholbey sk´olal te wolawal yun Salud ta jlumaltik, doktor Pepe Cruz, te k´alal la slajinbey sk´olal ta pasel te a´teliletik yun te lajuneb konboyetik yun te Salud, te banti la yich´ koltayel ox winik koloniaetik, barrioetik sok ch´iwich´etik yun te slumal Tuxtla Gutiérres. Te k´alal tey ayik ta tsoblej te yajwalul kolonia Te Pájaroetik, te wolawal yun te snaul poxilal la yak´ ta na´el te oxeb semana la yich´ ak´el te koltayel sok poxtayel ta lajuneb

konboyetik yun salud, te banti la stak´ yich´ ak´el oxlajun mil ta chajp koltayel ta stool te me´iltatil tuxtlekaetik.

La yal te bujts´anax k´inal ya ya´ayun te junax yakal ta a´telsok te wolawal kuntik Rutilo Escandón Cadenas, te ja´ tul winik te lek yakal ta a´tel sok yakal slekubtesbel te chiapaneketik sok te chiapanekoetik, te tulan ta yo´tan te jlumaltik, teyuk-a te la yak´ sok la xchajpan lajuneb konboyetik yun salud te la yak´ oxlajun kum majtanil koltayel o poxtayel.

Te doktor Pepe Cruz la yal te k´alal la yich´ la yich´ lajinel sk´olal te yoxebal semana a´telil-ito, te beel karroetik yun poxtayel, la yich´ koltayel te koloniaetik

Real yun Boske, Santa Crus, Paxal yun Boske, Kaminera, Kopoya,

San José Terán, 24 yun Junio, Te Pájaroetik sok cheb konboyetik ta Las Granjaetik.

La yal te k´alal la sbeintay te koloniaetik ta Tuxtla Gutiérres, la stak´ yich´ albeyelyun te bitik ya sk´anik te jlumaltik ta swenta salud, te binta la sk´anik te jlumaltik ja´ te koltayel ta stoolik te me´elmamaletik sok te mach´atik ayik ta diskapasidad, teyuk-a te la yich´ ak´el lajuneb yox winik chojt xilaetik te ya xbeen, lajuneb yox winik namate´iletik ta lajuneb koloniaetik.

La xcholbey sk´olal te lajuneb konboyetik, li´ ta yan semana, ya xkaj sbeintayik yantik munisipioetik sok lokalidadetik pa´ ke jich pajal ya staik koltayel te jlumaltik, ta swenta smakel, yilel sok xpoxtayel te chameletik ya xtaok te jlumaltik.

te Rutilio Escandón la yak´ wakax sementaletik sok bitik ya xtuun ta swenta slekubtesel

te xch´iesel wakaxetik ta slumal Chiapas

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te k´alal la yich´ ak´el te wakax sementaletik sok te bitik ya xtuunyun te ch´iesel wakaxetik, ta swenta te Programa yun Spukel Sk´olal te Xch´iesel Wakax 2023 sok te Proyekto Desarrollo Sostenible yun te Xch´iesel Wakax, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te ya skoltay te mach´atik ya xch´iesel chamabalam ta Chiapas, sok la yal te yakal ta lekubel te ti´baletik sok te lechetik ta skaj te yakal ta lekubtesel te sbak´etal te wakaxetik.

K´alaltel ta snaul te Sentro yun Slekubtesel Sbak´etal Wakaxetik yun te Sekretaría yun Agrikultura, Ganadería sok Peska (SAGyP), te ajwalil soknix la yak´ lajun mil ta pejt te´etik te ya yak´ sit

sok cha´ mil ta pejt kajpeletik arábiga, sok la yalbey wokolyun te mach´tik ya x-a´tejik t alum k´inal sok ta xch´iesel wakaxetik, sok la xcha´ yak´ sk´opyun te joyob ya sk´an o slej te koltayel yun

te a´teliletik, te koltayel ya yak´ te Federasión.

Te k´alal la xcholbey sk´olal te ta Chiapas la yich´ manel te wakaxetik, swenta jich maba k´ejel ya xbajt te tak´in, sok te ja´ jun lekil sementa-

letik te ya stak´ xk´ayik ta slumal sk´inal Chiapas, te Escandón Cadenas la yalbey wokolyun te lek yakal ta wolawal te muk´ul ajwalil Mayel López Obrador ta swenta slekubtesel te kampo

sok slekubtesel te programaetik yun Bienestar, jich bit´il te k´axem ta jo´lajun winik ta wol ya yich´ ak´el pertilisanteetik te ja´wil-ito, sok majtanil ya yich´ ak´el.

La xcholbey sk´olal te ya yich´ pasel te Programa yun Slekubtesel Genétiko (Sbak´etal) te ja´wil-ito, te ja´ ta swenta yak´el jun koltayel ta smanel kojt semental, ta swenta slekubtesel te wakaxetik sok jich ya xlekub te ti´bal soknix te lechetik; sok la yalbey wokolyun te ch´iesel wakaxetik te yakal ya´belik sementaletik te yantik wakaxetik, jich bit´il te cebuinaetik sok europeaetik, te ya slekubtes te sbak´etal wakaxetik.

Te wolawal yun te Agrikultura, Ganadería sok Peska, Zayna Andrea Gil Vázquez, la yak´ ta na´el te la yich´ ak´el waklajuneb

yox winik ta kojt wakaxetik te ka´al-ito sok lajuneb yox winik paketeetik bitik ya xtuunyun te wakaxetik, ta swenta skoltayel te ch´iesel wakaxetik ta slumal San Fernando, Berriosábal, San Lukas, Emiliano Sapata sok Suchiapa. La yal te junax yakalik ta a´tel te Federasión sok te Ajwalil yun Chiapas ta swenta sk´anel sok xchajpanel te koltayeletik-ito, te direkto yakalik ta abeyel ta sk´abik te a´teletik.

Ta wolawal yunik te ch´iesel wakaxetik, te mach´atik

la staik koltayel, te komisariado ejidal yun Berriosábal, Reynaldo López Ovando, la yalbey wokolyun te ajwalil yun Chiapas sok te muk´ul ajwalil yun Méjiko te koltayel la yak´ik-ito, te pertilisanteetik, sbak´ ts´unubiletik, te´etik te ya yak´ sit sok te kajpel, te wakaxetik, sok te proyektoetik yun ts´unbajel yakal ta k´anel sok yakal ta ak´el ta swenta slekubtesel te a´teliletik ta lum k´inal sok ta swenta slekubtesel te xch´iesel wakaxetik ta Chiapas, jich ya xlekubel xkuxinel te

jme´tatik ya x-a´tejik ta lum k´inal.

Te k´alal la yich´ pasel te tsoblej-ito, te ajwalil la slok´ ta tek´el te pelota ta swenta sjachel te tajimal futbol yun te Sekretaría yun Agrikultura, Ganadería sok

Peska, sok te wolawaletik, te a´teletik ayik ta ekipoetik, te banti la yal te tulan sk´olal te tajimal, melel ya slekubtes te salud sok jkuixineltik, sok jich junax yo´tanik te mach´atik ya x-a´tejik li´ ta institusión.

TE RUTILIO ESCANDÓN LA SPASBEY

SBEJ TE YAJWALUL SINTALAPA

COMUNICADO/CINTALAPA

Te ajwalil Rutilio Escandón

Cadenas la spasbey sk´inul te olil xche´ kilómetroetik bej sbiil Sintalapa-Rafael

Cal sok Mayor, ta slumal Sintalapa, te banti la xcha´ yak´ sk´opyun te lum-ito sok te rejión Valleetik Soke, ta swenta spaselxanbel te karreteraetik pa´ ke junax ya stsak sbaj te komunidadetik sok jich ma xk´ax swokolik ta beel te jlumaltik sok te bitik ya xchonik.

“Te a´teliletik-ito ya ya´bey stsak sbaj te puebloetik, ja´naxyunts´in, lon tulanxan sk´olal-abi, ja´ ta swenta skoltayel ta smelelil te jlumaltik, sok ya ka´beytikxanbel stak´inal ta swenta slekubtesel, kechel ta pasel jun kilómetro te kak´o jk´optikyun, te ya xkaj jpastik li´ ta yan ja´wil, max a mel a wo´tanik, ya jkoltaytikex, ay ajwalil

Federal sok Estatal a wunik, jichyunabi, kamigatak sok kamigotak, maba a tukel ayex sok ya ka´beytikxanbel stak´inal ta swenta slekubtesel”, xi la yal.

Sok la yal te li´ ta sona, ay pasbilix kol wakeb kilómetroetik, soknix ay pasbil a´teliletik ta swenta salud, nopjunil sok ta swenta kampo, sokxan yantik a´teliletik, jich bit´il te koltayel yakal yak´bel te Ajwalil yun Méjiko, sok te yakal ta kol-

taywanej ta spukel te ajwalil yun Chiapas, pa´ ke jich ya xk´ot ta sk´abik ta spisil te lumetik yun Chiapas.

Jichek te wolawal yun te komisión yun Beetik sok Infraestruktura

Hidráulika, Jorge Luis Gómez Jiménez, la xcholbey sk´olal te k´ax ta tab ja´wil la yich´ k´anulayel te a´telil-ito, te ma´yuk-

bay la yich´ tael sujtil, ja´naxyunts´in, ja´ wokolayalyun te ajwalil orita te talem ta yo´tan spasel, ju´ix ta pasel te karretera sok ya slekubtes te jlumaltik. “Te k´aal-ito li´ ayotik ta yilel te lek ya yich´ ak´el te a´telil”.

Jichek wolawal yun te Kámara Mejikana yun te Industria yun Konstruksión, Delegasión

Chiapas, Anakaren Gómez Zuart, la xcholbey sk´olal te yich´tel tak´in te karretera-ito, ya yich´tel chonbajel sok ya slekubtes te binta ut´il ya yich´ kuchelbel te bitik ay yun te jlumaltik. Soknix la yal wokolyun te talem ta yo´tan spasel te a´teliltek te ajwalil. “Wokolawalyun te yakal a wak´bel ta ile te ya xu´yun

spasel te empresas chiapanekoetik te a´teliletik, sok te lek chapalotik ta spasel te biluk a´telil”.

Te komisariado yun te komón k´inal Rafael Cal sok Mayor, Imer Jiménez López, la yalbey wokolyun te Ajwalil yun Chiapas te yakal ya´aybel stool sok te yakal spasbel te bitik ya sk´anik te jlumaltik, melel jich te bit´il la yich´ pasel te bej-ito, ya slekubtes te bit´il stsakoj sbaik te lumetik sok ya slekubtesbey xkuxinel te yajwalul te rejión.

Ta slajibal, te alkalde yun te slumal Sintalapa, Ernesto Cruz Díaz, la yalbey wokolyun te yakal ta koltaywanej te ajwalil, te yakal spasbel a´teliletik ta

swenta slekubtesel o syanetesel te jlumaltik, jich bit´il te Klínika yun Lekil Alajel, te koltayelyun te mach´atik ayik ta diskapasidad, sok te la yich´ lekubtesel te

bej karretera-ito, te tulan sk´olal ta swenta komunikasión pa´ ke ya xlekub te beibaletik sok te binta ut´il ya xchonbajik te komunidadetik.

TE RUTILIO ESCANDÓN WOLAWAN TA

YAK´EL TE PREMIOETIK YUN TSALTOMBA

YUN A´TELIL ARTESANALETIK

COMUNICADO/CHIAPA DE CORZO

Ta slumal Chiapa yun Korso, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas wolawan ta yak´el te premioetik yun tsaltomba yun te a´telil Laka, Bats´il Máskaraetik, Lok´ombail ta te´etik sok ta Sts´isomil sok Bats´il K´uil, te ja´ ta swenta yich´el ta muk´ te sp´ijilik te antsetik sok te winiketik te ya x-a´tejik ta artesaníaetik, te yakal spukbelik sk´olal ta spamal Méjiko sok ta sp´iil balumilal te Chiapas.

Te k´alal la sbeintay yil te a´teliletik pasbil, te ajwalil la yalbey sbujts´ k´inal ya´ayik te mach´atik la spasik te tsaltomba, sok la yalbey te yakuk spasikxanbel ta lek te a´teliletik-ito, ja´xan lon tulan sk´olal te tey yakal ta pukel sk´olal te Sbalumilal Maya, te stalel xkuxinelik sok te st´ujbilalik, sok ja´ tey chikan ta ilel te skultura te Chiapas sok te Méjiko, melel

te jente ya yich´ikbel ta slumalik te k´alal ya smanik te a´teliletik-ito.

“Te k´alal la yich´ pasel jun a´telil yakal xcholbel sk´olal jun historia, te

k´alal ya yich´ kat´p´unel ta lok´ombail te te´etik, te k´alal ya yich´ kapel te boniletik (pinturaetik), yakal ta pukel sk´olal te xch´ulel jlumaltik, te k´anel sok te

sbujts´ o´tanil. Teyuk-a te lon t´ujbil te a´teliletik-ito; ay slekil a k´abik, bayel a p´ijilik sok a wak´obeyik a wo´tanik spasel te a´teliletik yun arte-ito”, xi la yal.

Te k´alal la yalbey wokolyun te nojpteswanejetik ta spasel te a´telil artesanoetik, te yakal snojtesbelik sok ya´belik yil te patil alnich´anetik, te yakal spasbelik tulan ta swenta skanantayel te arte, te ajwalil la xcha´ yal te yak´o sk´opyun te junax ya x-a´tejsok te yoxebal órdenetik yun ajwalil ta swenta spukel sk´olal te a´teliletik yun cultura, “melel ja´ ya yak´ ta ilel te jtaleltik sok ya spukbey sk´olal te Chiapas”.

Jichek te Dimas Pérez Hernández, te la yich´ abeyel te Galardón yun Laka

“Maruch Marta Vargas”, la

xcholbey sk´olal te ja´ resultado yun te k´ux ta yo´tanik sok yak´obey yo´tanik spasel te a´telil ta jujuntik k´aal, sok la yalbey wokolyun te ajwalil te yakal skoltaybel te artesanaetik sok te artesanoetik, melel tulan sk´olal pa´ ke ya xlekubel stak´inik sok xlekub xkuxinelik te mach´atik ya spasik te a´teliletik-ito.

Te wolawal yun te Konsejo EstataltaswentateKulturaetik sok te Arteetik yun Chiapas (Coneculta), Maritsa Maranto

Zepeda, la yal te tulan sk´olal te a´teliletik o lok´ombailetik ya yich´ pasel-ito, sok te talem ta yo´tan spukbeyel sk´olal te

Ajwalil yun jlumaltik, ta sleel yawil banti ya stak´ yak´ik ta ilel te s-arte. Te k´aal-ito, la yich´ ak´el ta ilel 188 ta kun a´teliletik, te banti ju´yunik 44 ta chajp te tsaltomba, ja´ tey chikan ta ilel bitik nojpen spasel, te kultura sok te sbujts´ k´inal.

“Te k´alal ya jmantik jun lok´ombail o te a´telil-ito, maba ja´nax jun ch´alil, soknix ya jtajtik jun historia tey-a, snojpilyunik sok stalel xkuxinelik te mach´atik ya spasik te arte”, xi la xcholbey sk´olal.

te Rutilio Escandón kaj yak´ te koltayel téknikaetik, auxiliaretik yun chikinil sok prótesis ta slumal Reforma

COMUNICADO/REFORMA

Ta slumal Reforma, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas kaj yak´ te koltayel téknikaetik yun te mach´atik ayik ta diskapasidad, auxiliaretik yun chikinil sok prótesis te mach´atik maba ts´akal sk´abik sok yakanik, ta swenta skoltayel te yajwalul munisipioetik yun te Rejión Norte, te banti la yal te bayel yakal ya´bel stak´inal te Ajwalil yun Xchanebal Transformasión ta swenta xchajpanel te bitik tulan sk´olal ya xtuunyun te jlumaltik, ta swenta skoltayel te mach´atik wokol ayik. “Bujts´anax k´inal ya ka´aytikyun te yakal ta ju´el ta pukel te koltayel téknikaetik, melel maba ja´nax ta swenta yich´el ta muk´ te derecho humano, soknix pajal yakal ta lekubtesel-a te xkuxinel jlumaltik, melel ja´ jich ya stak´ spasik ta stukelik te bitik ya sk´an spasik. Te stak´inal jlumaltik yakal ta tuuntesel ta swenta slekubtesel te jlumaltik, pajal yakalix ta ich´el ta wenta sok ma´yukix ta uts´inel te jlumaltik, te binta ya jk´antik te orita ja´ te pajal ya xlekub te slumal Chiapas”, xi la yal.

La xcholbey sk´olal te k´alal a jajchiktel ta a´tel ta 2018, la yich´ tael ta ilel te bayel maba ak´bil te koltayel téknikaetik, teyuk-a te la yich´ abeyel sk´olal te ya yich´ abeyel stak´inal ta swenta skoltayel te

mach´atik bayel ja´wil ma la staik te koltayel-ito, sok la xcha´ yal te talem ta yo´tan te junax ya x-a´tejikxanbelsok te Federasión sok te Ayuntamientoetik ta swenta slekubtesel ta pajal te jlumaltik.

Te wolawal yun te Sistema

DIF Chiapas, Deliamaruch

González Flandez, la xcholbey sk´olal te la yich´ ak´el kol 500 ta chajp koltayeletik, jich bit´il lentes graduadoetik, koltayel téknikaetik, prótesisetik, xilaetik te ay xbeen, namate´iletik, sokxan yantik, te ya slekubtesbey xkuxinel te mach´atik ayik ta diskapasidad, sok ja´ tey chikan ta ilel te talem ta yo´tan xchajpale te ajwalil.

Jichek te me´el Maruch de los Santos Burelo Guillermo, sme´ tul kerem te la staj koltayel ta xila ay yakan, la yalbey wokolyun te ajwalil te yakal ya´aybel stool sk´op sok yakal skoltaybel te mach´atik ayik

ta wokol-ito, melel jich te bit´il la yich´ ak´el te koltayel-ito, jich ya stak´ xbenik te mach´atik ayik ta diskapasidad, soknix ya xlekub te sme´ statik, xi la yal. Te k´alal xtaluk yil te lum-ito, te Escandón Cadenas soknix la yak´ sjunil konstansiaetik yun nojptesel ta a´telm, sok sjunil te Nojptesel ta Sbabial Auxilioetik, te la yak´ te Instituto yun Kapasitasión sok Binkulasión Teknolójika yun te Slumal Chiapas (Icatech), te banti la xcholbey sk´olal te ja´ ta swenta te yakuk sjach ya´telik o snaul xchonbajelik te jlumaltik, pa´ke jich ya xlekubel stak´inal, soknix ta swenta snojptesel te jlumaltik sok te a´teltuuneletik te binta ya stak´ spasik te k´alal ya staik animal k´op.

KAJ TA LEKUBTESEL TE SNAUL POXILAL YUNSLUMALPICHUKALKO;LASPASBEY SK´INUL TE RUTILIO ESCANDÓN

COMUNICADO/PICHUCALCO

Te k´alal la stsob sbaik te yajwalul slumal Pichukalko, te ajwallil Rutilio Escandón Cadenas la spasbey sk´inul te la yich´ lekubtesel te Snaul Poxilal ta Yolilal Lum, te banti la yal te ja´ wokolayalyun te lek yakal ta tuuntesel te stak´in jlumaltik, k´uniltik yakal ta lekubtesel te snaul poxilaletik yun te munisipioetik, sok yakal ta lekubtesel te serbisioetik ya yich´ abeyel te jlumaltik.

La yal te jich te bit´il la yich´ cha´ pasel te Snaul Poxilalito, maba ja´nax te la yich´ chajpanel ta lekil teknolojía, soknix la yich´ chajpanel ta bitik ya xtuun ta spasel yantik serbisioetik, la yich´ pasbeyel yawil ta swenta skoltayel te mach´atik ya xtalik ta yantik lum, ay yach´il sala yun yilel o poxtayel eil, laboratorio, ultrasonido, snaul nojptesel sok parmasia, swenta jich lek ya yich´ ya yich´ik poxtayel o koltayel te jlumaltik li´ ta lokalidad.

La yak´ ta na´el te, ta slumalnax Pichukalko ay k´axem ta 400 millones ta pesos ak´bilix stak´inal ta swenta spasel te a´teliletik, sok la yal te nopol ya yich´ix pasbeyel sk´inul te Hospital Jeneral, te Snaul Hemodiálisis sok te ya xkaj ta pasel te Snaul Tajimal. Jichyunabi, la yal te lek yakal ta a´tel te Klínika yun Lekil Alajel, ta swents skoltayel te región.

“Te li´ ta Chiapas lek pasbil te snual poxilaletik, ay poxetik, lek chapal sok ya sna´be-

yik lek swentail te poxtaywanejetik ta swenta skoltayel te jlumaltik, ja´naxyunts´in, te bintaxan lon tulan sk´olal ja´ te joyob yakal ta pasel te a´teliletik pa´ ke ma xtaok ta chamel te jlumaltik”, xi la yal te k´alal la xcholbey sk´olal te ya sk´an ya jkanantay jbajtik k´alal ta jnajtik, te ya sk´an jpastik ejersisio, tajimal sok lek xweotik, te manchuk ya yich´ tuunel te bitik chopol.

Te k´alal la yalbey te poxtaywanejetik te lekuk ya x-a´tejikxanbeel, te yakuk skanantayik, k´uxuk ta yo´tanik sok yich´ik ta muk´ te chameletik, te Escandón Cadenas la yal wokolyun te yakal ta koltaywanej te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, teyuk-a te bayel ju´emix ta lekubtesel te snaul poxilaletik yun Chiapas, teyuk-a te la xcha´ yak´ sk´opyun

te ya x-a´tejikxanbel ta slekubtesel te jlumaltik.

Jichek te wolawal yun te Salud, José Mayel Cruz

Castellanos, la yal te k´axem ta 850 chajp snaul poxilaletik te lekubtesbilix, sok la yak´ ta na´el te ja´ woko-

layalyun te a´teliletik yakal spasbelik te ajwalil Rutilio Escandón sok te yakal ta koltaywanej te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, ya yich´ lekubtesel, pasel sok chajpanel k´axem ta 150 klínikaetik, hospitaletik sok sentroetik yun salud, jich ya xlekub ta spisil te snaul poxilaletik yun jlumaltik Chiapas. “Yakal jlekubtesbeltik te serbisioetik yun salud ta spamal Chiapas, yakal jlekubtesbeltik te jlumaltik”.