Niewerbalny wymiar języka: wielojęzyczność i wielokinestetyczność MARLENA DUDA
Lekcja języka obcego z natury jest miejscem spotkania nie tylko języków, ale także kultur – bardziej lub mniej od siebie odległych. Spośród wielu aspektów kultury pojawiających się podczas lekcji wymiar niewerbalny jest wyjątkowo łatwo dostrzegalny, lecz jego rola bywa często niedoceniana w procesie nauczania. Jakie skutki może nieść nieznajomość lub zignorowanie znaczących różnic międzykulturowych na poziomie niewerbalnym?
C
o robić, by poznać niewerbalny komponent języka obcego? W artykule omówiono istotną rolę elementów niewerbalnych w komunikacji egzolingwalnej1 oraz w procesie nauczania i uczenia się języka obcego, a także zaproponowano metody uwrażliwienia uczniów na różnice międzykulturowe i na znaczenie znajomości niewerbalnego kodu rozmówców obcojęzycznych.
Elementy niewerbalne języka i ich klasyfikacja
Jeśli celem procesu dydaktycznego na lekcji języka obcego jest osiągnięcie przez ucznia kompetencji, które umożliwią mu efektywną i poprawną komunikację w języku obcym, to warto określić, jakie elementy składają się na zjawisko komunikacji, również egzolingwalnej. Canale (1983) opisuje komunikację jako jednoczesną wymianę i negocjację informacji. McNeil (1992: 2) udowodnił w badaniach, że na przekazywany w komunikacie sens składają się elementy zarówno werbalne, jak i niewerbalne, stanowiące integralnie system, jakim jest język. Mowa tu m.in. o mimice, prozodii czy gestach tworzących opisany przez Halla (2005) „ukryty wymiar”, czyli wszystko to, co jest przekazywane, choć nie jest wypowiedziane. Wśród elementów niewerbalnych Ekman i Friesen (1969) wyodrębnili w swojej klasyfikacji pięć typów gestów: 1. adaptatory – pozbawione funkcji komunikacyjnej, służące nadawcy i mające zapewnić mu komfort w momencie przekazywania informacji (drapanie się po głowie, dotykanie podbródka, bawienie się długopisem, klepanie rozmówcy po ramieniu itp.), 2. wskaźniki emocji – wyrażające stan emocjonalny osoby mówiącej, związane lub niezwiązane z przekazywaną treścią (uśmiech, marszczenie brwi, płacz), 3. regulatory konwersacji – zapewniające płynność komunikacji (kiwanie głową, pauzy, intonacja), 4. ilustratory – służące zobrazowaniu wypowiadanych treści za pomocą ruchów rąk, 1 Komunikacja osiągnięta przy użyciu środków innych niż wspólny dla uczestników interakcji język pierwszy (Porquier 1984). 79
