Terdege | 19 november 2024 | Zorg

Brengt kleur en inhoud in het dagelijks leven

opgroeienmet zorgen

elk huis heeft z'n kruis: vanmoeiten krijgen kindereniets mee. Wanneer trekken zorgeneen blijvende wissel?

In Hattem geurthet naar kaneel en kardemom

bron vantroost

De Ziekentrooststaat in het psalmboek, maar wordt weinig gelezen. „opvallend is de aandachtvoor het gebed daarin.”

Ziek door pillen

Geneesmiddelen doen veel goed, maar ook kwaad. ,,medicijngebruik is een belangrijke doodsoorzaak”.

Wederom is het Koninkrijk

der hemelen gelijk aan een schat, in de akker verborgen.

Mattheüs 13:44a

Meditatie

Een schat in de akker

Er ligt een schat, verborgen in de akker. Niemand die het weet Daarom verkondigt Christus het ons Ziet, een zaaier ging uit om te zaaien. Niet alle zaad draagt vrucht. Niet allen zien heerlijkheid in Christus. Maar, o wonder, er is toch een mens die vond! Bent u dat? De schat is Christus. Christus is er! Verborgen in de akker van het Woord. Hij is een schat van onschatbare waarde. Zo wordt het Koninkrijk der hemelen vergeleken. Het is het Rijk van vergeving en eeuwig leven. Dat is een leven in Zijn gunst. Door de vergeving is er weer gemeenschap mogelijk Een schat in de akker verborgen. Jezus heeft geen gedaante noch heerlijkheid voor het natuurlijk oog Maar het geloof heeft zijn eigen kennis. Daardoor verkoos Mozes de versmaadheid van Christus boven de rijkdom van Egypte. Het geloof ziet zo veel heerlijkheid in Christus dat het alles verkoopt en die akker koopt. Voor de rijke jongeling was die prijs te hoog, maar het geloof kijkt erdoorheen en strekt zich uit naar een beter, dat is naar het hemelse vaderland. Een mens vond, maar hij had niet gezocht. Christus laat Zich vinden van degenen die Hem niet zochten Gevonden Die schat lag er al. Wat een verwondering voor een arme zondaar als hij ziet dat alles al gereed ligt in Christus. Niet gezocht, maar er wel gebracht. Waar is Christus? In het Woord. God brengt het Woord bij de zondaar of de zondaar onder het Woord. Een mens vond én verborg de schat, want hij wilde dat wat hem zo veel vreugde gaf, niet meer kwijt. Bent u die mens?

TEKST: DS. J. LoHUIS, SCHerPeNISSe

MAGAZINEMET MEERWAARDE

Zijn Naam zal zijn tot in eeuwigheid; zolang als er de zon is, zal Zijn Naam van kind tot kind voortgeplant worden; en zij zullen in Hem gezegend worden; Psalm 72 vers 17

5 maanden

9,20 p/m

Terdege is een magazine voor HET HELE GEZIN dat elke twee weken verrast. VERDIEPING en ONTSPANNING gaan bij ons hand in hand.

Abonnees hebben voordeel! ELKE TWEE WEKEN

Terdege als eerste in de bus. KORTING op tickets voor het Terdege Kerstconcert en andere evenementen

Als u nu EEN ABONNEMENT afsluit, ontvangt u ook ons EXTRA DIKKE WINTERNUMMER t.w.v. 10,95 (inclusief KALENDER en BIJBELROOSTER)!

Vijf maanden lang Terdege elke twee weken op de mat voor 46,-. Daarna wordt het abonnement omgezet in een jaarabonnement en betaalt u de reguliere prijs.

Dubbeldik winternummer met een kerstverhaal, smakelijke recepten, woordzoeker, bladmuziek en een handig bijbelrooster ijbel in één jaar

Kaneel en kardemom

Wel. Niet.Wel.Niet. Want:leuk, maar toch een tikjeprijzig.Wededen hetwel: we schaften weer eenseen Museumkaartaan.Jaren terughaddenwe’mook een jaar gehad. De kinderen warentoen nogklein,endaardoor wasdekaart een stuk voordeligerinaanschaf. Hetplastic kaartjehad toen voor heel watleuke uitjes gezorgd.

En ook nu gebruikenwe’mweer met veel plezier. Hetisgrappigomtezien hoemusea door de jarenheen veranderen. Zo is hetbuitengedeelte van hetNederlandsOpenluchtmuseum in Arnhem nognagenoeghetzelfde.Helaas zijn de leukeslee- en ijsbaan in de winter verdwenen. Daar staat tegenoverdat er in hetbinnenmuseumbij de Canonvan Nederlandveel meer te belevenvalt.

Hetartikel vancollega Martijnindit nummerriepook herinneringen op.Zelfs mijn neus ging meedoen. Kaneel en kardemomkoppelikmeteen aan Hattem.Kinderenblijken in hetoergezellige bakkerijmuseumnog steedsspeculaaspoppen te kunnenmaken.Nietallesverandert dus. Watwel verandert, is de kijk op medicijnen.Zekunnengoed, maar ook kwaad doen.Dat wordtsteedsduidelijker,alproberenproducenten natuurlijk hunmiddelenzogunstig mogelijk voor te stellen. Ik vind hetbehoorlijk schokkend om op de volgende pagina’s te lezendat medicijngebruikindetop vijf vanbelangrijkste doodsoorzakenstaat…

Voorwoord gisette@terdege.nl

37 Als je je het liefst wilt

verstoppen... ”Juist bij schaamte is contact noodzakelijk”

100

88

60

BEZINNING

02 meditatie

28 BIJBELSTUDIE

Zoon vanDavid

31 ogenblik

32 HENK LOBBEZOO

„DeZiekentroost moeten we vooral in onzegezonde dagen lezen”

85 JOUW VRAGEN

Twee keernaar de kerk

MENSEN

10 ZIEK DOOR PILLEN

„Klachtenoverbijwerkingen worden genegeerdofontkend”

22 REINIEMELISSANT

Burgemeester in de zorg

37 ONTERECHTE SCHAAMTE

„Naar groterebijeenkomsten durfiknog steeds niet”

50 TEXTIELCRISIS

Inzamelaars kunnen gebruikte kleding niet kwijt

60 ZORGEN IN HET GEZIN

De impactvan problemen thuis

70 KINDERHOSPICE

„Als we met bepaalde zorg nog geen ervaring hebben, gaan we het leren”

100 Koninklijk Huis

112 Dorpswinkeltje

ONTSPANNING

08 Contact

45vervolgverhaal Jenthe

46 onder ons

58 OOG IN OOG Herfstsfeer

80 Kennis vanzaken

88 TUSSEN IJSSEL EN VELUWE

Dagje Hattem en Nederlands Bakkerijmuseum.„Inbrood zit veel symboliek”

96 CULINAIR

Opgerolde pizza met pesto

105 Puzzels

COLUMNS

21 Arien

49Henrieke

57 oude meesters

69 Jolanda

79Abigaïl

83 Uit de pastorie

99 Jan de vries

111Alette

”Zonder bekommernis laatuontgaan roem,eer en staat; zijzijn een aardsbedrijf”

(Ida Gerhardt)

Contact

INSTAGRAM &FACEBOOK

eenleuk cadeau krijgeniseen feest. We vroegen: watstaat er op één op uw verlanglijstje?

CARIN_JANSEN: een camperbusje, het liefst zo'n oude volkswagen.

WILMA_KRAAIJEVELD: De botanische tuin vanLego.

WILLIANNE_MAMAVAN2: Het boek ”oneindige liefde”.

LIRMETJE: Iets zelfgemaakts vandekids!

KARLIENVELDMAN: eenballonvaart.

ROMY._FLIKWEERT: Warmehandschoenen

voor de koude dagen in Nederland en een reis naarCanada.

NICOLEBLAAK: een broodbakmachine!

BETTIENIJVELD: Tijd om eens achterde naaimachine te zitten, zonder stoorzenders.

MARIAPOSTT_X: Parfum vanmiss Dior

JEARINDEV VREEDE: ee derfiets.

LAURAWOU

De kaartjes dege om elk bijbeltekst te

TROUWE ABONNEES

Terdege zet vijf trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement.

A. Bac uit Moerkapelle

V. Harkeuit Staphorst

P.H. Kemkes-de Vriesuit Leerdam

J.A. Meeuse uitRidderkerk

J. Pieper uit 's-Gravenpolder

Zij krijgen een cadeau toegestuurd.

omgedoo Zieke wat nie ik te sa ja oe-

02: erg een en.

JUUL_VANMAR eenelektrische

EN: tep.

RedacteurHuibdeVries: “Ooitbegon ik mijn arbeidzame leven alsverpleegkundige in het Prinses Beatrix ZiekenhuisinGorinchem,later tot Beatrix uis. In het derop gelegen estadhuissprak ent burgemeesnie Melisdie begindit haardiploma rhbo-verpleegdige behaalde. hadden meteen klik. De zorg jft verbin."

Eenjongenvan eenjaar of 10 ligt in eenhangmat. Glimlachend luisterthij naar de geluiden om hem heen. Kinderhospice Binnenveld is bij uitstekeen plek voor kwetsbarekinderen als hij. Lees de reportageoppag. 70

KAARTJE VOOR

Kathie vander Slik is geopereerdaan scoliose. Ze is 14 jaar Groenvan Prinstererstraat8,3371VBHardinxveld-Giessendam.

Arnold Kruidenier hoopt 23 november 33 jaar te worden Hij is heel blijals hij met zijn vader op pad kan, met de tweepersoons scootmobiel. maasheim (Adullam), Brugkade 32, Groeneweg10, 3297 LA Puttershoek.

Waarom gaan we op zondag twee keer naar de kerk?

Lees hetantwoord op pag. 85.

Op zoek naar een postertjemet veel ijsensneeuw? Hetassortimentvan onze webshopis weer uitgebreid met gezellige winterse taferelen. Neem een kijkje op terdege.nl/ shop

door de pillen d

TEKST: HUIb De vrIeS BEELD: GeTTY ImAGeS

Medicijnen kunnen goed doen,maarook kwaad. Datwordt steedsduidelijker,aldoen de producenten er alles aanom hunmiddelenzogunstig mogelijk voor te stellen. De farmacologische kennisvan artsen is beperkt. „Een gemiddelde dokter kan je niet vertellen hoe ibuprofen werkt.”

”Alsbekenden vanmeklachten hebben, vraag ik meteen of ze bepaalde medicijnen slikken”

Prof.AgnesKant, directeurLareb

Het klinkt tegenstrijdig, maar medicijngebruik staatindetop vijf van belangrijkstedoodsoorzaken. Uitonderzoek in opdracht vandeEuropese Unie kwam naar vorendat jaarlijkszo’n 200.000 inwoners vandeunieoverlijden door medicijnen.Waarschijnlijkisdat een rooskleurige raming.DeDeenseinternist en hoogleraar PeterGøtzschegaatuit van zekerhet dubbele aantal

In Nederlandgebruiken zo’n 11 miljoen mensen regelmatig geneesmiddelen, van wieeen op de zevenvijfmiddelenofmeer Naar schatting wordt5 tot6 procentvan de acuteziekenhuisopnames veroorzaaktdoor problemendie voortkomen uithet slikken vanpillenofeen mixvan medicijnen.Bij 65-plussersisdat zelfs10procent.Degetallenzijngebaseerd op de huidigekennis vanbijwerkingen. Hetwerkelijk percentage ligt daarom waarschijnlijk hoger.

Nietherkend

AgnesKanttradbegin 2011 in dienst van hetonafhankelijkeBijwerkingenCentrum Lareb. Sinds2013iszedirecteur vanhet centrum. Tijdenshaarpolitieke loopbaan kreeg de gepromoveerdeepidemioloog uit Doesburg interessevoor geneesmiddelenonderzoek. Door haar baan bijLareb raakte ze gespitst op de bijwerkingen vangeneesmiddelen.

„Als b

Als bekenden vanmeklachtenheben,vraag ik meteen of ze bepaalde medicijnen slikken”,bekentde oud-fractievoorzittervan de SP.„Je zouhet een vorm van beroepsdeformatiekunnen noemen.Het vreemdeisdat ik bij mezelf de relatietussenklachtenen middelendie ik gebruikmindersnelleg.Zo washet een anderdie de link legdetussen de krampinmijnkuitenbij hardlopenende pufdie ik destijds gebruiktetegen inspanningsastma.Het komt noggeregeldvoor dateen bijwerking ook door artsen niet wordtherkend.”

Soms is datbegrijpelijk, vanwegehet onlogische verbandtussenwerking bijwerking.ZoontdekteLareb at parkinsonmedicatie gokverslavingkan veroorzaken. „Dat verwacht je niet.Meldingen vanpatiënten hebbeneen groterol gespeeldbij deze ontdekking.”

Sneller en beter

Sindsmei is Kant voor vijf jaar alsbijzonder hoogleraar verbondenaan hetLeids UniversitairMedisch Centrum(LUMC). Samen methet academischeziekenhuisgaatze onderzoekenhoe de veiligheid vangeneesmiddelenbeter bewaaktkan worden,door hetopsporen, beoordelenenvoorkomen vanbijwerkingen.

Bijwerkingen zijn geen bijzaak, steltde kersversehoogleraar. Ze moeten beter worden vastgestelddan nu hetgeval is En sneller. „Van alle berichtenmet nieuwe kennis over bijwerkingen diewetussen 2008 en 2017 naar buiten brachten,ging 85 procentovergeneesmiddelendie al tien jaar of langer op de marktwaren.Wewillenook meer wetendan alleen of iets een bijwerking is.Isdebijwerkingtijdelijk of blijvend?Wat is de duur ervan? Hoe groot is de impact voor de patient?Kan hijwordenweggenomen? Hebbenbepaaldemensendoorhun genetischprofiel een verhoogdrisico op de betreffendebijwerking? Datweten we nu vaak niet.”

1995, is heteen bekend verschijnsel.Ook zij sloot veel consultenafmet hetverstrekken vaneen recept.„Totikmerond2017ging realiseren datweals artsen maar medicijnen blijvenvoorschrijvenvoor aandoeningen die niet overgaan.Met een deel daarvan, waarondermedicatie voor diabetes,houdenwede ziekte in standofverergerenwedie zelfs.” Concrete aanleiding voor haar ommekeer in denken warengezondheidsklachten bijhaar hond en de katvan haar tweelingzus.De dierenarts kondie niet wegnemen.„Datlukte weltoenwedevoeding aanpasten. In dezelfde periodeontmoette ik mensen uitdewereld vandefunctionele geneeskunde. Zijrichten zich niet op hetbestrijdenvan symptomenvan chronische aandoeningen,maaropdeoorzaak ervan. Ik benmedaaringaanverdiepen. Eenpatiënt attendeerde me op Terry Wahls, een Amerikaanse internistdie zelf multiple sclerose heeft. Dankzijeen door haar ontwikkeld protocol namendeverschijnselensterk af.Haarboek”TheWahls Protocol”bevestigde watikintussenzelfhad ontdekt. In 2019 heb ik daarom bijWahls een opleidinggevolgd.”

onzin

Artsen dienen in hunspreekkamermeer rekening te houden metbijwerkingen. „Bekendisdevoorschrijfcascade.Iemand krijgt voor hoge bloeddruk een ACE-remmer. De hoestprikkels dieerhet gevolg van zijn,wordenbestreden metcodeïne.Terwijl er alternatievenzijnvoor ACE-remmers,de codeïnezelfook bijwerkingen kangeven en datmiddelbovendien niet helptbij kriebelhoestdoorACE-remmers.”

Hond

Voor Lienekevan de Griendt, huisarts sinds

In de studie totartsisdeaandacht voor voedingminimaal. Hetzelfde geldtvoor medicijnen,gingde Schiedamse huisarts zich realiseren „Een gemiddeldedokterkan je niet vertellenhoe ibuprofenwerkt.Weweten wáteen middeldoet, maar onthoudenniet altijd hoe.”

Hetverhaal vandefarmaceutischeindustrie is gekleurd.„Protonpompremmers worden bijvoorbeeldgepromoot alsmaagbeschermers.Dat is onzin. Hetenige watzedoen, is de zuurproductieverlagen. En veel huisartsenweten niet datdoor diepilleneen tekort aanvitamineB12 kanontstaan en de kans op darminfectie groter wordt. Vanstatines, tegentehoog cholesterol, kanhet bloedsuikergehalte stijgen. Door de bloeddrukverlager metoprolol kanhet cholesterolverslechteren.”

Haar visieopdeberoepsgroepkreeg een behoorlijkedeuk. „Het is treurigomtezeggen, maar wetenweals artsen welwat we aanhet

DR. DICK BIJL: „DEFARMACEUTISCHE INDUSTRIE IS ENKEL GERICHTOPHET GENEREREN VANGELD”

Sinds een jaar is Dickbijl pensioengerechtigd, maarhijblijft gewoon doorwerken.enschrijven. Jarenlang verdieptehijzichin de werking en bijwerkingen van medicijnen en deachterliggende studies. Als hoofdredacteur van het door de overheid gefinancierde Geneesmiddelenbulletin, voor het onpartijdig informeren vanartsen, apothekers en patiënten, konhijzich daar fulltime mee bezighouden. vanwege de toenemende tegenwerking, vooral door het ministerie vanvWS, besloot de arts-epidemioloog ontslagte nemen. Hij zettezijn werk voort alsvoorzitter vandeInternational SocietyofDrug bulletins, lid van de adviesraad vanhet Institute for Scientific Freedom in Kopenhagen, spreker op congressen, verzorger vanlezingen voor een breed publiek en publicist. In de achterliggende jaren schreef hij boek na boek, waaronder ”Het pillenprobleem”en ”Antidepressivaendepressie”. binnenkort verschijnt ”Pillendraaiers. Hoe de farmaceutische industrie zo machtig werd”. Te weinig wordt volgens bijl beseftdat er weinigverschil is tussen een medicijn en een vergif.„ruim twintig jaargeleden kwamereen nieuwegroep pijnstillers op de markt, de zogehetenCoX-2remmers. Die zouden minder maagklachtengeven. Al vrij snel bleek datermensen aan overleden. Kritische onderzoekers kwamen totdeconclusie dat de overlijdenstewijten waren

aandodelijkehartinfarcten. op een gegeven momentkonden ook de registratieautoriteit en de fabrikanterniet omheen, omdat de feiten onloochenbaar waren. De farmaceutische industrie is enkel gerichtophet genereren vangeldvoor de aandeelhouders en doet er alles aan om negatieve bevindingen te verdoezelen.”

Vergif

veelzeggend is voor de Utrechtse epidemiolooghet aanpassen vandeindicatie wanneer medicijnen ernstigebijwerkingen blijken te hebben. „Dat zagenweonder meer bij het middel rosiglitazon, merknaam Avandia, tegen diabetes. ook datbleek dodelijke hartinfarctenteveroorzaken. In plaats vandeverkoop stop te zetten,werddegroep vanpatientendie het mochtgebruiken steedsverderverkleind.Pas toen het patent wasverlopen, is dit middel uit de handelgenomen In ”Pillendraaiers” geef ik talvan dit soort voorbeelden.” vanwege de affairerondhet slaap- en antimisselijkheidsmiddel Softenon,dat bij gebruik door zwangere vrouwen ernstige afwijkingen bij het ongeboren kind gaf, werden in de tweede helft vandevorige eeuwregistratieautoriteiten en bureaus voor bijwerkingen in hetleven geroepen. „Aanvankelijkmet succes”, constateert bijl, „maar in de loop der jaren werd de invloedvan de industrie in deze organen dermate groot datervan onafhankelijkheid geen sprakemeeris. De fa-

brikantenbetalen forse sommen om hun middelen geregistreerd te krijgen. Diebedragen vormen een groot deel vandeinkomsten vanderegistratieautoriteiten. Ik zie steeds vakermiddelen zonder deugdelijk wetenschappelijkbewijs op de marktkomen.”

Combinatie

De kans datmedicijnen schade opleveren,neemttoe als mensen meerdere middelen slikken. „Weweten heel weinig over het effect daarvan. Nieuwe medicijnenwordengetest op proefpersonen die uitsluitend de kwaal hebben waarvoor het middel is bestemd. Terwijl een groot deel vandeoudereneen veelheid aan pillen slikt, voor allerlei klachten. Huisartsen zouden, in overleg metapothekers, veel frequentermoeten controleren wat hun patiëntengebruiken.”

Als het aan bijlligt, worden de eisenvoor registratie vanmedicijnenbeduidend strakker.„bij twijfels over de werking of de interactie met anderemedicijnenisgrote terughoudendheid gewenst. In de tweede plaats moeten nieuwe middelen echt iets toevoegen. er zijn tientallen antidepressivadie in werking nauwelijks vanelkaar verschillen. Danheb ik het nogniet over de ernstige bijwerkingen. In de derde plaats moet eenmiddel niet alleenwerken, maar ook helpen. Somsdoeteen medicijn wel iets, maar zo weinig datdepatiënter niets vanmerkt.ofzewerken voor kortetijd en leveren daarna

vooral schade op.”

Onkritisch

onder artsen ziet bijlnog steeds een onkritische houding tenopzichte vanmedicijnen.

In de eerste plaatsdoor gebrek aan kennis vanfarmacologie. Daarbij komt de belangenverstrengeling tussen medische centra en de farmaceutische industrie. „er wordt al tientallenjaren gezegd datdit moet veranderen, maar het gebéúrt niet. Het gemakwaarmeemedicijnen worden voorgeschreven, staatingeen verhouding totde controle op bijwerkingenende registratie daarvan. Je zagdat ook tijdensdecoronapandemie. rutteverdedigde het beleid van de overheid met een beroep op de wetenschap. Hij vergaterbij te zeggen dathet de gesponsorde wetenschapwas onafhankelijke onderzoekers zoals prof.John Ioannidis, een epidemioloog vanwereldfaam, werden structureel genegeerd. omdathun verhaal niet strookte met datvan de farmaceutische industrie.”

Als er ooit een omslagkomt, moet die volgens de kritische epidemioloog vanonderaf worden verwacht. „Patiëntenzie ik gelukkig kritischer worden. Ze verwachtenintoenemende mate vanhun arts uitleg over medicatiedie wordt voorgeschreven. Waarom is dit middel nodig en watkunnen we ervan verwachten? Datiseen positieve ontwikkeling.”

doen zijn?Weschrijven vaak medicijnen voor waarmeewesymptomen bestrijden, maar diedepatiënt niet helpen aan ware gezondheidswinst.Aan de mogelijke bijwerkingen besteden we nauwelijks aandacht; álswezealonderkennen.”

rompslomp

farmaceutische industrieisniet gebaat bijactiefonderzoek naar bijwerkingen,nog minder bijhet openbaar makenvan de resultaten. Patiëntenleggennietsnel een verbandtussenhun klachten en de middelendie ze slikken. Als ze datwel doen,denkenzenietmeteen aanhet Bijwerkingen CentrumLareb. Artsen zien op tegendeadministratieve rompslompdie hetmeldenvan bijwerkingenmet zich meebrengt. „Jammer”,vindt AgnesKant, „maariksnaphet wel. De administratievelastisalhoog.”

Hoewel de directeurvan Larebvan mening is datermeer onderzoekzou moeten komen, acht ze hetnietreëel datalle bijwerkingenvan een geneesmiddelbekend moeten zijn voordathet op de marktwordt gebracht.„De variatie binnendebevolking is enormgroot.Denkaan de verschillenin sekse, leeftijd,leefstijl, genetische structuur,bijkomendekwalenwaarvoorandere medicijnen worden geslikt… Hetisonmogelijk om vooraf alleswat zich meteen nieuwmiddelkan voordoen,ingrote en diversegroepen te onderzoeken. Datmaakt hetdes te belangrijker om na introductievan hetmedicijnaanvullende kennisoverbijwerkingenzo snel en goed mogelijk in kaart te brengen.”

Persoonlijker

In haar onderzoekgaatdeLeidseh raar gebruikmaken vanziekenhuisdatadie worden doorzochtmet behulp vankunstmatige intelligentie.„Watpatiënten overkomt,wordt vastgelegd in hetelektronisch patiëntendossier.Wanneer we op grond vanenkelemeldingen vermoedendat een

medicijn een bepaalde bijwerking heeft, kunnen we via”text mining”vergelijkbare verhalen in de dossiersopzoeken. Bijwerkingen kunnendan alsnog worden gemeld,waarnawezemeenemeninonzeanalyses. Patiëntenwillenwe actiever gaan bevragen op hunervaringenmet bijwerkingen.Daarmee wordttot nu toeveel te weinig gedaan.Ben je op vakantie geweest, dankrijg je vanTripadvisor een lijstvragen rbeoordeling vanjevlucht, je hotel, het en…Slikjegeneesmiddelen, danwordt er nietsgevraagd. Datistochgek.Ook de infrastructuur voor hetverzamelen vanmedischedataisinNederland zwak.Dat hebbenzeindeScandinavische landen betervoor elkaar.”

ete e

Eerder wasLareb al betrokkenbij een wereldwijd onderzoekvan hetLUMC, waaruit bleek datpatiënten 30 procentminderkans hebbenopeen ernstige bijwerking alsdedosering vandemedicatie wordtafgestemd op hun DNA. Metdie wetenschap is volgensKantveel winstteboeken. „Nuwordt er groepsgewijs voorgeschreven.Jehebteen hartinfarctgehad en daarvoor krijgjeeen middel in een standaard dosering.Wemoetentoe naar een veel persoonlijker benadering.Nietalleen methet oog op de effectiviteitvan een middel,maarook met hetoog op bijwerkingen.”

boek

Om haar collega’s wakkerteschudden, publiceerde huisarts Lienekevan de Griendtin 2020 hetboek”Studeerdenwij medicijnen of geneeskunde? Eennieuwekijkopdeaanpak vanchronischeaandoeningen”.Zelfschrijft ze sindsvijfjaarveel minder medicijnen voor Alszehet doet,isdat bijvoorkeur kortdurend. „Veel darmproblemenwordenveroorzaaktdoor stress, voedselintoleranties,een laaggradige ontsteking en inadequaat gevoededarmen. Kortdurend kunnenmedicijnendan zinvol zijn, maar de nadruk moet liggenophet voorzien vanhet lichaamvan alleswat hetnodig heeft om zichzelf te herstellen. Datbesef leeftveel te weinig onderhuisartsen.”

Specialisten hebbennog minder oog voor de invloedvan voedingenleefstijl, is haar ervaring. „Nadebehandeling voor een hartinfarctzie ik

mensen metvijf, zesmedicijnenterugkomen. Klachten over bijwerkingen worden genegeerd of ontkend. Regelmatig bekijk ik in overleg metdepatiënt watwesowieso kunnenhalverenenofweeen middelmogelijkzelfs kunnen schrappen. In mijn eigenpraktijkprobeer ik hetblijvendslikkenvan medicatievoor chro-

”Hetiseen misvatting datmenseneen

consult pasgeslaagd vinden als ze meteen recept vertrekken”

Huisarts Lienekevan de Griendt

nische klachten te voorkomen, door patiënten te helpen bijhet aanpakkenvan de oorzaak.”

Leefstijlroer

Alspatiënten er open voor staan,gaatze aandeslagmet hetleefstijlroer. Datgeeft handvattenvoor hetbepalen vandejuiste koersvoor eengezonde leefstijl. „Daarnaast komikmet mijn eigenvoedingsadvies. Dat hebikgedestilleerduit alleswat ik in de afgelopenzes jaar hebgeleerd. Je bereiktalheel veel door twee- of driemaal daagsteetenzondertussendoortjes,geenbewerkt voedselte kopen, suikerszoveel mogelijk te vermijden en te kiezen voor groenten metveelantioxidanten.Die gaan laaggradigeontstekingtegen en helpen hetimmuunsysteem.”

Voor de patiëntenwas hetevenwennendat de dokter veel terughoudender werd in het voorschrijvenvan medicijnen en in plaats daarvanoverbewegen en hetbelangvan broccoli en paddenstoelen begon. Toch ging hetmerendeel erin mee. „Het is een misvatting datmenseneen consultpas geslaagd vinden alszemet een recept vertrekken.”Ook bijbejaardepatiënten ziet ze opvallenderesultatenvan haar nieuwe aanpak.„Eenvrouw vanbijna tachtigkreeg vandespecialistaljaren

prednisonenmethotrexaat, middelenmet nare bijwerkingen.Door aanpassing de voedingkon de methotrexaat era De prednisonisintussenverlaagd tot5 milligramper dag. Aanhaar handen is niet meer te zien datze reumaheeft.”

Zweefteef

Veel collega’svan de bevlogen huisarts reageerdenaanvankelijksceptisch op haar verhaal.„Er warenerbij dieme”een zweefteef” noemden”,lacht ze.Sinds de coronapandemie zagzedeaandachtvoor leefstijlgeneeskunde toenemen.„De pandemie liet zien datvooral mensen meteen slechtelichamelijkeconditie en overgewichtwerdengetroffen.”

nen

id n f p te k

Inmiddels delenalle artsen dieaan haar praktijk verbondenzijnhaarvisie.Een jongere vrouwelijkecollega is verantwoordelijk voor hetspecialeleefstijlspreekuur.„Vrouwenzijn vanoudsher meer metvoeding bezigdan mannenenhebbenvaak meer feelingvoor nische zorg.Veel mannelijke doktersdoenlieveraan acute geneeskunde: wond hechten, pleister erop,volgende patiënt. Hetprobleem is dat diegroep een kleine minderheid vormt. Hetgrosvan de patiëntenheeft chronische klachten.” VandeoverheidverwachtdeSchiedamse huisarts meer aandacht voor preventieen onafhankelijkonderzoek.„Tijdensdecoronapandemie ontdekte ik datLactoferrine weleensheel goed zoukunnenwerkentegen covid. Ik kreeg geen toestemming om daar onderzoeknaarteverrichten, omdatLactoferrine geen medicijn is.Van diemotivatie werd ik een beetje verdrietig.Deoverheid zoujuist onderzoeknaaralternatieven voor medicatiemoetenfinancieren en voorlichting moeten gevenoverhet belang vanleefstijl.” De opleidinggeneeskundedient te worden herzien. „Het is mijn grotewenseen kaderidingleefstijlgeneeskundeinelkaar zetten, maar studentenzoudendie kenniseigenlijk al meemoetenkrijgen in de basisopleiding.”

Wordpartner en verkoopuwproducten via onzewebshop; Webshop met alleen verantwoordeproducten.

Foruse heeft een breedaanbodaan producten, verdeeld over de volgende categorieën:

Ook(ver)kopenviaforuse? 5% van iedere aankoop gaat naar eengoed doelnaar keuze!

Je moet als spreker van goeden huize komen, wil je een zwijger verbeteren

Set van 8 kerstkaarten

8 kaarten + envelop

De set bestaat uit enkele kaarten met prachtige foto’s afgewisseld door mooie illustraties. 5 kaarten bevatten een Bijbeltekst (SV)

Setprijs: 8,-

52 kaarten + houten houder

10,95

Elke week

een Bijbeltekst

Leer 52 Bijbelteksten in een jaar tijd! De smaakvol vormgegeven kaarten (SV) passen in ieder interieur en kun je door het handige houdertje overal neerzetten

Setprijs: 17,95

Cadeau-ellende

Arien van Ginkel is vader van driekinderen, onder wie een tweeling,enwerkzaamals mediastrateeg.

Eencadeaukaart gunjejeergstevijand niet. Wiezit er nu te wachten op een stapel geld die beperkt houdbaarisenjebijna nergenskuntbesteden?

eencadeaukaart bestaatuit een negentiencijferige code, of-ienuvan Intratuin, Primeraof boekhandel is. Ik kanhet weten,wantikheb een hele stapel liggen.Dezecadeaukaartcode wordt ook nogeens gevolgd door een vier-, vijf- of zescijferigepincode die je pas kunt zien alsje een tijdje aan datpasjehebt zitten peuteren. Je zult iemand om wie je geeftmaar opzadelen met zo’n treurige opdracht. en dan vaak nog wel ”als bedankje”. Ik begrijp het fenomeen cadeaukaart wel vanuit geversperspectief. Je hebt geen idee wat je wilt geven, wiltdaar niet over nadenken en benttelui om naar de winkeltegaan,dus geef je een cadeaukaart. „Da’s leuker dan gewoon geld”, zeggen ze dan. voor gulle gevers dieniet eens willen nadenken over wélkecadeaukaart dan misschien nog enigzins bij de ontvanger zou kunnenpassen,iserdecadeaukaart voor de cadeaukaart.Dat is dus een cadeaukaartwaarmee je een cadeaukaartkuntkopen, waarmee je een cadeau kunt kopen. voor wie het nu even kwijt is,geeft niks. Het duurdeook een tijdje voordat ik ’t zelf snapte. maarikmoest wel, want ik heb dus een stapeltje liggen. Hadmegewoon geld gegeven, mopper ik in mezelf,maar ik ga vol goede moedaan de slag.Ikganaar een website

en tik de eerstenegentiencijferige code in. en dan de pincode. Ja,ikheb saldo,jippie. Nu moet ik daarvoor een cadeaukaart kopen. De enige winkel waar ik vaak kom, is de winkel vanons allemaal.Dus ik koop met mijnkeuzecadeaukaart een bol.com-cadeaukaart. bij de aanschafvan de cadeaukaartmoet ik de code vandekeuzecadeaukaart nogmaalsinvullen. ook de code vandetweede kaart mag ik tweemaal intikken.

Je zult iemand maar opzadelen metzo'n treurigeopdracht

vervolgens moet ik bij bol.com nogmaalsnegentien plus zes cijfersinvullen om mijncadeaukaart dáár te activeren. Uiteraardgaathet fout; mails belanden in de spambox, het saldo van één kaart wordt tijdelijk geblokkeerd, maar een halfuur en honderdvijftig ingetoetstegetallen laterheb ik wattegoed op mijninternetwinkelaccount. Nu niet vergeten om m’nsokken er daadwerkelijkmee af te rekenen.

”BIJ HET BEDENKEN VAN PLANNEN ZOU VEEL BETER GELUISTERD MOETEN WORDEN NAAR ARTSEN, VERPLEEGKUNDIGEN EN VERZORGENDEN”

Burgemeester en verpleegkundige

Ze deed ervaring op als politica, directeur van gemeentelijke organisaties, (vice)voorzitter van verschillende instanties en burgemeester Sinds dit jaar is reinie melissant ook gediplomeerd hbo-verpleegkundige, waardoor ze met een frisse blik naar de zorg kijkt. „Die vraagt om een verandering van de instelling van ons hart.”

TEKST: HUIb De vrIeS BEELD: CeeS vAN Der WAL

Om werk zat Reinie Melissant niet verlegen. De agenda van de burgemeester van Gorinchem is goed voor pakweg zestig uur per week.

Toch besloot ze om naast haar drukke baan de opleiding tot hbo-verpleegkundige te gaan volgen. Begin dit jaar studeerde ze af; cum laude. In de naaste familiekring van de boerendochter uit

Rijssen werkt niemand in de zorg. Wel overwoog ze in haar tienerjaren om geneeskunde te gaan studeren In de loop van het vwo liet ze die gedachte los.

„Ik werd gegrepen door de politiek en was al vroeg actief binnen de jongerenorganisatie van het CDA. Vanwege die politieke interesse ben ik bestuurskunde gaan doen.”

De opmerking van een psychiatrische vrouw bracht haar op de werkvloer van de zorg. „Als burgemeester vind ik het belangrijk om te weten wat er in mijn stad speelt. Daarom ben ik geregeld buiten het stadhuis te vinden. Tijdens de oudjaarsnacht van 2019 reed ik mee in een politiebusje. Op een gegeven moment kwam er een melding binnen over een verwarde vrouw. In pyjama liep ze op de toegangsweg van Gorinchem. Het lukte me om haar in het busje te krijgen

Toen we samen op de achterbank zaten, vroeg ze: „Wie bent u eigenlijk?” „De burgemeester van Gorinchem”, antwoordde ik. Daarop stelde ze de vraag waarmee het allemaal begon. „Weet u wel wat u mij aandoet als u een crisismaatregel neemt?” Dat is de maatregel waarmee mensen gedwongen kunnen worden opgenomen Ze begon een lang verhaal over haar slechte ervaringen tijdens die opnames.”

versneld traject Het verwijt bleef klinken in het hoofd van de vrouwelijke burgemeester. Eén tot twee keer per maand neemt ze op verzoek van een psychiater een crisismaatregel. „Daarmee ben ik een be-

REINIE MELISSANT-BRIENE

reintje Wilhelmina Jezina (reinie) melissant-briene (59) groeide op in rijssen en studeerde bestuurskunde aan de Universiteit Twente. In Utrecht volgde ze een masterstudie strategisch management. Ze raakte al jong betrokken bij het CDA en was actief in de wereld van de politiek. Zo was ze fractievoorzitter van het CDA in rijssen en lid van de Provinciale Staten van Noord-brabant. De ambtelijke carrière van de bestuurskundige begon bij de gemeente Hellendoorn. van 2006 tot 2013 was ze burgemeester van de Zuid-Hollandse gemeente Korendijk. Aansluitend gaf ze vier jaar leiding aan de ambtelijke organisatie van de gemeente Dordrecht. Sinds 2017 is ze burgemeester van Gorinchem. Daarnaast heeft ze een aantal bestuurlijk functies. Zo is ze onder meer voorzitter van de stuurgroep rIeC rotterdam-rijnmond (tegen de georganiseerde criminaliteit) en voorzitter van de raad van Toezicht van Zorgwaard, een protestants-christelijke zorgorganisatie in de Hoeksche Waard. reinie melissant is getrouwd en heeft vier kinderen.

langrijkeschakel in hetsysteem vangedwongenzorg, waarmeejemensenhun vrijheid beneemt. Is datwerkelijk altijd nodig, of vindt een psychiater hetsomswel gemakkelijk om iemand gedurendehet weekendvasttelaten zetten?”

Hétmiddelomantwoordtekrijgen op haar vragen waseen paar dagenmeelopen in de kliniekvan GGZ-organisatie Yulius.„Maar dat konniet. Hetwas alleen mogelijk in hetkader vaneen stagevoor de opleidingtot hbo-verpleegkundige. Datvondikgeen reëleoptie, totdat de coronapandemie uitbrak. Alle open-

”Ik betwijfeldeof mijn oude hersenen hetstuderen nog aankonden,maar datviel mee”

bare activiteiten vervielen. Datwas mijn kans Ik benopzoekgegaannaareen deeltijdopleiding. Diebleek er te zijn.DeHogeschool Utrechtheeft zelfseen versneld trajectvoor mensen diealeen hbo-opleidingofacademische studie hebbenafgerond. Ik betwijfeldeof mijn oude hersenen hetstuderennog aankonden, maar datvielmee. Voor mijn eerstetoets haalde ik een 10,dat gafdeburgermoed.” Door haar plan om in heteerstejaaraleen stageindeacute psychiatrietedoen, werd een streep gehaald. „Eerst moestikstagelopen in de VVT-sector: Verpleeg-enVerzorgingshuizen en Thuiszorg. Datheb ik gedaan bij ZorgwaardindeHoekscheWaard.Die organisatiekende ik,wantikben daar voorzittervan de Raad vanToezicht.”

Uitstroom

Hetwekte steevastverbazing alszevertelde watzenaast haar stagevoordekostdeed.„Na een dagwas ik gewoon een collega.Zovlug gaat dat. Ik kreeggeen voorkeursbehandeling,

datzou ik ook niet willen.Het waswel een aparte ervaring om ineensweer onderaan de laddertestaan.Inhet gemeentehuis benik de ervarenburgemeester, in hetverpleeghuis kreeg ik adviezen vaneen helpende of een verzorgende IG.”

Hetwerkindethuiszorg,derevalidatiezorg en de psychiatriemaaktevoordeburgemeester duidelijkhoezeer hetknelt in de zorgsector „Inkranten lees je over hetzorginfarct dater aanzit te komen. In werkelijkheidisdat er al. Hetvaste personeel is in de meeste organisaties niet toereikend.Erwordenook zzp’ers ingeschakeld,maarzelfs diezijnvoor bepaalde diensten niet te krijgen. Danwordt een beroep gedaan op de vastemedewerkers om met minder mensen dezelfde hoeveelheidwerkte verrichten.”

Alsdenood té hoog is,wordenkamersgesloten. „Jewerkt je echt een slag in de rondte om dattevoorkomen. Petjeafvoor al diemensen diedaarcontinu meetemaken hebben. Ik heb enormveel betrokkenheidopdemedemens gezien.Dewerkdrukleidt helaas toteen forse uitstroom.Van de afgestudeerde hbo-verpleegkundigen verlaat40procent binnentwee jaar de zorg.Daarvaltniettegen op te leiden Hettekortaan middelenenmensenwordende komendejaren door de vergrijzingalleen maar groter.”

Serieus geld

De stages in de psychiatrische kliniekenvan UMCUtrecht en Yulius gavenhet antwoordop de prangendevraag vandeverwardevrouw. „Ikheb vannabij gezien dateen crisismaatregelpas wordtaangevraagd alsernietaan valt te ontkomen.Ikontdekteook dat80procent vandeopnames op de intensivecarevan deze kliniekengelieerdisaan verdovende middelen. Datheeftmenog fanatieker gemaaktinhet bestrijden vandehandelindrugs.Die vormen een geselvoor onze samenleving.”

Naastdezewetenschapbeschiktzenuover een bredealgemeneverpleegkundigekennis, waardoor haar zichtopdezorgwereld verscherpte. Datisnietalleen handig in haar toezichthoudende functiebij Zorgwaard, maar ook in de contactenmet hetBeatrixziekenhuis

in Gorinchem, onderdeel vanRivas Zorggroep. Bovendienisdegemeentezelfzorgaanbieder, vanuit de wetmaatschappelijkeondersteuning.„Op ditmomentgaat60procent vande gemeentelijkebegroting naar hetzorgdomein. Hetgaatomserieus geld.”

Spoedeisendehulp

Dankzijhaarrecente opleidingdoorziet ze plannenvoor de zorgsector snellerdan voorheen.„ViaLinkedInontdekteikdat op het ministerie vanVWS een houtskoolschetswas gemaaktvoor een nieuwe inrichting vande spoedeisende hulp in hetheleland. Diemoet worden geconcentreerd. De burgemeesters vanGoesenWinterswijk warenerook mee bezig. We hebbenons alsdriemanschapinde materieverdieptenwerdennietvrolijk van de plannen. Minister Kuipersmaaktenazijn aantredenals minister vanVWS de houtskoolschets vandeene op de andere dagtot formeel beleid.”

Alsverpleegkundigehad ze gezien datdeafdeling spoedeisende hulp een cruciaal onderdeel vaneen ziekenhuis is.„Haal je dieweg, danheb je binnendekortste tijd niet meer daneen buitenpost over.Daaromzijnweals driemanschap viademedia fors lawaai gaan maken. Inmiddels hebben 28 gemeentenmet een streekziekenhuis zich bijons initiatief aangesloten. Gorinchem, Goes en Winterswijk zijn de trekkers vandegroep.Weworden gesteund door partners uitdezorgwereld. Als Gorinchemzittenwenog niet in de gevarenzone,maarmorgenkan hetanderszijn. De eisenwordensteedsverderopgeschroefd.”

Autonomie

Denemarken ging Nederlandvoorinhet concentreren vanspoedeisendehulp. Dieis er bepaaldnietdoor verbeterd. „Nukomt daar eentegenbeweging op gang.DeDeense onderzoeksgegevenhebbenweverzameld en doorgespeeldnaaronder meer FleurAgema, de huidigeministervan volksgezondheid.”

Eenprobleemisvolgens de burgemeester annexverpleegkundigedat veel regels worden bedachtachtertekentafels op ministeries, door

mensenzonderzicht op de praktijk.„We sprakenaloverhet nemenvan een crisismaatregel bijernstigepsychischeproblematiek. De wetgeverheeftgemeendook een hoorplicht in het leventemoetenroepen, vanuit de autonomie vanmensen. Stel je de praktijk daarvaneens voor.Iemandstaat op de Gorinchemsebrug om naar benedentespringenendepsychiater vraagtmij om een crisismaatregel. Danmoet diepersoon ook zelf worden gehoord, door een onafhankelijke instantie. Daar is een hele organisatievooropgetuigd.Inderapportage staatmeestal: „Betrokkene konnietworden gehoord.”Ja, dathoeft niet te verbazen.Bij hetbedenkenvan ditsoortplannenzou veel betergeluisterdmoetenwordennaarartsen, verpleegkundigen en verzorgenden.”

Simpel

Vanuit haar bestuurskundige kennisgaf ze tijdenshaarstagessomsvoorzichtigbestuurlijkeadviezen. „Zodra organisaties groter worden,ontstaangroepen,afdelingenen scheidingwandendie om coördinatievragen. Ik zegaltijdmet Einstein:„Houd hetzosimpel mogelijk,maarnietsimpeler.”Wemoetende complexiteit vangrote systemen niet bagatelliseren,wel zijn ze vaak te vereenvoudigen en te verbeteren.Daarzie ik in mijn eigen gemeente mooievoorbeeldenvan.Deafstemming tussenhuisartsen, ziekenhuis,zorgorganisaties en vrijwilligersclubsverloopthier goed,mededoor de schaalgrootte vandeze stad.Dat is elders vaak anders.” Eencomplicerende factor bijdeaanpakvan problemenisvolgens Melissantdehouding vandeoverheid. Dieisgebaseerdopwantrouwenten opzichte vanburgers,bedrijfsleven en zorgorganisaties.„Hetgevolgiseen enorme controledrangmet bijbehorende bureaucratie. Ookdewijze vanfinancieringstaat vooruitgang in de weg. BijZorgwaard initieerdenwe een pilotvoor preventievezorg. De zorgverzekeraar bleekbereiddie te financieren. De uitkomstwas heel positief,maardeverzekeraar wildeernietstructureel geld in steken,omdat een deel vandecliëntenonder concurrenten viel.Burgerlijke gemeentenziensomsvan

veelbelovendeinitiatievenaf, omdat de revenuen bijzorgverzekeraarsterechtkomen.Onzeverwachtingen van de marktwerking zijn niet altijd reëel Diekóstsomsjuist geld.”

Gemeenschap

Duidelijkisvoor de burgemeester datdebevolking meer moet worden ingeschakeld om de zorg overeind te houden.„De overheid heeftteveel naar zich toegetrokken. Hetgemeenschapsdenken is ontmanteld, zekerindegrote steden.Momenteel ontdekkenwedat hetindividualisme waarvanonzecultuur doordrenkt is geraakt, veel negatievekantenheeft. En datdesamenleving minder maakbaar is danwedachten.Dewal keert hetschip.Wezullenals gemeenschap weer een zorgzame houdingmoetenontwikkelen.Daarinkunnenwe veel lerenvan etnische minderheden. In Gorinchemhebbenweeen grote Turkse en Marokkaanse gemeenschap. Alsdaareen opaofoma in het ziekenhuis wordtopgenomen,komt er negenvan de tien keer iemand mee. Familieleden doen veel zelf,tot eten kokentoe.Zodra hetkan worden ouders weer naar huis gehaald, waar ze zich omringdweten door kinderen en kleinkinderen. De overheid zoude zorg vandejonge voor de oude generatiemeer moeten faciliteren, door aangepaste wet- en regelgeving.” Vanverplichtefamiliehulp is de breed georiënteerde hbo-verpleegkundige geen voorstander. Te meer omdat kinderen vaak vervan hunbejaarde ouders wonen. „Wemoetentoe naar de situatie datelk vanzelfsprekend hulp biedtaan zorgbehoevendenin de nabije omgeving.Dat vraagt om een veranderingvan de instelling van onshart. Zekerchristenenmoeten voorlevendat elkmensonzeaandacht verdient.”

Ruth (43& 44)(slot)

Lezen: Ruth 4:13-22

Het Bijbelboekje Ruth sluit af met een geslachtsregister. Geen ander Bijbelboek eindigt op deze wijze. Zo’n slot is dus uniek. Dit gegeven heeft consequenties voor het verstaan en de uitleg van het kleine Bijbelboek. Ruth wil niet allegorisch, maar heilshistorisch gelezen worden.

Eengeslachtsregister alseinde is uniek. Ditregisterisook uniekvanwege de namenerin. Twee vande tien namenzijnvan mannendie nog geborenmoetenworden, namelijk Isaï en David. Hetgeslachtsregister begint ookmet deze twee namen, datiseveneensopmerkelijk.

Zo staattweemaaldetrits:Obed–Isaï –David in ditregister, namelijk aanhet beginen aanhet slot (Ruth 4,17 en 22).Een vergelijking vandit geslachtsregistermet andere genealogieën in Koningen en Kronieken toontaan daternamen ontbreken. Tot slot,het geslachtsregisterinRuthtelt slechtstiennamen.Dit betekent dat er personen ontbrekendie totJuda’s nageslacht behoren. Kortom:het geslachtsregisterinRuth is uniekinzijnsoort.Het vertoontde literairekenmerken vaneen koninklijk geslachtsregisteruit de wereld vanhet Oude Nabije Oosten.Ook in ditgeslachtsregister is hetgetal tien belangrijk.Zijnsymbolische betekenis verteltdat ditgeslachtcompleet is Hetontbreken vannamen versterktde betekenisvan de resterende namen. In Ruth is de eerstenaamnietde naam Juda,maardenaamvan Perez,

hetkindvan Juda en zijn Kanaänitische schoondochterThamar. Hetgeslachtsregisterbegintmet de woorden: „Dit nu zijn de geboortenvan…” (Ruth 4,18)Behalve in Ruth staatdezestereotiepe uitdrukking alleen een aantal kereninGenesis.Dat Bijbelboek telt verschillendegeslachtsregisters. Het laatsteregisterinGenesis vermeldt de zonen, klein- en achterkleinzonen vanJakob (Genesis 46,8-27).Dezonen vanJudazijnEr, Onan,Sela, Perezen Zerah. De zonenvan PerezzijnHezron en Hamul(Genesis46,12).

Ruth pakt de draadvan Genesisopen wikkelt dieaftot Davids geboorte;de geslachtslijnlooptvan Jakobvia Juda naar David. Hetisdelijnvan Gods genadeverbond. Binnen datverbond legt GodindeRichterentijd hetfundament vanZijnverbond methet huis vanDavid.Abrahamsverbond draagt Davids verbond. In Abrahamenzijn nageslacht worden alle volkeren der aardegezegend. Zijwordengezegend door de grotezoon vanDavid,Jezus Christus.Israëls Messias is Zaligmaker voor Jood en heiden vanwegeGodsgenadeverbondmet Abraham. Hijishet door Godaan Abrahambeloofde Zaad (Galaten 3)

DS. C.P. De boer IS CHrISTeLIJK

GereFormeerDPreDIKANT

Te reNSWoUDe eN DoCeNT

AAN HeTHHS Te AmSTerDAm

Lezen: Galaten3

Dezelaatste Bijbelstudie overRuthbelicht beknopt de Bijbel-theologische spits van dit boekje. Die spitsisGodsKoninkrijk, waaraan het koninkrijk van Davidonderworpen is.

HetboekjeRuthkenmerkt zich onder andere door persoonsnamen.Deeerstenaamisdie vanElimelech.Deze naam formuleerthet hoofdthema van ditboekje. Elimelechbetekent: mijn GodisKoning. Deze naam is opvallend.Allereerst omdatiemanddeze naam in de Richterentijddraagt. Van dietijdzegtRichteren regelmatig:„Er wasnog geen koning in Israël.” Daartegenoverbelijdt de naam Elimelech Gods KoningschapoverIsraël. In de tweedeplaatsleeftNaomi’s man niet in overeenstemming metzijn naam.Hij verkiest eengenoeglijkverblijfinMoabboven een buigen onder Gods oordeelinBethlehem.Dezekeus illustreertIsraëls geestelijkehouding in de Richterentijd. Ondanksdat de HeereKoningis, en ondanksZijnoordelenvanwege Israëlsontrouw,kiest Israël steedsvoor een levenzonderde Heere. Zo’n leveneindigt in de dood, netals datvan Elimelech. Metzijnsterven vergaatvoor Naomi de hoop.HaartoekomstligtinMoab begraven,denkt ze.Berooid, beroofd vanman en kinderen,keertzeterug, omdatzeheeftgehoorddat GodZijn volk bezochtheeft.

Maar Godisgedachtig aanZijn

verbond. De Heerelaathaardelen in Zijn betrouwbareliefdeenbewijst haar Zijn genade.HaarMoabitische schoondochterhuwtdelosserBoaz. Daardoor komt Naomi’sleven in het lichtvan verwachtingtestaan.Obeds geboorte vervultdie verwachting. Op een heerlijkemanierlegtGod zo het fundamentvan Davids koninkrijk Diemessiaanseverwachting is het open eindevan hetBijbelboekjeRuth. Echter,deteleurstelling diezichin Naomi’shuwelijkoppersoonlijk vlak voltrekt,voltrektzichindegeschiedenisvan Davids huis op nationaalniveau.Deverkeerde keuzes vanDavids nageslacht leiden uiteindelijk totde ondergangvan Davids heerschappij. Davids huis brengt Israël aanderand vandeafgrond.Wat rest,debelijdenisvan hetBijbelboekjeRuth: de Heereregeert. Hoewel Davids huis na de ballingschapnietmeer over de natieIsraëlheerst,belooftdeHeerede komstvan de groteZoon vanDavid: de HeereJezus Christus.Aan Hem geeftGod alle machtinhemel en op aarde. Door de pinkster-Geestloven Jood en heiden de Vader, omdatHij Zijn Zoon alsKoningaan Israël heeft gegeven.

Watblijftover: Christus’ Koninkrijkofhet

Koninkrijk vanGod (vgl. 1Korinthe 15,24-28)?

steunt u de mensen in Malawi

Zeer sterke en gemakkelijk schoon te houden Microstof in 19 kleuren.

In totaal 513 verschillende combinaties mogelijk.

169,00 Prijs per stuk

Incl. BTW

Veel van onze klanten wonen in midden en zuid- Nederland. Daarom is onze oonzaal alleen op afspraak geopend.

Op internet een mooie stoel of kantoormeubilair kopen? Kom eerst kijken in onze toonzaal in Wezep Wi

STOELEN � KANTOOR Wezep. Wij ontvangen u graag persoonlijk.

Prijs

Eetkamerstoel Albany

Elektrisch zit-sta bureau BASE01

3 geheugens

Timer functie

Stille motor

Zwart onderstel

Blad Scandinavisch eiken

3 jaar garantie

Eetkamerstoel

350,00

Incl. BTW

Canberra

Prachtige collectie (eetkamer)stoelen in heel veel kleuren en uitvoeringen. Ook grote collectie professioneel kantoormeubilair.

Eetkamerstoel

Brisbane

Katrijnmelken Ogenblik

Protestantenhebben nietsmet heiligen. Nog mindermet een heiligenkalender.Inhet avondmaalsformulier wordt zelfsgewaarschuwd tegen het „aanroepen van verstorven heiligen”. Áls de term ”heiligen” al gelanceerdwordt, wordt daar in éénadem aantoegevoegd”in Christus”. ook wordt wel de uitdrukking vanKohlbrugge gebezigd:”onheilige heiligen”.De rooms-katholieken hebben veel meer op met heiligen en -voor het gevalzeeréén uithet oog zouden verliezen- een speciale dag aan hen gewijd: Allerheiligen, op de eerste november.een vanhen is de heilige Catharina, die op 25 november wordt herdacht.Inhet vestingstadje Heusden staateen kerk die aan haar gewijdis. ook het stadswapen herinnertaan haar,het bestaatuit een rood radmet zes spaken op

een gouden achtergrond. Dit herinnertaan de doodstraf die Catharina vanAlexandrië moest ondergaan op 25 november in het jaar 307. Catharina wasvan rijkekomaf en goed bij de tijd. Ze kende op vijftienjarige leeftijdallewerken van Plato uit haar hoofd. maar wat van groter waarde is, ze wasvan harte het christendom toegedaan. Ze beloofde haar Heiland om nooit een huwelijk aan te gaan. Kort daarna werddeheidense keizer verliefdop haar.Hijwilde haar naast zijn vrouw als ”tweede dame” aan zijnhof hebben. Catharina weigerde. De keizer stuurde wel veertig filosofen op haar af om haar aan het wankelen te brengen en het christendom af te zweren.

Het tegengestelde gebeurde, de filosofen werden overtuigd vande waarheidvan het christelijkgeloof. Hielp het goedschiksniet, dan maar kwaadschiks. De keizer wilde Catharina verpletteren met een radwaarop ijzeren puntenwaren gemonteerd. Toen het naar haar toewerdgeworpen werd, raakte het haar niet, maar brak, doordatde bliksem erop sloeg.vandaar datrad in het wapen vanHeusden. ook de verbrandingsdood mislukte,het vuur waaide uit.Ten slotte werdzijonthoofd. Uithaar hals stroomde melk, die de stad van pest bevrijdde. op den duur werd Catharina de beschermheilige tegen de pest en bewaakster van de kuisheid.

vanwege deze legende kenden boeren langetijd het gebruik van Katrijnmelken. Wanneer er op 25 november nog vee in de weide liep, kreeg iedereen de vrijheid diekoeien te melken. vandemelk konden vooral de dagloners,meiden en knechtenkaas en boter maken. Dat wasvoor hen een extraatje datze goed konden gebruiken. Het was vaak een wedstrijd wiehet eerste in de wei was. vandaar hetrijmpje: ”SintKatrijn, de melk is mijn” Het Katrijnmelken kwamvooral voor rond Utrechtenwaaideover naar de Alblasserwaardende vijfherenlanden. Na de Tweede Wereldoorlograakte het in onbruik vanwege de groeiende welvaart en grootscheepse veranderingen op het boerenerf. Toen het Katrijnmelkentot het verleden ging behoren, bezonnen de rooms-katholieke theologen zich nader op de heilige Catharina.Waren de verhalenover haar wel geloofwaardig? In 1969 besloot men haar vandeheiligenkalender te verwijderen. maar ze maakte een come- back. In 2001 kreeg ze een plaatsje op de martyrologium romanum, de lijst van roomsemartelaren. De reden? De groteverering die er vanouds voor haar was, kontoch niet uit de lucht gegrepen zijn mochtdeverering vanCatharina weer terugvan weggeweest zijn, alzo niet het Katrijnmelken.

Ds.M.van Kooten,Elspeet

”Hij had zijn vrouw geregeld uit de Ziekentroost voorgelezen en dat was heel zegenrijk geweest”

Naar de Bron van troost

De Ziekentroost kreeg een plaats in het kerkboek, maar veel gelezen wordt hij niet. Dat verdient dit geschrift wel, vindt pastoraal werker H.M. Lobbezoo. „Van Hille wilde troosten in de weg van onderwijs. Dat is heel wezenlijk, ook vandaag.”

TEKST: HUIb De vrIeS BEELD: CeeS vAN Der WAL

Als kind zat Henk Lobbezoo (61) voor de aanvang van de zondagse dienst geregeld te bladeren in zijn psalmboekje. Achterin zag hij een aantal formulieren en geschriften, waaronder de Ziekentroost. Het bleef bij een naam. „De eerste bewuste kennismaking is te danken aan oma Van Pelt, zwaar reumapatiënt. Op toerbeurt verbleef ze drie maanden bij een van haar dochters. Geestelijk kon ze weleens mistroostig zijn. Dan las mijn vader haar voor uit de Ziekentroost, met name de Bijbelteksten aan het einde ervan.”

Zijn kennis van het geschrift van Cornelis van Hille nam toe toen hij als jong kerkenraadslid deelnam aan de Gerichte toerusting ambtsdragers van de Gereformeerde Gemeenten. „Ik reed mee met een oudere ambtsbroeder van een naburige gemeente, die kort daarvoor weduwnaar was geworden. Hij vertelde me dat hij zijn zieke vrouw geregeld een paragraaf uit de Ziekentroost had voorgelezen, waarna ze die met elkaar bespraken. Dat was heel zegenrijk geweest.”

In 2003 verwisselde de inwoner van Werkendam zijn baan als leerkracht voor die van pastoraal werker in een aantal reformatorische zorgcentra. Sinds 2018 combineert hij deze taak met die van pastoraal werker in de gereformeerde gemeente van Werkendam. „Voor ouderen die ik geregeld een bezoek bracht, zocht ik een bepaalde vaste invulling. Het lezen van en spreken over de Ziekentroost bleek een van de geschikte middelen. In een later stadium ben ik die gaan bespreken in Bijbeluurtjes. Vorig jaar heb ik de Ziekentroost met oudere catechisanten behandeld. Het Centrum voor Godsdienstonderwijs, waaraan ik als docent verbonden ben, heeft een korte leergang over de Ziekentroost.”

Toelichting

Om het geschrift toegankelijker te maken, schreef Lobbezoo een toelichting in de vorm van vraag en antwoord, waarbij hij de tekst van de Ziekentroost op de voet volgt

Kenmerkend is voor de pastoraal werker de nauwe aansluiting bij Calvijn.

„Cornelis van Hille is geboren in 1540, 23 jaar na het begin van de Reformatie. Vanwege zijn gereformeerde overtuiging is hij in 1568 uitgeweken naar Engeland en daarna theologie gaan studeren in Genève, onder Beza. Na afronding van de studie werd hij predikant in Engeland, waar destijds 40.000 vluchtelingen uit zowel de zuidelijke als de noordelijke Nederlanden verbleven. Van Hille werd voorganger van een van de vluchtelingengemeenten.”

Met het schrijven van een Ziekentroost stond de Hollandse predikant in een lange traditie. „Maar die van hem had naar zijn mening een betere orde, zoals hij in de voorrede schreef. Het geschrift is bedoeld als een handleiding voor het bieden van troost in tijden van pest, oorlog, zuigelingensterfte, zeereizen die velen het leven kostten... Zijn Ziekentroost biedt volgens Van Hille alles wat nodig is tot zaligheid. Hij adviseert de ziekentroosters, na de Reformatie een afzonderlijke functie binnen de kerk, om het geschrift uit het hoofd te leren. Ik moet eerlijk zeggen dat ik zóver nog niet ben. Ik betwijfel ook of het veel ziekentroosters van destijds is gelukt.”

Krachtig

Het verbaast de pastoraal werker niet dat juist deze Ziekentroost een plaats kreeg in het kerkboek van de gereformeerde kerk in de Nederlanden. „Hij is van het begin tot het einde gefundeerd op de Bijbel en toont de verbanden van de Schrift Je zou de Ziekentroost een kleine dogmatiek kunnen noemen; doorleefde dogmatiek. Opvallend is ook de aandacht voor het gebed; het toevlucht nemen tot de Middelaar.”

De stijl van de Ziekentroost typeert Lobbezoo als krachtig en compact. „In kort bestek wordt heel veel gezegd. Net als de Drie Formulieren van Enigheid is het geen geschrift om even vlug te lezen. Je moet er de tijd voor nemen Elke paragraaf biedt stof

tot overdenking. Opvallend is dat Van Hille de zieke voortdurend wijst op God en Zijn Woord. Hij besefte maar al te goed dat hij zelf niet troosten kon. Daarom verweeft hij heel veel Bijbelteksten in zijn Ziekentroost, om mensen daarmee naar de Bron van troost te leiden.”

Terminale fase

Zijn toelichting schreef Lobbezoo voor een breed publiek; in het bijzonder voor mantelzorgers, pastoraal werkers en ambtsdragers In de hoop dat ze de Ziekentroost daadwerkelijk gaan gebruiken. „Mijn ervaring is dat de bespreking daarvan heel goed valt bij oudere mensen. Ze ervaren soms herkenning en vertellen dan iets uit hun eigen leven.”

Voor mensen met dementie is het geschrift minder geschikt. Dat geldt ook voor patiënten in de terminale fase. „In de palliatieve fase is de Ziekentroost nog wel bruikbaar, al moeten we hem vooral in onze gezonde dagen lezen. Daartoe roept de Schrift zelf ons op. Gedenk aan uw Schepper in de dagen uwer jongelingschap, eer dat de kwade dagen komen, en de jaren naderen van dewelke gij zeggen zult: Ik heb geen lust in dezelve.”

Veelzeggend is voor Lobbezoo dat het denken over de dood voor Van Hille bij het christenleven behoort. „Hij sluit ook daarin aan bij Calvijn, die schreef: „Maar dit is iets onnatuurlijks, dat in plaats met dit verlangen naar de dood velen die zich uitgeven voor christenen bevangen zijn met zulk een vrees voor de dood, dat ze bij iedere melding die ervan gemaakt wordt sidderen.” Gelovigen moet volgens Calvijn met opgewektheid naar de dood toe leven, als naar de poort van het hemelse vaderland. Hoe komt het dat dit onder ons zo weinig op deze wijze wordt beleefd?”

echte troost

Hedendaagse kritiek op de Ziekentroost betreft het feit dat Van Hille weinig aandacht toont voor de lijdende mens in zijn vragen, gemoedsgesteldheden en emoties „Waar is

het empathisch vermogen? Dat komt inderdaad niet zo tot uitdrukking in de Ziekentroost. Die ziet de mens in het licht van zijn verlorenheid en de komende eeuwigheid.

Daarom wijst het hele geschrift heen naar de God van alle heil. Medische middelen, mensen om je heen en pastoraal invoelingsvermogen hebben zeker waarde, maar ze vormen niet de kern van de troost. De overmatige aandacht voor de mens en zijn situatie kan die kern zelfs gaan overschadu-

”Cornelis van Hille besefte maar al te goed dat hij zelf niet troosten kon”

wen of volledig verdringen.”

In zijn eigen leven ervaart hij de Ziekentroost vooral als onderwijzend. „Met dat doel heeft Van Hille de Ziekentroost ook geschreven, getuige de ondertitel. „Welke een onderwijzing is in het geloof en de weg der zaligheid, om gewilliglijk te sterven.”

Hij wilde dus troosten in de weg van onderwijs Dat is heel wezenlijk, ook vandaag, in het pastoraat en het persoonlijke leven. Ik kan heel aangename gevoelens hebben en op grond daarvan zeggen dat ik zo gesticht en getroost ben, maar dat is een misvatting Met het verdwijnen van die gevoelens is ook de troost weg. De ware troost ligt in wat de Heere door Zijn Woord laat zien, geeft en werkt. Natuurlijk komt daar gevoel in mee, maar het gaat tegelijk boven het gevoel uit. Dat is een belangrijke les die ik heb geleerd uit de Ziekentroost.”

”Dit is mijn troost. De Ziekentroost toegelicht in vraag en antwoord”, door H.m. Lobbezoo; uitg. Koster; 125 blz.; € 19,90.

“Inbellen vanuit huis voelt voor veel mensenveilig.”

“Inbellen vanuit huis voelt voor veel mensen veilig ”

In een tijd waar de wachtlijsten bijggzorganisaties ellenlangzijn, lijktonlinetherapie een uitkomst.Ofjenuopjewerkbentofthuis op de bank zit: je hoeftslechts in te loggen voor een gesprekmet een psycholoog.Maar,werkt dat: therapie vanachtereen beeldscherm? Volgens

Lianne Vink,GZ-psycholoog voor Hoop Online van De Hoop,wel.

Demensen die ik spreekvinden hetheelprettigomvanuit huishulp te krijgen.Allereerst scheelt hetreistijdenvoor veel mensen voeltinbellen vanuit eeneigen omgeving veilig. Cliënten met allerlei verschillendehulpvragenzoals somberheid, angst, alcoholproblemen of ADHDkomen bijonsterecht Alshet om angstklachten gaat,kan online therapie juisteen uitkomst zijn –als je bijvoorbeeldniet durfttereizen of moeite hebt met openbareplekken.”

WERKT FACE TO FACE CONTACTNIETBETER?

“Ikvind het eenheelfijnemaniervan werken en hebgoedcontact met de cliënten die ik spreek, dat krijg ik ook terug. Omdat je alleen afhankelijk bent vaniemands gezicht, kun je non-verbaal veelaflezen. Daarnaast geeftook hetachtergrondbeeld,vaakde thuissituatie, veelinformatieoveriemand. Dat is ietswat je in de behandelkamer niet meekrijgt. Natuurlijk is er ook een aantal cliënten voor wieonline therapieniet ideaalis. Bepaalde problematieken, zoalsbijvoorbeeldanorexia, psychotische stoornissen of situaties waarinereen hoog risicoisopsuïcide of zelfbeschadiging, zijn mindergeschikt voor eenonlinebehandeling. In deze gevallen proberen we welmet de huisarts of cliënt mee te denken en te adviseren watvoorsoortbehandeling beter zoupassen. Ik denk dathet dusallereersteen beetje bij je moet passen en tentweede moetde hulpvraag er zich ook voor lenen. Maarals je diematch hebt,kun je hartstikkegoed online werken en effectief behandelen.”

HOE HETKOMT DATDEWACHTLIJST MINDERLANG IS?

“Online therapie is minder bekend. Daarnaast hebben we een heel duidelijkemanier vanbehandelen.Zowillen we graag binnen eenjaar iemand weer zelfstandig op weghelpen Je hoeftniet helemaalklachtenvrij te zijn om toch weer verder te kunnen.”

Mensen die hetbelangrijk vinden om hulpverlening te krijgen vanuit eeninstantie met eenchristelijkeidentiteit kunnen bij De Hoop terecht,zélfs alsjeaan de andere kant van hetland woont.“Je kunt zelf aangeven of en op welkemanier je wenst dat hetchristelijkgeloofbetrokken wordtbij de behandeling. Elkecliënt heeftweerandere behoeftesals het daar om gaat.”

HOEGAATHET IN ZIJN WERK?

“Als je online in behandeling komt danwordt er,naast de onlinegesprekkenmet eentherapeut,gebruik gemaaktvan eenonline platform volmet modules, dagboeken en vragenlijsten.Hierdoor werk je ook tussendesessiesdoor aanjouw behandeling. Ook kunjeopdit platform gebruik maken van zelfhulpmodules over bijvoorbeeldslaap,lichaamsbeeldenrouw.Jekunt hier zelfs al voordat de onlinebehandeling start,mee aandeslag. Dat maakt de hulpverleningnog completer.”

KarinClaus:

”Zodrajeerineen veiligeomgeving woorden aangeeft,neemt hetintense gevoel af”

Overweldigddoor

TEKST: JeANNeTTe WILbrINK-DoNKerSTeeG BEELD: UNSPLASH

Je durfthet dorp haastnietmeer door;jekrijgthet heet als mensennaar je kijken;jevoelt je niet op je gemakals iemandmet je praat. Je schaamtje. Of het nu is voor iets wat je zelf deed,voor ietswat je overkwam, voor iets in je naaste familie of voor je uiterlijk, schaamte blijft een heftige emotie. En een hardnekkige.

” Je moet je schamen”

Waar dit artikel niet over gaat…Door schaamteenschande worden we wijs Schaamte roept ons een halt toeals we te ver gaan, hethelptons rekening met anderen te houden. Schaamte is –met de woorden vanNicovan der voet in een artikel– „nodig om vande samenlevinggeen vreselijke toestand te maken.”

Karin Claus (1980) –integratieve coach met een eigen praktijk in rijssen–legt uit datschaamtenatuurlijk is en nodig. ,,Je leert als kind al snel datjejekleren aanhoudt en niet zomaar overalje broek uittrekt. Schaamte helpt je dus om gedrag af te remmen datonacceptabel is voor het beeld vanjezelf.”

Alleen, schaamteisníét bedoeld om eindeloos mee te worstelen en altijd onder gebukttegaan.Doe je datwel, danheb je te kampen met onterechte,destructieve schaamte –het thema vandit artikel.

Sanne Verbrugge*isnog maar nauwelijks een puberals er in haar leveneen langeperiode van diepeschaamte aanbreekt. Ze wordtseksueel misbruiktdoor iemand uithaar omgeving en kandat niet stoppen. Erover praten is geen optie. ,,Mijn ouders mochtenhet absoluut niet weten. Ik dacht: alsikdit aan iemand vertel,heb ik geen toekomst. Iedereen zalmeeen hoer en een slet vinden.Zonoemdehij me ook alshij kwaadopmewas. Ik wist zekerdat hetmijnschuld wasdat hetgebeurde, ook al was ik dertientoenhet begon.”

De schaamte uitzichbij Sanne in eersteinstantie in hetoverschreeuwen vanzichzelf, vertelt ze.Terwijl ze zich vanbinnen steeds,,waardelozer”vindt en zichzelf pijn begint te doen,blijkt ze vanbuitenonhandelbaarder te worden.,,Ikwerdincluster 4 geplaatst, vanwegedriftbuien. Ik hadwel een soortvan vriendinnen, maar deed vooral stoere dingenmet hen. Dankijkenzetegen je op,hè.”

Op haar zeventiendebesluit ze ondanksalle schaamte haar ouders in te lichten. Dieschrikken, maar tonenveelbegrip. ,,Mijnmoedervoeldezicherg schuldig,omdat ze hetniethad gemerkt; mijn vaderreageerde vooral praktisch: watkunnenwe doen?Hij stuurde me meteen naar een therapeut, hoewel ik daar eerst echt niet naartoewilde.Ik

ben nu enorm dankbaar voor die reactie van mijn ouders. Tijdens groepstherapieën hoorde ik later ook heel andere verhalen, zeker als het misbruik binnen het gezin had plaatsgevonden.”

een jaar lang verstopt

Naar buiten toe verandert de situatie dramatisch. ,,Mijn vader sprak met de kerkenraad over wat er was gebeurd en er kwam een rechtszaak. Door de reactie van de ambtsbroeders schaamde ik me nog meer. Het verhaal ging als een lopend vuurtje rond. Iedereen in het dorp en in de kerk vond er wat van. Ik kreeg dreigbrieven waarin stond dat ik de zaak moest intrekken. Mensen beweerden dat ik het misbruik zelf had uitgelokt. Voor mijn gevoel hing er een bord boven mijn hoofd met ”slet” erop. Een jaar lang verstopte ik me op mijn kamer. Ik durfde me nergens meer te vertonen en viel erg af. Als ik nu foto’s uit die tijd zie, denk ik: ik was bijna ondervoed.”

Getrouwde broers en zussen halen Sanne soms met de auto op, zodat ze bij hen thuis een poosje met neefjes en nichtjes kan spelen. Verder komt ze de deur niet meer uit.

Omdat de situatie zo niet kan blijven, wordt besloten dat ze een tijdje bij kennissen van haar ouders aan de andere kant van het land gaat logeren. Via hen ontmoet ze een jongen met wie ze verkering krijgt en trouwt. „Wonder boven wonder, zo ervaar ik dat echt.”

Toch speelt de schaamte juist in die periode ook weer extra op. „Ik was zo bang dat mensen zouden

zeggen: „Nu heeft ze de volgende te pakken… Tegelijk heeft deze relatie me wel toekomstperspectief gegeven. Doordat ik nu ver van mijn eigen dorp woonde, kreeg ik ook meer vertrouwen. Langzamerhand durfde ik weer naar buiten te gaan En naar de kerk Daar wilde ik eerst niets meer van weten, maar in mijn nieuwe woonplaats heeft een kerkenraadslid zich in mijn geschiedenis vastgebeten en veel met me gepraat. Hij belt nog altijd elke week even en dat voelt heel goed.

Naar grotere bijeenkomsten durf ik nog steeds niet en verjaardagen

een afscheidsbrief aan hen, die ik nooit heb verstuurd, maar wel voorgelezen tijdens de groepstherapie.”

Die –langdurige– therapie raadt Sanne mensen die iets dergelijks hebben meegemaakt als zij dringend aan En verder: „Probeer te beseffen hoe jong je was; probeer je niet te verdedigingen tegenover anderen; praat met mensen die erkenning en begrip voor je hebben.”

Intens gevoel

Karin Claus ontmoet als coach regelmatig mensen die worstelen

”Voor mijn gevoel hing er een bord boven mijn hoofd met ”slet” erop”

vind ik vreselijk. Maar ik kom wel weer in mijn vroegere woonplaats. Mijn therapeut heeft dat begeleid: eerst een keer naar mijn ouders, gauw de auto uit en naar binnen. Later ging ik ook naar mijn broers en zus daar. Inmiddels durf ik het dorp in, maar ik ga niet alleen. En nu ik zwanger ben, merk ik dat ik een wijde jas aan doe als ik er over straat loop. Ik schaam me dan toch weer. Niet omdat ik me nog schuldig voel, maar om wat de mensen zullen denken.”

Therapie volgt ze nog steeds. „Die maakt me sterker en leert me de schuld neer te leggen waar die hoort. Iemand heeft me misbruikt, dat had hij niet moeten doen Mensen vonden van alles van mij, dat hadden ze niet moeten doen. Ik heb dat ook opgeschreven in

met gevoelens van schaamte. ,,Het vormt een probleem als die gevoelens verbonden zijn met iemands eigenwaarde, als ze onze identiteit raken”, stelt ze. ,,Dan is er werk aan de winkel.”

Voor dat ”werk” was tijdens haar opleiding dan ook veel aandacht, zoals overigens voor alle emoties. Wat Karin vooral bijbleef: ,,Dat gevoelens doorvóelen en er in een veilige setting woorden aan geven, heel erg helpend is. Dat merk ik ook in de praktijk. Zodra je woorden aan je schaamte geeft in een vertrouwde omgeving, tegenover iemand bij wie je je veilig voelt, neemt het intense gevoel al af.”

Hier schuilt wel meteen een fors dilemma, want ,,het probleem met schaamte is juist dat het zo vreselijk pijnlijk is en dat het zó

moeilijk kanzijnomjeinjouw omgeving kwetsbaaroptestellen, datjejeschaamtetochblijft verstoppen.”

De coachnoemt hetdaarom,,ontzettend moedig”wanneer iemand durfttegaanpratenoveriets waarvoor hijzich–vaak al heel lang–instilteschaamt.,,Maar alsjejeverhaal kunt vertellenaan iemand metempathieenbegrip, dankan schaamte niet overleven. Hetslechtste watjekuntdoenbij de emotie schaamte is:verdringen, verzwijgen en veroordelen. Dankan de schaamte monsterlijke vormen aannemen.”

Destructief

In haar praktijk ziet Karin hoe schaamte zorgtvoor vervelende boodschappeninjehoofd, zoals: jijkuntdat niet;jij bent niet goed genoeg;dat wasook welbelachelijk vanje; je bent gewoon dom. Alsjedaarinzicht in krijgt,is dataleen belangrijkestap, stelt ze. ”Elkmensdie in verbinding metdeander staat, heeftweleens te makenmet gevoelensvan schaamte.Cruciaaliswelke betekenisweervervolgensaan geven. Vaak is hetgedragdat volgt: terugtrekken, vermommen, bedekken. Ditveroorzaaktdan precies datwaarwediepvanbinnenjuist zo bang voor zijn,namelijkverlies vanverbindingmet anderen.”

In haar boek ”Dekrachtvan kwetsbaarheid” noemt Brené Brown, eenbekende Amerikaanse hoogleraar maatschappelijkwerk, schaamte tendiepste angstvoor onverbondenheid. We zijn gemaakt voor verbondenheidenliefde,

hebbeneen aangeboren behoefte om erbijtehoren,licht Karin deze uitspraaktoe.Schaamteis een diepepijndie voortkomtuit de overtuigingnietgoedgenoegte zijn,daaromgeen liefde waardte zijn en er niet bijtehoren.Hierdoor kanschaamtedestructief zijn,wantjetrekt je terug, terwijl wijmensenbedoeld zijn om verbonden te zijn.„MetGod,endaarna metdeander en onszelf.”

Niet alleen vanwegedat dreigende isolementisschaamteoverigens destructief. Er komt nogbij dat onderzoekeneen duidelijkverband aantonen tussen schaamte en verslaving, geweld,agressie, depressie, eetstoornissen en pestgedrag. eigenwaarde

Inzichtkrijgen dus. Je verhaal vertellen. Verbinding zoeken.Dat zijn dé manieren om je eindelijk nooitmeer ergens voor te schamen? Nee, zegt Karin: ,,Schaamte alsemotiezal zich op deze aarde altijd blijvenaandienen,zolang we onsverbinden metdeander De groteverandering zitinhet feit datjevoortaan weet hoeermee om te gaan,wanneer schaamte zich aandient. Datzenietlanger diedestructieveondermijningvan jezelf is,jenietmeer op je kern vanjemens-zijn raakt. Je schaamt je welergensvoor,maarjeweet: ik bennietalleen ditvoorval! In mijn coaching heefthet ontwikkelenvan een mildehouding naar jezelf een groteplek. Veel mensen hebbentemaken meteen innerlijke criticus diehen voortdurend kleineertenafbrandt. Deze criticus wiljelaten geloven

in overtuigingenoverjezelfdie niet waar zijn.Die je naar beneden halenenervoor zorgen datjeje kwetsbaarheidnietmeer durftte delen. Diejejeeenzaam en wellichtangstig doen voelen.Hierdoor ontstaan er muren, waardoor binnenkantverschilt vanbuitenkant.”

Eenvoorbeeld: eigenlijkheb je een heel spontaan karakter –je binnenkant–,maaromdat je je schaamtvoor hetfeitdat je je baan bent kwijtgeraakt,trekjeje terugengajemensenontlopen–je buitenkant.Deverbindingmet je eigenspontanezelfisverbroken, netals de verbinding metde ander.

Kamp je metschaamtegevoelens, danishet juistbelangrijkcontact te zoeken en te praten,uit je gevangenis vanzelfverwijt en oordeel te stappen. „Praat tegen jezelf zoalsjetegen eendierbare zoupraten”,raadt Karinaan overweldigend Literatuur over ditthema benadrukthet verschil tussenschuld en schaamte.Terwijl schuldgevoel onsvertelt datweietsslechts hebbengedáán, zegt schaamtegevoel datweslechtzíjn.

KarinClaus: ”Schuldgevoel is constructief –als hettenminste terechtis–,het nodigt onsuit totreflectie en zetons in beweging.Als ik me schuldig voel na een lelijkeopmerking,dan zorgt datervoor datikmijnexcuses ga aanbieden. Maar schaamte werkt vaak destructief. We vermommen, verstoppen, bedekkenenzijner alleen mee. Eenzaam. Schaam-

TIPS VOOR OUDERS

Niet zelden ligt de basis voor onterechte schaamtegevoelens inje jongejaren. Het naregevoel van afgewezen te worden,kan een patroon gaan vormen voor de rest vanje leven. Hoe kunjeals ouder een kind weerbaarder maken? enkeletipsvan Karin Claus.

* Corrigeer als datnodigishet gedrag vaneen kind, maar keur hem of haar niet als persoon af door te zeggen: Watben je toch dom; Wasjemaar zoals je zus, of –non-verbaal–door met je ogen te rollen als je puber iets zegt.

* Praattegenoveranderen altijd respectvol over je kind,ook alshijofzij er zelf niet bij is.

* Spreek respectvol over anderemensen, roddel niet, uit geen oordelen.

* erken de gevoelens vaneen opgroeiend kind,geef er woorden aan die het zelf somsnog niet heeft. Negeer of veroordeel diegevoelens niet en kapzeniet af

* Geef ruimte aan schaamte.Wil een kind datjeweggaat als het op het toilet zit, respecteer datdan. Zo geef je het signaal af dathet goed is dat hij of zij de emotie schaamte ervaart en de bijbehorende grens aangeeft. Datgeeft een jongen of meisjeautonomie en zelfvertrouwen.

* Nodig uit totpratendoor zelf open te zijn, je eigen schaduwkantenenje eigen kwetsbaarheidtedelen naarmate je kinderen ouder worden.

* Wees een voorbeelddoor te vertellen datjejeschaamtomdatje iemand gekwetst hebt en watjeer vervolgens mee doet.ofdoor te vertellen datjejeschaamtomdatje hele boodschappenkar omkieptein de winkel, maar vervolgens ook te latenzien datjeoké metjezelf blijft en erom kunt lachen.

”Als je je verhaal kunt vertellen aan iemand metempathie en begrip,dan kanschaamte niet overleven.”

te knaagt aanonzeidentiteit, onszelfvertrouwen. Heel vaak is schaamte overweldigend. Ziezo’n emotie danmaareenspositiefte latenwerken… Vaak is ze ook onterechtofgebaseerdoponeerlijke verwachtingenen onrealistische gedachten. Danzullenwemoeten onderzoekenwaardoordie veroorzaak worden en watnodig is.” volbarmhartigheid

Datonderzoeken is niet eenvoudig. Karin: ”Alsweschaamteervaren, is de vraagdie zich aandient:is dit terecht? En alsschaamte onsdan een spiegelvoorhoudtdie laat zien datons gedrag niet overeenkomt metonzenormenenwaarden, danhebbenwehet over terechte schaamte.Die zetons aantot nadenken en gedragsverandering. Maar hier zitalmeteen iets heel lastigs, want kijk bijvoorbeeldnaar de jongetienermeidenvoorwie de norm een perfectuiterlijk is, zoalshun voorbeeldenopsociale mediahebben. Danisdaareen prachtig meisje vandertien dat zich schaamtvoor haar uiterlijk, op grondvan foutieve normen vanbinnenenvanbuiten.”

Belangrijkstevraag is danook: watenwie bepaaltjouwnorm? Voor een christen magdat vóór allesdeBijbelzijn. Al in heteerst Bijbelboek is hetGod Zelf diede –terechte– schaamte vanAdam en Evawil bedekkendoorkleding voor hentemaken.Dat blijft Zijn houdingtot aanhet laatsteBijbelboek toe, waar hetgaatoverwitte klederen voor de mensen:„Opdat gijmoogtbekleed worden,ende schandeuwernaaktheid niet geopenbaardworde.”

Karin:„Onlangslas ik over het hart vanJezus,dat volbarmhartigheidis. Datisook hetVaderhart vanGod.Kijkhoe liefdevolHij reageertals we totHem komen, ook metonzeschaamte. Psalm25, een psalmoverschuldenschaamte, zegt:,,Denkaan Uw barmhartigheid en Uw goedertierenheid,want diezijnvan eeuwigheid.” Vanschaamteisnietalleen al vroegindewereldgeschiedenis sprake,dezeemotiesluiptvaak ookalvroeg een mensenleven binnen. Edward T. Welch, pastoraal werker in Amerika, noemtin zijn boek ”Shame interrupted”het gezinals broeinestvan schaamte „Defamilie waarin je opgroeit, speelteen belangrijkerol”, beaamt Karin.„Welkenormenenwaardengeldendaar,hoe wordtermet je omgegaan,hoe wordteropje gereageerd. En stel datouders hetheel belangrijk vinden datje een universitairestudieafrondt, danzou hetzomaarkunnendat je je alskinduit datgezin schaamt wanneer datnietluktenjeals medewerker bijdesupermarktbelandt. Zelfsalben je daar ergopje plek en hebjehet er naar je zin.”

„Dolopperfectionisten”

Je karakter speeltook mee. ”Schaamte is dolopperfectionisten”,schrijftBrené Brownineen vanhaarboeken. ,,Jekuntjevoorstellen”,zegtKarin,,,dat je jezelf teleursteltals iets in joualtijdalles perfectwil doen.” Gevoelensvan mislukking liggendan op de loer, inclusiefschaamtedaarvoor Boeiendhierbij is hetaspectvan de cultuur. Karin: ,,Als je bijhet eerste bezoek aanjeschoonfamilie

aantafel perongeluk een boer laat ontsnappen, kanhet zijn datde schaamte in alle hevigheidoplaait Terwijljejeals je in Chinawoonde,absoluutnietzou schamen voor dieboer. Diezou perfectzijn, namelijk een groot compliment aandekok.”

Onze eigencultuur vanindividualismeenmaakbaargeluk kangemakkelijk gevoelensvan schaamte oproepen alshet jounietluktom gelukkigensuccesvol te zijn.Misschien is je parttimebaan je te veel, maar schaam je je daarvoor,omdat iedereen om je heen alleszogemakkelijk lijkttedoen. Extraverte, succesvolle mensen lijken binnen onze cultuurmeer gewaardeerdte worden daneen moeder diegeen carrièreheeft, maar thuisblijftom de kinderen op te voeden.Jewordt er in Nederlandzelfs financieel om benadeeld. Alszo’nmoederopeen verjaardag de enigeindezepositie is,kan er zomaar een gevoel van schaamte groeien.”

OokdeNederlandse nuchterheid kanschaamteindehandwerken, merktdecoach,namelijkvoor wie vanbinneneigenlijk juisttranen, kwetsbaarheidenzwakteervaart. Watdeaanleidingtot schaamtegevoelensook is,werkenaan bevrijding ervanvraagthoe dan ook eenheel persoonlijkeaanpak. Daar is nooiteenzelfde behandeling of coaching voor.Het is altijd maatwerk.Maarschaamteinhet algemeen heeftveel empathie, mildheid,liefdeengenadenodig in de verbinding metdeander.Dat is hetzelfdevoor elkmens.”

*Denaamvan SanneVerbrugge is om privacyredenen gefingeerd

‘De sfeer in Nebo voelt als thuis!’

Mevrouw Toes (94) woontruim drie jaar in een kleinschalige woonvorm in woonzorgcentrum Nebo, onderdeel van Cedrah, in Zwijndrecht. Daarvoor woonde ze nogzelfstandig.‘Nadat ze gevallen was, hadze24-uurs zorg nodig.Dat hebben we eentijdje als kinderen gedaan’, verteltschoondochterMargreet. ‘Webleven om de beurt bijhaar slapen.’ Totereen plaats beschikbaar kwam in Nebo.

Graag dingen zelf doen

Mevrouw Toes heefthet goed inNebo. ‘Ik heb hier een mooi plekje. De zorgmedewerkers doen alles voor je.Maar de dingen dieikzelf nogkan, doe ik graag zelf. Ik vraag danook niet zo gauw om hulp en ze laten me danook lekker rommelen.’ Mevrouw Toes helpt graag met groenteschoonmaken en de wasopvouwen.

Veel meer aanspraak

Hetwonen in de kleinschalige woonvorm geeft ook eenhoop gezelligheid. ‘InNebo heeftzeveel aanspraak. Bewoners drinken koffieeneten met elkaar in de huiskamer. Mijn schoonmoeder houdt niet vanalleen zitten’, vertelt Margreet. Er worden vaak activiteiten gedaan, zoals bloemschikken of eenuitstapjenaardemolens.

Reuzegoed huis

Margreet is blij dat haar schoonmoeder terecht kon in Nebo. ‘Het geeftons als kinderen een stukje rust. Er wordt dagennacht naar haar omgekeken. Op de afdeling heerst een huiselijke

Benieuwd naar hetwonen in een kleinschalige woonvorm? Neem contact op metéén vande klantadviseurs van Cedrah! Kijk op www.cedrah.nl.

sfeer. Hetisnet een grote familie. Je kunt je terugtrekken in je eigenappartement maar ook de gezelligheid opzoeken in de gezamenlijke huiskamer.Vanuit de huiskamerkan ze lekker buiten op het terras zitten.’ Margreet merkt dat haar schoonmoeder rustiger is dan toen ze nogin haar eigenhuis woonde. Ookiszebeter gaan eten. ‘Thuis smaakte het haar niet. Nu eet ze in de groep, en zien eten doet eten. Hetgeeft ons ook rust datzehaar medicijnen nu goed inneemt. Ze zijn echt supergoed voor haar’.

‘Er heerst een huiselijke sfeer, hetisnet een grotefamilie’

Thuis bij de identiteit

Op zondagochtend luistert mevrouw Toesvaak op haar kamer naar eendienst van haar eigen gemeente. ’s Middags volgt ze in de huiskamer samen met de andere bewoners eenkerkdienst. Verder gaat ze regelmatig naar de weeksluiting of het zanguurtje. ‘Desfeer in Nebo voeltals thuis.’

Jenthe

Jenthe (48) is met haar manMaarten (51) en hun kinderen Jos(21), Laura(19), Lindy (16)enHeidy (15)verhuisd

naar de bergen op de grenstussenOostenrijk en Slovenië, waar hetgezin gastenverblijvenheeft ingericht in een eeuwenoudeboerderij.

op een najaarsmorgen open ik een vanderamen in de Stube. over de geraniumsheen staar ik naar het feest vankleurendaarbuiten. beneden hangen nog nevels,een bergtop steekterbovenuit. en uit dit decor van witgrijsengroen knalt de gele kruin vaneen boom in herfsttooi. Deels wordt die aan mijnblik onttrokken door vuurrood opvlammend blad vande oude esdoornvlak voor het huis.

Nog een week en het is weg,denk ik. onder de bomen vormen zich al fleurigetapijten en er wordt nachtvorst verwacht. We moeten naar buiten om ervantegenieten nu het nogkan. eerst wachtendenodige najaarsklussen. maarten sluit het waterindeappartementenaf. Hij rijdt een aanhanger vol gekloofde blokken naar het houthok,zodatikzekan stapelen. We verzamelen alle bakkenmet geraniumsenvormen met het hele gezin een ‘treintje’ om die de zolder op te sjouwen. Ik kook pompoensoep en leg de pitjes te drogen voor het voorjaar maar halverwege de middag latenwedeboel de boel. bas en beer zijndoor het dolle heen als ik hun riemen vandekapstok haal. beer springt vanpureuitgelatenheidzohoog, dat zijngrote kopdedikke balkenvan het plafond bijna raakt. Als een speer rennen de honden richting de auto.

We rijden eenstukje omhoog, parkeren de wagen langseen weilandwaarin één eenzame koenog staattegrazen en wandelen onder een

gouden boog vanbomen omhoog. op de top boven onssteekteen wit kerkje helder af tegen het hemelsblauw. rondom niets dan bergen met bomen in herfstkleed. onwaarschijnlijk mooi is het hier.Het bezorgt me kippenvel.

„Waar gouden de portalen zijn, hoe zullen daar de zalen zijn?”

eenmaal weer terugbijdeautozijn wij voldaan en de honden een stuk kalmer dan een paar uur eerder.Zehijgen wel een beetje, huntong buitenboord. „Zemoeten even in het water”, vindt maarten. vooral bas is gek op zwemmen, en aan een beetje drinkenzijn de dieren zo te zien ook wel toe. We besluiten naar de beek in het bos bij de waterval te rijden.

Die blijkt veel dieper dan voorheen,zien we zodrawedaar aankomen, en hij stroomtook een heel stuk sneller.

„Daar kunnen ze dus niet in”, stel ik vast,want het water, datnormaal kalmpjes kabbelt, bruist nu bulderend op de waterval af.Het zou onze honden zonder pardon meesleureneninde diepte storten.

maar bas en beer staan al te steigeren vanverlangen.„Aan de riem kanhet wel”, denktmaarten. „We nemen er allebei eentjeenhouden ons vast aan datbruggetje.” elk aan een kant vandehouten brug dalen we af naar het water, waar de dieren meteen beginnen te slobberen. Ik kijkommeheen. ondankshet luidklinkende gedaver is het ook hier onder de herfstbomen zo vredig. Het ruiktheerlijk fris en…een ruk aan de riem doet me wankelen. Ik grijp ik me steviger vast aan de brug om overeind te blijven en laatvan schrik de lijnschieten. „bas!” gil ik.

Volgende keer: Bangemomentenbij de bergbeek II

Onder ons

Lieve (o)pa en (o)ma Hak. van harte gefeliciteerd met jullie 50-jarig huwelijk. We hopen dat jullie nog lang voor elkaar en voor ons gespaard mogen blijven en wensen jullie nog veel goede jaren toe. Liefs van de (klein)kinderen. een kaartje wordt gewaardeerd! Jaap en Dina Hak-Schep, vijverlaan 48, 2742 ZH Waddinxveen.

op 16 november waren onze (o)pa en (o)ma 40 jaar getrouwd. We willen hen van harte feliciteren en Gods zegen toewensen voor de toekomst. Liefs van jullie kinderen en kleinkinderen. Adrie en marja van den bosse, Ambachtsstraat 16, 4356 bW oostkapelle.

Jelle Nijsse hoopt D.v. 29 november 20 jaar te worden. Jelle woont sinds mei 2024 in zijn eigen appartement op ”de boog” (Siloah). Hij vindt het leuk om post te ontvangen. Wie verrast hem met een kaartje? Jelle Nijsse, De boog 18, 4431 AT ’s-Gravenpolder

D.v 28 november hopen onze lieve ouders en opa en oma, Ab en Henriëtte Hazeleger-van veluw, 40 jaar getrouwd te zijn. van harte Gods zegen toegewenst. veel liefs van jullie kinderen en kleinkinderen. Grote beek 23, 3772 TA barneveld.

op 16 november was het 45 jaar geleden dat martien en Gerda van der Spek in het huwelijk werden verbonden. van harte gefeliciteerd en Gods zegen toegewenst. Groeten van jullie vrienden uit Urk. Wilt u hen ook feliciteren? Dorpsweg 75, 8271 bK IJsselmuiden 1. 2. 3. 4. 5. 7. 8. 6.

Lieve (o)pa en (o)ma martinu-van der Graaf, op 18 november waren jullie 60 getrouwd van harte gefeliciteerd van alle kinderen, klein- en achterkleinkinderen.

op 8 november waren onze lieve (o)pa en (o)ma muilwijk-Kok 40 jaar getrouwd. We willen hen van harte feliciteren en Gods zegen toewensen We hopen op nog veel goede en gezonde jaren met elkaar veel liefs van jullie kinderen en kleinkinderen. Het adres: A 46, 2975 bb ottoland.

Lieve (schoon)ouders en opa en oma mudde, we willen jullie van harte feliciteren met jullie 25-jarig huwelijk op 12 november We wensen jullie Gods zegen toe en hopen dat jullie nog veel jaren in gezondheid mogen ontvangen. Liefs van jullie kinderen en kleinkind. Papaverstraat 9, 2821 vT Stolwijk.

Voor ”Onder ons” kunt u een foto en een korte tekst aanleveren. Inzenden: Onder Ons, Postbus 613, 7300 AP Apeldoorn; redactie@terdege.nl Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

Middelkampseweg 7b

5311 PC Gameren

0418-700560

info@jvbmeubels nl

Hetadresvoor:

komoverenhelp.nl/wintercampagne

De winter voor Gabriela (12) iskoudeneenzaam

Voor €20,-per maand verlicht udeeenzaamheid en zorgt uervoor dat eenkind dagelijks een warme maaltijd en onderwijs krijgt.

Doneervia de QR-code of maak uw gift over op IBAN NL42 RABO0161004555.

Wanneer ben je de vader?

Henrieke de Wit is verloskundige en moeder van drie. Blogt op terdege.nloverhet wel en wee rondbevallen.

Hijwas zestien, zijook.Kinderlijkenbijna volwassen kwamen ze samen naar hetspreekuur. Zij wat stilenzenuwachtig, hij niet. Hijpraatte volop, het was natuurlijk niet debedoeling geweest, maar nu gingen ze er samen voor.

Zijnbijbaantje als vakkenvuller konhijfulltime gaan doen en sowiesohad je bij de supermarkt echt heel goededoorstroommogelijkheden. misschien moest er in het begin nog een krantenbaantje bij,maarhet zou financieel allemaal wel lukken.

Zij zaterbijenzezei nog steeds eigenlijk niets, maar juist in deze stille woorden proefde ik wel datzezijn positiviteitnietdeelde.opmijn vraag wie er allemaal op de hoogtewaren vande zwangerschap, verteldezedat nogniemand het verder wist en datzeeigenlijk ook niet wist hoe ze dit thuis moest gaan vertellen eenpaar wekenlater ginghet mis. In paniek beldehijnaardepraktijk. Ze hadhet uitgemaakt, geen relatiemeerenook geen contact. en nu wist hij helemaalniets. Waszenog wel zwanger, wanneer wasdevolgende controle, wat alszenu de zwangerschap zou afbreken, had hij daardan nogiets over te zeggen? eenheleboel vragen, en ik konenmochter geen één beantwoorden.Alleswat ik wist,kon ik hem niet vertellen. Ik konalleen maarzeggen: Probeer het contact te herstellen,betrek je ouders erbijofeen anderevolwassenedie je vertrouwt, beheers je,houdhet rustig, want aan

de lijnhoorde ik nu geen volwassen vader in spé, maareen verdrietige, opstandige, zestienjarige puber.

Datwijgeen informatie delen en al helemaal niet met exen, vind ik voluit terecht. maar dat je als vrouw,indit geval meisje, helemaal alleen iets te zeggen en te besluiten hebt over je ongeboren kind, ja ,daar vind ik toch ook wat van. en de triesteuitwerking hiervanzien we echtmet

Waszenog wel zwanger, wanneerwas de volgende controle?

regelmaatindepraktijk.ook in de praktijkwaar ik werk,midden in de zogenoemde biblebelt. en natuurlijk speelt er altijdmeer,wantlatenweniet voorbijgaanaan de nare realiteit datergezinnen bestaan, waar zestienjarige dochters niet aan hunouders durven vertellen datzezwanger zijn Dus oordeel niet te hardenlaten we samen gezinnen zijn waar meisjes en jongens met watze ook gedaan hebben altijd terechtkunnen.

in de gebruikte kleding

De balen textiel staan opgestapeldtot aanhet plafond. Bijinzamel- en sorteerbedrijf Sympany in Assenligt zekereen half miljoen kilo, op andere plekken zijn nog eens veletonnen opgeslagen. De textielinzameling loopt,onder meer als gevolg vandeopkomstvan goedkopeultrafastfashion, vast. „Veel afzetmarkten zijn weggevallen en de prijzenhardonderuitgegaan.”

TEKST: AD ermSTrANG BEELD: reNATe bLeIJeNberG-vAN LeeUWeN

Inzamelaars kunnen tweedehands kleren nietkwijt

mondkapjes en handschoenen zijn voor de sorteerders geen luxe. Tussen truien, sokken, jurkjes en schoenen, deels in uitstekende staat, zit ook rommel verstopt. mensen lijken de laatste jaren vaker geneigd te dumpen of afval tussen textiel te stoppen. De opkomst van de (ondergrondse) vuilcontainers die met pasjes worden afgeschermd, speelt daarbij een rol.

„Kijk”, zegtJohan Jongkind „Als je iemand weet die een haarkrulset zoekt.” Uit een eerste sortering, waarbij het huisvuil en chemisch afval wordt verwijderd, vist de communicatiemanager van Sympany een complete set. De berg niet-kledingstukken aan zijn voeten bestaat uit elektronica-onderdelen, een gekreukte boodschappenkrant en talloze kleinere voorwerpen. Soms nog in de originele verpakking. Het kan nog gekker „een tijdje terug trof een van de medewerkers een pistool aan. best lastig, want er moet dan eerst politie aan te pas komen.” Smeriger was de vondst van een deel van een geslacht schaap. enkele jaren geleden werd in de vestiging Utrecht een dode hond aangetroffen. „bij resten van dieren is de stank in de loods echt niet te harden. We brengen dat afval zo snel mogelijk naar buiten.” voor het grove sorteren staan de medewerkers op een verhoogd plateau naast de band. om een eerste ordening aan te brengen zijn er verschillende big bags ingehangen, waarin niet bruikbare spullen een plek krijgen.

Vervuilend

Jaarlijks halen de Nederlandse inzamelaars, inclusief kringloopwinkels, tussen de 130 en de 140 miljoen kilo textiel op Dat is ongeveer 45 procent van alle kleding die

er jaarlijks wordt verkocht Jongkind: „Nog steeds wordt helaas meer dan de helft weggegooid. Textiel is een van de meest vervuilende industrieën. Daarvoor wordt veel water en pesticiden gebruikt. Neem jeans. voor één stel is 7500 liter water nodig.”

Stichting Sympany en reShare van het Leger des Heils zijn marktleider Ze verkopen hun kleding door aan andere bedrijven, hechten aan een circulaire toekomst en werken zonder winstoogmerk. Sympany heeft vestigingen in Assen, eindhoven en Utrecht. In de laatste twee vestigingen heeft alleen een grove sortering plaats, de fijnsortering gebeurt in Litouwen en Turkije. Sympany zamelt kleding in in zeventig gemeenten. Dit jaar wordt er ongeveer14,5 miljoen kilo opgehaald.

Het grootste deel van de gebruikte textiel wordt, uitgesplitst naar verschillende kwaliteiten, in armere landen verkocht. Jongkind weet precies hoe het er in tweedehandswinkels in sommige Afrikaanse landen aan toe gaat. „In de eerste week is de prijs het hoogst, bijvoorbeeld een paar dollar per kledingstuk, maar dan in de lokale valuta. Ze verkopen dan de beste kledingstukken. Geleidelijk daalt de prijs en in de laatste week is er een soort mini-uitverkoop: bijvoorbeeld vijf kledingstukken voor een dollar op die manier slagen zij erin om meer dan 95 procent van het tweedehands textiel toch weer te verkopen.”

Ultrafastfashion Sympany laat iedere week1450 containers legen. Consumenten proppen er dagelijks hun afdankertjes in, verpakt in dichtgebonden plastic zakken. „Hopelijk wel droog, zoals op de containers staat vermeld. Natte kleding gaat

schimmelen. Die halen we er direct uit. Daar heb je niets meer aan.” De gemeenten betalen de inzamelaar via een aanbesteding per kilo. De prijzen per kilo schommelden nog niet zo lang geleden nog rond de 60 cent, maar zijn inmiddels met zeker 30 procent gedaald Daarvoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen. belangrijke afzetgebieden als oekraïne en rusland zijn met de oorlog weggevallen. „maar ook centrales in het midden-oosten haperen en verschillende armere landen hebben steeds minder valuta om in te kopen. een voorbeeld daarvan is malawi.”

De prijzen stonden in het verleden wel vaker onder druk, maar er is nog een andere, niet onbelangrijke factor. De opmars van de zogenaamde ultrafastfashion lijkt onstuitbaar Chinese bedrijven als Shein en Temu hebben het vasteland van Afrika bereikt. „Zij produceren hun kleding zo goedkoop dat mensen die eerst tweedehandskleding kochten, nu wel nieuwe kleding kunnen kopen Dat heeft dan vaak de voorkeur.”

bovendien overspoelt de Chinese textiel eveneens de Nederlandse markt. „Steeds vaker krijgen wij van hen afkomstige kleding binnen. Die is van slechte kwaliteit, van dunne stoffen gemaakt en vaak van plastic, zoals polyester Ze vallen na een paar keer dragen uit elkaar en belanden dus snel in de afvalbak. Die zijn onverkoopbaar, maar ook voor de recycling zijn deze producten vaak ongeschikt.”

Afrika 1

bij de ingang van de eerste loods arriveert een vrachtwagen vol zakken met gebruikte textiel, schoenen en petten. De chauffeur vertelt zo’n 7000 kilo aan boord te hebben Dat is aan de lage kant

voor de tijdvan het jaar,wantop het momentvan ons bezoek, begin oktober,iserjuist een sprakevan een zekerepiek. „Datkomtdoor de wisseling vanhet seizoen”,weet logistiek managerJeroen vanHaarlem. „Dezomerkleding gaat eruit en de winterkleding wordt tevoorschijn gehaald of ingekocht. veel vrachtwagens, waarvanerdagelijks vier in Assen arriveren, hebben nu zo’n 10.000 kilo aanboord.” De inhoud vandevrachtwagen wordtopeen grotebandgestort voor de eerstegrove scheiding vanafval en textiel. Daarnawordt in de volgende loodsen het kaf vanhet korengescheiden. Katoen in diverse soorten,polyester, zomer- en winterkleding, broeken, shirts, jurken, lakens, dekbedden,

schoenen, pettenentassen. In Assen werken zo’n 25 sorteerders eendeel vanhen heeft een afstand totdearbeidsmarkt.Zehebben gemeen dathet uitsluitend vrouwen zijn.„mannen hebben meestal onvoldoende feeling voor ditwerk”, weetJongkind. „Wehebben in dit centrumtotaal tussen de zeventig endehonderdcategorieën. Sorterenisechteen kunst.”

ookvan Haarlem benadruktdat je oog moet hebben voor de kwaliteit enanderzijds goed op de hoogte dienttezijn vandemarkten die het bedrijf bedient. Uiteen vande bakken, voorzien vandebenamingen Afrika 1enAfrika 2, haalthijeen oranje kindershirtje.„Je dientte weten hoe goed ditisenwaar je het kunt verkopen.Dat vraagt kennis

vantrends en prijzen. op basis daarvanscheiden we voorAfrikaanse landen twee kwaliteiten.” omdathet sorteren handwerk is en veel tijdvergt, wordt er volgens Jongkind nagedachtover de mogelijkheden om het proces verder te automatiseren. op kleine schaal vinden daarmee proevenplaats. Leek de inzet vandecomputer tot voor kort niet goed mogelijk, met de komst vankunstmatigeintelligentie (AI) lijkt het een kwestie van tijd voordatdeeersterobotsorteerders hun intrede doen.

Tobben

De vraag neemtondertussen af „Het valt te raden wat datvoor gevolgen heeft”, zegtJongkind. De tegenvallende opbrengst vandoor-

Van harte aanbevolen: ‘Het Goede Zaad’ 2025

Verkrijgbaar in 3 formaten:

• A6 (pb.): ISBN 978 90

5907 3975: maar € 4,00!

• A5 (pb.): ISBN 978 90

5907 3920: € 9,95

• A4 (hb.): ISBN 978 90

5907 3937: € 24,95

Uit het Woord der Waarheid

Postbus260

7120AGAalten,Nederland

Dagboek voor evangelisatie en geloofsopbouw. Dagteksten in de HSV Dagteksten € 4,00 vanaf

Tel.0543-471746

E-mail:info@uhwdw.nl www.uhwdw.nl

Werken zonder zorgen?

In een wereld waar christelijke waarden niet vanzelfsprekend zijn, is het cruciaal om een stem te hebben. Een stem die spreekt voor jou; voor jouw waarden, jouw overtuigingen. Welke zorg je ook hebt, de RMU staat voor je klaar. Met expertise en een sterk netwerk. Met juridische hulp en advies, afgestemd op jouw unieke situatie en behoeften. Zo werkt samen beter.

Meer dan de helft verdwijnt in de afvalbak

Jaarlijks wordt in Nederland 300 miljoen kilogram textiel verkocht. maar liefst 55 procent belandt in de afvalcontainers, de rest wordt ingezameld. In andere (West) europese landen ligt het weggooipercentage nog veel hoger Nederland is koploper als het gaat om inzameling.

Grote inzamelaars zetten de gebruikte kleding wereldwijd af, voornamelijk in armere landen en regio’s. een deel gaat naar kringloopwinkels. In totaal blijft er 18 procent in Nederland. van de opgehaalde kleding, verpakt in plastic (vuilnis) zakken is 74 procent opnieuw te gebruiken. Daarnaast gaat een deel naar de recycling: 19 procent. Dat wordt verwerkt tot isolatiemateriaal, vilt, poetsdoken en -een heel klein deel –nieuwe garens De rest, zo’n 7 tot 8 procent, is echt afval. Dat gaat naar de verbrandingsovens.

verkoop dekt in veel gevallen niet meer de kosten voor de textielscheiding, transport en personeel. Tegelijk blijft het aanbod van gebruikte textiel toenemen dankzij de inspanningen van de overheid en van brussel om de wereld groener te maken. een nieuwe wet (uitgebreide producentenverantwoordelijkheid, de zogenaamde UPvTextiel) zorgt er sinds 2023 voor dat producenten verantwoordelijk zijn voor het inzamelen en hergebruiken. „Dat stuwt de voorraad. In 2030 moet75 procent van alle textiel geschikt zijn voor hergebruik en reclycling. Dit loopt op tot100 procent in 2050. Het is een flinke stap in de goede richting, maar nog niet genoeg. Wij zouden graag zien dat de producenten hun textiel zo afleveren dat die geschikt is om het op een eenvoudige wijze te recyclen. Nu is dat nog een tamelijk ingewikkeld proces, waardoor de prijs oploopt.”

Hij toont een paar sokken. „Deze zijn gerecycled, maar wel duurder dan nieuwe. Persoonlijk vind ik het bewonderenswaardig dat bijvoorbeeld een prijsvechter als Zeeman die in de schappen heeft maar het zou gewoon moeten worden en gerecycled mag niet duurder zijn dan nieuw.” Achter de schermen wordt druk gewerkt aan een

verdere verscherping van de wet. „Dat zou de oplossing zijn. Die regels gelden voor iedereen, ook voor bedrijven als Shein en Temu.”

Tot die tijd is het tobben, vreest Jongkind.

In de achterste loods staan de karren met ingezamelde kleding en de geperste balen textiel opgestapeld tot aan het dak. „Wij hebben her en der al extra opslagruimte gehuurd.” Door de vastgelopen markt zijn er inmiddels kleine inzamelaars omgevallen. Hopeloos is het niet, meent Jongkind. „Het allergrootste deel verwerken en verkopen we nog steeds. ongeveer een vijfde blijft liggen. Daar is op dit moment geen vraag naar Schommelingen zijn van alle tijden, maar deze crisis is wel specifiek. Gelukkig hebben wij financiële reserves. voor alles moet het ophalen doorgaan. mochten we de voorraden helemaal niet meer kwijt kunnen, dan zou je uiteindelijk tot verbranding moeten overgaan. maar dat is iets dat we liever niet doen.”

Daarom wil Sympany consumenten aanmoedigen om bewuster te zijn met wat ze kopen en wegdoen, zeker in een wereld waarin ultrafastfashion oprukt. „We leven in een enorm welvarend deel van de wereld. blijf je afvragen waarom en wat je koopt en van welke kwaliteit het is.”

‘Het mooiste geschenk zou zijn als ik me niet meer hoef te verbergen’

Geeft u deze Kerst een bijzonder

geschenk?

Boishaki (13) durft niet meer naar school te gaan. Door lepra heeft ze witte vlekken in haar gezicht waar ze zich enorm voor schaamt. Ze wil niet dat haar vrienden erachter komen dat ze lepra heeft. Zouden ze haar pesten? Zouden ze haar negeren? Ze wil niets liever dan zorgeloos naar school gaan. Zij hoort zich niet te verbergen, zij mag gezien worden.

Helpt u mee leed als van Boishaki te voorkomen?

Met uw hulp worden jongeren met lepra opgespoord en behandeld voor het te laat is. ] Ga naar www.leprazending.nl/terdege of scan de qr-code.

Inbreker

Wim Donker, echtgenoot, vader, opa.Was de oudste (politie-) rechter van rechtbankDen Haag.

Op de verpakking vantabaksartikelen staateen waarschuwing voor de schadelijke gevolgen vanroken.Erstaat niet bij datopeen peukDNA vande rokertevindenis. Datkan fataal zijn voor een verdachte.

op camerabeelden is te ziendat eeninbreker bij een restaurant vlak voor aankomst een trekje aaneen sigaretdoet en de peuk vervolgens wegschiet. Diebelandt naast eenlantaarnpaal Uit de beelden in het restaurant blijktdat de inbreker een petdraagteneen sjaal om zijn gezichtheeft.Hijdrinkteen flesje leeg,trekt de kassa los, en neemtdie in een doos mee. Als je bent veroordeeld voor een misdrijf waarop een gevangenisstraf vanvier jaar of meer staat, magdepolitieeen DNA-monster afnemen.Dat monster wordt opgenomen in een DNA-databank. HetDNA op depeukwordt vergeleken met DNA-profielen in de databank. Hetblijkt overeentekomen met het DNAvaneen eerder veroordeelde man. De kans dathet DNAvan een ander zou zijn, blijktkleinerdan één op een miljard.Deman heeft dusietsuit te leggen.Die gelegenheidkrijgt hij al snel.Hijwordt gearresteerdineen supermarktwaar hij slimdachtte zijn. Hij deed allerleilossespullen in een netje, woog ze en printteeen scanbon.Daarnadeed hij nogmeerspullen inhet netje… Tijdenszijn verhoorkomtdeinbraak in hetrestaurant aan de orde.Hijerkentdat de peuk vanhem kan

zijn. Hij komt vaak in de buurt vanhet restaurant. bovendien is eenpeuk eenverplaatsbaar object, datonder een schoenkan hebben gezeten. Daarombewijstdepeukniet dathijinhet restaurant is geweest. Helaas:camerabeelden maken duidelijk hoe en wanneer de peuk daar is terechtgekomen. ook blijkt dathet postuur, hetpetje en de gezichtsbedekkendesjaal op de beelden nogal overeenkomen. verder is de

Eenopvallende tattoo wordtzichtbaar als de sjaal iets omhoog schuift

sjaal bij het drinken iets omhoog geschoven, waardooreen opvallende tattoo in de nekvan de man zichtbaar wordt. Die komt onmiskenbaar overeen met de tattoo diedeverdachte heeft. ontkennen heeftgeenzin meer.omdathijtoch wel totderegelmatige klantenblijkt te behoren, krijgt hij een ”bonus”enverdwijnthijvoor langere tijd ”achterdedeur”. De sjaal heeft hem de das om gedaan.

Als de dagen steeds korter worden en de mensen voor de gezelligheid de kaarsen aansteken, gaan we op zoek naar paddenstoelen. Het is bijzonder om de grote diversiteit aan schimmels te zien. We proberen de herfstsfeer vast te leggen door felle kleuren te gebruiken. We komen een klein paddenstoeltje tegen waarvan de rand omhoog gebogen is. Het licht schijnt door de dunne rand. Het lijkt wel een lampion. Zo ontstaat er plotseling een prachtig herfstplaatje op het scherm van de camera.

Opgroeien met zorgen

WAT DOET DAT MET EEN KIND?

Dagelijkse geldzorgen, een ernstige ziekte, een plotseling verlies: elk huis heeft zijn kruis. of je nu oudste, jongste of middelste bent, van de moeilijkheden thuis krijg je iets mee. maar wanneer trekken zorgen een blijvende wissel in je leven? Wanneer gaat een kind ze meetorsen in zijn eigen rugzak? en vooral: is dat te voorkomen?

TEKST: HeNrIeKe HooGeDIJK-vAN DAm BEELD: mArTHe KoK - roUKeNS

Somskan hetjezomaar opvallen, terwijl je naar eenklassenfoto kijkt. Al dieverschillendekinderen, in diezelfdeklas. Al dieverschillendelevens, metelk een ander thuis. En danvraag je je af,wat zo’n thuis noumet iemand doet

Hetmaakt nogalverschil, of je opgroeit in een gezinmet gezondebroersenzussen, of dateen vanhen meervoudig gehandicaptis. In datgeval ga je misschienaljongzorgen en moet je hetsomsmet minder aandacht doen

Hetmaakt ook nogaluit of je beideouders mentaal gezond zijn of niet.Kampt je moedermet een depressie, dankun je niet altijd op haar leunen.Dan moet je soms zelfstandigerzijndan past bijjeleeftijd.Wanneer kunjedat alskindmet je veerkrachtopvangen en wanneer leidtzo’nsituatietot levenslangelittekens?

opstapeling

„Alserzorgenineen gezinzijn, dangaat dateen kind niet voorbij”,zegtPauline vander Linden.Zij is alsjeugdhulpverlener

werkzaam bijAgathos,onderdeel vanLelie zorggroep. „Heel vaak hoor je datkinderenveel aankunnen, zolang ze maar liefde ervaren. Enerzijdsisdat een enorme waarheid.Wanteen kind datzichgeliefd weet, heeftveelveerkracht.Anderzijdsvindikde uitspraak te kort door de bocht. Want ook de emotionele beschikbaarheid vanouders is een belangrijkefactor. Is er een ouderdie ziet watdesituatiemet hetkinddoetenkan diedaar passend op reageren?Als ouders zelf geen emotionele ruimte over hebbenvoor hunkind, en alseen moeilijkesituatielanger duurt, kandat negatievegevolgenhebben voor de ontwikkeling vaneen kind.”

In de praktijk vanhaar werk ziet de jeugdhulpverlener vooral gezinnenvastlopen die te makenhebbenmet een opeenstapeling vanproblemen.„Denk aan een moeder die metpsychischeproblemen opgenomen wordt. De vaderisdan ineens de hoofdverantwoordelijkeindeopvoeding.Maar misschien weet hijzichdaar geen raad mee. Hijkan mentaal uitgeput raken. Alshij daardoor minder moet gaan werken,ont-

„IK HAD EEN PATROONONTWIKKELD

WAARBIJ IK ALTIJD AAN HETZORGEN WAS”

Ze groeide op met ouders met een borderline stoornis en haar zussen kregen diagnoses op het gebied vanautisme en adhd. De jeugd vanCarina Schouwenburg (21) was anders dan die vanhaar leeftijdsgenoten. „Als enige vanons gezinheb ik geen diagnose. maar ik draag wel de bagage vanons gezinmee in mijn leven.”

Drukkeverjaardagen en rumoerige familiedagen warenernietbij, toen Carina jong was. rust wasnoodzakelijkinhet gezin.endaarom moest Carina, ook toen ze ouder werd, uiterlijk om tien uur ’s avonds naar boven.

„mijn ouders haddenveel energie nodig voor zichzelf”, legt ze uit, in haar studentenflatinGouda. „Ik heb twee ouders die psychiatrisch patiëntzijn, zij kondenernietaltijd voor mij zijn. Ze hebben er echtalles aan gedaan om onsals kinderenmet zo min mogelijk moeilijkheden te latenopgroeien. maarhoe je het ook wendt of keert, er komt schade.” ergensaan het eind vandebasisschool ontdekte Carina Schouwenburg dathet er bij haar thuisanders aan toeging dan bij vriendjes en vriendinnetjes. „bij anderen mochten er altijd vriendinnen komen spelen en zij konden wel een slaapfeestje geven. voor mij zatdat er niet in. maar het moeilijkst vond ik datik vooraf niet wist hoe mijnmoeder op iets zoureageren. Als ik thuiskwam met een vieze legging, zei ze de ene keer: „Datgeeftniethoor,daar hebben we een wasmachinevoor”, terwijl ze de anderekeerontzettend boos werd.Zewas niet voorspelbaar en datdoet iets met je als kind.”

Citotoetsen

Toen Carinaingroep 5zat,ginghet gezin Schouwenburgdoor een zware periode heen. „mijn vader werd opgenomen in een kliniek vanwege een depressie. Daar kwamen ook zijnanderepsychiatrische problemen aan het licht.Later startte hij met dagbehandelingen en was hij meer thuis, maar toen werder kanker ontdektbijmijn moeder Inmiddelswaren er ook financiële problemen thuis,omdatmijn vader niet meer werkte. Tijdens een wandeling werdhijook nog aangereden. er kwamzoveel samen. Ik weet nog datikdedag na het ongeluk jarig was, maar datwerdnatuurlijk helemaal nietgevierd. Achterafheb ik datjaar een post-traumatische stressstoornis opgelopen.”

Familieledenenmensenuit de kerkelijkegemeentesteunenhet gezin Schouwenburg. „Dat hebik als kind echtzogevoeld.maarhoe langerzo’nsituatie duurt, hoemeer mensen er weerweggaan. Je komt weeropeigen benen te staan.” Inmiddelsiserwel goede professionele hulpinhet gezin. Die hulp is echtervooral gerichtopdezussen meteen diagnose en op de ouders voor opvoedondersteuning. „Ik was zegmaartegoedvoor alle hulp. Dat veranderdetoenmijn juf vangroep 8deuitslagen vanmijn citotoetsen doornam. Ik scoordeeen 10 op sociaalwenselijkgedrag, maar een 1opzelfvertrouwen. Zij keek echt naarmijomengaf duidelijkesignalen af richting mijnouders. Toen heb ik zelf ookhulp gekregen. Dat washeelfijn. Jammer genoeg werd het in coronatijd weerstopgezet.”

Patroon

Wie opgroeit in een gezin met complexe problematiek, zet een overlevingsmechanisme aan, weet Carina. „Ik wasdejongstevan het gezin,maar ik gedroeg me veel zelfstandiger.omaandachtte krijgen ging ik dingen heel goed doen.Ikbakte een cakeopzaterdag, daar wasiedereen blijmee. en verder had ik de mentaliteit van: wat er ook gebeurt, gewoon doorgaan en glimlachen.maar daardoor zagen de mensen niet hoe het echtmet mij ging. Die Carina, die redt het wel, dachtiedereen. en daarom werdernauwelijksaan mij gevraagd hoe ik me voelde.”

Het zorgt ervoor datCarina vastloopt, in het eerstejaarvan de Pabo-opleidinginGouda. „Ikwoonde inmiddels in de studentenflaten had het er goed naar mijnzin. maar ineens zei mijnlichaamdat hetniet langerging. Ik raakte overspannen en beseftedat ik veel te verwerken had.

Thuis had ik een patroon ontwikkeldwaarbij ik altijd voor ons gezin aan het zorgen was. Ik hield vaniedereen in de gatenhoe hij of zij zich voelde en namallerlei werk vanhet huishouden over.Dat zorgen zitook wel in mijnkarakter en als kind hielp het mij er denk ik doorheen.maar ik had daardoor nietgeleerdomruimte te nemen voor mijzelf en mijneigen gevoelens. Ik heb het aan vrienden om mij heen te dankendat ik datnu wel kan. ookmijn vriend heeftme veel geleerd, omdathijvoor mij zorgt en zich niet laatwegduwen op kwetsbaremomenten.”

„IK

ERVOER THUIS VOORAL AFSTANDELIJKHEID”

Als je opgroeit in een gezin waarin je geenliefde ervaart, heeftdat levenslange gevolgen. Datweet Therauit ervaring. „Door weggestopt verdriet heeftmijn moeder zich nooit aanmijdurvenhechten. We praatten thuis ook nooit over gevoelens. Ik heb me als kindniet geliefd gevoeld en daardoor mis ik een basis. Het voelt alsof ik almaar dobber op zee, zonder datervaste grond onder mij is.” eenjeugd zonder warme herinneringen, datishoe Thera(31) terugkijktopdestart vanhaar leven.„Ik ben de jongstevan vier kinderen, maar dathadden er meer kunnen zijn. In onsgezin is een aantalkinderen doodgeboren. Datheeftmijn moeder nooit goed verwerkt. Ze durfdezich niet aan mij te hechten en heeft mij alsbaby vanzichafgeduwd. Ze liet mij bijvoorbeeld in het wiegje liggen als ze de flesgaf en nog altijdkan ik nietsgoed doen voor haar.binnen in mij schreeuwt het nog elkedag om liefde. Ik wil altijd nog eens datkleinemeisje zijn datliefdevolle ouders heeften knuffels krijgt.”

Afstandelijkheid

Het onvermogenvan haar ouders om liefdebewust door te geven, ziet Theraals een gevolg vanhun eigen jeugd. „mijnouders zijn zwijgend opgegroeid, terwijl zeinhun jeugd aangrijpende dingen meemaakten. Nogaltijd kunnen ze niet omgaan metemoties.

Ik merk vooral onbeholpenheid als het over heftige gebeurtenissen of over gevoelensgaat. voor mijngevoeldenken ze alleen maar vanuit zichzelf.Soms kanikmedaar boosover maken en soms ben ik er verdrietig van, omdat het mijn eigen jeugdzogestempeld heeft. maar soms heb ik ook medelijden

Dan zie ik hoe ze ook nu nog geen verbondenheid uitstralen richting

elkaar en richting anderemensen.” Als Theraaan haar jeugd terugdenkt, mist ze vooral de liefdevolle herinneringen.„Ik weet er niet van datmijn moeder ooitvoorlas of me onderstopte. Ik mochtniet ziek zijn en er wasdoor ons drukkebedrijf geen tijdvoor uitstapjes.opschool vondikhet wel fijn, want daar had ik een vriendin en aardige leerkrachten.

Achterafdenk ik datmijn vriendin en ik buitenbeentjes wareninde klas, want we werden weleens uitgescholden en altijdpas alslaatste gekozen. Toch heb ik datniet als naar ervaren, omdatikhet thuis veel vervelender vond. Alsmijn ouderssamen weg waren, hoopteikdat hen een ongeluk overkwam. Want dan konikergens anders gaan wonen. Het moeilijke is datdeouderen in ons gezinhet thuis heel andershebben ervaren. misschien omdatzijkorter op elkaar zatenenmeer steun hadden aan elkaar.ofomdathun karakter wel pastebijhet harde werken in het bedrijf.Zelfben ik heel gevoelig en ik ervoer vooral afstandelijkheid.” In de puberteit ontdekte Therawat de sfeer thuis met haar deed. „Ik startte met mijnopleiding in de zorg en leerde hoe je elkaar in normale situaties liefhebt.Door vakken als omgangskunde werdikmijbewust vandesfeer thuis. Uiteindelijk ben ik rond mijn zestiende jaar depressief geworden.Deoudsten vanons gezinwaren het huis uit en ik woonde nog alleen met mijn ouders. Ik had nergens zininenhet leek alsof er een zwarte deken over mijnleven lag. mist iemand mij, als ik er niet meer ben? vroeg ik me af Het duurde nog totmijn achttiende jaar voordatikindehulpverlening terechtkwam. Toen ik dateindelijk thuis durfde te vertellen, reageerden mijn oudersheel niet-begrijpend. Ze hadden nietsaan mij gemerkt.”

Tijdensstages vanhaar opleiding ontdektTheradat haarzelfbeeld niet gezond in evenwicht is. „Thuis hoorde ik alleen wat als ik iets fout deed. Daarom ging ik ervanuit dat ik altijddeslechtstecollega zou zijn. Ik dachtook steeds datikophet matje geroepen zou worden voor het een of ander.Ikwas vierentwintig uur per dag op mijnhoede, en dachtalmaar voor anderen. Thuis had ik geleerdommijzo onzichtbaar mogelijk te maken. Als ik naar de wc moest, rekende ik zelfs uit of mijnoudersmisschien niet ongeveer weer zouden moeten. Want ik wist datzeboos zouden worden alsikeropzat.Dat waren ongezonde patronen. We leefden op een eilandje zonder emoties en zonder warmte richting elkaar.”

Gemis

Inmiddels woontTheraopzichzelf. Het lukthaar om twaalf uur per week te werken. „Ik zit nog midden in het proces vanverwerking. In mijn familie is er vooral onbegrip Ze begrijpen niet datmijn huidige situatie alles te maken heeft met vroeger.mijn oudersvindendat er openheid en liefde wasinde opvoeding en de anderen uit ons gezinhebben ook niets gemist, zeggen ze. op dit momentmerk ik daterveel dingen zijndie mijn verdriet weer boven halen. Kerkdiensten vind ik vreselijkmoeilijk, omdatikdan zo veel gezinnen zie waarin welliefdevolle interactie is. ook de zomer maaktmeverdrietig, want dan zie ik gezinnetjes gezellig fietsenopde dijk en dan overvalt mij een groot gemis. Hoeraar het ook klinkt, heel graag zou ik mijn jeugdopnieuw willen doen.”

*Deechte naam van Thera is bij de redactie bekend.

staan er financiële problemen. Zo stapelen de moeilijkhedenzichop. Alsoudersonmogelijk nogzelfuit de situatie kunnen komen, komt er langdurige spanning in een gezin. Dan looptdegezonde ontwikkeling vaneen kind gevaar.”

Sociaalwenselijk

Eenvan de risico’s diekinderenlopen bijproblemen thuis, is datzij te veel de rolvan de ouderopzichgaannemen.Zepakkentaken en verantwoordelijkhedenopdie normaal bijdeoudersliggen. Parentificatie noemen psychologenhet:erwordt te veel vanhet kind gevraagd, terwijlerteweinig(emotionele) steunvan de ouders is.

„Het zijn de kinderen diealheel jong volwassenzijn”,vertelt Vander Linden.„Ze denken en praten over volwassendingen. Hetongedwongenkindisverdwenen,wanterwacht altijd werk thuis. Er moet gekooktwordenof de zorg voor jongerebroertjes of zusjes rust

op hen.”

Hebbenkinderenthuis tijdelijkextra zorgtaken, danisdat niet meteen problematisch, schrijft hetNederlandsJeugdinstituut.Pas als hetzorgentot gevolg heeftdat een kind niet aan de eigenontwikkeling toekomt, dangaat datzichwrekeninhet latere leven.

„Een kind heeftdan in zijn jeugdalleen gedaan watopdat moment nodigwas.Het heeft zich niet afgevraagd: hoewil ik zelf mijn levenvormgeven?” legt Vander Linden uit. „De persoon heeftzichzelfnietleren kennen. Er wasaltijdalleen hetsociaalwenselijke gedrag, terwijlhet zo nodigisominjejeugd dingen uitteproberen, om te ontdekkenwie je bent en waar je voor staat.”

Krijgt een kind daar geen ruimte voor,dan kandat zomaar leiden toteen negatief zelfbeeld. Of totbuitendegroep vallen. Of toteen te veel of te weinig opkomenvoorjezelf. Het laat zien datdebalanszoekwas in de kindertijd,schrijven gezinstherapeutenenpsycho-

logen. Een kind dat volwassen taken opgelegd krijgt, voelt zichzelf vaak falen. Het moet dingen doen die te groot, te moeilijk zijn

Signalen

Disbalans in een gezin kan dus zomaar leiden tot disbalans in het leven van een kind. Maar is dat ook te voorkomen? Wat kun je doen als je de zorgen ziet opstapelen in je gezin?

„Er is niet zomaar een oplossing om alle schade te voorkomen”, vertelt Van der Linden. „Maar wat ik een kind in zo’n situatie gun, is dat er iemand is die bewust naar het kind kijkt. Die vraagt hoe het nu echt gaat en die probeert om de situatie te verlichten Door het kind even uit de situatie te halen, bijvoorbeeld. Dan kan het weer even kind zijn. Dat geeft kracht om weer verder te gaan. Kinderen hebben niet zelf voor de situatie gekozen en ze overzien ook niet hoe de problemen opgelost kunnen worden. Daar hebben ze volwassenen voor nodig.”

Het kan lastig zijn om te herkennen of een kind lijdt onder een situatie in het gezin, erkent Van der Linden. „Het ene kind gaat pro-

bleemgedrag vertonen, terwijl het andere kind zich juist heel sociaalwenselijk opstelt. Maar probleemgedrag hoeft ook weer niet altijd te komen door overbelasting, een kind kan ook gewoon een pittig karakter hebben. Daarom is het belangrijk om niet zomaar te oordelen. Blijf liever observeren en ga eens in gesprek met elkaar als opvoeders en met het kind.”

meedragen

De Nederlandse overheid heeft het verplicht gesteld dat er in de gezinshulpverlening wordt samengewerkt met het bestaande netwerk rond een gezin. Want dat steunt het gezin en ontlast de hulpverlening. „Samenwerken heeft echt meerwaarde”, ervaart Van der Linden in de praktijk. „Tegelijkertijd blijft het ingewikkeld om langdurige hulp rond een gezin te organiseren Als de situatie jarenlang aanhoudt, gaat de rek er bij de omstanders ook uit Als iemand hulp aanbiedt, past dat in zijn of haar leven Maar een halfjaar later kan dat heel anders zijn. Ook spelen er moeilijke neveneffecten. Ouders kunnen op de hulp gaan leunen en erop rekenen. Buitenstaan-

ders kunnenongewenst gaan meedenkeninde opvoeding. Soms ook voelen personen diehulp bieden zich niet gezien.Mensenverwachten toch een bepaalde blijkvan waardering.Maar zorgen-gezinnenzijnsomsnieteensinstaat om eendankjewel over te brengen. Langdurige hulp is kwetsbaar.”

Tegelijkertijd haastVan derLindenzichtezeggendat heteen grotezegen is alsereen christelijkegemeenschapomeen gezinheen staat. „Het is zo bijzonderals er gebedisvoor een gezinenals een gezinmag wetenbij Godterecht te kunnenmet de zorgen.Maar ook binneneen christelijke gemeenschapishet niet zo datmensenoneindighulpmoetenbiedenaan elkaar.Het is belangrijk dathet bespreekbaar is waterop ditmomentwel en niet haalbaar is.Misschien lukt hetnietmeeromelkeweek te komen, maar kunjewel helpen metdeseizoenswisselvan de kleding”,zegtVan derLinden. „Geen enkele hulp kandezorgenenmoeilijkheden in een gezinuitwissen. Maar de ervaring dateranderenzijndie eenklein beetje meedragen, kanwel heel veel betekenenvoor een gezin.”

DE IMPACTVAN EEN INSTABIELE OPVOEDSITUATIE

In Nederlandgroeitéén op de vier kinderenopmet een ouder metpsychische problemen (KoPP-kinderen) of een verslaving (Kov-kinderen). Datzijn bijna 1miljoen kinderen op dit moment. Zij krijgen te makenmet onvoorspelbaresituaties in hetgezin en zij ontvangen minder emotionele ondersteuning van hun ouders (terwijl ze voor moeilijkeresituaties staan). veel vandeze kinderen pakken meer huishoudelijke takenopdan passend is voor hun leeftijd. ook makenze zich zorgen over hun ouders, meldt Trimbos-instituut. Deze ervaringenleiden er vaak toe datKoPP- en Kov-kinderen zelf ook psychische problemenofeen verslaving ontwikkelen. De kans daarop is voor hen twee totdrie keer groter dan bij anderekinderen. Depressie en angststoornis bij de ouder,leidt bij 65 procent vandekinderen totdezelfde problemen,nog voor het vijfendertigstelevensjaar De impact vaneen instabiele opvoedsituatie blijktsteeds weer groot te zijn.

D.V. DINSDAG 17 DECEMBER

Om 20.00 uur in de Sint-Jan te Gouda

THEMA: IK ZAL...

Gods beloften vervuld

MEDITATIE

Ds J. Joppe

MUSICI

Reformatorische Zangvereniging Cantilene o.l.v. Leander van der Steen, Christelijk ensemble Parlando o.l.v Martien v.d. Zwan, Blokfluitensemble Amorosa Consort o.l.v. Gerlinde Neele, Urker Mans Formatie o.l.v Martin Mans, Boudewijn Zwart, kamercarillon, Mark Brandwijk, orgel en vleugel

TICKETS

Abonneeprijs: Rang 1: 22,50, rang 2: 12,50

Niet-abonnees: Rang 1: 27,50, rang 2: 17,50

Kinderen: 6,00 (elke rang)

’s Morgens of ’s middags al naar Gouda?

Geniet dan van een smakelijke lunch of heerlijk diner bij Gewoon Gouds of Gouds Glas. Vermeld bij het boeken Terdege, dan ontvangt u een 10% korting op de hele rekening + de Gewoon Gouds Glas-kaart t.w.v. 20 euro. Deze kaart is heel 2025 geldig en geeft recht op 10% korting en extra acties. Meer info en boeken: goudsglas.nl of gewoongouds.nl.

Telwat je hebt

Terwijl Jolanda Rodenburg, getrouwd met Arnoenmoeder van tweetieners, steeds meerbeperkt wordt dooreen progressieve spierziekte, kijkt ze vooral naarde zegeningen die ze ontvangt.

Herken je dat?Het gras vandebuurmanlijkt vaak groener danhet gras van jezelf. Het is wellichteen veelvoorkomende valkuil, om jezelftevergelijken metdeander.Regelmatig valtdie vergelijking negatief uitvoor jezelf. Dat kan echt een verdrietig gevoel geven.

onlangs zatikopeen verjaardag metenkele kennissen. De verhalen leken over elkaar heentebuitelen. De een ging aan een nieuwe opleiding beginnen, een ander had zojuisteen bod gedaan op een groterewoning enweer een ander waslid geworden vaneen gezellige wandelclub

Na afloop vandeverjaardag rijdiknaar huis met een eenzaam gevoel. eenwaterigzonnetje doet haar best om mijn aandachttetrekken, maarikmerkhet niet op. mijn oog richtzich omlaag, naar datgene waterniétis. Ik voel me terechtkomen in een soortneerwaartse spiraal: voor mij geen spectaculaire opleidingwaar ik vol vuur over kanvertellen, geen grotere woning meteen nog groteretuin– ik ben allang blij als onzegewone woning en kleinepostzegeltuin op orde zijn –en ook geengezellige wandelclub.Ikvoel me daarentegen vastgeketend zitten in een elektrische rolstoel, dealend met toenemendeverlammingen.

Somber open ik thuisdevoordeurmet één drukopdedomotica-app vandetelefoon. De tranen branden achtermijn ogen. Als dedeur automatischopenzwaait, valt mijn oog op een

tekstopdespiegel. Deze zin staataljaren op diezelfde spiegel, maar op de een of andere manier blijft hij dit keer resoneren: telwat je hebt, niet watjemist! opnieuwbuig ik mijn hoofd, beschaamd dit keer.Zojuistwas ik vooral datlaatsteaan het tellen.Denegatieve opsomming in mijnhoofd druktemijn gemoed steeds verder omlaag. Het eerstegedeeltevan deze

Voor

mij

geen spectaculaireopleiding, geen grotere woning

sierlijketekst op de spiegelleek compleet naar de achtergrond te zijngeraakt. Die middag haal ik mijnlijst metdankpunten onder het stof vandaan. Ik washaast vergeten hoeveel het er zijn, ondanksalles!met grote letters staat1 Thessalonicensen 5: 16-18boven aan de lijst:verblijdtuteallen tijd. bidt zonder ophouden. Dankt God in alles; want dit is de wil vanGod in ChristusJezus over u. ”

,,DE WERELD ACHTER DE DEUREN VAN BINNENVELD IS HEEL PUUR”

Kinderen op hun kwetsbaarst

een jongen van een jaar of 10 ligt in een hangmat. met een glimlach om zijn lippen luistert hij naar de geluiden om hem heen. Kinderhospice binnenveld is bij uitstek een plek voor kwetsbare kinderen als hij. Soms zo kwetsbaar, dat ze zelfs komen te overlijden.

TEKST: JACOMIJN ARIAKHAH BEELD: TINEKE VAN DER EEMS

binnenveld ziet er niet uit als een kinderhospice. Het huis is vanbuiten een woning als veel andere. Aan de voordeur hangt een krans. bloemperken staan hier en daar nog in bloei

Toch is dit de plek waar vanuit barneveld en omgeving kinderen gebracht worden die erg veel zorg nodig hebben en daardoor erg kwetsbaar zijn. vaak hebben deze kinderen ook een relatief korte levensverwachting. op deze zonnige plek, die voelt als een thuis, worden ze een liefdevol opgevangen

Zodat hun ouders tijd hebben om de zorg voor hun zieke kind te regelen, te werken, tot zichzelf te komen of te zorgen voor de andere gezinsleden.

De zon breekt even door de wolken, die haastig over drijven.

Twee kleuters spelen in de tuin, onder toeziend oog van kinderverpleegkundige Nelleke. Het ene kindje heeft ernstige medische problemen, het andere een syndroom. binnen zitten een paar kinderen in een lokaal met de naam ”de vlinder”, een dagopvanggroep die vier dagen per week van halfnegen tot vijf uur geopend is. Twee meisjes schurken gezellig tegen elkaar aan op een bank, terwijl de pedagogisch medewerker voor hen aan het knippen en plakken is met roze papier

De deur tegenover de dagopvang leidt naar de woonkamer van het hospice. Daar is het rustig. een vrijwilliger speelt kinderliedjes op een piano. De muren zijn geschilderd in vrolijk groen, versierd met roze en gele bloemen, vogels, takken en blaadjes een peutertje dat bij een andere vrijwilligster op schoot zit, geniet van het contactmomentje met haar Zijn hoofd ligt op een kussen in de holte van haar arm, zijn knie op de bank, in de zon. Ze wrijft over zijn been, terwijl ze tegen hem praat. er verschijnt een brede lach op zijn gezicht. Nelleke hurkt bij een jongetje in een rolstoel. Ze pakt zijn handjes en telt op zijn vingers tot tien. Dat blijkt een fantastisch spelletje te zijn. Nog een keer, wil hij dat. en

nog een keer. Als Nelleke opstaat, steekt hij smekend zijn handje uit voor nog een laatste keer. maar Nelleke wrijft over zijn blonde hoofdje en zegt vriendelijk: „Nu is het klaar.” De kinderverpleegkundige werkt al ruim tien jaar voor het kinderhospice. De kinderen hier hebben haar hart. „Neem nou een meisje van 5 dat hier komt. Ze heeft 24 uur per dag zorg nodig. Die kunnen we haar hier bieden, zodat haar ouders zich ook even kunnen richten op bijvoorbeeld de andere gezinsleden.”

een dag in binnenveld verloopt volgens een vaste structuur elk kind heeft daarin zijn eigen ritme. Het vijfjarige meisje, bijvoorbeeld, krijgt om zes uur sondevoeding. om zeven uur komt de dagdienst, die haar medicatie geeft. om de dag gaat ze rond acht uur in bad, een activiteit die haar veel energie kost. Gaat ze niet in bad, dan heeft ze nog kracht om na het ontbijt mee te doen met het klasje in het kinderhospice. om tien uur is er een gezamenlijk koffiemoment, om halfelf een activiteit zoals knutselen of wandelen, afhankelijk van wat de mogelijkheden van de kinderen zijn. Na de lunch is er een rustmoment tot drie uur Daarna is het koffiedrinken, gevolgd door een activiteit in tuin, of in de snoezelruimte in de kelder

NELLEKE: „rond halfzes gaan we eten, daarna is het nog even heerlijk in de schommelstoel met een muziekje aan en om ongeveer halfacht gaan de kinderen weer naar boven. Daar worden ze door de avondzorg voorgelezen uit de bijbel, als de ouders dat willen, en wordt er met hen gezongen. De nachtdienst doet de hele nacht door controles.”

Nelleke geniet elke dag opnieuw van haar werk. „Ik vind het heel bijzonder dat ouders hun oogappels aan ons toevertrouwen. Je mag als verpleegkundige een stukje met deze ouders meelopen in de zorg voor hun kind, of soms een luisterend oor zijn Als ik aan het einde van een dienst een lach op het kindergezichtje zie, of een comfortabel

geluidje hoor,gaikmet een goed gevoel naar huis.”

School

Naast 24-uurszorgendagopvang met zorg biedt binnenveld ook onderwijsmet zorg aankinderen die daar fysiek en mentaal toeinstaat zijn.Daarbij moet altijd een verpleegkundige aanwezig zijn. NELLEKE: „Draaiikeen dienst bij de school, dan help ik ook mee met de lessen. Zo hadden de kinderenvanmorgen schrijfles. Dan begeleidt de jufdeeen en ik de ander.Dat maaktmijn werk heel bijzonder,die afwisseling.”

Dieonderwijstak is twee jaar geleden opgestart. er is ruimte voor zes kinderen, maar dataantalhalen ze niet. „Wedenken dater in deregioveel meer kinderen met een ver-

pleegkundige zorgvraag zijndie graag naar een school als de onze zouden willen. maar misschien dathet onvoldoende bekendis datwijdit kunnen bieden.” om zowel de dagopvang, het hospiceals de school in de luchttehouden,zijn naastde kinderverpleegkundigen en pedagogisch medewerkers maar liefst85vrijwilligers bij het reilen en zeilen vanbinnenveld betrokken. Die komen allemaal uit barneveld en omgeving.

Hoofd vandie vrijwilligers is Akkie Heeres. AKKIE: „We zitten hier in een gebied waar de gunfactor richting ons heel hoog ligt, en waar veel vrijwilligerswerk wordt gedaan Daarin zijnwijbevoorrecht.”

Zelf kwam Akkie vier jaar geleden bij binnenveld terecht. „Ik wasdaarvoor leidingge-

vende in het middelbaar onderwijs. Ik fietste hier regelmatig voorbij en dachtweleens: Hier zou ik best willen werken. Toen er een vacature vrijkwam, hebikgesolliciteerd.”

De wereld achterdedeuren vanbinnenveld is heel puur,merkte ze in de afgelopen vier jaar.„Datzit ’m in het kleine. De kinderen even bij je nemen. eenverjaardag vieren met slingerseneen traktatie, en dan om je heen kijken en bedenken datdit het leukste feestje is watjekunthebben. Soms zitik achterdecomputer te werken en komt er ineens een kindje op z’n knietjesdekamer binnenkruipen,trekt het zich aanmeopen neem ik het even op schoot. Inwelkwerkveld heb je dat nou nog meer?”

Nathalie Quint, leidinggevende vande verpleegkundigen, herkentwat Akkie zegt. „Ikwerk hier nu twee jaar en heb ervaren dathet een fijne, hartverwarmende plek is. We werken metkinderen die kwetsbaar zijnenernstig ziek,maar het mooie is dater hier juist ook veel mogelijk is. We hebben afgelopen zomer bijvoorbeeld een soort campinggemaakt, met een echte tent.Want we wilden datdekinderenhet gevoel van kamperen zoudenervaren.”

AKKIE: „We zijnook met een groep van zeven kinderen naar de ballonfiësta in barneveld geweest.opdeterugweg zei een vandekindjes: „Zullenweafspreken datwevolgend jaar weer met z’n allen gaan, want dit waszoleuk!” Dan zitikmet kippenvel te luisteren. Want een jaar is langvoor deze kinderen. Indetussentijdkan er veel gebeuren.”

Palliatief

binnenveld heeft plek voor twee groepen vanzes kinderen in de dagopvang en tien kindereninhet huis. eenwachtlijstiserniet. Hoewel binnenveld een christelijkhospice is, zijnalle kinderen welkom. NATHALIE: „We zingen christelijkeliedjes, lezen uit de bijbel en bidden voor het eten. maar het isniet zo datkinderen die hier komenook christelijk moeten zijn. misschien voelt niet

iedereen zich hier thuis,maar iedereen is wel welkom.”

De aandoeningen die de kinderen in binnenveld hebben,zijn heel verschillend.

NATHALIE: „Sommigen hebben een stofwisselingsziekte,anderen een vorm van kanker of een syndroom.Wel zijnhet vooral kinderen met palliatieve diagnoses. Zij hebben dus een levensduurverkortende ziekte, die soms acuut levensbedreigend wordt. ook hebben we somskinderen in zorg met een kortdurende intensieve zorgvraag. Wij bieden de ouders respijtzorg: een vorm vanontlasting. Want somsheeft een kind zodanig gespecialiseerde zorgnodig dathet netwerkvan de ouders nietkan bijspringen als datnodig is.”

Heeftbinnenveld met bepaalde zorgnog geen ervaring, dan is datmeestal geen probleem. NATHALIE: „Dan gaan we het leren. Krijgen we een aanvraag waarvoor we wel bevoegd, maar niet bekwaam in zijn, dan worden we bijgeschoolddoor een ziekenhuisteam. Hebben we de materialen niet, dan zorgen we daarvoor.”

Waar het ene kind een weekend permaand komt,ishet andereerwekelijks. Dathangt af vandezorgbehoefteendesamenstelling vanhet gezin waaruit het kindje afkomstig is AKKIE: „Wehebben ook kinderen gehad die hier langeretijd achterelkaar woonden.” NATHALIE: „maar datiseerder uitzonderingdan regel. Dan gaathet vaak om een stukje overbruggingszorgtussen een ziekenhuisopname en thuiskomst.Wij vormen in zo’n geval een veilige haven om de ouders te ontzorgen en het kindje te monitoren, totdat er thuiszorggeregeld is of totdat de ouders voldoende geschooldzijn om bepaalde zorgtaken zelf op te kunnen pakken.” AKKIE: „Dan leren wij de ouders wat ze moeten doen.”

Rouw

Hoezeer Nelleke, Nathalie en Akkie dat ook zouden willen,beter maken kunnen ze de kinderen in het hospiceniet. Ster-

kernog: vaak verslechtert de situatie vaneen kind gedurende de tijdinhet hospicealleen maar.„Datismoeilijk”, zegt Nelleke, „dat kinderen achteruitgaan.Tegelijkertijd is het mooi datwedeouders kunnen begeleiden in dit proces. We kijkenbijvoorbeeld wat een kind comfortabel maakt. We overleggen met de ouders wat hun wensen zijn, bijvoorbeeld als het kind komt te overlijden.Willen ze liever dathun kind dan thuis sterft, of in het hospice?

Als ouders aangeven datzeliever hebben dat het kind in het hospiceoverlijdt, dan zie ik dat ergens ook als een compliment. De ouders vertrouwen onsdan blijkbaar en voelen zich door ons begrepen.”

Het overlijden vaneen kindje wentechter nooit, zeggen ze alle drie. AKKIE: „Het grijpt je altijd weer aan.” NATHALIE: „eens perjaar houden we een herdenkingsbijeenkomstvoor de kinderen die het achterliggende jaar zijn overleden. Daar nodigen we ook de ouders bij uit. Dan lopen we langs onze herdenkingsboom, waarop alle namen vandeoverleden kinderen staan. Datisniet alleen een mooi persoonlijk momentvoor de ouders,maar ook voor ons als personeel. De kinderen zitten in je hart, dusmoet er ook ruimte zijn om te kunnen rouwen. ”

De levensverwachtingvan de kinderen die bij binnenveld komen, is enorm verschillend. veel kinderen blijven voor langeretijd in het hospice. maar het komt ook voor datkindjes al snel na binnenkomstoverlijden NATHALIE: „Want het zijnechtkwetsbarekinderen die hier komen.” AKKIE: „Slechts een enkeling die hier is geweest, kannaverloop vantijd de wijde wereld weer in. en sommigen blijven hier tot hun achttiende.” NATHALIE: „en dan? Datis een lastig vraagstuk.” AKKIE: „Deze kinderen hebben zo veel zorgnodig datzeniet in een standaardvoorziening terechtkunnen,waarin het medisch toezichtonvoldoende geborgd is.” maar hoe langofkort de kinderen ook komen, een band krijgen ze altijd met een kindje.

NATHALIE: „Iedereen hier kent alle kinderen bij naam. ” AKKIE: „We werkenhier niet voor niets. We houden vandeze kinderen.”

O“Met liefde &aandacht ontwerp én druk ik o.a.geboortekaartjes,huwelijkskaarten en jubileumkaarten, passend bij jullie wensen!”

bij EMG

RECREATIEPARK DE MARKPLAS

Wij zoeken collega’s in diverse functies

Snelle levering geboortekaartjes (1-2 werkdagen)

Persoonlijk contact

Gedrukt in eigen drukkerij Altijd kant-en-klaar geleverd -Clasina-

Uniek drukwerk

met liefde op maat gemaakt

Om jullie alleaandachttegeven werk ik op (telefonische) afspraak. Dit is ook ‘s avonds of op zaterdagmorgen mogelijk!

Wijk en Aalburg I 06-58906819 studio@oldstreet.nl www.studiooldstreet.nl

Check hier de vacatures of kijk op

werkenbijemg.nl

Wiltugenietenenontspannen indemooieBetuwe?Bijde Markplashuurtueenluxe vakantiehuisofglampinglodge. Hetparkisomgevendoorveel groenen(zwem)waterenis gelegennaastMolendeZwaluw.

Nieuwe luxe huisjes

MARKSTRAAT 1•OPHEUSDEN •BOEK OP DEMARKPLAS.NL

Dé plek voor inspiratie en ontmoeting

Zetonderstaande datum vast in je agenda!

D.V. 17 en 18 januari 2025

www.christelijkloopbaanevent.nl

Stormopzee

Predikantsvrouw Abigaïl Janse-Pieterman is moeder van zes, psychosociaal hulpverleenster en schrijfster van een boekwaarin ze voormeeropenheid pleit.

Watkunnen onze ”scheepsluitjes” (lees: pubers) heen en weer geslagen worden op de golven van dezee. Als ik op zo’nmoment het liefst zelf even aanhet roer kom en watzou willen bijsturen, dan wijzen zij ditgraag af. „Ikkan hetzelf wel.” Maar ondertussen zie ik somsdebevende handen achter het roer.

Al lijkenonze luitjes zo zeker vanzichzelf,ten diepstevoelen zij zich vaak genoeg onzeker, wetenzesomsnietwelke koers ze op de levenszee moeten gaan. Dan varenze, zonder datzehet zelf in de gatenhebben, de verkeerde kant op. en als er dan nog wind op komt zetten en het gaatstormen…Tjonge, jongens. Ze willen het zo graag zelf,maar datluktniet altijd. Daarom zie ik mijnouderrol als:supporter op hun zeereis. „Jekomthier doorheen, houd moed! bid om de hulpvan de Heere, om staande te mogenblijven, middeninalle golven. Laat Gods Woordjou richting geven.”

Watzijn er veel golvenopdezee: lichamelijke veranderingen, somberebuien, stemmingswisselingen,invloeden viavrienden en sociale media, moeitemet ouderlijkgezag. empathie wordt gevraagd. „Luitje,heb je het weer even zwaar voor jezelf? Dathoorterbij. Gooi alles er maar uit, letterlijk of figuurlijk. Ik blijf onvoorwaardelijk vanje houden. Lieverd, je wilt zo graag zelf aan het roer staan, maar het luktniet altijd in je eentje. Ikheb geen vaarbewijsenjijook niet, maar samen komenwijer

wel doorheen. en als we het zelf niet (meer) weten, dan houden wij elkaar vast en vouwen wij onze handen.”

Nog een paar jaar laterhoop ik te kunnen zeggen: „vaarwel,lieve luitjes! Welkom in de volwassen wereld.” ook dan zal het leven niet stormvrij zijn, maar met een hopelijk stevige

”Lieverd,jewiltzograag zelf aan hetroerstaan, maar hetluktjeniet altijd in je eentje”

identiteit zullen ze heel wat kunnen doorstaan „ruwe stormen mogen woeden, Alles om mij heen zij nacht, God, mijn God zal mij behoeden.” Datisdeenige échte houvast in leven en sterven. Als het weer eens stormtinhuis, hoop ik mij hieraan te kunnen vastklampen.Samen met onze lieve luitjes.

Kennis van zaken

Wie wil afvallen, moet goed weten welk dieet het beste werkt. Mannen vallen nu eenmaal anders af dan vrouwen.

TEKST: bArT vAN DeN DIKKeNberG

WERF BANG VAN PIRAMIDEVORMIG SCHIP

Weleens van Jonathan Schwinge gehoord? De ontwerper bedacht de zogeheten Tetra, een superjacht dat eruitziet als een soort varende tetraëder een tetraëder is een piramide waarvan alle vier de zijden driehoekig zijn, dus ook de onderkant onder water is het gekke

schip een trimaran met draagvleugels. Het heeft een verwachte topsnelheid van 71 kilometer per uur De kiel van het schip zou in 2016 worden gelegd, maar het is erg stil rond het ontwerp. Geen enkele werf heeft het nog aangedurfd om het te bouwen

Paranoot tegen lekkende darm

Wie rondloopt met ontstoken of lekkende darmen kan baat hebben bij paranoten. Elke dag een of twee van die dikke knoepers eten, is al genoeg. Dat brengt de darmen tot rust en maakt ze minder doordringbaar voor giftige stoffen. Onderzoekers vermoeden dat de geneeskrachtige werking van de noten te maken heeft met het hoge gehalte aan selenium. Selenium staat bekend als een antioxidant die cellen beschermt bij stress en de veroudering vermindert. Daarnaast kunnen paranoten de bloeddruk verlagen.

Hoe

een accu heel veel lichter kan

Een groot probleem van elektrische auto’s en andere apparaten is vaak dat de accu zo zwaar is. Dat kan anders, menen onderzoekers van de Zweedse Chalmers University of Technology in Göteborg. Als de dragende structuur van het apparaat als batterij fungeert, kan dat veel gewicht besparen. Een smartphone zou zo dun kunnen zijn als een creditcard, een laptop half zo zwaar en een elektrische auto zou met dezelfde massa 70 procent verder kunnen komen. Het Zweedse onderzoeksteam ontwikkelde een batterij van koolstofvezelcomposiet. Deze kan dienstdoen als dragende structuur en heel veel elektrische energie opslaan. Momenteel heeft het nieuwe batterijontwerp een energiedichtheid van 30 Wattuur per kilogram, en dat lijkt niet veel: een Hyundai Ioniq 6 slaat per kilogram batterij 153 Wattuur op. Maar omdat de hele dragende structuur als accu fungeert, gaat de massa van de auto fors omlaag en is er flink meer ruimte beschikbaar om elektrische energie op te slaan.

Geen werf durft hetaan om een

piramide-achtig schiptebouwen

Manvaltanders af dan vrouw

mannen vallen andersafdan vrouwen. Dus moeten hun diëten daarop worden aangepast.Hoe? Datzochten promovendus Stéphanie Abo en hoogleraarAnitaLayton, beiden vandevakgroep toegepastewiskundeaan de Universiteit vanWaterloo (vS),uit.Zeontdektendat mannen sneller afvallen met een maaltijd met veel koolhydraten, dus een ontbijtmet havermout of granen.vrouwen kunnen beter een ontbijtnemen met een hoger percentage vet,zoalsgebakken ei of avocado. De wetenschappers vermoeden daterverschillen bestaan tussen man en vrouwindemanier waarop de lever en het vetweefsel voedingsstoffen opslaan.Layton: „vrouwen lijkendirect na een maaltijd meer vet op te slaan,maar verbrandenook meer vet tijdens het vasten.” Lijnende mannen kunnen beter vetarmer,koolhydraatrijker voedsel totzichnemen.

’sWerelds eerste papieren flesendop

Twee duurzame verpakkingsbedrijven zijn een samenwerkingaangegaan om deeerstevolledigrecyclebarepapierenflesenschroefdop ter wereld te produceren -ideaal voor vastestoffen, vitaminenenpillen

Deksel, van Blue Ocean Closures, gemaakt van cellulosevezels geperst in droog vacuüm

Hals met papieren schroefdraad

BRANCHEVERGELIJKING

Levenscyclusanalyse van mondiale opwarmingseffecten met koolstofopname beschouwd (gram CO2-equivalent)

Gewicht: 16g

Bottle, door Paboco (acroniem van Paper bottle company), is voedselveilig, afkomstig uit duurzaam beheerde bossen en kan worden gerecycled als papieren verpakking door de kleine hoeveelheid HDPE (polyethyleen met hoge dichtheid), gebruikt als barrière

GrAPHIC

Studiekeuzestress?

Bel

Uitdepastorie Kritiek

Ds.W.Pieters, Elspeet

Zoalsikvorige keer schreef,had ik heel watkritiek op de prediking van de voorgangersinede. Laterkreeg ik ook zelfkritiek. enige (niet onfeilbare) herinneringen hieraan.

Kritiek op mijnprediking heb ik vanaf het begingekregen, maar totinde eerstejaren vanmijn arbeidinGenemuiden hoorde ik eigenlijk alleen dat ze te bevindelijk,teernstig, te waarschuwendentewettisch was.

Na een paar jaar kwam er ook andere kritiek. eenernstige, zeer sympathieke catechisant vaneen jaar of twintig kwam op een keer bij mij en vertelde me dathijoverging naar de gereformeerde gemeente terplaatse. Waarom?„Upreektdegangen vanGods volk niet.” Ik wasverslagen. Hoe was het mogelijk datiemand dátvond? Ik begreep er niets van. ondertussen was het maar zo en deze jonge man ging… Latervertelde een oudereman mij: „U stopt, waar de oudvaders beginnen.” Weer stondikperplex. Dit wastoch niet waar?

Iemandmaakte (achtermijn rug) de opmerking: „bijds. Pieters hoef je niet te sterven.” Hiermee bedoelde hij dat ik niet afsnijdend preekte ook maakte ik mee datiemand mij belde omtezeggen datdepreek van gisteren in het geheel niet deugde (het had iets te maken met het ontbreken vanootmoed).Kortdaarna zagikhem niet meer in de kerk en bleek hij naar elderstereizen om ds. Xtehoren, die het wel zuiver bracht

op een zondagmiddaginSpringford gebeurde het datiemand tijdens de preek zei: „Comeon!” en vervolgens het kerkgebouwverliet. Ik preekte over antwoord85, de sleutels vanhet hemelrijk, en zei onder andere:„Als David zich na zijnzonde tenaanzien vanbathseba en Uria niet in berouw totGod had bekeerd, dan washijverlorengegaan…” De man vatte datop alsremonstrantisme. en ooit schreef mij een jonge vader uit Garderen, die onder mijn prediking totbekering wasgekomen: „Inde gesprekken over de prediking zijnwe het helaas niet eens geworden. Ik heb niksmeer vanmelaten horen, terwijl ik toch velemalen op het puntheb gestaan om het wel te doen, maar ik had de moed niet. misschienhad ik het wel moeten doen, misschien hebt uerwel behoefteaan,maarwat zalik toch inbrengen tegen iemand die al zo lang dominee is. Toch wil ik unogmaals duidelijk maken wat er in de prediking wordt gemist.Uschrijftdat Godgevangenen verlost. Het is het allergrootstewonder dateen mens overkomen kan. en watiseen wonder? Datjeiets krijgt waar je niet op rekent.endat is nu net wat in uw preek wordt gemist, de verlossing.”

Dankzij al die opmerkingen (wantik heb er veel vangeleerd) en ook ondanksaldie opmerkingen (wantikben het er niet altijdmee eens –ook niet na dieper onderzoek)preek ik, zoals ik preek. God helpe mij genadig

Versterk ons zorgteam alsTeamleider bij

De Schutse!

Als teamleider benjij de onmisbareschakel tussen medewerkers, cliëntenenhun verwanten. Je draagt actief bijaan de strategische koers vanDeSchutse en speelt eenbelangrijke rolinons leiderschapsteam. Daarnaast neem je deel aanons interneLeiderschapsprogramma, waarin je volop de kans krijgtomjezelfverder te ontwikkelen en hetbeste uitjezelftehalen

De Schutse

Zorg wateréchttoe doet

Klaar om eenverschiltemaken en de toekomstvan onze zorg meevormtegeven? Bekijk dandevolledige vacature! www.werkenbijdeschutse.nl

Jouw vragen

In kerkelijke gemeenten buiten de reformatorische gezindte wordtsteedsvaker de tweede kerkdienstopzondag afgeschaft. Waaromgaanweeigenlijk tweekeernaardekerk?

Ds.A.A.Egas, Damwoude

eenbezorgde moeder vertelde over haar dochtervan vijftien: „Ze probeert steeds vakeromnietmee te hoevennaar een kerkdienst. ook zegt ze soms: „Als jullie me dwingen om twee keer te gaan,dan ga ik laterhelemaal nietmeer.Ikmoet altijd twee keer; één keer is toch ook genoeg?” Datziet ze namelijk bij andereleeftijdsgenoten. Ze wil ook gewoon langer uitslapen,eninhet weekend uiteraardlater naar bed.” of je ditnuherkenbaar vindt of er zelf geen moeitemee hebt twee keer naar de kerk te gaan,het is goed om ons samen te bezinnenop de vraagwaarom we dateigenlijk doen.

Het eersteantwoordis: omdat de Heere het vanons vraag, ja,het ons gebiedt als Hij zegt:„Gedenkde sabbatdag datgijdie heiligt”. De

Heerewil datwezes dagen bezig zijnmet de dingen die nodigzijn voor ons levensonderhoud, maar, zegt Hij:Ikwil datjullie één dag vandeweek afzonderen voor mijn dienst, datjedie dag aan mij wijdt. Datisheiligen, toewijden aan God. Hoe kunjedat nu het bestedoen? Wel, zoals de HeereJezus dat deed, Die op de sabbatdag naar de synagoge ging om daar hetWoord vanGod te horen. Daarom gaan ook wij zondags naar Gods huis om de Heereteontmoeten en samen te luisteren wat Hij totons te zeggen heeft. om samen te bidden en te zingen. om samen te zorgen voor de armen maar datwil toch niet zeggen dat je twee keer moet gaan? ook daar geeftdebijbel een duidelijk antwoord op.Indetempel vind je het ochtend- en het avondoffer.Jeleest dan zo mooi vandegodvrezende Anna datzeniet week vandetempel, ze waseraltijd te vinden. Psalm 27verwoordt wat je daar dan met Anna mag ervaren: „och, mocht ik, in die heilige gebouwen, de vrije gunst, die eeuwig Hem bewoog, Zijn lieflijkheidenschonen dienst aanschouwen!Hier weidt mijnziel met een verwond’rend oog. ” De kerkdienst is het middel datde HeiligeGeest ons gegeven heeft, opdatwedeHeeremogen leren kennen en onderwijs ontvangenin de weg vandezaligheid.

Denk aan Lydia. De Heereopende onder de prediking haar hart. Wan-

neer we Hem gevonden hebben en een kind vandeHeeremogen zijn, verlangen we er steeds meer naar om Hem te ontmoeten en aan Zijn voeten te zitten.

Denk aan maria, vanwie de Heere Jezus zegt datzijhet goededeel had uitgekozen. Alsdat hetgoede deel is, zou je dan niet verlangen om zondags aan de voeten vande HeereJezus te zitten, Die genoemd wordt de enige ProfeetenLeraar? Hij legt ons de weg der zaligheid uit. De apostel Paulus roept ons hiertoe ook op, alshijinHebreeën zegt:„en laat ons onze onderlinge bijeenkomst niet nalaten, gelijk sommigen de gewoonte hebben, maar elkander vermanen;endat zoveel te meer,als gij ziet datdedag nadert.”

Hij roept ons dringend op om als -magikhet zo eens zeggen- de kerkenraad een dienst belegt,die niet te verzuimen. Hij geeft daar ook rede bij:als gij ziet datdedag nadert. De dag vandewederkomst vanChristus. Hoekun je naar die dag verlangen, als je geen behoefte hebt om Hem hier in ZijnHuis te ontmoeten? Datisdeplaats waar je je mag voorbereiden op Zijnkomst, om diezonder verschrikking, maar juist met vreugde tegemoet te zien. Zie hoe onmisbaar de zondagse kerkdiensten zijn om je hierop voor te bereiden. Jongelui, komnaar Gods huis, daar mag je vrede vinden voor je hart en met elkaar de Heere loven en prijzen voor Zijn genade Zoujedaar niet willen zijn?

“Zorgenbegeleiding,die past bijonzeidentiteit, is echt heel belangrijk.”

“Een plek op Veldheim wasprecies watwezograag wilden.Dat de identiteithetzelfde is alsthuis,voeldevertrouwdengoed”,vertelt moeder vanden Dool.Endat is ergbelangrijkvoordeoudersvan Anne-Marie.“We hebben eendoopbelofte afgelegd;wevoelenons verantwoordelijkvoordegeestelijke zorg voor Anne-Marie. Daaromishet zo fijndat ze eenplekheeft bijAdullam, waar de zorg en begeleidingpassendisbij onze identiteit.”

Vangroei naar teruggang

Ooit was Anne-Marie eenlachende, levenslustigeenspontanepeuter. Ze konlopen,rennenenspringen, ging spontaan iedereentegemoet, klom de trap op en zei“mama”. Totde kleine meid vaak struikeltenopeen autistischemanierstarrondjes om de salontafel gaat lopen. “Een ontzettendonzekere, intensieve tijd startte. Want waaromontwikkelde ze niet, en ging ze achteruit?”.

Anne-Marie blijkt hetRETTsyndroom te hebben,waarbij er lichamelijke en verstandelijke achteruitgang is,naeen aanvankelijk gezondeontwikkelingvan eenbaby totpeuter. Ze is nu rolstoelgebonden,krijgtsondevoeding, is epileptisch, ziet slecht,isvolledig incontinent, zeer spastischenze heefteen ontwikkelingsleeftijdvan eenhalfjaar. Moeder van den Dool: “Anne-Maries zorg werd zo intensief,

de arts zeidat ze naar eeninstelling moest. Maar ik dacht: ‘Dat nooit!’. We hebben onskindvan de Heere gekregen en er daaromvoor gekozendat we haar thuis zouden verzorgen. ”

Passendbij onze doopbelofte

Welgaanouders van den Dool zoeken naar eenplekwaarAnneMarieoverdag naartoekan.Al20 jaar nu,bezoekt Anne-Marie Veldheim.Wat zijn we blij metdeze plek,ook quaidentiteit. Elke ochtend lezenzeeen stukje uitdeBijbel, waarbij ze metviltenplatenlaten zien waarhet overgaat. Daarna zingen ze eenpsalmversje en ze bidden.Dát past bijonze doopbelofte.”

“Wat we ookwaarderen is de methodevoorBijbels Onderwijs, waarinnagenoegalleBijbelse geschiedenissen aanbod komen, in verschillendeniveaus.Zo’neigen methodekun je helemaal achter staan. Want ookalwordt AnneMarievoorveeldadelijke zonden bewaard,zeiswel besmet metde erfzonde en heefthetzelfde bloed van de HeereJezus nodig. Daarom vinden wijhet belangrijk datzeeen instelling bezoekt, waardagelijks het Woordaan haar hart wordtgelegd.”

Lees hetvolledige verhaalop adullam.nu/geef-om-identiteit

EINDEJAARSACTIE

om identiteit

Anne-Marie kannietzonderu

Uw donatieisvan cruciaalbelangvoorAnne-Marieenanderen. Het steltAdullam in staatomidentiteitsgebonden zorg te blijven bieden, inclusiefBijbels onderwijsenbegeleidingnaarkerkdiensten. Uw steunmaakt eenwezenlijk verschil in hunleven.

€19

Voor vervoer vanhuisnaar de Adullam-locatie.

Op deze 3manieren kunt uhelpen:

→ Zetuwtalenteninals vrijwilliger

→ Loop stageofkom bijons werken

€54

Voor uitbreidingvan de methodeBijbels Onderwijs.

→ Doneer voor identiteitsgebonden zorg

€95

Voor begeleidingopzondag, zodatdewoongroep rustig naar de kerk kan.

Doneer viadeQR-code of adullam.nu/geef-om-identiteit

Geef eenvoudig, snel en veilig

Ukuntuwgiftook overmakennaarIBANNL83RABO0337586691onder vermelding van‘Geef om Identiteit’.

Lees allesoveronzeeindejaarsactie op adullam.nu/geef-om-identiteit

Eenspeculaaspop

Noord-VeluwsstadjeenBakkerijmuseum

Het stadje heeftwallen met poorten en torens,en lindes, getooid in het geel vandeherfst.enbakkers, druk bezig, hun deeg ligt te rusten.InHattemgeurt heerlijkkaneel, kardemom.

TEKST: mArTIJN DeN HoLLANDer BEELD: TINeKe vANDer eemS

in Hattem

een vredige herfstdagtussen IJsselenveluwe. bij een chocolaterie tegenover de Dijkpoort in Hattem staat een busteinde etalage. De geboetseerde kopheeft een vriendelijke glimlach. onderlangs de Noordwal wedijvert de nabloei vanhortensia’s met het dieprood vanappels in de fruitbomen.

eenman op klompen boentde venstersvan zijnwoning. De lila sterretjes vandeherfstasterzijn dungeworden.voorbij de molen, in eenraamkozijnboven een bankje, hangt een gedicht vanokkeJager. Heteindigt met de regels: „Dekrokuswijstbeton zijngrens. Hoekostbaar is een kwetsbaar mens.” Wittegevels

flankeren het klinkerstraatje, zonnebloemen latenhet hoofd hangen. eenkalm hondje volgt zijnbazin op afstand, de grijze staart gekruld.

Oude tyd er klingelt een carillon, daarna galmtelf keer de klok. voor een boekwinkel trekteen okergeel

prentenboek vanrien Poortvliet de aandacht. ernaast: ”Die goede oude tyd”, vanAntonPieck. Daaronder: ”Gouden jaren. Hoe ons dagelijksleven in een halve eeuw onvoorstelbaarisveranderd”. Hoog boven de Groteof Andreaskerk klapwieken trekvogels, richting het zuidwesten. Langs het gotische schip vande kerk voert de Kerkhofstraatnaar de vijfhistorische panden vanhet Nederlands bakkerij museum. Daar is het deze vrijdag, eindoktober,gezellig druk. Twee bakkers in geruitebroek, wit schort

en T-shirt steken de straatover, richting hetzeventiende-eeuwse Daendelshuis metrode luiken. „De directeur? Zijnbroodshow is nu aan de gang.”

Toonbank

binnen, boveneen bordeauxrode toonbank,hangenmelkglazen lampenuit de jarentwintig eentegeltableau toontbakkers, brood en een oven, omlijst door prentenvan molens en graan Kinderenzijn op speurtocht inhet museum, metouders of grootouders. Kalligrafie siert de

muur tussen het balkenplafond en een lichtblauwe deurpost: „De Heereismijn Herder,mijzal niets ontbreken.”

Na zijnshow is museumdirecteur Fred voskuil meteen alweer druk in de bakkerij. met het brood dat zaterdagochtend in de naastgelegen winkel verkochtzal worden. overeen klein halfuurwacht zijn volgendeoptreden, waarin voskuil metsmaak en humor vertelt over de historie vanbrood. Toch vindt hij tijd voor eeninterview (zie ook: ”brood,traditie en symboliek”).

Speculaastips van MartijnRodenburg

-„Als je speculaashebt gemaakt, moet je de speculaasplank hooguit schoonborstelen met een droge borstel. en zeker niet schoonmaken met waterofzeepsop, want dan doet hij het de volgende keer niet meer.Devettigheid moet in de plank blijven. Datvind ik een toptip.”

- „Laatjedeeg eendag liggen in de koelkast. Je geeft de specerijen dan de kans om hunsmaak af te geven.Zo krijg je een lekkerespeculaassmaak, zonderdat die scherp wordt.”

Speculaas

Watvoskuil in de collectie van het bakkerijmuseum speciaal aanspreekt, zijn de speculaasplanken. „Het zijnlesjes in geschiedenis. Je kunt zien in welke streek ze werden gebruikt. De bakkers sneden de speculaasplanken zelf,indeavonduren. op dievan ons staatbijvoorbeeld eenappelplukster of ganzenhoedster. In de grotestadishet een omnibus (openbaar rijtuig, mdH) of postkoets.Debakkers op de veluwe bakten voor de boeren.”

voskuil wijst op eenfotovan een koekvrijer, een speculaaspop met verborgensymboliek.„Die gafje als jongen aan eenmeisje datje leuk vond.Koekplanken waren soms ook een stil protest, zoals in de Franse Tijd. Dan stond er een boom op met appeltjes van oranje.ofstadhouderWillem III. Zo’n functie had de speculaasplank ook in tijdenvan religieuze onderdrukking. eenzwaan symboliseerde Luther.”

Snelheid

De museumdirecteurbeentnaar

De koekvrijer is een speculaaspop metverborgen symboliek, een jongen gafhem aanhet meisje dathij leuk vond

”Kaneel, kardemom, het zijngeurenvan vroeger, vanje kindertijd”

de bakkerij om brood uit de oven te halen, en keert weer terug. Wat is in 150 jaar tijd de grootsteverandering geweest voor bakkers?

„De snelheid. brood moet in veel korteretijd worden geproduceerd, datverwachtenafnemers van je. eigenlijkhoort het deeg het tempo vandebakkertebepalen. Hetdeegmoet rusten,zo’n twaalf totvijftienuur.Dat komt de smaak tengoede, net als bij wijn. Je moet het de tijdgeven.”

Komendenacht, na eenpaar uur slapen, zal voskuil hetbrood bakken.„Dan benjealleen in de bakkerij, hetmuseum is helemaal

stil. Je hebterconcentratie bij nodig. Het is bijna meditatief: je hoofd komt los vanwat je handen doen.Jekuntnadenken, terwijl je het brood bakt

’s Nachts brood bakkenheeft ons door de coronacrisis, de graancrisis en de energiecrisis geholpen. Hetisletterlijk onsdagelijks brood.enoverdag bewakenwe als klein museum het cultureel erfgoed– zondersubsidie.”

Kaneel voskuil haast zich naar zijnvolgende show,martijn rodenburg (38) neemthet bakken over.Zo

lossen ze elkaar steeds af.„De vrijdag is strak volgepland.”

Het ene momentmaaktmartijn buiten aaneen lange tafel speculaaspoppen metdekinderen, om even latereen broodshow te geven of de horeca voor zijn rekening te nemen. In de bakkerij heeft hij assistentie vancollega Zübeyde, die bezig is met gevuld speculaas in hartvorm.

De bakkersjas zit martijn als gegoten. brood ruikt hij niet meer, zo gewendishijeraan.Speculaas daarentegen… „Kaneel ruikje heelduidelijk, en kardemom. Het zijn geuren vanvroeger,van je

kindertijd.Als de eerste zakpepernoten in huis was. Ik hoor de sinterklaasmuziekjes en denk aan zo’n koopavond, begin december.Jeruiktook de roomboter, eenfijne geur.”

Amandelen

De bakkersmeert banketstaven in met losgeklopt ei, en garneert ze daarna metamandelen. „Nu even drogen, dan krijgen ze een mooi craquelé.” In het museumtheater, twee ruimtesverderop, heeftFredvoskuil intussen de lachers op zijn hand. martijn: „Hijisgoedopdreef.”

buiten schijntdeherfstzondeze middag eerst watversluierden daarnauitbundig. In de bochtvan de Kerkhofstraatspelenmoeders metkinderen Annamaria koekoek.een oudere man geeftde zwengel vandewaterpomp bij de Andreaskerk een zetje. op de hoek vandeKorteKerkstraatzit een viertal te tekenen, schetsboekenindehand.

Vlinder er fladdert een geelgroene vlinder door de tuin vanHet Hooge Huis, eengroot, monumentaal pand. Daar draagt de callicarpa

Brood,traditie en symboliek

Fred Voskuil(62)isdirecteur van hetNederlandsBakkerijmuseum Hattem, datzichvooralricht op de negentiendeeeuw. „Mijnlievelingseeuw.”Voskuil studeerde geschiedenis, begonin1987als conservator bijhet museum en leerde daar het bakkersvak. De directeurhoeft niet lang na te denken over de vraagwat hetBakkerijmuseumuniek maakt: de kinderen dieeringrote aantallen komen.

„Bakkers verdwijnen uithet straatbeeld. Tegenwoordig wordt70 procentvan hetbrood fabrieksmatig

gemaakt. Daarmeeverdwijnenook de traditiesdie er rond hetbrood altijd hebben bestaan. Er wasbrood bijgeboorte,huwelijk, rouw en alles ertussenin. Dietradities leerde je kenneninfamiliebedrijven, ze gingenovervan vaderopzoon. In onze showsproberenwekennis vandetraditieovertebrengen.Er zitveel symboliekinbrood.Het gaat om hetimmateriëleerfgoed van de bakkerij, daarover vertellenis onze missie. En hetcommuniceert hetmakkelijkst metdejeugd.Er komenhierveel gezinnenenopa’s

en oma’smet hunkleinkinderen.” Voskuilroept naar zijn collega in de bakkerij: „Wil jijmijndeeg even afkneden,Martijn?”

„Ons themaistoegankelijk. Hier komenook mensen dieandersniet zo snel naar een museum gaan. Voor henishet Bakkerijmuseum laagdrempelig. Dagelijksvoedsel is alsonderwerp helemaal actueel. Door de oorloginOekraïnestegen de graanprijzen op de wereldmarkt. In Nederlandwordt nu weer meer graanverbouwd. Wijbakkenmet meel vanNederlandsgraan,dat op

een verantwoorde manier is verbouwd, metrespect voor de aarde.”

Totenmet de achttiende eeuw was brood volksvoedsel nummeréén, verteltVoskuil.„Voor feestelijke gelegenheden waserwitbrood. Bijhuwelijkenhad hetbrood een korenaar alsdecoratie.Detoekomst zitbeslotenindeaar.Zowensteje hetbruidspaareen kinderrijk gezin. Kinderen warenindie tijd het socialevangnet,zij zorgdenvoorje alsjeoud was.”Gekscherend:„Mijn vrouwenikhebbenvierkinderen, duswij verheugenons er nu al op.”

paarse besjes. Het najaar laatzich vanzijn fraaistekantzien, ook in de kruidentuin bij de Franse School. op de boogramen vandechristelijke gereformeerde kerk, iets verderop, is een sticker geplakt: „Jezus leeft en wij metHem!”

Aanhet Kerkplein valt indirect zonlichtopdemuren vanDeWheme, eenvoormalige pastorie uit 1632. Hetwordt weerkaatst door de glas-in-loodramen van het koor vandeAndreaskerk. boven een oranje dak

verdwijnteen zwartevogel in de kapvan een hoge schoorsteen, die afsteekt tegen de helderblauwe hemel.vanuit de kerk klinkt, nauwelijks hoorbaar, de melodie vaneen opwekkingslied. „omdatHij leeft, benikniet bang voor morgen.”

bij hetbakkerijmuseum, op een tafel halfindezon, wachtnog één versgebakkenspeculaaspop op zijn jeugdigemaker.Denaam is metballpointopeen papiertje gekrabbeld: Koen.

Stromboli metpesto en mozzarella

Een hartige hap die steevast verrast! Bepaalzelfofjedeze opgerolde pizza in de ovenofineen wonderpan bakt.

TEKST: TeUNIe LUIJK

BEELD: WILLemIeNeSmITS

INGREDIËNTEN

250 gtarwebloem * 150 ml wateropkamertemperatuur * 7ggedroogde gist * 1elolijfolie * 1tl

zout * 70 ggroene pesto * 125 gmozzarella

Italiaansekruiden * eventueelgrofzeezout

BEREIDING

* Kneedvan de tarwebloem,het water, de gist, de olijfolie en het zout in 20 minuten een soepel en elastisch deeg. Het deeg moet niet plakken, maar ook niet stug aanvoelen.Ishet te plakkerig? Kneed er een extra eetlepel bloem door.Ishet te stug? Kneed er een extra eetlepel waterdoor

* Doe het deeg in een licht met olie ingevettekom en laathet 30 minuten rijzen.

* Neem het deeg uit de komenduw de lucht eruit (doorslaan).

* rolhet deeg uittot een rechthoek vanca35x 20 cm.

* Smeer de pestouit overdedeeglap, maar laat2 cm. vanafderanden vrij

* verdeel nu de mozzarella overhet ingesmeerde deeg.

* rolhet deeg vanafdelangstezijde op toteen lange worst. Leghet deeg met de naad naar beneden op een metbakpapier beklede bakplaat. Laathet deeg rijzen tothet in volume verdubbeld is.

* verwarm intussen de oven voor op 200 graden.

* maak het deeg aan de bovenkanteen beetje vochtig met water.

* bestrooi de stromboli met Italiaanse kruiden en eventueel met (weinig)grofzeezout

* bakdestromboli in het middenvan de heteoven in 30 minuten bruin en gaar

* Snijd in plakken. Serveer eventueel met tomatensaus.

op de Terdege Zomerfair verzorgde ik workshops ”bakken in de wonderpan” De wonderpan is vooral bekendenberoemddoor de onovertroffen lekkerecakes die je erin bakt. maar er valt heel veel anderlekkers in deze pan te bereiden. ook hartigegerechten, zoals deze stromboli (een soort opgerolde pizza).

De deelnemersaan de workshop warensteevast verrast door deze hartige hap en iemand vroeg spontaan: Kun je het recept hiervan niet delen in de Terdege? Goed plan! bij dezen het recept. Niet voor in de wonderpan,al kunjehem daar dus ook prima in bakken, maar gewoon voor in de oven. Ik maakte hem met groene pesto. maar uiteraardkun je hem ook met rode pestobakken. en misschien verzin je zelfs een heel andereItaliaanse vulling.Hoe dan ook: eet smakelijk!

Dagelijksafhankelijkbij het werk op de GlobalMercy

Metjereformatorische gezinjarenlangopeen zeeschip,temiddenvan ’s werelds meestarme en hulpbehoevende mensen. Guido Kortleven (35), senior medisch technicus op ziekenhuisschip Global Mercy, zou het iedereen gunnen:„Hier heb ik God dagelijks nodig.”

Ernstigevergroeiingen,fistels, zwellingen en oogziekten: dit soortziektebeelden komt vaak voor in ’s wereldsallerarmstelanden. De ziekenhuisschepenvan de christelijke hulporganisatieMercy Shipsbestrijdensinds 1978 dergelijkeaandoeningen, momenteel met de Africa MercyendeGlobalMercy. Hetlaatste schipkwamin2022in de vaart.

Geschoolde vrijwilligers,van chirurgen totloodgieters, houden de schepeninbedrijf.Zeoefenen er korteoflangere tijd hunberoep uit, zonder een cent salaris. In 2019 waagde Guidomet zijn vrouw Marie-Anne de stap.„MercyShips bleek juisthardopzoeknaareen medischtechnicus.Dat zagenweals Gods leiding.”

Vanhet werken en levenaan boord gaat Guido’shartbruisen.„Alsje vanuitdagingen houdt, hebjehier

extremegevallen. Aandoeningen zie je hier in een veel verder gevorderd stadiumdan in Nederland, door gebrek aanmedischezorg. Denk aanwoekerendetumoren,struma’s diedeademafsnijden en extreem ondervoede kinderen.Toenwij hier na onze kraamtijdterugkwamen, woog onze baby 4kilo. Hier lageen kind vanéén jaar metmet hetzelfde gewichtaan de sonde: door zijn gespletenlipje konhij niet drinken.”

CT-scanner

De ervaring om in zo’n omgeving te werken,wenst hijiederelezer toe. „Jegeloof wordterenorm door versterkt. Op de Africa Mercy, waarop ik eerst werkte,stond een oude CT-scannerdie weleenshaperde, terwijlikwistdat er patiëntenlagen te wachten. Toen hebikvoor het eerstvoor een reparatiegebeden.In Nederlandhad ik datnooitgedaan.”

Ookdeomgangmet internationale christenen –naast de vele,deels reformatorischeNederlandersaan boord– heeftGuido verrijkt. „Je leerthierhet verschil tussencultuur en kern.Zonderdingenovertenemen, kunjetocheen anderherkenneninChristus. Wijhebbennet zo goed onze blinde vlekken.” Intussenwerkt hetgezin aanterugkeer naar Nederland, overtuigd vandenoodzaak en vanGodsgunst in deze beslissing.Maardaarmee is niet allesgezegd. Guido: „Ikdacht dathet besluitopluchtingzou geven, maar hetdoetnog steedspijn. Ik ziehet werk hier,develevacaturesenhet gatdat we achterlaten. Datmaakt onsvertrek heel rauw.”

Interesse in vrijwilligerswerk? Ga naar mercyships.nl/ vrijwilliger

Metdank aan de boer

Saaiiseen werkdag nooit, voor ambulancechauffeur Jan de Vries en politieagent DolfDiender. In elk nummer van Terdege nemen zij de lezers mee op pad.

Wegversperringen alspaaltjes of betonnen obstakelsdie wegbeheerders aanbrengen, zijn goedbedoeld, maar gevensoms enorme vertraging in ons werk. Sommigepaaltjes kunnen wijmet hulpvan een sleutel verwijderen.Inmiddels is de sleutelbosflink gegroeid, omdat er telkens een nieuwe variant sleutelverzonnen wordtdoor de zoveelste fabrikant. Wegopbrekingen zijn ook van die uitdagingen,zeker als het huisvoor een ambulanceonbereikbaar is of zelfs, zoals ditkeer,met een brancard.

We krijgen eenmelding vaneen vrouw die vandetrapgevallenis. Als we op deze natte herfstdag arriveren, blijktdeweg naar haar huis helemaalopgebroken te zijn.Het is onmogelijk om er met de ambulancenaartoe te rijden,en zelfs met de brancardkunnen we er niet komen. We nemen al onze spullenmee naar het huis toe, om niet voor verassingen komentestaan. Na een stuk ploeteren, bereiken we het huis. mevrouw blijkteen behoorlijke valgemaaktte hebben en heefterg veel pijninhaar rug. omdatwehaar moeten vastleggen in het vacuummatrasloop ik terugomdat te gaan halen. maar hoe gaan we onze patiëntstraksnaar de ambulancekrijgen?

Dan zie ik op een boerenerfverderop eenverreiker,staan. Alskindben ik metlandbouwmachines opgegroeid.Iktrekdestouteschoenen aanenleg contact met de boer.Als ik vraag of hij ons wil helpen, bedenkthijzich geenmoment. Noggeentien minuten laterhangt de brancardopdelepels vanhet apparaatenarriveren we bij het huis. Gelukkigzitten de ogen

vanmijn collega stevigvast, anders zoudenze eruit gevallen zijn.

Na goed overleg metdepatiënt en met de nodige voorzichtigheid vandebehulpzameboer leggen we de patiënt -in het vacuümmatras vastgesnoerdopdebrancard- op de verreiker.

Ze gaateen klein stukje de luchtinenwijlopen

De brancard hangtop de landbouwmachine

langzaam elkaan een kant vandebrancard mee naar de ambulance. Het transport verloopt voortreffelijk. eenmaal bij de ambulance laatdeboer de brancardweer op het wegdek zakken.Webedankenhem hartelijk voor zijn hulp. Zijnconclusie:„Graag gedaan,maar ik heb hetzweet onder mijnoksels,dit is iets anderelading dan ik gewend ben.” We zien een stiekemtrotse boer wegrijden. operatie geslaagd!

AMALIA: ,,LAAT ME EEN TIARA ZIEN EN IK WEET WAAR DIE VANDAAN KOMT”

Dol op diademen

voor ze een diadeem mocht dragen, moest ze eerst wachten tot haar achttiende Inmiddels zijn we bijna drie jaar verder en heeft Amalia een prachtige selectie oranjediademen gedragen.

TEKST: JoSINe DrooGeNDIJK BEELD: PPe AGeNCY

Toen Amalia haar eerste gala had, mochtzevan koningin Máxima kiezen uit de Oranjecollectie

erzijn maar weinig meisjes die nognooit gedroomd hebben overeen leven als prinses. rondrijden in eenkoets met paarden,rondschrijden in de mooistebaljurken:oppapier klinkthet paleisleveninderdaad als een sprookje.

Datderealiteit vaak heel anders is, bleek weltijdens de zomerfotosessie van2007. Terwijl de kleine Amalia meteen zeefjeen wat zand op de grondzat te spelen,vertelden haar ouders tegen de aanwezige journalisten dat hun oudstedochternet als haar leeftijdsgenootjes droomde over een leven als prinses, nietbeseffendedat ze er zelf een was. De voorliefdevoor prachten praal zaterbijAmalia dusal vroeg in. en eigenlijkisdie nooit meer weggegaan. Toen ze een jaar of negen, tien jaar oud was, vond Amalia het al heerlijkom

rond te snuffelenindekledingkamervan haar moeder.Inhet boek ”Amalia” vanClaudia de breij vertelt de prinses dathaar moeder precies wist bij wieze destijds moestaankloppen als ze weer eenseen ringkwijtwas. „Amalia, waar is die ring?” klonk het dan op villa eikenhorst. De ongeveer twintig diademen in de oranjekluis kent de prinses vandaag de dagallemaal. Sterker nog: ze kent naar eigen zeggen alle diademen vaneuropa.„Ik ben dól op tiara’s. Laatmeeen tiarazien, en ik weetwaar die vandaan komt”, aldus Amalia. „Alle tiara’s vaneuropakan ik herkennen. vroegerzette ik ze al op, vanmijn moeder.Dan stond er een op haar opmaaktafel en dan had ik die direct op mijn hoofd.” Datdeprinsesinmiddels eenmooie selectie oranjediademen heeft gedragen bij

koninklijke gala’s,isdan ook niet zo verwonderlijk. Het diamantensterrendiadeem nam in juni2022 de aftrapvan Amalia’s juwelenfestijn voor zijn rekening. De basis vanhet hoofdsieraad werdindejaren zestig aangeschaftdoor koningin Juliana. met viervolwassen dochters in huis, kondekoningin een extra optie wel gebruiken. op de vijfstaanders prijktenhistorische parelbroches vankoningin Sophie. bijna veertigjaar laterliet máxima Zorreguietadie vervangen door diamantensterren van koningin emma, zodatzeop haar bruiloft een ‘nieuw’ sterrendiadeem kondragen

Toen Amalia twintig jaarlater haar eerste gala in haar agenda hadstaan, werdhet sterrendiadeem opnieuwuit de kluis gehaald, evenals enkele andere glimmers vanbescheiden for-

maat.Dekoningin liet haar dochterdeselectie vandeoranjecollectie uitvoerig bekijken, waarna ze mochtkiezen. Amalia’s keuze wetenweinmiddels: de sterren. eendiadeem datgoed in de smaak valt, luistert naar de naam Pauwenstaart. Wie kijkt naar de motieven, zalbegrijpenwaarom met een beetjefantasie komen de vormen overeen.Het was koningin Wilhelmina diehet juweel in 1897 aan de koninklijke collectie toevoegde.Nadatzede pauwenstaart een paar keer had gedragen,werdhijdoorgegeven aan prinsesIrene.Naeen uitstapjebinnendefamilie, ligt het diadeem nu weer in de koninklijke kluis. Amalia is er al drie keer meegezien, waarmee we hem voor nu kunnenbestempelenals haar favoriet.

voor een verjaardagsbal in Denemarkenschaftedeprinses

een koningsblauwe capejurk vanessentiel Antwerp aan.Het kledingstuk bleek goed samen te gaan met het kleine saffieren diadeem.Dit juweel stamtuit de tijd vankoningin emma en kan ook gedragen worden als collier met drie verschillende diademen op de teller,kan de prinses in de toekomst nog volop variëren en verrassen. Aangezien een diadeem flink wat zwaarder is dan een hoed, zalzenaar verwachting eerst de kleinereexemplaren dragen. De Griekselauwerkrans bijvoorbeeld,die omabeatrix cadeau kreeg op haar achttiende verjaardag. of de aquamarijnendie Juliana vanhaar ouders cadeau kreeg op haar achttiende verjaardag. of het smaragden diadeem,dat ook metparels gedragen kanworden. De keuze is reuze, dus laatdestaatsbanketten maar komen!

Puzzels

Jennekevan der Jagt & Miranda vander Hart

D-4 RONDOPUZZEL

SPELREGELS:

1. elkegoede oplossing levert puntenop. Hebtuvragen over puzzelaantale.d., stuur dan een aan uzelfgeadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee.

2. Zolangdeantwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk).

3. eéninzending perabonnementadres.

4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs overgebleven punten(staan vermeld achterdenaam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde.

5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als ueen gefrankeerde retourenvelop meestuurt) naar: miranda vander Hart, Kersenweg 1A 4416 PT Kruiningen of naarpuzzelbox@ kliksafe.nl. vermeld de puzzelnummersenuwadres.

6. Zendt uvoor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart.

7. Prijswinnaars verliezen hun puntenals ze een jaar niet hebbeningezonden. Ze beginnen danweer metnul punten.

S.v.p. altijd twee oplossingen per keer inzenden.

vulrond het cijfereen woordvan lettersin. Het woordkan in elk willekeurig hokje beginnen, maargaataltijd metdeklok mee. 1. deelvan een schoen, 2. huisdier,3.gewas, 4. lust,5.grendel,6.vadervan David, 7. vlug, 8. loon, 9. tijdperk,10. orgaan,11. moeite, 12. set, 13. vlieg, 14. valstrik, 15. plas, 16.rustpunt, 17 grootmoeder vanTimotheüs, 18.voerbak,19.

Inzenden: de woorden die ontstaan op regel 1en6. 12 34 56

borrelhapje, 20. toegankelijk,21. roe, 22.vlag, 23. nakomeling, 24.aartsvader,25. droogdoek, 26.beslag, 27.enorm, 28.sieraad, 29. tegen, 30. lekkernij.

Proeverij

13 14& van Qstove

De Qstove is een Veluws ambachtproduct waarbij je verwarmen en barbecueën kunt combineren. Zelf ervaren? Schrijf je nu in voor één van de vier jaarlijkse proeverijen!

Binnenlandse kerkdiensten

Nederlandstalige diensten in het buitenland

Bijbelgetrouwe diensten in het buitenland

Bij aankoop van een Qstove ontvangt u een actiepakket t.w.v. 75€

Meldjeaan

Vanaf 11:00 tot 16:00 13 & 14 december 2024

Elspeterweg 73F, Uddel

Beroepingswerk

Afscheid & intredediensten

Partners van kerken

Kerktijden.nl is het grootste platform voor actuele en betrouwbare kerkelijke informatie van Protestants christelijk Nederland. Scriba’s en preekregelaars worden ontzorgd, doordat zij alle preekbeurten, beroepingswerk, intredediensten en afscheidsdiensten op één website kunnen invoeren. Daarnaast vinden kerkgangers alle praktische informatie over kerkelijke gemeenten in binnen- en buitenland op één plek.

24 prachtige kaartjes die jou herinneren aan Gods Licht dat schijnt in de duisternis. Hang ze op of geef ze een mooi plekje in je huis.

Breng licht in donkere dagen

met de GRATIS ‘Lichtkalender’!

24 kaartjes met dagelijkse opdrachten om licht te verspreiden aan anderen én aan jezelf. Laat je bemoedigen door de Bijbelteksten op de achterkant van elk kaartje.

Geef jezelf een cadeautje en vraag de kalender hier gratis aan.

ontmoeting.nl/lichtkalender

B-4 KRUISWOORDPUZZEL

2 PT

Horizontaal: 1. bergplaats, 4. achter, 6. uitgave, 8. vaartuig, 9. kledingstuk, 11. indien, 12 boenmiddel, 14. zangstem, 15. knaagdier, 16. feestdag, 18. puist, 20. visnet, 21. leidsel, 23. roem, 25. oud, 27. vreemde munt, 29. omlaag, 31. gast, 32. papierformaat, 33. voorbij, 34. wintersporter, 35. klip, 37. vleesgerecht, 39. kever, 42. zoon van Levi, 45. stuk hout, 46. kinderziekte, 49. streep, 50. zoon van Jacob, 52. gemaal, 53. mep, 54 vaartuig, 56. lichaamsdeel, 57. slang, 58. weefsel, 60. veren, 61. omkeer, 62. ego, 63. spoel

Verticaal: 1. deel van het oog, 2. ongepast, 3. stroop, 4. buiging, 5. buffel, 6. europeaan, 7. brede straal, 8 ansicht, 10. bordes, 12. oever, 13. paar, 15. agendapunt, 16. Friese opa, 17 inkeping, 19 imperium, 20. vogel, 21. priester/familielid, 22. oxideren, 24. deel van een mast, 26. traag, 28. aanbouw, 30. europeaan, 31. gravure, 36. vervoermiddel, 38. slotwoord, 39. reeds, 40 natie, 41. oud, 43. bijgenaamd, 44. binnen, 47. hemellichaam, 48. waterdoorlatend, 51. luidruchtig, 53. deel van de mond, 55. grondsoort, 57. knal, 59. bouwland, 60. plaatje

Inzenden: de zin die ontstaat op de cijfers

56-26-28-36 50-59-45-33-20 42-239-61-58 51-14-29-55-6-38-25-35-2128-62-60.

C-4 SLANGDOORLOPER

3 PT

De laatste letter van een woord is de eerste van het volgende

1. tragedie, 2 oplosmiddel, 3. nep, 4. vleesgerecht, 5. afgelopen! 6. reuk, 7. gomhars, 8. Amerikaanse boerderij, 9. plant, 10. nagras, 11. overzicht, 12. stof, 13. lava, 14. slagader, 15. rookgerei, 16. biet, 17. retour, 18. vergeving, 19. emaillelak, 20. Chinees volk, 21. bijzonder, 22. gangmeubel, 23. klus, 24. entree, 25. voldoende

Inzenden: de zin die ontstaat op de cijfers 1 tot en met 25.

Betekenisvol beleggen voor volgende generaties

Een gezondewereld voor je kinderen. Een opgewekte toekomst.Ook voor hún kinderen. Je wilt je geldinzetten en laten werken voorzaken die er écht toedoen. Datiséchtduurzaam beleggen bij Meewind.

Een gezondewereldmorgen vraagtombewuste keuzes vandaag. Keuzes dievervuilingtegengaan en duurzame impact hebben op de langere termijn, zoalsdekeuze om te investeren in meer lokale energieuit hernieuwbare bronnenals wind, zonengeothermie.

Meewindmaakt diekeuze en geeft haar deelnemers de kans hetzelfde te doen.Zobeleg je viaMeewind in écht duurzame beleggingsfondsen, in slimme energie-oplossingenvoor morgen.Met resepect voor de aarde.

Zonne-energie

Meewindselecteerthaarinvesteringen metzorgeninvesteert daarom in projectenenbedrijven

dieaantoonbaar impact hebben: in duurzame energiemarkten die de transitievan vervuilendenaar schone energiebronnenhelpen versnellen. Zo investeertMeewind in bedrijvendie zonneparken aanleggenopgrote,legedaken.In ondernemingendie mensen helpenovertestappenopelektrisch vervoer. In lokale projectenomde hoek diestroom uitzon of wind opslaanwanneer er te veel vanis en dieweer vrijgevenwanneer het bewolktisofnietwaait.Inbedrijvendie groene warmte opwekken voor tuinders in de buurt.

beterekant

Alle projectenwaarinMeewind investeert, helpen de wereld een betere kant op te bewegen. Voor

onze generatieenvooral ook voor dienaons

Geld metmeer waarde Meewindbeleggers zien hungeld zo meer waarde krijgenenbouwenondertussenduurzaam aan hunvermogen. Want ja:duurzame keuzes en financieel rendement kunnenhandinhandgaan. Beleggeninfondsen vanMeewindis een waardevolle manier om meer betekenistegeven aanjegeld. En je kinderen en de generaties erna te latenmeedelen in hetresultaat

Letop: metbeleggenmaakje kosten en loop je risico.Jekuntje inleg(deels) verliezen. De fondsen vanMeewindzijnnaarhun aard illiquide.

A-4 BIJBELSE

PUZZEL

DANKDAG

2 PT

Kies uit de hokjes een van de twee letters uit en vorm daarmee kloppende zinnen.

Inzenden: de tekst die je van deze letters kunt maken.

OPLOSSINGEN

A-2. Lukas 5:38

H/D A/e S/T I/e N/S D/H e/A m/NK/G D/T A/e G/LG/D o/US/D

W/e A/e N/S H/G U/o e/L T/DK/G o/AF/N W/ZA/o v/A e/L e/K N/L

D/J A/e

K/DU/o r/m o/e N/S v/m I/o o/eT/r U/oN/I L/Sb/K L/re/o o/UD/G

S/re/H e/K N/e r/L G/e T/N v/Z e/oK/r G/N m/v o/I o/e L/r

H/oN/e K/S v/We/A L/S K/GT/r A/o U/oN/T

b-2. Horizontaal: 1. baan, 5. zodra, 10. rauw, 14. alfa, 15. IJmeer, 16. kade, 17. al, 18. Psalmen, 20. en, 21. ras, 23. op, 24 te, 25. enk, 26 talon, 29. beurt, 31. kaaskop, 33. artiest, 36. Ab, 37. ar, 38. alp, 39. trui, 40. rund, 43. bit, 44. Sijpe, 45. wier, 46. pur, 47 mc, 49. en, 50. ijsvogel, 52. mallerd, 55 emelt, 56. sfeer, 57. wol, 59 Us, 60. ka, 61. fok, 64. ob, 65. smoezen, 69 la, 70. leed, 73. optie, 74. spin, 76. fris, 77. taats, 78, poes. verticaal: 1 baar, 2. alla, 3. af, 4 na, 5. zijspoor, 6. oma, 7. del, 8. rem, 9. Areterp, 10. rK, 11. Aa, 12. Uden, 13. wenk, 18. polka, 19. neut, 22. sta, 25. eterij, 27. as, 28. NP, 29. balt, 30. rits, 31. karwij, 32. abuis, 34. super, 35. tiend, 38. air, 41. nevel, 42. drom, 43. bult, 46. pelsmot, 47. mafkees, 48. clean, 51. geus, 52. ms, 53. le, 54. erf, 57. wolf, 58. ober, 62. olie, 63. kans, 66. opa, 67. eta, 68. zit, 71. ei, 72. ds., 74. SP, 75. Po. oktober, wijnmaand.

C-2. Horizontaal: 1. sesam – media – amerij, 2. natie – esther – regen, 3. ariër – ralijk – kebab, 4. racen – nihil – logie, 5. keten – Nerac –crash, 6. nodig – gered – desso verticaal: 1 gevat – traag – gedoe, 2. oasis – Seder – regie, 3. eerst – tanig – geleg, 4. dieet – tijdig – gazet, 5. emmer – rekop – proef, 6. wreef – falie – estse. Goede wijn behoeft geen krans.

D-2. 1. rabauw, 3. lommer, 4. ijsgala, 5. romein, 6. nectar, 7. dekbed, 8 roller, 9. secuur, 10. urgent, 11. rammei, 12. raster, 13. valide, 14. ruimte, 15. elixer, 16. nubuck. Wijndruivenlandstreek.

WINNAARS

200 punten: J.A. van Wijk-van Driel, Achterberg (4); L. Kodde, meliskerke (8); 400 punten: e. Timmerman-mulder, Genemuiden (2); 800 punten: m.J. de Peinder-bij de vaate, benthuizen (4); els Luteijn, Kapelle (3); 1000 punten: H. de vos-Kok, Uddel (6); 1400 punten: A.H. van Gelder-bergacker, barendrecht (6); 2200 punten: m.C. Floor-den Dekker, veenendaal (3); 2600 punten: J. van Nifterik, opheusden (0); 2800 punten: r. Wildeboer, Staphorst (5); 3200 punten: A.C. Goud, Alblasserdam (5); 3400 punten: J. v.d. bruinhorst, Lunteren (5); 3800 punten: J. Ypma-Koster, Damwoude (0); A. oreel, Arnemuiden (4); 4000 punten: C. van Hekezen-den ouden (0); 4200 punten: A. de bat-Tollenaar, Terneuzen (0); 4400 punten: S. bijl, Nieuw-beijerland (5); 4600 punten: A. van Duijvenbode, emmen (1); r. muit-Hofman, Nieuwerkerk a/d IJssel (4); 4800 punten: L. Noorlander-Zwijnenburg, Gouderak (18); fam. A.C. de Waard, H.I.-Ambacht (7); 5400 punten: e. van Ginkel, Woudenberg (3); 6200 punten: A.P Kuup-versluis, Werkendam (1); 6600 punten: A.N. van bochove, Capelle a/d IJssel (3); Fam. Duijster,

Wijk en Aalburg (14). Graag bij de volgende oplossingen aangeven welk boek u kiest: ”Terdege-agenda 2025”; ”mattie-agenda 2025”; ”Terdege-verjaardagskalender”; ”Terdege-notitieboek”; ”robbedoezen”, Gerjanne v Lagen; ”vragen op de levensweg”, John Newton; ”Gebedsleven”, Gerjanne v Lagen, W. v vlastuin; ”Geloven!”, Jeroen Kriekaard; ”verwachtend uitzien”, ds. b Labee; ”Dwing hen in te komen”, Thomas boston; ”Hij is nabij”; ds. H,J. Agteresch; ”breng Uw beloofde uur”, ds. H. brons; ”Hard geslagen, niet gebroken”, W.b. Kranendonk; ”Genade voor iedereen”, Hans Alderliesten; ”Aan het front!”, Steef de bruijn e.a.; ”Schuurtjesvolk”, Huib de vries; ”Israël. volk tussen liefde en haat”, ds. W Silfhout; ”Zij zocht het toekomende”, S.A.C. Hoogendijk; ”eenvoudige kerstkaarten om te kleuren en te versturen”, Linda bikker meer informatie: www.debanier.nl

SCAN DE QR-CODE EN ONTVANGDIRECT DE BROCHURE IN JE INBOX.

Deel jij onze zorg?

Lees onze verhalen en ontdek of de zorg ook bijjou past.

vooronzezorg nl

Dezecampagneiseensamenwerkingvan: Cedrah, DeSchutse, Huize Winterdijk, RSTZorgverleners, Salem, Elim, MaranathaenSiloah.

Bonusschermtijd

Alette Koornneef is getrouwd en moeder van driejonge kids. Woont in de buurt van de Goudse glazen. Schildert met woorden en tekentablet.

„Mam,mag ik op de tablet?”Wezijnhet huis nog niet binnengestapt of dochterlief heeft de vraag al gesteld. Ik merk datdie me een beetje irriteert. Kanzenietlekker een boek gaan lezen?

In mijnbeleving zatikals kind het liefstmet een boekje in een hoekje. of met mijnmooie stiftendoos aan tafel te kleuren.maarmisschien is datwel iets te rooskleuriggedacht.Toen zo rond mijnnegende levensjaar de computerzijn intrede deed in ons huis, brachtikdaarachterook graag watuurtjes door.Het trekt, dat scherm.meer dan al het speelgoed in de kast en daar mopper ik dan over.Terwijliktoch ook niet altijd het goede voorbeeldgeef en vaker op mijn telefoon kijk dan nodig is Het is niet eerlijk het de kinderenkwalijkte nemen als ze mevragen of ze een spelletje mogen doen. Toch merkikdat ik het zatword om elkekeer de strijd aantegaan. Ikbesluit schermtijd in te voeren. Ik maak een mooi weekschema metkaartjes en geef de kinderen twee keer een halfuur per week. best veel, denktdeeen wellicht.best weinig, denkt misschien een ander.maar met typecursussen en topo-training er nog bij loopt de tijdachter scherm snel op.

Het schema werktgoed. De duidelijkheid zorgt

ervoor datdekinderenminder zeurenensneller gaan spelen. Alleen datlezen, datkomtnog niet echt op gang. Ik prijs boeken aan metal mijn overredingskracht, maarhelaas. Ik bedenk datzemisschien geld kunnen verdienen per gelezen boek, maar ze vinden hun zakgeld wel genoeg. opeens gaatereen lichtje branden.

Voor welkebeloning zouden ze weleen boek gaan lezen?

voor welke beloning zouden ze wel een boek gaan lezen? Schermtijdnatuurlijk! Dus introduceer ik de bonusschermtijd. eenhalfuurtje extra perweek als ze een boek uitlezen.Dat blijkteen succes. opeens kruipen ze metde ”Kameleon” op de bank. Diebonusschermtijd is zo verdiend. en goed voorbeeld doet goed volgen. Ik pak er ook weereens een boek bij

Dorpswinkeltjes#4

Dorpswinkel en pakketpunt Floz Design in Waarde,Zeeland // eigenaar Geralda LubbesRuissen woontenwerktindit oude kerkgebouw, waarinzezelf kerkte en belijdenisdeed.

WINKEL: „Deze winkel ben ik vorig jaar begonnen naastdewebshop dieikalhad voor fairtradeproducten en eigen ontwerpen: floz.nl. Het bleek net zo leuk om de spullen in een echte winkelte verkopen.ons huis is een oud kerkgebouw vande GereformeerdeGemeentenuit 1926.Inhet halletje zitnudewinkel en ook een pakketpunt. Hierdoor kanikveel thuiszijn. mijn man en ik hadden jarenlang eentimmerbedrijf voor onder andere scheepsinterieurs. Inmiddelszit hij in keramiek en ik ben ook nog werkvoorbereiderindebouw.”

BIJZONDERHEDEN: „Dit gebouw is al heel oud. Toen het nog een kerk was, zatikerook.vijftien jaar geleden kwamhet leeg te staan. Toen lukte het ons niet om het pand te kopen, maar zeven jaar geledenkon datvia een makelaar alsnog. We zijn er met onze vijfkinderen ingetrokkenen hebben hetsindsdien grondig verbouwd.Helemaal klaar zijnwenog niet. Het winkelinterieur heb ik zelf ontworpen, deze toonbank heb ik bijvoorbeeldgemaaktvan een oud bed vandeoma van mijnman.”

ASSORTIMENT: „behalve fairtradeproducten verkoopikdingen om Waarde te promoten.Zoals door mij ontworpen T-shirts met de GPS-coördinatenvan dit dorp. enwemaken ansichtkaarten, bijvoorbeeld met ”Weet datjevan Waarde bent”. Je verdienterniet veel aan, daar is deze winkel te kleinvoor.maar ik vindhet mooi om zo iets te betekenen voor ons dorp, omdathier alle winkels weggingen, inclusief de supermarkt. Ik krijg dan ook alleen maarpositieve reacties. mensen vinden het leukdat er weer een winkeltjeis, en een pakketpuntdichtbij is natuurlijkalleen maarhandig.”

LEUK VOORVAL: „mijn opa is als kind tijdens de oorlog hier naarschool gegaan. Het schoolgebouw wastoen doordeDuitsersinbeslag genomen, daaromkregendekinderenles in de kerk.”

”In dezewinkelging ik vroegernaar de kerk, en tijdens de oorlogzat mijn opa hieropschool”

Volgende keer

Colofon

Terdege is een reformatorisch familieblad en verschijnt elketweeweken. Terdege is een onderdeel vanerdee media Groep (emG). emG legt vanabonnees gegevens vast voor de uitvoering vande(abonnee)overeenkomst en om uteinfor-merenover producten en diensten vanemG.

Postadres: Terdege, Postbus 613, 7300 APApeldoorn

bezoekadres: Laan vanWestenenk12, 7336 AZApeldoorn

Telefoon (algemeen): 055 -5390333

Fax: 055 -5419318 e-mail: redactie@terdege.nl

Directie: ir.C.Heutink

Hoofdredactie: dr.ir. S.m. de bruijn

bladmanager: JeannetteZeeman-vanGrol, tel. 055 -5390333

Chef-redacteur: Gisettevan Dalen-Heemskerk, tel. 055 -5390333

redactie: Jacomijn Ariakhah-Hoekman, martijn den Hollander,AnnemiekeFieret-van den berg, Huib de vries, Karolien de Jager

Art director: marthe Kok-roukens

vormgeving: Jendy Pieterse, esther Karman-rap Communicatie: erica Schulenburg-Immink

Abonneeservice: tel. 055- 5390300, e-mail:abonneeservice@erdee.nl

Advertenties: Tel. 055-5390499, e-mail: advertentie@erdee.nl. ISSN: 1382-9076

IbAN: NL79 INGb 0000 7195 02 Druk: Damen Drukkers bvWerkendam Abonnementsprijs: maandincasso €10,95 De 42e jaargang loopt tot1 oktober2025. Abonnementenkunnenopelk moment ingaan. opzegging: eenmaand voor einde abonnementsperiode, bij voorkeur telefonisch via Abonneeservice Adreswijzigingen: Schriftelijk, drie wekenvóór ingangsdatum.

Aansprakelijkheid: Terdege is op geen enkele wijze aansprakelijk voorproducten en dienstendie aangeboden worden door adverteerders indeze Terdege. Ditgeldt ook voor de integriteit vandeadverteerder meer info: terdege.nl; erdeeservice.nl

Het is verboden Terdege zonder toestemming op te nemen in, of terbeschikking te stellen vaneen leesportefeuille. Terdege is op geen enkele wijze verantwoordelijk voor de kwaliteit ofintegriteit van producten en diensten die in de advertentiesworden aangeboden.

voor alle in deze uitgave genoemde toekomstige data geldt Deo volente

Terdege in braille, grootletter en digitale vorm: Terdege is in braille, grootletter,digitale en in gesprokenvorm verkrijgbaar bij bibliotheekservice Passend Lezen, tel. 070-338 15 00, e-mail: klanten@passendlezen.nl Postbus 84010, 2508 AA DenHaag

De gereformeerdegezindte was Danny van den Brink van huis uit vreemd. Nu dient hij als predikantde hersteld hervormde gemeente van het Gelderse Oosterwolde. En is het zijnverlangen om pastor te zijnvoor het heledorp.

”Zekerindeze tijd staan jongeren in de branding.Het is belangrijk datweecht oog voor hen hebben”

Kerkverlatinggaatdegereformeerde gezindteniet voorbij. vooral jongeren verdwijnen meer dan eens geruisloos uit beeld. mentoraat kandat voorkomen. „De gemeente hoort een geestelijkhuisgezintezijn.”

Stenen gooien naar de me, meekijken bij een gijzeling en helpen bij de taptoe in Ahoy: Studentenvan de opleiding beveiligen en bewaken van het Hoornbeeck College zijn regelmatig op pad met politie en defensie.

Jongaan de drank, drugsverslaafd en dakloos. Stichting Kairos in Dirksland biedt aan elf kwetsbare(jong)volwassenen van18tot 35 jaar een tijdelijk onderkomen.

Als moeder vantwee puberdochtersstartte blokfluitiste Gerlinde Neele in 2015 nog met een studie aanhet conservatorium. Over de blokfluit verspreidt ze eenenthousiast geluid,inde hoop dat het instrument eindelijk serieus genomengaatworden.

Devolgende Kitsgaat over baby's.

Anne Co en Antoinette pakken eenheel bijzonder cadeautje uit!

Niets missen vanTerdege? Neem nu eenabonnement.

Delen door liefde

Bij Elim, Maranatha en Siloah kun je ouderen en mensen met een beperking helpen.

Heb jij een groot hart, ben je zorgzaam, geduldig en een doorzetter? Of je nu kiest voor een stage, BBL-traject, zij-instroom of een baan als helpende of flex-medewerker, wij hebben mooie plekken beschikbaar!

Kom langs en maak kennis met ons!