Enter 2e graad - Module Op Weg Met Digitale Systemen En Data - inkijk methode
Dagelijks leer, speel en werk je met digitale systemen. Je maakt verbinding met internet en wisselt informatie uit. Sta even stil bij de impact van deze digitale systemen op onze maatschappij. Wat doe je met foutmeldingen en hoe kan je digitale systemen naar je hand zetten? Wat is de invloed van alle algoritmen die gebruikt worden? Het is belangrijk dat je zelf aan het roer blijft, weet wat het is en hoe het werkt. Leer denken zoals een computer, op deze manier zal je kennis en denkvermogen van digitale systemen vergroten.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
WAT JE LEERT IN DEZE MODULE
• Gestructureerd bestanden bewaren en beheren
• Grote hoeveelheden bestanden gelijktijdig manipuleren
Wat downloaden, uploaden en synchroniseren is
• Het verschil tussen een back-up en synchronisatie
• Het belang en de impact van algoritmen op ons internetgebruik
Wat een digitaal systeem is
• De concepten van computationeel denken herkennen in digitale systemen uit het dagelijkse leven
Een analyse maken van de impact van digitale systemen op de maatschappij
• Wat een databank is en de impact ervan
De opbouw van een databank en het nut van relaties
Zoeken, sorteren en filteren in een databank
• Wat privacy is en hoe ik mijn privacy op internet kan verbeteren
Hoe ik incognito kan surfen
Wat cookies zijn en hoe ik ze kan verwijderen
• De functie van je internetgeschiedenis en hoe je die geschiedenis kan verwijderen
Wat een veilig wachtwoord is
Wat twee-factor-authenticatie is
MEDIAWIJSHEID
Beveiliging: encryptie, privacy en wachtwoorden
Op het internet loeren heel wat gevaren. Er wordt geprobeerd zoveel mogelijk informatie van je te verzamelen, vaak om commerciële redenen maar spijtig genoeg ook met criminele bedoelingen. We geven je tips om je veiliger op het internet te begeven. Hoe bescherm je best je privacy? Wat zijn cookies en hoe geraak je er vanaf? Wat is twee-factor-authenticatie? …
CONFIGUREREN
Met enkele eenvoudige ingrepen kan je een digitaal toestel of een programma naar je hand zetten. Wil je veelgebruikte programma’s klaarzetten op je taakbalk? Hoe zorg je ervoor dat je downloads niet altijd in de downloadmap staan? Hoe voeg je een nieuw lettertype toe? ...
FOUTEN - PROBLEMEN
Soms merk je dat je computer niet altijd werkt zoals je wilt. Met enkele eenvoudige ingrepen kan je de meeste fouten en problemen wel oplossen. Hoe zet je die vervelende meldingen en pop-ups uit? Wat doe je als je microfoon, luidspreker, touchpad, toetsenbord … niet meer werken?
OP DE JUISTE PLAATS
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Je bent dol op dieren en in de loop van de tijd heb je heel wat afbeeldingen en teksten over dieren verzameld. Je wilt die bestanden nu op een geordende manier op je computer bewaren.
In het dierenrijk is geen enkel dier gelijk maar er zijn wel gelijkenissen. Op die manier kan je dieren opdelen in groepen. Er zijn twee grote groepen: gewervelde en ongewervelde dieren.
GEWERVELDEN
AMFIBIEËN
REPTIELEN
VISSEN
VOGELS
ZOOGDIEREN
ONGEWERVELDEN
REPTIELEN EENCELLIGEN
GELEEDPOTIGEN
HOLTEDIEREN
SPONZEN
STEKELHUIDIGEN
WEEKDIEREN
WORMEN
De mappenstructuur voor de ongewervelde dieren is al aangemaakt. In sommige mappen staan er ook foto’s.
Maak nu een map voor de gewervelde dieren en maak de juiste mappenstructuur.
Maak ook een map voor de teksten.
Kopieer alle teksten naar de teksten.
-Welke indeling gebruik je hier het best? Omcirkel.
-Hoe ga je de tekstbestanden sorteren? Omcirkel.
Welke toets gebruik je om alle tekstbestanden in één keer te selecteren? Kruis aan.
In plaats van de bestanden te sorteren kan je ook meerdere bestanden tegelijk selecteren en daarna kopiëren.
Welke toets gebruik je om de teksten in het voorbeeld hieronder te selecteren? Kruis aan.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Verplaats de afbeeldingen naar de juiste map.
-Welke beeldweergave gebruik je hier het best? Omcirkel.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
De groep vissen bevat verschillende afbeeldingen.
We geven alle beelden in één keer een goede naam:
1 Selecteer alle foto’s van vissen.
2 op Naam wijzigen
3 als nieuwe naam: vissen.
4 Druk op Enter
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
5 Bekijk het resultaat.
6 Benoem de andere dieren met hun juiste naam. Geef ook de teksten een goede bestandsnaam.
Ken je de naam van sommige dieren niet? Probeer eens om omgekeerd te zoeken naar afbeeldingen in Google. Bij omgekeerd zoeken ga je zelf een afbeelding opladen in het zoekveld van Google Afbeeldingen.
Omcirkel het pictogram dat je aanklikt om een foto op te laden.
1 WAAR ZIJN MIJN
1.1 Speciale mappen
Windows Verkenner heeft een aantal vaste mappen op je computer. Daarin kan je al een eerste sortering van je bestanden maken.
De Downloads is een buitenbeetje. Hierin komt automatisch alles wat je afhaalt van internet: bestanden van een digitaal leerplatform, gedownloade programma’s ... De gedownloade afbeeldingen en documenten die je wilt gebruiken, verplaats je nadien naar de juiste map. Een andere optie is op voorhand te vragen waar de download opgeslagen moet worden.
Stel de configuratie van de downloadmap in: De downloadmap instellen in Google Chrome
4 Zet aan: Voorafgaand aan een download vragen waar een bestand moet worden opgeslagen
op Downloads 4 Zet aan: Vragen wat er met downloads moet gebeuren
We downloaden en uploaden regelmatig bestanden.
Waarom is er geen uploadmap op mijn computer?
> Op welke manier ga je meestal uploaden? Geef een voorbeeld.
1.2 Speciale bestanden
Gecomprimeerde bestanden of mappen
Voor ‘Kom op tegen Kanker’ ga je plantjes verkopen. Deze actie kondig je aan met een affiche en een banneradvertentie op Smartschool. Een aangepast lettertype is hier zeker een meerwaarde.
Op de website dafont.com kan je verschillende lettertypes downloaden. Deze lettertypes worden gedownload in een zipbestand. Dat is een gecomprimeerde map.
De voordelen van een zip-bestand: -Je kan meerdere bij elkaar horende mappen of bestanden samen plaatsen in één bestand. Zo kan je bestanden eenvoudiger en vlotter verzenden, delen, uploaden of downloaden. -De bestanden in een zip-map worden indien mogelijk kleiner gemaakt zodat ze minder opslagruimte innemen. Dat is comprimeren. De bestanden worden als het ware samengedrukt.
Waarom wordt een lettertype in een zip-map aangeboden?
Een gecomprimeerde map heeft de extensie zip. Om de originele mappen en bestanden weer terug te krijgen, moet je de gecomprimeerde map uitpakken.
Een gecomprimeerde map uitpakken uitpakken
Volg de instructies:
1 op de map die je wilt uitpakken.
2 op Alles uitpakken in het lint.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
3 Wijzig de voorgestelde doelmap niet. op Uitpakken.
4 Bekijk de uitgepakte map.
Bestanden of mappen comprimeren
Volg de instructies:
1 Via het snelmenu:
comprimeren
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
-Selecteer een aantal bestanden of mappen.
- op de geselecteerde bestanden of mappen.
- op Comprimeren naar ... > ZIP-bestand of:
2 Via het lint:
-Selecteer een aantal bestanden of mappen.
- op (meer informatie)
- Comprimeren naar ZIP-bestand.
3 Geef de gecomprimeerde map een goede naam.
Het lettertype van de uitgepakte map installeren:
1 2 op het lettertype.
2 op Installeren
Het lettertype in Word gebruiken:
1 (Enter) en wijzig het lettertype.
2 Bekijk het resultaat.
3 Maak van je document een pdf
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Welk pictogram heeft een pdf-bestand op je computer? Kruis aan of teken het pictogram na.
Hoe komt het dat dit pictogram kan verschillen van de ene computer met de andere?
1.3 Waar en hoe bewaar je bestanden?
Heb je al eens nagedacht waar je best je schoolboeken bewaart? In je boekentas, thuis of in een kluisje ...
Lees de uitspraken en omcirkel bij elke optie ja of nee.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Ik heb steeds toegang tot mijn boeken, waar ik ook ben: thuis of in de klas.
Ik kan mijn notities steeds raadplegen.
Ik kan groepswerk maken, waar ik ook ben.
boekentas thuis kluisje
ja / nee ja / nee ja / nee
ja / nee ja / nee ja / nee
ja / nee
ja / nee ja / nee
Voor het bewaren van je bestanden is dit gelijkaardig. Bewaar je ze in de cloud of op je computer?
Vul de tabel aan met ja of nee.
Ik heb steeds toegang tot mijn bestanden, ook al ben ik niet online.
Ik kan mijn documenten op verschillende toestellen raadplegen.
Als ik wijzigingen aanbreng in een document worden ze automatisch bewaard.
Ik kan verschillende versies van mijn documenten bekijken.
bestanden in de cloudbestanden op mijn laptop
1.4 Stel je bestanden veilig!
De plantjesverkoop is volop bezig. Alle bestellingen en verkopen worden bijgehouden in een rekenblad zoals Excel. Tijdens de verkoop wil je regelmatig de stock raadplegen en wijzigingen aanbrengen via je smartphone. De opbrengst van de actie wordt nauwkeurig op de speelplaats besproken. Na het evenement maak je een veiligheidskopie van alle gegevens. Op die manier kan je het rekenblad volgend jaar snel aanpassen.
Hoe maak je een veiligheidskopie? Maak je een back-up of ga je synchroniseren? Ken je het verschil?
Elke cloudservice (OneDrive, Google Drive …) beschikt over de mogelijkheid om een back-up te maken en te synchroniseren.
Back-up
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Synchroniseren
Doel Je beschermt je bestanden tegen verlies of corruptie.
Voorbeelden reservekopie
Wat?
Bij een back-up kopieer je bestanden in één richting, naar een andere plaats. Het is een momentopname.
Richting Éénrichtingsverkeer:
Je kopieert je bestanden naar een andere locatie, bv. op een harde schijf of in de cloud.
Wissen of wijzigen van bestanden
Wis je per ongeluk een bestand of wijzig je een bestand, dan wordt het bestand in je back-up niet gewist of gewijzigd. Je kunt het originele bestand op de reservekopie terugvinden.
Back-up
Je hebt overal toegang tot je bestanden, berichten, gegevens …
Google Drive, Microsoft OneDrive, mail, berichtensystemen …
Synchronisatie zorgt ervoor dat dezelfde bestanden en gegevens op meerdere apparaten staan.
Let op! Sluit steeds je bestanden af voor je gaat overschakelen naar een ander toestel. Op deze manier loop je geen risico op het creëren van meerdere versies van je bestanden.
Tweerichtingsverkeer:
Je bestanden zijn beschikbaar op meerdere locaties, bv. op je laptop of smartphone.
Wis je per ongeluk een bestand op één van je toestellen of pas je het aan, dan wordt het gesynchroniseerde bestand ook gewist of gewijzigd
Synchroniseren
2 DIGITALE SYSTEMEN
2.1 Wat zijn digitale systemen?
Digitale systemen bevatten hard- en software onderdelen. Meestal zijn ze ook met elkaar verbonden en vormen ze een netwerk. Verschillende onderdelen vormen samen één systeem. Ook een uitgebreide website of app zoals een sociaal medium is een digitaal systeem.
Voorbeelden van digitale systemen
Een computer heeft:
- Hardware: een processor, harde schijf, muis, toetsenbord, scherm ...
- Software: besturingssysteem Windows 10 of 11 en toepassingsprogramma’s: Office 365
- Communicatiecomponenten: wifi, netwerkaansluiting, bluetooth ...
Vul aan. Met welke software kan je …
-tekenen en schilderen?
-een verhaal schrijven?
-gegevens structureren?
-een voorstelling geven?
Een smartphone heeft:
- Hardware: een aanraakscherm, toetsenbord, camera, microfoon ...
- Software: besturingssysteem Android of iOS en apps
Een digitale meter heeft:
- Hardware: een toestel waar je via een scherm en knoppen alle info over je verbruik kan aflezen
- Software: software die de meterstand uitleest en doorgeeft
Het uitwisselen van informatie tussen systemen is communicatie. Zo verstuur je berichten van het ene systeem naar het andere. Je hebt dus steeds een zender en een ontvanger.
Voorbeeld: Je logt in op Netflix en zoekt naar een film. Jij en Netflix zijn beiden informatieverwerkende systemen. Berichten worden verstuurd van het ene systeem, de zender, naar het andere systeem, de ontvanger. Zender en ontvanger kunnen hier ook omgewisseld worden: Netflix toont een film en jij kijkt ernaar.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
De boodschap is hetgeen dat de zender vertelt of schrijft.
Boodschap
Boodschap
Zender Ontvanger Kanaal
Het kanaal is het middel dat gebruikt wordt om met elkaar te communiceren: -stem -gebaar -e-mail -computer -PowerPoint
De zender zendt de boodschap.
Feedback
Bij communicatie gaat het om interactie. De ontvanger wordt dan zender die een boodschap terugstuurt. De ontvanger geeft feedback
De ontvanger ontvangt de boodschap.
3 IMPACT VAN DIGITALE SYSTEMEN
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
3.1 Wat is computationeel denken?
Kan jij je een wereld indenken zonder computers? Onze wereld wordt meer en meer digitaal: auto’s, smartwatches, slimme verkeerslichten … Allemaal computers. Voor alles is er wel een app, programma of website. Onze computers worden jaar na jaar sneller. Denk maar aan de evolutie van artificiële intelligentie. Al deze rekenkracht is nodig om kleine en grote problemen op te lossen. Wil je nu zelf problemen oplossen? Dan moet je een beetje denken zoals een computer. Je kruipt als het ware in de computer en denkt vanuit het standpunt van een computer. Je gaat een probleem zodanig oplossen dat het eenvoudig kan opgelost worden door een mens, computer of een robot.
Denk je even mee zoals een computer? Je zal merken dat je op een creatieve manier je kennis en denkvermogen van digitale systemen zal vergroten.
Decompositie of opdelen
Je gaat een complex probleem ontleden en oplossen door het op te delen in allemaal kleinere deelproblemen die gemakkelijk op te lossen zijn.
Decompositie in het dagelijks leven
Ik wil vanavond naar een bioscoop:
• Welke films spelen er nu?
• Welke film interesseert me?
Wanneer speelt de film die ik interessant vindt?
• Hoe ga ik naar de bioscoop?
• Heb ik genoeg geld om een ticket te kopen?
Patroonherkenning
Bepaalde stappen komen regelmatig terug in de oplossing van een probleem.
Wanneer je een patroon herkent in een probleem, dan kan je dit efficiënter oplossen.
Je hebt een lege verpakking. Wat doe je?
Je herkent het als papier, glas, pmd of restafval. Je kan ook het recyclagelogo bekijken. Je weet in welke afvalbak het moet!
decompositie of opdelen
Computationeel
patroonherkenning
Abstractie of vereenvoudigen
Abstractie komt van het Latijnse woord ‘abstráhere’, wat ‘weglaten’ betekent. Het is een denkproces waarbij je nagaat welke onderdelen essentieel zijn en welke je kunt weglaten.
Van jongs af aan heb je onbewust al abstractie toegepast. Denk maar aan tekeningen van mensen of dieren. Met slechts enkele lijnen herkent iedereen het getekende dier.
Computationeel denken
abstractie of vereenvoudigen
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Algoritme maken
Algoritme maken
Maak een stappenplan om de oplossing te bereiken.
Je beschrijft of maakt een schematische voorstelling hoe je stap na stap zal komen tot een oplossing.
Ingrediënten (4 personen)
200 g gezouten spek
4 eieren
500 g spaghetti
25 cl room
100 g Parmezaanse kaas
2 teentjes look
1 sjalot
Bereiding
1 Kook de pasta al dente.
2 Bak intussen het spek krokant, voeg sjalot en look toe.
3 Meng in een kom de room, eieren, kaas, knoflook, peper en zout en klop het mengsel met een vork tot een min of meer gladde massa.
4 Giet de pasta in een vergiet af en doe hem terug in de warme pan.
5 Meng het spek en het eimengsel onder de pasta.
6 Verwarm de pasta nu nog even heel kort (1 minuut) op een laag vuur en serveer het gerecht.
3.1.1 Voorbeeld: een website
In onze digitale samenleving spelen websites een centrale rol: ze informeren, verkopen, verbinden en verzamelen gegevens. Achter een ogenschijnlijk eenvoudige website schuilt een complex digitaal systeem met veel onderdelen die samenwerken. Als gebruiker sta je zelden stil bij hoe deze systemen opgebouwd zijn, welke algoritmes ze gebruiken, hoe gegevens verwerkt worden of welke impact ze hebben op onze samenleving en privacy.
We analyseren een website als digitaal systeem.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Decompositie of opdelen
Je gaat een groot probleem opdelen in kleinere stukjes. Je zal een opdracht moeten opdelen in veel tussenstapjes. Elke deelprobleem kan je dan afzonderlijk gaan behandelen en op deze manier zullen ze dan ook gemakkelijker opgelost kunnen worden.
Voorbeeld
Je zou graag een website ontwerpen. Je gaat dus nadenken over de verschillende delen van deze website: menu, inhoud,
• stijl,
• afbeeldingen, aanmelden, zoekknop,
• routeplanner,
• Voordelen
• Het probleem is eenvoudiger te begrijpen. Kleinere problemen zijn gemakkelijker op te lossen. Fouten in kleine delen kan je sneller oplossen.
• Je kan delen hergebruiken
• Ieder deel van een probleem kan door iemand anders opgelost worden, hierdoor is het groot probleem sneller opgelost!
Surf naar een website waar je regelmatig komt.
> Welke onderdelen kan je vinden? Omcirkel deze hieronder.
- de hoofding met logo
- navigatiemenu
- voettekst
- zoekknop
- winkelwagen
- andere:
Groot probleem
Kleiner probleem
Kleiner probleem
Patronen herkennen
Je zoekt naar elementen in het probleem die op elkaar lijken. Je gaat dus op zoek naar herhalingen of gelijkenissen in hoe alles werkt of er zal uitzien.
Voorbeeld
Je zou graag een website ontwerpen waarin verschillende elementen regelmatig terugkomen, die je kan hergebruiken.
Iedere pagina bovenaan heeft hetzelfde menu.
• Iedere pagina onderaan heeft dezelfde contactinformatie.
Het onderdeel ‘jouw reis’ bevat 3x hetzelfde blok.
• De onderdelen ‘In de kijker, Vervoerbewijs nodig?’ zijn een herhaling van ‘Jouw reis’.
Iedere knop is op dezelfde manier opgebouwd:
• afbeelding,
• titel in vet, subtitel, pictogram aan de rechterkant,
• dezelfde kleur,
• een zelfde effect bij klikken.
Voordelen
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
• Je moet een stuk code of ontwerp maar één keer maken en je kan het steeds hergebruiken.
Je zal minder hetzelfde moeten herhalen, waardoor je minder fouten zal maken.
Het geheel zal uniform zijn.
• Zodra je één deel gaat wijzigen, zal het overal wijzigen.
• Patronen kan je slim hergebruiken.
Surf naar www.belgium.be. Verken deze website. Kan je patronen herkennen?
1 Iedere pagina zelfde knoppen,
2 boordkruimelnavigatie,
3 de informatie is opgedeeld in blokken,
4 nieuwberichten onder elkaar.
Abstractie of vereenvoudigen
Bij abstractie ga je onnodige details weglaten. Op deze manier kan je het probleem vereenvoudigen. Je zal keuzes moeten maken en zien wat belangrijk is in het probleem.
Voorbeeld
Je ontwerpt een wireframe. Je laat onnodige details weg.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Je denkt alleen aan grote blokken.
Je laat de volledige opmaak weg:
• kleuren, lettertype, pictogrammen,
• afbeeldingen.
Een logo is belangrijk om terug te keren naar de homepagina.
Ook een formulier kan je vereenvoudigen.Je kijkt welke informatie er echt nodig is op het formulier.
Je denkt pas later aan de lay-out en de werking van het formulier.
Voordelen
Door te kijken zonder details, zal je een duidelijk plan hebben.
• Abstracte componenten en de abstracte structuur kunnen hergebruikt worden.
• Wijzigingen zal je maar op één plaats moeten doen.
Je raakt niet verloren in de details
In een abstracte structuur kan je sneller concrete elementen invullen.
TIP
Algoritme maken
Je maakt een stappenplan, waar je alles schematisch gaat weergeven. Dit stappenplan moet goed leesbaar zijn. Je kan de instructies illustreren. Een algoritme is een recept om een complex probleem op te lossen met een duidelijk resultaat. Je gaat handelingen automatiseren
Voorbeeld
Een aanmeldingsformulier in een website. Je wil inloggen op een website. Dit zijn de verschillende stappen:
1 De gebruiker kiest de manier van aanmelden.
2 De gebruiker vult gebruikersnaam en wachtwoord in.
3 De gebruiker klikt op “aanmelden”.
4 Het systeem controleert of de gebruikersnaam bestaat.
5 Het systeem vergelijkt het ingegeven wachtwoord met het opgeslagen wachtwoord.
6 Indien alles ok is: de gebruiker wordt doorgestuurd naar de homepagina.
7 Indien fout: er komt een foutmelding
Voordelen
• Je weet stap voor stap wat het systeem moet doen. Je denkt logisch na.
• Zodra je het algoritme kent, zal de code schrijven eenvoudiger worden.
• Als er iets niet werkt, kan je stap na stap het algoritme controleren.
• Je kan algoritmes hergebruiken: inloggen, formulier verzenden.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
3.1.2 Voorbeelden
Je kent nu de concepten van computationeel denken.
Voorbeeld Chatbot
Hieronder een uitgewerkt voorbeeld van een chatbot op een website.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Decompositie of opdelen
Het probleem wordt opgesplitst in deelproblemen: invoer van gebruiker analyseren,
• antwoord opzoeken, antwoord teruggeven, eventueel doorsturen naar een echte medewerker.
Abstractie of vereenvoudigen
Details die niet relevant zijn voor de taak worden weggelaten:
• de toon van de klant of schrijfwijze maakt minder uit dan de kern van de vraag, geslacht en leeftijd zijn niet belangrijk.
Wat wel belangrijk is: de kern van de vraag.
Patroonherkenning
Herkennen van terugkerende patronen.
Klanten stellen vaak dezelfde vragen:
“Waar is mijn pakket?”, “Hoeveel kost de verzending?”.
Algoritme maken
Stappenplan:
1 Begrijp de vraag.
2 Zoek naar kernwoorden.
3 Zoek het juiste antwoord in een databank.
Voorbeeld slimme camera’s
Meer en meer zie je in het verkeer slimme camera’s.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Decompositie of opdelen
Het probleem wordt opgesplitst in deelproblemen: detectie van voertuigen,
• bepalen van verkeersdrukte,
• aanpassen van verkeerslichten of geven van waarschuwingen.
Abstractie of vereenvoudigen
Details die niet relevant zijn voor de taak worden weggelaten:
• de camera negeert de kleur of merk van de auto, persoonsgegevens worden niet opgeslagen, enkel geanonimiseerde verkeersdata.
Wat wel belangrijk is: de snelheid van het voertuig, het aantal voertuigen.
Patroonherkenning
Herkennen van terugkerende patronen:
• drukke ochtend- en avondspits, groepen fietsers, geen voertuigen voor het verkeeslicht.
Algoritme maken
Stappenplan:
1 De camera detecteert objecten (voertuigen/ fietsers/voetgangers).
2 De verzamelde gegevens worden geanalyseerd om de verkeerssituatie op het kruispunt te bepalen.
3 Op basis van de geanalyseerde data wordt de duur van het rode en groene licht aangepast
4 Door dynamische aanpassingen van de lichten zijn er minder verkeersopstoppingen, betere doorstroming van het verkeer.
Voorbeeld online winkel
Online shoppen is in onze leefwereld ingebed. Heb jij er al gebruik van gemaakt?
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Decompositie of opdelen
Het probleem wordt opgesplitst in deelproblemen: invoer van gebruiker,
• zoekmachine activeren,
• resultaten filteren, resultaten tonen.
Abstractie of vereenvoudigen
Details die niet relevant zijn voor de taak worden weggelaten:
• niet alle gegevens van het artikel zijn belangrijk.
Wat wel belangrijk is: de prijs,
• de naam,
• leveringsdatum, reviews.
Patroonherkenning
Herkennen van terugkerende patronen:
• klanten zoeken vaak op soort, product, merk of prijs. mensen kopen vaak wat andere gebruikers ook kochten.
Algoritme maken Stappenplan:
1 De gebruiker vult een zoekwoord in.
2 Het systeem zoekt in een databank.
3 Het systeem sorteert de resultaten volgens relevant, goedkoop of populair.
4 Het systeem toont een lijst.
Kies een app die je vaak gebruikt: TikTok, Instagram, Spotify, Facebook, Chatgpt … Vul het schema in.
Mijn keuze:
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Decompositie of opdelen
Welke deelproblemen kan je herkennen?
>
Abstractie of vereenvoudigen
Wat zie je niet? Wat wordt weggelaten?
>
Patroonherkenning
Welke patronen herkent het bij jou?
>
Algoritme maken
Hoe werkt het algoritme? (Denk je?)
>
3.2 De impact van digitale systemen: hoe beïnvloeden ze ons leven en de maatschappij
Digitale systemen zoals smartphones, sociale media, AI en slimme camera’s zijn overal. Ze maken ons leven gemakkelijker, maar kunnen ook problemen veroorzaken of negatieve gevolgen hebben. Denk maar aan:
je smartphone die je afleidt tijdens het studeren,
• een app die veel van je persoonlijke gegevens opslaat,
• een robot die een job overneemt.
Daarom is het belangrijk dat we leren nadenken over de gevolgen van digitale technologie. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor anderen en voor de maatschappij.
3.2.1 Impact van digitale systemen: vragen?
We bekijken de impact van digitale systemen aan de hand van een ritje op een rollercoaster. Je stapt in een rollercoaster (het digitale systeem) en onderweg gebeuren er allerlei zaken die invloed hebben op jou en de samenleving. We starten onze analyse niet met antwoorden, maar met vragen. Door veel vragen te stellen, verkennen we het systeem, ontdekken we wat we wel of niet weten. Welke impact heeft de rollercoaster op onze maatschappij?
1 Ingangspoort
Hier krijg je technische informatie mee. Wat vinden de ontwerpers belangrijk?
Is het systeem betrouwbaar?
• Is het veilig?
• Werkt het snel en efficiënt? Is het gebruiksvriendelijk?
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
2 De attractie
Dit is het kernproces. Wat doet de attractie precies? Wat is de basisfunctie?
• Voert het taken uit zoals een mens maar dan automatisch?
• Wordt er data verzameld?
• Geeft het toegang tot iets?
3 Tijdens de rit
Dit zijn de functies. Waarvoor gebruiken we het?
• Wordt er werk overgenomen?
Zijn er taken die het systeem sneller en beter kan dan een mens?
• Krijg je info?
• Zorgt het voor ontspanning?
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
•
4 Uitstappen
Wat zijn de positieve of negatieve gevolgen? De impact.
• Verlies van jobs?
• Meer vrije tijd? Privacyproblemen? Verslaving?
•
5 Reflectie na de rit
Welke belangrijke zaken in ons leven worden geraakt? Impact op menselijke waarden.
• autonomie
• gezondheid eerlijkheid
• veiligheid
• duurzaamheid
3.2.2 impact van digitale systemen: mogelijk antwoorden
Op basis van de vragen gaan we nu op zoek naar mogelijke antwoorden. We onderzoeken hoe het systeem achter de rollercoaster werkt, en welke keuzes daarin gemaakt worden. We proberen technisch en maatschappelijk te denken: hoe functioneert het systeem, en wat is de impact ervan?
De antwoorden zijn niet altijd zwart-wit: soms zijn er meerdere mogelijkheden of moet je een afweging maken tussen gebruiksgemak en privacy, snelheid en veiligheid, of personalisatie en controle.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
1 Ingangspoort
Hier krijg je technische informatie mee. Wat vinden de ontwerpers belangrijk?
Is de attractie betrouwbaar? Zal deze attractie nooit vastlopen. Werk alles ook perfect bij slecht weer? Zijn er veiligheidsgordels in de attractie zodat je er niet kan uitvallen?
• Is de attractie gemakkelijk toegankelijk?
• Is alles duidelijk aangegeven? Geen moeilijke instructies maar alles loopt vanzelf.
2 De attractie
Dit is het kernproces. Wat doet de attractie precies? Wat is de basisfunctie?
• Automatiseren: Tijdens je rit op de rollercoaster wordt er automatisch een foto gemaakt zodra je voorbij de camera komt. Niemand hoeft dit te bedienen.
• Data verzamelen: Een digitaal polsbandje in het pretpark: toegangscontrole, betalingen, marketing, veiligheid …
• Toegang geven: met je toegangspas kan je al dan niet sneller binnen. Met een fastpass hoef je niet aan te schuiven.
3 Tijdens de rit
Dit zijn de functies
Waarvoor gebruiken we het?
Minder werk: een automatisch draaihek laat mensen binnen zonder dat een medewerker tickets controleert.
• Menselijke arbeid overtreffen: sensoren op de achtbaan die constant de snelheid, temperatuur, trillingen en veiligheid controleert. Veel preciezer en frequenter dan een technicus dit kan.
Informeren: een digitaal infobord toont live de wachttijden van attracties.
• Ontspanning: een ritje op de achtbaan zorgt voor ontspanning.
4 Uitstappen
Wat zijn de positieve of negatieve gevolgen? De impact.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Meer vrije tijd: een app toont de kortste wachtrijen zodat je minder lang hoeft aan te schuiven.
Verlies aan privacy: polsbandjes die bijhouden in welke attracties je bent geweest en hoelang.
5 Reflectie na de rit
Welke belangrijke zaken in ons leven worden geraakt? Impact op menselijke waarden
Gemeenschapsgevoel: mensen komen samen (vrienden, gezinnen, scholen). Wachten in wachtrijen stimuleert sociaal contact.
Autonomie: bezoekers kiezen zelf welke attracties ze doen.
Gemeenschapsgevoel: risico op ongelukken. Welvaart: dure uitstap voor gezinnen.
3.2.3 Impactschema: digitaal systemen uit het dagelijkse leven
1 Technische waarden
Hier krijg je technische informatie mee.
Wat vinden de ontwerpers belangrijk?
1 Betrouwbaar: een bankautomaat die je saldo correct toont en geen foutmeldingen geeft al je geld overschrijft. Kan je vertrouwen op het resultaat?
2 Veiligheid: een slimme deurbel: zijn we zeker dat deze niet gehackt kan worden?
3 Gebruiksgemak: een app om je treinreis te plannen waar je gewoon de vertrek- en aankomststad invult, en meteen ziet wanneer de trein vertrekt, zonder door 5 menu’s te moeten klikken.
2 Het kernproces
Wat doet het precies?
4 Automatiseren: een smartwatch die je stappen telt, je hartslag meet en je slaap automatisch analyseert zonder dat jij iets moet invoeren. Je hoeft zelf niets te registreren, alles gebeurt op de achtergrond.
5 Data verzamelen: sociale media houdt bij waar je op klikt, hoe lang je naar een video kijkt, en met wie je chat om je nadien gerichte reclame of inhoud te tonen.
6 Toegang geven: het leerplatform (Smartschool) geeft leerlingen toegang tot het lesmateriaal. Leerkrachten hebben extra rechten voor o.a. het invullen van punten.
3 De functies
Waarvoor gebruiken we het?
7 Minder werk: een self-serviceterminal in een fastfoodrestaurant vervangt de baliemedewerker.
8 Menselijke arbeid overtreffen: een chirurgische robot die fijnere handelingen doet dan een arts met de hand.
9 Informeren: een route-app toont waar je bent en welke weg je moet volgen.
10 Ontspanning: een streamingdienst zoals Netflix laat je ontspannen.
4 Maatschappelijke gevolgen
Wat zijn de positieve of negatieve gevolgen? De impact.
11 Meer vrije tijd: een robotstofzuiger neemt huishoudelijke taken over.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
12 Jobverlies: zelfscankassa’s of bestelzuilen vervangen kassiers.
13 Verlies aan privacy: locatiegegevens of surfgedrag worden gevolgd door apps en websites.
5 Reflectie
Welke belangrijke zaken in ons leven worden geraakt? Impact op menselijke waarden
Welvaart: lage drempel, vaak gratis toegang tot digitale diensten. Autonomie: digitale meter: meer controle via real-time inzichten en automatische meldingen.
Gezondheid: computer: lang stilzitten, schermtijd, mogelijk slaapstoornissen. Gemeenschapsgevoel: sociale media: risico op isolatie bij overmatig individueel gebruik.
Duurzaamheid: AI: energieverbruik in datacenters en apparaten.
Betrouwbaar: juiste antwoorden geven. Veiligheid: geen gevaarlijke informatie, geen geweld of haatbeelden.
• Gebruiksgemak: duidelijk en eenvoudig te gebruiken.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
AI-SYSTEMEN
2 Het kernproces
Wat doet het precies?
• Automatiseren: antwoorden geven op vragen, gesprekken voeren, afbeeldingen en video ontwerpen, muziek componeren. Automatiseren van herhalende taken.
• Data verzamelen: AI is getraind op veel tekst, foto’s, muziek … van het internet zoals websites en sociale media. Al je gegevens worden bewaard: prompts, vragen, zoekopdrachten, gebruikers-, apparaat-, log-, en accountgegevens. AI leert van voorbeelden. Deze voorbeelden zijn meestal van mensen.
• Toegankelijk voor iedereen Betere resultaten voor betalende accounts.
3 De functies
Waarvoor gebruiken we het?
Minder werk: AI neemt saaie of herhalende taken over zoals het formuleren van standaardantwoorden, info opzoeken in data, foto’s verbeteren ...
Menselijke arbeid overtreffen: reageert sneller dan een mens op duizenden vragen tegelijkertijd. Realistische nepbeelden genereren. AI wordt nooit moe. Informeren: AI helpt je leren en geeft uitleg over bijna elk onderwerp.
• Ontspanning: spelletjes met AI ontwerpen, AIvideo’s met grappige ideeën …
AI-SYSTEMEN
4 Maatschappelijke gevolgen
Wat zijn de positieve of negatieve gevolgen? De impact.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Meer banen: verbeteren en creëren van jobs. Meer vrije tijd: doordat AI sneller werkt of gewoon werk overneemt, krijg je meer vrije tijd.
Jobverlies: minder werk voor fotografen, vertalers, helpdesks … Verlies aan privacy: AI leert van foto’s van echte mensen.
Afhankelijkheid: Mensen gaan steeds meer vertrouwen op AIbeslissingen. AI is niet foutenvrij.
5 Reflectie
Welke belangrijke zaken in ons leven worden geraakt? Impact op menselijke waarden
Gezondheid: AI helpt dokters, herkent ziekten sneller … Autonomie: AI helpt bedrijven en individuen door taken te automatiseren, wat leidt tot kostenbesparingen en verbeterde efficiëntie.
Gezondheid: te veel schermtijd. Gemeenschapsgevoel: AI vervangt soms echte gesprekken en menselijk contact.
Duurzaamheid: AI heeft een hoog energieverbuik in datacenters.
3.2.5
Impactschema: sociale media
1 Technische waarden
Hier krijg je technische informatie mee.
Wat vinden de ontwerpers belangrijk?
Personalisatie: tonen wat jij leuk vindt via algoritmes.
• Bereik: zoveel mogelijk gebruikers verbinden over de hele wereld. Gebruiksgemak: snel een eenvoudig berichten, foto’s, video’s delen.
• Data verzamelen: zodat er gerichte reclame kan geplaatst worden.
2 Het kernproces
Wat doet het precies?
• Automatiseren: algoritme maken bij jouw profiel en op deze manier bepalen wat je te zien krijgt. Je krijgt meldingen zodra iemand iets post of reageert.
• Data verzamelen: wat ga je liken? Wat typ je? Wat is je locatie? Hoe lang ben je online?
Toegang geven: apps vragen toegang tot je microfoon, camera, contacten … Soms geef je meer prijs dan je denkt!
3 De functies
Waarvoor gebruiken we het?
SOCIALEINKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Minder werk: een WhatsApp-groepje is sneller dan iedereen afzonderlijk te contacteren. Met Instagram kan je met één post veel mensen tegelijk bereiken.
Menselijke arbeid overtreffen: TikTok’s algormitme toont filmpjes waar jij van houdt zonder dat je hoeft te zoeken.
• Informeren: YouTube korte video’s met uitleg over tal van problemen.
• Ontspanning: meedoen aan trends en challenges, foto’s delen, gamen …
4 Maatschappelijke gevolgen
Wat zijn de positieve of negatieve gevolgen? De impact.
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
Verbinden van mensen werelwijd. Informatie is snel beschikbaar.
• Vergroten van je zelfvertrouwen, vinden van steun in moeilijke tijden, delen van ervaringen met lotgenoten.
cyberpesten (haatreacties …),
• sexting, ongewenste contacten,
• nepnieuws en desinformatie, haatberichten en disciminatie,
• privacyrisico’s,
• gevaarlijke challenges, verslaving,
• digitale kloof: oudere mensen begrijpen niet altijd de werking van sociale media.
5 Reflectie
Welke belangrijke zaken in ons leven worden geraakt? Impact op menselijke waarden
Autonomie: je kiest zelf wat je post.
Gemeenschapsgevoel: je voelt je verbonden met anderen.
Veiligheid/privacy:
je kunt privé delen als je alles goed hebt ingesteld.
Autonomie: je wordt gestuurd door likes en algoritmes (verslaving).
Gemeenschapsgevoel: risico op uitsluiting, haat, pesten …
Veiligheid/privacy: gevaar voor datalekken, doorsturen zonder toestemming …
3.3 Algoritmen als digitaal systeem
In het dagelijks leven worden heel veel algoritmen gebruikt zonder dat je het weet.
Voorbeelden:
-Streamingdiensten bepalen op basis van de kijk- of luistergedrag welke voorkeuren je hebt en passen je aanbod daarnaar aan.
-In een gps zit een algoritme dat de snelste weg berekent.
Op internet worden heel veel algoritmen gebruikt. Sociale media gebruiken algoritmen om je info te tonen die je ‘wilt zien’. Niet iedereen krijgt dezelfde resultaten bij dezelfde zoekopdracht. Hoe deze algoritmen werken, weten we niet altijd.
3.3.1 Sociale media: Facebook, Instagram, TikTok
Op sociale media worden veel algoritmen toegepast. Die algoritmen bepalen welke content we op sociale media voorgeschoteld krijgen. Ze houden rekening met de interactie en de interesses van de gebruikers. In de tabel hieronder zie je op welke zaken de verschillende socialemediakanalen focussen om hun algoritme te bepalen.
- Inhoud
Bekijk je veel video’s op Facebook? Dan zal je veel
video’s te zien krijgen.
-Hoe populair is een bericht?
Hoe vaak wordt het gedeeld?
Hoeveel likes zijn er?
- Interacties
Naar welke accounts en welke pagina’s kijk je regelmatig?
-Hoe recent is het bericht?
Oudere posts komen onderaan te staan.
INTERACTIES
INKIJKEXEMPLAARDIEKEURE
-Wat vond je interessant?
-Wat is je relatie tot de gebruiker?
-Hoe recent is een post?
-Hoe vaak gebruik je Instagram?
-Hoeveel volgers heb je?
- Interesse
Dit stel je zelf in.
- Interacties
Welke video’s ga je liken of delen? Wie ga je volgen?
- Info over de video
Welke inhoud heeft de video?
Welke (sub)titels, welk geluid?
- Accountinstellingen
Welke taal en welk land zijn ingesteld op je telefoon?
Je post een nieuwe video beter op TikTok dan op Instagram want op TikTok maakt het niet uit hoeveel volgers je hebt. Iedereen die interesse heeft voor je filmpje krijgt het te zien. Bij Instagram en Facebook bepaalt het aantal volgers of jouw filmpje in de zoekresultaten komt of niet. Een goede video op TikTok kan door miljoenen mensen worden bekeken zonder dat je ook maar één volger hebt.
