Pavaneforeidødprinsesse
(eithalvtårtidlegare)
Denmagnetiskenordpolenereinsærskjenslevarstad.Han erustabil,istadigrørsle,imotsetnadtildenurokkelegebrorenisør,streifarrundtunderjordskorpapåevigleitetter eitfasthaldepunkt,prisgittsineigenomflakkandenatur. TrekkerkompassnålermedsegpåferdafråNunavut-øyenei CanadaogaustforNordpolen,dengeografiske,ertilsynelatandepåvegtilSibir,meningenveitkvifor,kvaforslags ærendhanharder.
Magnetpolensimystiskereiseoppsøkermegihalvsøvne, egliggmedlukkaaugeogletsomomegsøv,tenkjerpå deitungeunderstraumaneidetindreavjorda,mantelen somvrirsegunderskorpasomeinsovandedrake,akkuratsommannenminsommumlarnokovedsidaavmeg ogrullarsegoverpåsida,strekkeruthandaogrørerved skuldramiisøvne.Omeilitastundringervekkarklokkene våre,egkjennerdetpåmegsjølvmedaugalukka,kannestenteljenedtilharpetonanesomkjemvellandeutavtelefonenhans,beredskapssireneneutavmineigentreminutt seinare,høgtnoktilåvekkedeidødepådommedagog megmåndagmorgon.Vanlegvissøvegtungt,brukernatta godt,menidagvaknaregtidlegavurolegedraumarom magnetpolen,detsmeltajernetikjernenavjordasomikkje lethanvereifred,pressarhanuavlatelegaustover.Desse
løyndomsfullerørsleneidetindreavjordaheimsøkermeg innimellomisøvne,mantelstraumen,søylasomstårunder landet,tvingaoppavdenkvitglødandekjernen.Deidriv rundtdernedeiundermedvitet,toksegbustadderforlenge sidan.
Pappalasikkjeeventyrformegpåsenga,deternokav tullogtøys,sahanoglasgeologiformeg,astronomiog magnetlære.Hanlågattmedmegidenveslesengamiog lasogforklarte,teiknafiguraravjordlagogellipsar,tverrsnittavjorda,forklarteuniversetsinstegåterogkorleisdet haddevortetil.Pappaangaavpiperøyk,deistorebrillene hanshaddeskitneglas,oghanvareldreoggråareennandre pappaar,menformegvarhanmidtpunktetitilværet.Egvar såbekymraforhanunderHekla-utbroteti1980ategtrudde detfemårigehjartetmittkomtilåstoppe.Menhankom heimatt,slitenoglykkeleg,medsandihåret,oggavmegein lavastein.
Sjåher,småen,hererjordavår,heiltsplitterny,sahan ogoverrektemegsteinensomomhanvarskjøroguendelegverdifull.Egvarnestenreddforåtapåhan,detvar somomhanframleisvarglødande,menkanskjevarhan berrevarmaoppavdeistorehendenetilpappa,raudlilla, påstorleikmedeitrundstykke,knudreteogmerkverdiglett. Hanetterletsegskarpesandkornihandflatami,eggnudde deisaman,sleiktedeiavfingranedåhanikkjesågdet.Dei smakteblod.
Ognoringerdenførstevekkarklokka,mannenminrullarsegoverpåandresida,slengerutarmenogskruravharpeklimpringa.Egblirliggandemedlukkaaugeogprøver ådrygedeitreminuttaunderdynaførtelefonensetigang sirenene.
Meliggsideomsidemedaugalukkaogletsomomme
søv.Egveitathanervaken,hanveitategharvakna,slikt kjennereinpåsegnåreinharvoregiftifleiretiår.Deter mykjesomerverreennåliggevedsidaavkvarandreoglate somomeinsøv.
Såsethansegopp,strekkersegoggeispar,ståropp, opnardøraoggårutigangen,hælanedundrarmotdetkvitbeisaeikegolvet,korleiskanfottrinnatilnokonveresåvelkjende?
Egopnarikkjeaugaføreghøyrerstrålenbuldrenedi klosettskåla,letdeivennesegtilmørkeretføregstrekkerut handaogtektelefonenpånattbordet,skruravalarmenrett førhangårav;7.02,idagerdet4.mars.Vêrmeldingaseier nordaustlegvindoppmot8til13meterisekundet,tidvis opphaldsvêr,menutoverdagenvildetbliaukaskydekke langssørkysten,moglegheiterforsnø,temperaturarrundt null.Memåflyførlunsjforåkunnesjånoko.Jordskjelva utanforReykjanesfortset,målaranehosMeteorologiskinstituttharregistrertnokreskjelvpåoverfeminatt,sekskilometeraust-nordaustforEldey.
Bortsettfrådeterdeteinganskevanlegmåndagmorgon, egdusjar,opnardørainntilSalka:Nomåduvakne,småen. Örn,ståopp!roparegogbankarfrisktpådøra,tekidørhandtaket,mensonenminharlåstseginne.Egbankaratt. Hanmåmøteoppiproduksjonshallenpåaluminiumsverketførklokkaåtte.Deterikkjeteikntillivinnanfordøra, menhanereinvaksenmann,godtovertjue,måjolæreåta ansvarforsegsjølv.
Egogmannenminfartarrundtihusetutanåstøytepå kvarandre,somtoplanetariulikebanar,delermorgonoppgåveneordlaustmellomoss.Hanharskruddpåkaffimaskinadåegkjemnedforåpresseappelsinarogfinnefram müsliogsurmjølk,hanhengeroppklesvasken,egbyrjarå
smørjematpakkar.Meroparpåunganeannankvargong,får deitilåståopp.
Einganskevanlegmåndagmorgon,radioenkvernariveg påkjøkenet,egspissarøyradåmorgonnyheiteneblirlesne halvåtte,mendetblirikkjesagtnokoomskjelvautanforReykjaneshalvøya.Deiharvortekvardagslege,blirikkje reknasomnyheiterlenger.Nestenyheitssendingerklokka åtte,dettevarnyheitene,kortstille,deretterpianomusikk, bittersøteakkordrekker,Pavaneforeidødprinsesse.Mjukt ogsørgmodigoguendelegvakkert,eitsørgjedikttileitdødt barn,eglukkarauga,denufattelegevenleikenstrøymerover meg,ogmorgonrutinanestopparopp.
Mannenminkjeminnpåkjøkenet,seteinkapselikaffimaskinaogtrykkerpåknappen,denskjøremusikkendruknarilevenet.
Kva,spørhandåhanseruttrykketmitt.Kvahareggjort? Erdetnokogale?
Nei,ingenting,seieregogsnurmegbort.
Menialledagar,seierhanogler.Grætdu?Pågrunnav radioen?Kvaerdetmeddeg?
Egberreristarpåhovudet.Hanleggarmanerundtmeg, ogegveitathanelskarmeg.Meharvoregifteimeirenn tjueår.
Hankyssarmegogroparhadettilungane,dennasjonaleoppgjersdagennærmarseg,fristenforålevereskattemeldinga,hanmåtidlegpåjobbforåhjelpeklientarmed ågøymeunnaeigedelaroginntekter.Revisjonerforteljarkunst,seierhan,ogdetertreffande,haustaralltidlatteri selskap.Idessedagarskrivhanforteljingarogeventyrtil skattevesenetfråmorgontillangtpånatt.
EgbankarpådørahosÖrnigjen,sanneleghøyreregikkje grettenskramlingderinne.Salkasitvedkjøkenbordetdåeg
kjemned,søvnigogbusteteigulsommarkjoleogstrømpebukse.
Godmorgon,småen,seieregogfyllereiskeimedtrantil ho,dumåhapådegmeirklede,deteriskaldtute.
Egfrysikkje,egvilhapåmegskjole,seierhoogsvelgjer tranen,skundarsegåskyljehannedmedappelsinjus.
Kjole,ikkjeskjole,seiereg.Deterufornuftigåikkjekle segettervêret.Ogkvakallarmefolksomikkjeersærlegfornuftige?
Idiotar,mumlarho.
Ogermeidiotar?
Neida,mamma.Menegfrysikkjelikevel,seierhoogfyllereiskålmedkulturmjølkogmüsli,teloppniblåbærsom holeggoppå,somalltid,plukkardeideretterisegmedei konsentrertfòrmellomaugebryna.Hoeråtteåroglitafor alderen,somomhosamvitsfulltleverseginnirollasomattpåklatt,prøveråikkjevekseforfort.
Bortettergangenhøyresttungesteg,deterÖrnenmin somkjemtrampande,hanmysermotveggklokkapåkjøkenetogbannar.Hanharfåttpåsegarbeidskleda,einhimmelblåogoransjekjeledressmedgulerefleksstriperoverbrystet, denmørkehårmankenerugreidd,einskuggeavskjeggstubbarpåoverleppa.
Godmorgon,minherre,detvarstoreting.Vilduikkjeha frukost,skalduikkjebarberedeg?
Denkvelandeinnblandingaveltarutavmegføregrekkå styremeg.Hanristarpåhovudet,harikkjetid,erseintute. Ruvarovermeg,denvakregutenmin,kyssarmegpliktskyldigastpåkinnet,stelkaffikoppenminogtekeinvelvaksen munnfull,brennersegimunnenogbannaratt,legglabben påhovudettilveslesøsteraogrufsartildeimørkekrøllene, hadet,småen,ogsåerhanpåveg.Verforsiktig,ropareg
meddetsamedøraslårattetterhan.DengamleFordenhans hostarsegigang,bulderetfråmotorenbevegersegbortover gata,minkarogforsvinn.
Skunddegno,seieregtilSalka.Måduikkjematerottene dine?
Deierikkjerotter.Deiheiterdegusar. Degus,rottemedduskpåhalen,matdeiførmedreg. Mamma,egharskjempelystpåkatt.
Kjempelyst.Kvatrurdurottenedineseiertildet? Egskalpassepådei.
Duerallergiskmotkattar,vennenmin.Ogdumålæreå taansvarfordegusanedinesjølv,tavarepådei.Skunddeg no.Hardutelefonen,nøklanedine,inhalatoren?
Egskylavskålerogglasogsetdeiinnioppvaskmaskina, tørkaravkjøkenbordetogsetstolaneinntil.BørstarSalka medanhopussartenner,setopppannehåretmedeilita spenneforåfådetbortfråandletet,blikkavåremøtesti spegelen,meutvekslareitlite,varmtsmil.Holenerhovudet motmegoggeisparsøvndrukke.Egstårmedgråtenihalsen igjen,veitneimenikkjekvasomfeilermeg.
Sånn,småen,seieregogklapparhopåskuldra,skunddeg no,ikkjenokosurr.
TiminuttseinaresitmeiBenzenpåvegutavdenoppvarmagarasjen.Egharknaptnoktidtilåkøyrehopåskulen, mengjerdetlikevel,sjølvomdetbetyrateghamnarimorgontrafikkenpåvegvestoveribyen,tiluniversitetet.Huset vårtliggikkjesærleggodttilmedtankepåkollektivtrafikk, deterprisenmebetalerforåbuhervedvatnet,medskogeni bakhagenogpanoramautsikttilfjellapåReykjaneshalvøya. Spinklevillvekstarstrekkerseginnihagenvår,mose,kreklingogislandsktimian,fiolarognokreenkeltereinroser.No søvdeiundersnøen,billykteneleggdenhardesnøskavleni
eitkaldtlys,mendererdeilikevelogventarpåvåren,klamrarsegfasttilsteinane.
Hanvartsågladdåhanfanndettehuset.Tildeg,sahan. Hysj,saeg,nomådugideg.Detteeraltforstortog fint.
Menhanvarfastbestemt,dettevardeteinasterettehuset, perfektfordenbestegeologenilandet,sahan.
Dusnakkarberretull,saeg,mensågavegetter.Detfreistaåbuhervedvatnet,omringaavdesseblåfjella,minnesmerkeoverforlengstoverståttevulkanutbrot.Herkunne egtrivast,jobbeogkvilemeg;landskapetvilleveretilevig inspirasjon.
Hanhadderett,husetgjermegalltidglad,sjølvomeg aldrihaddesettformegategkomtilåbuslik.Såoverdådig. Detersinnriktinnretta,deilysestoveneioveretasjenmed utsiktialleretningar,denstillesoveromsfløyaiunderetasjen ilyavvegetasjonen.MefekkleilegheitatilpappaiVestbyen dåmekomheimfråstudia,egsågformegatmekanskje kunnefåossnokostørredåSalkavartfødd,kanskjefåplass tileitliteheimekontor,menikkjenokoslikt,eghaddeikkje førestiltmegdetteslottet,ogsåidettenabolaget,einavsidesliggandeverdsdeliutkantenavmedvitetmitt,dethadde neppeoverraskamegmeiromhanhaddefunneheimenvår iAustralia.
Kjærastemannenmin.
Oghererme,iforstaden,medallefordelarogulemper detførermedseg.Dotteramikravlarutavbilenvedskulen,sluttarsegtildeiandreforstadsbarnasomstrøymerinn dørene,alleoppvaksneisikkerheitogoverflod,ellersågodt som,utanlandsreiser,iPhoneognyvinterjakkekvarhaust, medtrebilarioppkøyrslaframforomfangsrikeeinebustader,foreldresomskummarfløytenimarknadsøkonomiens
buldrandeseparator,drikkkanskjelittformykjeraudvin,hevardeisnøvlandestemmeneinnimellom,menikkje heimehososs.Hososseraltiskjønnasteorden.
Hadet,mamma,seierhoutanåsjåsegtilbake,ogegfortsetpåminveggjennomdetlunemørkeret,skrurpåRondó oghøyrerpåBrahms,prøveråfokuserepådagensoppgåve, jordskjelvpåhavbotnen,mentankanevandrar.Deiraude billysadannareisamanhengandekjedenedtilbyen,trafikkengåruvanlegsakte,mendetnyttarikkjeåirritereseg overforseinkinga,dumtåbrukeenergipådet.Egharfaktisk gledeavdesselangdrygemorgonstundeneibilen,nytden behagelegedurenfråmotorenoglydkvalitetenideikraftigehøgtalarane.Altverkarsomdetskal,alleverdiarogtal stemmerpådetsmekredashbordet,kaffiduftastigoppfrå termokoppen.Merksemdamistreifarmellombilanerundt meg,denvedsidaavmegerfullave-sigarettrøyk,sjåføren vapargrådig.Kvinnaibilenframforhansitfortaptitelefonenogheldikkjetrittmedtrafikken,gløymeråfølgjemed ogtrakkeinngasspedalen,smygebilentre–firemeterfram, irritasjonenerpåtakelegikøenbakho,somome-sigarettbilenerhovudettileinrasandedrakepåvegtilåspyeld ogdødoverbilenframforseg.Kanskjehardessemenneska fryktelegeløyndommar,livsomerifullstendigoppløysing. Kanskjefårikkjee-røykarenlovåsjåbarnasine,kanskjeer kvinnamedtelefoneniferdmedåsendeeine-posttilskilsmisseadvokatensin.Kanskjeventarhanpååfåsonedommensinforeitfryktelegbrotsverk,kanskjeerhodøyandeav kreft.Folkstrevermeddeiutrulegastetingutanateinserdet pådei,likevelhelddeiframådrapåjobb,handletilmiddag ogpussetennene,sjølvomdethaddevorefulltforståeleg dersomdeibruktedagentilåliggesamankrøkteisengamed angstfyltesukk.
Egristarpåhovudet,forbausaovermegsjølv,skiftarfrå Brahmsovertilnyheitene.Deierjoberredårlegesjåførar. Deterikkjeliktmegåsjåforsegsliktvås,detheldmedkjensgjerningar.Deternokavtullogtøys.
Underføtenevåreslåreit eldhjarte
IslandssøylaereimantelsøyleunderIslandsom transporterervarmtmaterialefrådjuptnedeidet indreavjordatiloverflata.Straumensvekkerjordskorpaogleggtilretteforåtskiljingaavkontinentalplatene.
Foulger,Gillian,R.:PlatesvsPlumes:ageological controversy.Wiley-Blackwell2010
Reykjanesryggenharskolveitreveker.Hanharsjølvsagtalltidvoreirørsle,heiltsidandengongenjordskorpabyrjaåslå sprekkarfor66millionarårsidanogNoregogGrønlandla utpåsinelangsameseglasarikvarsiretning.Ikkjeeinyheit isegsjølv,mendeisistedaganeharskjelvavedEldeyauka ogepisenteretflyttasegnærmareland.Situasjonenvekker ikkjedirekteopphissing,kollegaanemineheldstøkurs,blar ipapirasine,granskardataskjermanevedpultanesine,står påpauserommetogdiskuterertilstandenovereinkaffikopp, rullarkroppsvektafråhælaneframtiltåballaneogtilbake att,hmogjaja,eialvorstungforventningliggilufta.Det blirstilledådeisermeg,allevilveremedihelikopteret,men dennegongenerdetberretoplassar.
JóhannesRúrikssonlenersegmotdenslitnekjøkeninnreiingaogserstrengtpåmeginnunderdeigråsprengde augebryna.Jaså,vesleAnna,såduskalutogfly,du.Frykte-
legtilrekingpådeg,då?Ryggenskakarsomhanalltidhar gjort.Akkuratsomifjorogforfjorogåretførdet.Detteer faenmegingenting.
Deiandreseierikkjenoko.Dengamlehardhausenragar overossmeddeibreieskuldrenesine,leggdeiveltrente armaneikorspådenloslitneullgenserenogtyggvidarepå nikotintyggisensin,serutfordrandepåmeg.Egmøterblikkethansoghevaraugebryna.Detkanumoglegskadeåfly overogundersøkesaka.
Reintogskjærthysteri,akkuratsomdengongenmed Þorbjörn.Egtruratdehellerburdebrukeflyturenover Bárðarbunga,taeinkikkpåsøkkaiVatnajökull.Determi meining.
HanveitlikegodtsomegatdetikkjeskjernokoiBárðarbungano,menhanerflåkjeftasomeinunggut,sjølvom hannærmarsegseksti.Egharvorenøyddtilåtaalvorlegesamtalarmedhantidlegarepågrunnavsamanstøytar medkvinnelegekollegaaroguforsvarlegåtferdifelten,men hanharsloppelettunnaogberrefåttéiirettesetjing:då hanhamnapåframsidaavutanlandskeaviserunderHoluhrauns-utbrotetvedåhoppeopppåeisteinhellesomflaut oppådenglødandelavaen,poserederogglisetilfotografane someinsurfarfråhelvete.
Dumåberrekalledethysteri,seiereg,mensåvidtegveit, byggergeovitskapikkjepådinepersonlegemeiningar,men påmålingarogvitskaplegeundersøkingar.
Deterberreåsenkedetteberedskapsnivået,detskjerjo faenikkjenokoder.IkkjemeirennvedGrindavík.
Eggårborttilhanogleggarmaneikors,serhanrettinni auga.Dusomersåhelsikeskjenslefin,kjæreJói.Kanskjedei berreburdeskruavmålaranesinenedepåMeteorologisk instituttogkopletildegistaden?
Meheldaugekontakten,kollegaanevårefølgjermedog ventarpåkvasomskalskje.Såserhanbortogflirer,strykseg overdengråskallen:Duverda,sålivlegfruaernopåmorgonkvisten.
Duveitlikegodtsomegkorupresisemålinganeernår skjelvaeruteisjøen,detkanlikegjernevereeitundersjøisk vulkanutbrotifjæresteinanemeharivente,utanatmeveit det.Detkanneppeskadeåflyover,kandetvel?Mendu synestkanskjedethaddevoresikrareådrasjølv?
StyreleiarenforGeovitskapleginstituttstikkhovudetut gjennomdørgløttenpåkontoretsittogfåreinsluttpåden vesleduellen,beromåfåeitordmedmeg.ElísabetKaaber erlittbustetepådetmusebrunehåret,detereinkaffiflekk påframsidaavdenlyserosagenserenhennar.
Dumåikkjetirregutane,Annami,duveitatdeierredde fordeg,seierhoogplirernærsyntmotjordskjelvtabellenpå nettsidatilMeteorologiskinstitutt,erurolegograstlausi stolen.Kvareinastevassretteoverflatepåkontorethennarer dektavbøker,kartogpapir,kaffikoppar,blomstervasarog steinklumpar.Kaosetereidirekteforlengingavdenforvirra oggåverikepersonlegdommenhennar.
Heiltærleg,trurduatdekjemtilåsjånoko?Erdetkanskjefeilåleggeutpådenneflyturen?Detteerjoeitsvare leven,egkanknapthugsenokoliknande.Ikkjeder.
Detersikkertingenting,svarereg,mendetskaderikkje åtaeinkikkpåstaden.Detteeruvanlegåtferd,ogmeveit atryggenerlunefull,seiereg,sermegrundtogrynkarpå nasen.Ærlegtalt,Ebba,skalduikkjesjåtilåryddeoppher? Korleisklarerduåfinnenokosomhelst?
Så,så,ikkjebyrjmeddetder.Eghareinsirlegordenpå alt,veitkoralter.Ryggenkangåigangnårsomhelst,og Reykjaneshalvøyaòg,fordendel.
Rolegno,nomåmeikkjelaossrivemedher.Mebyrjar meddenneflyturen,ogsåserme.
Honikkar:Vesle-Eiríkurblirmeddeg,ogsåharnokre mediumtenktåhengesegpå.Detvanlege,RÚVmanglar flybilete,Stöð2ogMorgunblaðið,ogeinellerannanfotograf,egkjennerhanikkje,namneterutanlandsk.
Faenheller,Ebba,detteereinforskingstur.Egristarpå hovudet,mekanikkjehaldepåslik.Dennegjengentrenger segframforåfåplassvedvindaugasåmeikkjesernoko.Då kanmelikegjernedroppeådra.
KjæreAnna,meernøyddetilåveresmidige,sukkarhoog serbedandepåmeg.Detmåduforstå.Deteravgjerandeå verepågodfotmedpressa,haldedeipåvårside.
Egopnarmunnenforåprotestere,hostrekkeruthanda foråstoppemeg.
Nei,dettehandlarikkjeberreomløyveogPR.Deteròg viktigåhatillitfråbefolkninga,atdeiserkvameheldpå med,stolerpåinformasjonenfråossnårdetrøynerpå.Du erandletetvårtutetter,dumåsnakkemedpressa.
Javel,sukkareg.Menegerikkjenokabarnevakt,harikkje tidtilåforklaredeideienklasteting.Egvilberrefågjere jobbenminifred.
Hogirmegeitavdeisjeldne,blygesmilasine,følgjermeg borttildøraogklapparmegpåskuldratilavskil.
Godturoglykketil,seierho.Verlittgreimotdeino, då.Ogforhåpentlegviskjemdeikkjetilåsjånokosom helst.
DethaddenestengåttfortareformegogEiríkuråspasereborttilflyplassen,mendeterkaldt,ogegtilbyrhan skyssdenveslevegstubben.Hanereinlynandeintelligent ungmannsomikkjeharutsjånadenheiltpåsiside,med eintjukkhårduskpådetstore,kantetehovudet;dennesten
maniskeinteressahansformellomalderlagetpåReykjanes harkastanyttlysovervulkanutbrotaidettrettandehundreåret.Hanstikkinnomkioskautomaten,kjøpersjokomjølk ogeitrekesmørbrødpakkainniplast,somhanopnarmed detsamehansetseginnidenskinandereinebilen.Egser skarptpåhan,oghannøler,lukkarderetteremballasjenmed eingrettengrimase.
Pressefolkaerderføross,egkjennerattkamerafolkafrå TVogavisfotografen,erfarnefolk,alleihop;eibleik,nervøs jentepresenterersegsomjournalistfråRiksradioen.Mehar kommeossoppihelikopteretogfåttpåosssetebeltadåden femtemannenkjemifulltfirsprangmedeikameraveskepå skuldra,klivandpustentoppisetet,smilerfråøyretiløyre ogsethøyretelefonanepådetbustetehovudet,serikkjeut tilåskammesegdetgrannoverathannestengjekkglippav flyturen.
Egharaldrisetthanfør,hanserpåmegogsmiler,leppene bevegersegogaugaler,tenneneerkviteogjamne,haner ubarbert.Eghøyrerikkjekvahanseier,drønnetfråmotoren druknarordahans,menhangårmegpånervane,forseinka ogsjølvtilfredssomhaner,nærværethanserpåtrengandeog forstyrrande,fyllerhelikopteretmedurolegenergi.Eggjengjelderikkjesmilet,serbortogkonsentrerermegomoppgåvaframfoross.
Helikopteretstigtilvêrsogsetkursenvest-sørvestover, overReykjaneshalvøyaogiretningEldey.Detharvorte lyst,ogbakkenerberr,øydemarkarundthovudstadenligg nedanforosssomeinillustrasjonavgeologihistoria.Egristaravmegirritasjonen,skrurpåmikrofonen,snurmegmot passasjeraneogsenderdeidetmestsamarbeidsvilligesmilet eghar.
Egskalvelikkjekeiedykkmedeigeologiførelesing?
Deinikkarivrig,alleihop,ogegliraravmegfakta,skildrarkorleisReykjanesharbygdsegoppoppåplateskilapå denmidtatlantiskeryggen,korleispuklanepåtuffjellareiste segundertyngdaavistidsjøkulenogdeistørstelavaåkrane varttiletteratisbreanetrektesegtilbakeoglandetbyrjaå stige.
Halvøyaerdenyngstedelenavlandet,seiereg.Folkhar vorevitnetilatmangeavdesselavaåkranevarttil.Denstore lavaåkerendermellomBláfjöllogHeiðmörkheiterHúsfellsbruniogvarttilrundtår1000.Einstordelavlavaåkrane heriHafnarfjörðurervesentlegyngre,tildømesvartKapelluhraun,tungasomstrekkersegnedovertilStraumsvík,tili 1151.Lavaenrannsannsynlegvisovereikyrkjesomlavaåkerensåvartkallaoppetter.
Mannensomkomsist,seiernoko,mendethøyrestikkje, hanfiklarmedhøyretelefonaneinntilhanklareråskrupå mikrofonen.
Komaltdettefråsamevulkan?
Nei,seiereg,deteringensentralvulkanherpåhalvøya.
IngenordentlegvulkansomHeklaellerKatlaellerÖræfajökull.Utbrotaskjerisprekkesystemsomspreiersegheilt fråReykjanesoverSvartsengi,Fagradalsfjall,Krýsuvíkog Brennisteinsfjella.EigentlegreknareinnokregongerHengillmedsomeindelavReykjaneshalvøya,mendeterein sentralvulkanogharlitetilfellesmeddeiandresystema. Utbrotaherkanståpåifleiretiårogflyttarsegmellomsystema.DetsisteutbrotetiReykjanes-systemetvarpå1200-talet,dåvarteeldaneitrettiår.Rettnokmedopphald.
Vulkanutbrotitrettiår?Detmåhavoreforferdeleg.
Meharingennøyaktigeskildringaravdet,mendetvartilsynelatandeikkjedødelegenaturkatastrofar.Dettevarmellomstorelavautbrotsomkomoggjekk,dukkastadigopppå
nyestader.Slikeutbrotkallarme eldar påislandsk.Mehar annalarsomskildrareitheftigoskeregn,korleisforkastingar rivnaogbakkensprakkogforvandlaseg.Detvardårlege vekstvilkåriområdetifleiretiåretterutbrota.Eiríkur,kollegaenmin,kanforteljedykkmeiromdet,einkanlesealt samanutfråjordlaga.
Egfinnframeitkrølletearkieiplastlommefråryggsekkenogsenderdetbakoverihelikopteret.Denbleikejentafrå Riksradioentekimotdetogstudererdetnøye,tekeitbilete medmobilenoggirdettilfotografen.
Detvarlivlegherpå1200-talet,seiereg.Tiutbrotpå trettiår.Utfråstadnamnahersermeatfolkharvorevitne tiloppstyret.HerrettnedanforosserHáibruni,altsåhøgbrann,ogBruni,brann,tilhøgreder.Mangestaderfinn einÓbrennishólmarellerÓbrynnishólar–ubrendeholmar ellerhaugar–derlavaenharlagtsegrundtforhøgningarog haugarilandskapet.Ogdeterlettåsjåskiladernylavahar størknaovergammal,igjenogigjen,ogslikerhalvøyabygd opp.
Journalistenskrurpåmikrofonen:Kviforvarthovudstadenbygdherdersomeinvissteomdesseutbrota? Egsmilertilho.
HistoriskevulkanutbrotpåReykjaneshalvøya ÅrPlasseringType 1926Eldeyundersjøisk 1884Eldeyundersjøisk 1879Geirfuglaskerundersjøisk 1783Eldeyjarboðiundersjøisk 1583Reykjanesryggenundersjøisk 1422Reykjanesryggenundersjøisk 1340Reykjanesryggenundersjøisk
1325Trölladyngjasprekkeutbrot
1210–40Reykjanes-eldane tilavaområde undersjøisk, eksplosivtutbrot, sprekkeutbrot
1200Brennisteinsfjöllsprekkeutbrot
1151–88Krýsuvík-utbrotasprekkeutbrot
950–1000Kristendoms-eldane (Brennisteinsfjöll) sekslavaområde sprekkeutbrot
Deivartberregløymde.Detersålengesidandetteskjedde, mangehundreårførdeigamlebygdenevarttilbyarogme byrjaåbyggepålavaåkrane.Historiatilmenneskagårså mykjefortareennhistoriatillandet,minnetvårtstrekkerseg såkorttilbake.Tusenårertrettigenerasjonar,menberreein augneblinkihistoriatiljorda.Soméindag.
Hoserpåmegmedstoreauge.Erdetikkjefarleg?
Farleg?Alterfarleg.Sjansenforådøyieibilulykkeeller brekkenakkenidusjenerbetydelegstørreennåhamnei eitvulkanutbrot.Ogdenvulkanskeaktivitetenherpåhalvøyakanknaptnokblisærlegfarleg.Hankanforårsakeein delproblem,hovudsaklegpågrunnavrørslerijordskorpa. Vegarkangåsund,vassreservoarbliøydelagde,straumlinjer blikuttaogslikt.Detmåmeberrelevemeddersommevil buidettelandet.Meburpåeinvarmeflekkoversmeltedigelenimantelendermagmaenblirdanna.Elleshaddeme ikkjevoreher,ogdettelandethaddeikkjevoretil.Under føtenevåreslåreiteldhjarte,deterganskeenkelteindelav livet.
Detteersåspennande,seierdenforseinkamannen,auga hansfunklar.Alldenneville,skapandekraftasomstigopp gongpågongogbyggerlandet.Alldenneskapingaogøyde-
leggingapåeingong.Detmåveresinnssjuktkultåjobbe meddette.
Egsmilerhøflegbakmikrofonen.
Vitskapsfolkmåalltidforhaldesegtilfaktaogvitskaplege resultat.Meharikkjetidtilspenningelleråtenkjepåkor sinnssjuktkultdeter.
Hanflirersådetglimtarideikvitetennene.
Moderjord,baby.Hobryrsegikkjeomvitskaplegeresultat,hoerberresinnssjuktkul.
Egristarpåhovudetogrettarmerksemdamotlandskapet undeross.Foreintosk.
Meflygoverhavet,overEldeyogGeirfuglasker,helikopteretrørernestenhavoverflata,bølgjenevikunnarotorslaga. Meseringenuvanlegerørsler,ingenluftboblerellerfargeendringar,ingenteiknpåatdetskjernokouvanlegunderoverflata.Mesnurogflygtilbakeoverlavaåkrane,sertausepåat byennærmarsegirasandefart.
TredagarseinaresprekkjordskorpavedReykjanestá,ei kløftopnarsegpåhavbotnenrettutanforKerlingarbásmed øyredøyvandeeksplosjonar,røyksøylaermangekilometer høg,ogtusenvisavkubikkmeterslaggogoskeregnarover Keflavík.
Tolvminuttførdetskjer,vaknaregavattelefonenmin ringer.Dettekmegnokresekundåoppfattebeskjedenfrå Meteorologiskinstitutt,forståopplysninganeomdetsomer iferdmedåskje.
Berresinnssjuktkult,baby.
