PATTISMITHpåSamlaget
Justkids.FråengelskvedBritBildøen.2012,2013,2017
Sankaull.GjendiktaavIngridZ.Aanestad.2013
MTrain.FråengelskvedBritBildøen.2016,2017
Omåskrive.FråengelskvedSiw-AnitaKirketeig.2018
Apensår.FråengelskvedBritBildøen.2020
Brødfråenglane
FråengelskvedIngvildHolvik
Samlaget
Oslo2025
PattiSmith
Originaltittel: BreadofAngels
Copyright©PattiSmith2025
Allrightsreserved
Norskutgåve©DetNorskeSamlaget2025 www.samlaget.no
Omslag:ØysteinVidnes
Framsidefoto:PattiSmith1979©RobertMapplethorpe.Usedby permission
Førtrykk:Type-itAS,Trondheim Skrift:Sabon11/15pkt.
Papir:100gMunkenPremiumCream Trykkeri:BaltoPrint
PrintedinLithuania
ISBN978-82-340-1562-5
Dennebokaertryktpåmiljøvennlegpapir.
Materialetidenneutgivingaervernaetteråndsverklova.Deterderfor ikkjetillateåkopiere,avfotografereellerpåandremåtargiatteller overføreheileellerdelaravinnhaldetiutgivingautanatdeterheimla ilovellerfølgjeravavtalemedKopinor.
Deterforbodeåbrukeheileellerdelaravutgivingasominndata ellertreningskorpusigenerativemodellarsomkanskapetekst,bilete, film,lydellerandretyparinnhaldoguttrykk,utansærskildavtalemed rettshavarane.
Brukavmaterialefråutgivingaistridmedlovelleravtalekanføre tilinndraging,erstatningsansvarogstraffiformavbøterellerfengsel.
Preludium
Pennenskrapar overarket rebellpukkelrebellpukkel rebellpukkel.Kvabetyrdesseorda,spørpennen.Eg veitikkje,svarerhandleddet.Deterdesseordasomtar form,ogforfattaren,somerstasjonertiDolinaCharlotty,i eindalnordiPolen,avgjerdetseinare.Charlotty,namnet påkallarporselensansiktettileidokkesomeitbarnharlagt igrasetforåkunneplukkevillebær.Ikkjelangestunda, likevellengenoktilathobleigløymd,ogmedtidablir denforlatnedokkaCharlottyiregnet,Charlottyisnøen, Charlottyrivensundaveinleikenhund.Porselenshovudet sveiptiskuggaravbøketresomveksseghøgaregjennom årstidermedsnø,medraudtlauvfølgtavdødtlauv.Årstidermedsollysgjerrosekinnableikare,menmaktarikkjeå underkuedenuttrykkslauseintensiteteniklinkekuleauga.
Korforporselensansikt?Korforikkjeeifilledokke,som denegsjølvhadde,medknappeaugeieittøyansikt?Kor kjemhanfrå,dennehangentilallusjonar,tiltingegaldri hareigd?Denneuforklarlegedragningamotdeisåkalla finaretingaskildraibøker,einfrakkavlin,hanskarav kjeskinn,mjukelêrstøvlar.Åfinkjemmesidene,likføre-
stiltereisekisterpåeitdampskip,etteréifløyelskappe,ei draktsomkanskjuleminiatyr-Quasimodo,innestengdi einkeitetebarnekropp.Minrebellpukkel,minukledelege, menkomplettuunnverlegerebellpukkel.
Egleggnedpennenogtaregmegiånynneeinmelodi frålengesidan,einsongfrådetmyrlendteskoglandskapetderegeingongdvelteunderhastigeskyer,trollbunden avalt.Rebellpukkelrebellpukkel,påvandringgjennom sivet,deisteilebregnane,isikksakkmellomstinkgrasetog svermanemedknottogmygg.Derbattegeinlitenhammaribeltet,samanmedeiminilommelykt.Egkakkahòl påsteinarpåleitetterdeihemmelegehjartadeira,sende signaltilframandeskipomåtamegmedtilfjernestrøk, ogventatolmodig,klarforågåombord.Egtokavmeg skoa,følgdebekkarspekkamedalgarogtravlerumpetroll,påutkiketterglansenfråeinsærskildmyntsomgav tilgangtilunderverda.Ellerdentakketekantenpåeitskar som,omeinplassertedetpåeitbestemtpunkt,villepasse samanmedandrebrotstykkeogdannespegelbildetavein sjølv,medelfenbeinshandtak,tilogmed.
Egreisermegfråarbeidetoggårinniskogenrundt Charlotty,inspisererdeiindremekanismanehosdeieldste blanttre.Fibraneavfirekvitekjolarerbevartemellom årringane,levandecelleravbarndom.Deistivafaldanetil einførstenattverdskjole.Deiskjøreleivninganeavkunstenskjole.Einfestkjole,sartsomeitsilketørkle,medrockensrakrygganaivitet,eigåvefråbrormin.Tilsist,ein lytefriviktorianskettermiddagskjole,brudekjolenmin, lekamleggjeringaavløfteogtåreregfelteformannenmin, somegeitidelskahøgareennmegsjølv.
Gudkviskrargjennomeinbulkitapetet,somnårein vassdropesprekk,someilikning.Detskymestiskogen.
Eingammalmannsitpåeitønneogsyng Egfanneingullmyntieieng,kvenskalvekslehanformeg? Eitbarnropar tilhan. Kanskjedokkaminåregfinnhenne.Hohareinpung fullavsølvpengar. Avreinviljematerialiserereidokkeseg. Charlotty.Førsteinarmsåeintorsosåeitstoltlitehovud medeitfastblåttblikksomharvorevitnetilutkastingaav serafaneogstjernenesombrannisjokkbølgjene.
Alleergløymde,alleerdøde,lyderekkoetaveistemme. Hjartethamrar,egsetrasktoppeilisteoverdeisomframleiserher.Egstopparvedansiktettilsøstermi,uskyldig ogsamtidigallvitande.Sålengehoerher,erminnavåre sikra.Menkvamedframtidanårvibeggeerborte?Skriv fordenframtida,seierpennen,fordetavlagdelammets skyld,rivebortsomoskepåeitbrennandeloft.Timeglaset vender.Kvartsandkornereitordsombrytutitusennye, denførsteogsisteaugeblinkentilkvarlevandeting.
Egsermegsjølvståpåtåogstrekkemegettereidjupraudbok,gjenstandenfordetgrådigebegjærettilein smårolling.Egvillevitekvahoromma,ogmedtidaønskte egåskrivesjølv.Egtruddeegkunneskrivedenlengste bokaiverda,bevarehendinganefråkvareinastedag.Eg skulleskrivenedaltpåeinslikmåteatallevillefåaugepå nokovedsegsjølv.Nokonvillekanskjeblihosmeg,andre tatilvengene.Egformindelvillestrøymeutoverkantane påeiskinandehøgd,opplystavstrålanefråeinådelaussol, einunderlegreisandepåleitetterbarndomstimenshage.
Skilsårogalder
Detførstesanseinntrykket eghugsar,errørsle, armenminveivarframogtilbake,denvesleinnsatsenførertilatSnurreSpretttipparogfellavbrettetpå denhøgestolenmin.Dentausepartnarenminsomvar plassertderframformeg,storsomlivetsjølv,forsvannsom eitvikingskiputforverdasende.Einutydelegflekklangt utanformirekkevidde,dentidlegastekonsekvensenavei handling.Eghugsarnårfarminheldtmeg,ogkorannleis detkjendestennåblihaldenavmormi.Hanvarroleg;eg søktedentryggeskuldrahans.Eggravitertemothan,sjølv omdetvarmormisomalltidvartilstades,alltiddominerte.Føregfylteeitt,tokegmineførstevaklandesteg overkjøkkengolvet,ogheldtframmedågå.Mormiblei støttogstadigutfordraavdetnysgjerrigeogmobileeldstebarnetsomikkjekunnemotstååutforske,komseglaus frågrepethennar,stakkaviparken,forsvannivaremagasinoggjordeskampåkjærleikenhennar.
Hoåtvaramegomfølgjeneavtusenhandlingar,men egvarnøyddtilåfinneutavdetsjølvogbleisåleisbiten, stukkenogutsettforalleslagskrenkingarogskadar.Utan
MemorialDay,1947,Chicago
åoppfattekampanerundtmegogkaosetegstelteistand, strekteegmegetterdetforbodne,eintendsigarett,ein bordlighteravsølvsomegkneptepåforåfåframein vakkerflamme,einstramgummistrikksomegsmetteom handleddet.Einbrendfinger,eiblåhand.
Bitforbitpuslaregsamaneinstadigekspanderande mosaikkavtidaførmeg.Dåandreverdskrigenvarover, vendeGrantHarrisonSmithtilbaketilPhiladelphiafrå aktivtenesteiNy-GuineaogFilippinane,emosjoneltnedbrotenogherjaavmigreneforårsakaavmalaria.Han haddeikkjefullførthighschool,istadendannahansaman medsøsteraogbroreneinsteppe-ogakrobatikktrupp, derhanvarhovuddansar.Menkrigenhaddesetteinstopparforplananedeira.BeverlyWilliams,eiungenkesom haddemistaeinsonibarsel,jobbaieinnattklubb.Dei haddeblittkjendesomtenåringarogfanntrøystognærleikhoskvarandreetterkrigen.Hanvarusikkerpåtida somlågføredei,menhaddetruapåatfjernsynetvarframtida.I1946søktehanogbleitattoppvedeintekniskskole iChicago,somdetfølgdeeitetterkrigsstipendpåtjuedollarivekamed.Foreldraminefølgdeplanenhans,gifta segieinenkelborgarlegseremonioggjekkombordpåeit togtilChicago.Deileigdetoromieitpensjonatieitpolsk nabolagvedLoganSquare.Mormi,somvargravidmed meg,jobbasomservitrisesålengehokunneståpåbeina.
Egvarventapånyttårsaftan,mengjordeentrémidtiein sværsnøstorm,eindagfortidleg,ogspolertemormisin sjansetilådeltaieinmarknadsføringskampanjeogfåein tidlegprototypeaveinfrysarinyttårsgåve.Istadenheldt hoframmedåbrukeeigammaldagsiskasseogventakvar vekepåatismannenskullekommemedeistorisblokkpå hestekjerrasi.
Påeiavsidenei Mineførstesjuår,denfalmarosaoverdimensjonertebabybokasomvarfullavlisteroversjukdomar,bursdagarognotatomframstegamine,førtemor miinneitdikthokalla Patti. Einmerkagledahennarover åhaføddeilitajente,omenneisjukelegeimedtunge luftvegsplager.Farminsaategbleiføddmedhoste.Han pakkameggodtinn,ogdeiforlétsjukehusetsamanisnøkvervlane.Mormisaathanreddalivetmittvedåhalde megitimevisovereindampandestamp.Menegvaruvitandebådeomdessehendinganeogomdraumanetilfar minogslitettilmormi,somsnartvargravidmedeitnytt barn.
Søstermi,Linda,bleiføddtrettenmånadarettermeg, undernokeinChigago-snøstorm.Dåegvarto,kunneeg ikkjeuttaleLinda,såegkallahenneDinny,eitnamnsom bleihengandevedhenneeitid.Egserformegmormimed mørkt,bølgjandehårogalltideinsigarettforhanda,med megstabbanderundt,endåeinungeivognaogiløyndberandepåeintredjeundereiromslegChesterfield-kåpe.Då hoikkjelengerkunneskjulegraviditeten,pressahuseigarenosstilåflytteut.Medeittredjebarnpåvegvarfarmin pentnøyddtilågislepppåvisjonenomåblieindelav fjernsynsverda,somvarirasktekniskutvikling,ogfinne segeinfulltidsjobb.
Morminotertealleadressenevåreibabybokami.Dei førstefireleveåramineflyttaviellevegongar,fråpensjonat tilmøblerteleilegheiter.VitoktogettilPhiladelphia,der vihaddeeitkort,ugjestmildtopphaldhosdenvakre,men gjerrigesøsteratilfarmin,Gloria.Egserformegspinettet tilbestemorJessie,eitlite,elegantpiano,ogtantamisom dengermegdåegprøveråspelepådet.
DenvinterenflyttavifråGloriatilHamiltonStreetlike
ved.Farminfekkjobbieinfabrikkderhangjekknattskift;mormiheldtframsomserveringsdame.Påjulaftan, ettereinlangarbeidsdagsomservitør,kjøptemormito storekjærleikpåpinneogtosmåhandmålatrepingvinar tiljulestrømpenevåreførhosteigpåbussenheim,detvar althohadderådtil.Dåhogjekkav,hangreimaogdingla,nokonhaddekappahenneogstukkeavmedskulderveska.Oppgjennomåraskullehogjenforteljehistoria,ho komikkjeoveratviikkjefekkjulegåverdetåret.Sidan hardetvoreurådformegåmotståsmåpingvinarpåloppemarknadarogbillegbutikkar,somforåfylledenendelause isflatasomvaroppståttidettristesterkehjartethennar.
Dennyeveslebrorenvårbleiføddijunii1949.Hanfekk namnetTodd,ellerToddy,somvikjærlegkallahan,ein liten,rynketeskapnadtullainnieitbleikblåttteppe.Mor milahanieiflettekorg,ogvifekkbeskjedomåikkjeforstyrrehan.Eghugsarategstodogstiranedpåhan,overveldaavtrongentilåbeskyttehan.
Likeetterfekkegpåvisttuberkulose,somspreiddeseg blantfattigeinnvandrarbarninabolagetvårt.Foråbeskyttedeiminsteogsørgjeforeitsunnaremiljøformeg bleiegihuioghasthentaavmorfarenvår,somvikalla DaddyFrank,frådetoverfyltehybelhusetiPhiladelphia tilsauefarmenhansiChattanooga.Hanvarkjekk,godlyndtogspelteragtimepåpiano.Eghaddefridomtilå springeidenfriskeluftaogbleifeitaopppåsauemjølk medstoremengderstreptomycinattåt,sombleidosertved hjelpaveistorglassprøyte.Seinarefekkegviteatden mykjeyngreogbarnlausekonatilDaddyFrank,Dolly, haddesettforsegåbehaldemeg.Mormielskafarsin,men etternesteneitårmedåtskiljingbleihotvingatilåtruge medrettslegestegforåfåmegheim.Hosaategvende
tilbakemedsørstatsaksent,lakkskoogeitsettmedgaffel ogskeiisølv,medPATTILEEinngravert.Eghugsarlite frådenneperiodendåegvarborte.Babybokamiinneheld berredatoenforflyturentilChattanoogaogeiblankside forfeiringaavtreårsdagenmin.
Førstemai1950flyttavilittovertrekilometer,tilBaring StreetpåandresidaavSchuylkillRiver.Egvarpratsam ogenergisk,såmormilétmegvaglemegpåtrappafor megsjølvmensbabyensov,sålengeeglovaåikkjegå nokonstad.Egvarstorfornøgdmedåsittederogobserveredeisisterestaneav1940-årasomsnartskullegitapt formodernetider.Detvarhestekjerrer,ismannen,einfillemannogeinlirekassespelarmedeinapemedeilitaraud hue.Påandresidaavgatavareibygningimellomalderstil someinirskjernbanebaronhaddebygdi1892.Hosågut someitliteslottmedkrenelertetårn,einviktorianskterrasseitreogskråtak.Hobleiseinareombygdtileindominikanskretreat,eineventyrstadbemannaavsubbande munkarmedsvartekapparoverkvitekjortlar.AktiviteteniBaringStreetgavnæringtilfantasien;eventyrslottetogdenvennlegeapentillirekassespelarenbleivovne inniforteljingaregiframtidaskulleforteljeforsøskena mine.
Lindavarrolegavseg,mykjemindreennmegmed store,forundraauge,hodiltaalltidettermegmensho heldtsegikjolenmin.Hohaddeeitrasigdokkesomheitte Jessica.Homåhavoreeitbruktkjøpellerføddunder kummerlegeforhold,menLindaelskaJessicaogdrassapå henneoveralt.EindagfallarmentilJessicaav.Egprøvde desperatåreparerehenne,mengummistrikkensomheldt denveslearmenpåplass,hadderoke.Armenlågpåeihylle ogventapåeinkyndigarekirurg.
Nohaddemormitreavossåtasegav.Holærteoss bønenevimåttekunne,ogovervaktedenkostelegearenaenderdenlivlegefantasienminutspelteseg.Honoterte ibabybokamiateghaddeeintendenstilåskrøne.Nårsanningaikkjevarinteressantnokformeg,presenterteegein alternativrøyndom.Foråfåtygladenflinkeveslehjernen minfekkegavogtiljulingmedsleiva,itilleggtilfåfengde forsøkpåårettleiemegitidlegebibelstudiarogmoralsk utdanning.Hohaddelitetidtilåverepåbanenmeddei endelausemetafysiskespørsmålamineomJesusogenglaneogoppognedpåhimmellekamar.Toavspørsmåla mine,notertemedhastigskriftibabyboka: Kvaersjela?
Kvaforfargeharho?
Egplagamormimedsåmangespørsmålunderkveldsbønaathobestemtesegforåskrivemeginnpådenpresbyterianskesøndagsskolen.Egvartreogeithalvtdåegslutta megtildeieldrebarnasomlærtebibelstadarutanåt.Egvar tilfredsinntilvidare,sjølvomegikkjefekksvarpånokon avspørsmålamine.Nårdetvarleggetid,resiterteegdeteg haddelært,forLinda,somlyttastorøygdmeddeneinarma dokkaifanget.
Toddyvareinsjukelegbaby,ogvitrøddestilleforå ikkjevekkehan.Einattvaknaegfråeitmarerittdereg haddeleiktmedbabyen,kanskjeforhardhendt,ogdratt aveinavdeibittesmåarmanehans.Dåegvakna,vareg sveittoguteavstandtilåskiljemellomdraumogrøyndom.EgfamlarundtimørketetterarmentilJessica,som varlagdpålitdeparadepåkommoden,ogstyrtatilkorga foråfestehan.Toddbegynteågråte,ogmormifannmeg dereghalvtisøvnestakkihanmeddokkearmen.Ho bleirasandepåmeg.Eghaddeskremthenneogforstyrra babyen.Eggjekkoglamegigjen,forvirraogunderleg
heimsøktavopplevinga.Iårevisvardetteeittilbakevendandemareritt,detvaralltidsamesekvens.Egsågmeg sjølvipysjamaseneghaddevakseutav,dettjukkemørke håretmittvarujamtklipt,denutstrektehandamiheldti dokkearmenmensegkviskranamnettilbrormin: Toddy.
Mormihaddegreiddåskjulegraviditetenfordennye huseigaren,menikkjeeitgråtandespedbarn.Igjenbleivi rykteoppmedrotaogflyttamellombelstilbaketiltante GloriapåRamboTerrace,derviheldtuttremånadarmed denugjestmildeatmosfærenogdeimørketrepanela.Eg haddeframleiseidesperatlysttilårøretangentanepådet glødandespinettetetterbestemormi.Hohaddeetterlate instrumentettilfarmin;mormilovaategkunnefådet nårvifekkvåreigenheim,ogråddemegtilåveretolmodig.Farmorami,Jessie,døyddeavkreftpalmesøndag fleiremånadarføregbleifødd.Hovareinmildkniplingsmakarsomspeltebådespinettogharpe,eiavsekssøstrer ieinfamiliesomhaddeemigrertfråLiverpooli1890.Far minelskamorsisværthøgtogsaofteatLindahaddearva sittempatiskevesenfråhenne.Jessieskreivsamvitsfullti dagbokasi,einykvartår,derhostortsettnotertevêretog familieaktivitetar.Dåegbleieldre,prøvdeegofteåetterliknedendaglegerutinenhennar,menhaddedetmedå gløymedetmensdaganerasaavgarde.
Sjettemai1951flyttavitilNewhallStreet,eimellombels ordningforsoldatarmedfamilie,mensdeileitaettermeir stabilebustadar.Detvareitkvitkalkakompleksmedbrakkekjenslesombestodavtresamanknyttetreetasjesbygningar,ogkvaravdeihusafirefamiliar.Dethaddeutsyntil eistorovergroddengspekkamedprestekragarogløvetenner;heileanleggetbleikjærlegkallaThePatch.
