HET GEBEURDE 100 JAAR GELEDEN
OPRICHTING WONINGBOUWVERENIGING BERG-OP-WAARTS door Rob Berkvens
8 oktober 2020
De oprichting van de woningbouwvereniging Berg-Op-Waarts is een gevolg van de erbarmelijke leefomstandigheden van de arbeidersbevolking. In het begin van de 19de eeuw wordt de landbouw gemoderniseerd door betere middelen, zoals kunstmest, en machines. Hierdoor daalt de vraag naar boeren en landarbeiders. Maar in dezelfde periode stijgt ook de ontwikkeling van de industrie in de steden, met name na de uitvinding van de stoommachine. De fabrieken scheppen een enorme werkgelegenheid en de plattelandsbevolking trekt massaal naar de grote steden. Maar door die toestroom kunnen de fabrikanten de lonen laag houden. Goedkoop onderdak in krottenwijken is het gevolg. Vreselijke armoede, slechte hygiënische omstandigheden en ziektes putten de bevolking uit. Het sterftecijfer is hoog bij kinderen. De gemiddelde leeftijd van een arbeider is slecht 37 jaar. 1 Ook in Deurne zijn de woonomstandigheden voor de arbeiders verschrikkelijk. De veenexploitatie door particulieren en de gemeente schaffen weliswaar werkgelegenheid, maar door de enorme toeloop van veenarbeiders worden zij misbruikt en zijn de lonen laag. Onderdak is er in hutten en zelfgebouwde primitieve huisjes voor grote gezinnen. Herman Maas (Het Goud van de Peel) en Hendrik Ouwerling (Uit Donkere Gewesten) hebben over deze mensonwaardige situatie uitvoerig bericht.
3 Nieuwe spellen zetten collectie in schijnwerpers
bouwverenigingen hypotheken moeten nemen om te bouwen, met als gevolg dat de bouw stagneert. De gemeenten proberen te helpen door garant te staan voor de leningen of door zelf te gaan bouwen. Het Sleens huisje, een eerste aanzet voor woningverbetering in Deurne Een delegatie van het Deurnese gemeentebestuur bezoekt in 1920 het Drentse dorpje Sleen om daar een nieuw type landarbeidershuisje te bekijken. Het zijn vooral Pastoor Hendrik Roes (1864-1941)
3 Carnavalsverenigingen nemen besluit
2
jaar. Enige tijd daarna worden toegevoegd M. Martens als secretaris en W. v.d. Weijer als penningmeester. Zij blijven niet lang in het bestuur. Martens verhuist naar Vught in 1923 en in dat jaar sterft V.d. Weijer plotseling. Tijdens de ledenvergadering van 21 september 1923 worden G. Huijs tot secretaris en L. v.d Mortel tot penningmeester gekozen.
Waarts in 1922 2585 gulden op. De tijden zijn slecht en men verlaagt de huur naar 2½ gulden. Dat is nog altijd een kwart van het nettoloon van de Peelwerker. Vooral in de winter, als er geen werk was, is die huur wurgend. De gemeente past bij in de vorm van een lening. De eerste huurverhoging is pas in 1951 en wel liefst met 16% van 2,50 gulden naar
7 De eerste huizen aan de Hagelkruisweg.
GGD start speciale campagne Door hun rechteloosheid durven de arbeiders geen initiatief te nemen om hun omstandigheden te verbeteren. De geringste vorm van protest betekent ontslag. Het zijn goedwillende particulieren die deze situatie willen veranderen. De eerste Nederlandse woningbouwvereniging: De Nederlandse Vereeniging ten behoeve der Arbeidersklasse te Amsterdam, is een eerste aanzet, maar heeft nauwelijks effect op de erbarmelijke omstandigheden. Koning Willem III laat een onderzoek doen naar de woningmarkt. Dat resulteert in 1854 in een wetsvoorstel dat echter verworpen wordt. Het wordt steeds duidelijker dat de overheid moet ingrijpen om te komen tot verbetering van de woonomstandigheden. In haar troonrede van september 1898 kondigt Koningin Wilhelmina al een wetsontwerp ter verbeetering van de woningtoestanden aan. Op 11 september 1900 doet het kabinet Pierson een voorstel voor een woningwet. Die wordt in 1901 gepubliceerd en treedt in 1902 in werking. De wet gaat uit van de marktwerking door commerciële partijen. De gemeenten hebben de uitvoering in handen, maar de wet dreigt een dode letter te worden. Zelfs toenemende regelgeving door de landelijke overheid heeft nauwelijks effect op de bouw van goedkope woningen. Dan wordt op 6 november 1916 het zogenaamde Middenstandsbesluit genomen. Dat bevordert de bouw door woningbouwverenigingen, gemeenten en particuliere bouwers met een premie van 25 gulden per m2 tot een maximum van 2500 gulden per woning. Die maatregel heeft een groot succes. De woningbouwverenigingen schieten uit de grond. Vooral na de Vrede van Versailles in 1918, als de materialen weer uit het buitenland kunnen komen en de bouwkosten laag zijn. Men denkt zelfs dat het woningprobleem opgelost is en daarom wordt de premieregeling vanaf 1921 afgebouwd. Het gevolg is, dat de woning-
en Wethouder Jan van Deursen (18761960) die enthousiast zijn. Pastoor Roes schrijft naar de redactie van de Zuidwillemsvaart: Hierbij een bereikbaar ideaal voor onze zandboertjes. De woning bevat beneden drie flinke kamers, kelder en flink achterhuis, plaats voor 2 à 3 koeien, een paard en twee varkenshokken. De woning heeft gekost 2500 gulden en is thans te bouwen voor 2000 gulden. Aannemer Thijs Flipsen mag één woning bouwen volgens het Sleense type aan de huidige Helmondsingel, halverwege het benzinestation en het viaduct. Het initiatief bloedt daarna dood. Vanwege de aanleg van de weg Helmond-Venray werd het afgebroken in de jaren zestig. Oprichting woningbouwvereniging Berg-Op-Waarts Maar in 1920 komt er ook een kleine groep betrokken inwoners uit Deurne-Zeilberg bij elkaar voor de oprichtingsvergadering van een woningbouwvereniging. Er wordt een oprichtingsbestuur samengesteld. De eerste voorzitter is bakker Johannes Gerardus Reinerus Coppus (1872-1920) en de bestuursleden zijn Lambertus Koppens (1889-1957), timmerman annex caféhouder te Zeilberg, Hein Munsters (1887-1970), peelwerker en later magazijnknecht bij de Boerenbond. En natuurlijk is er een Zeereerwaarde Heer Adviseur Pastoor Marinus Josephus Piggen (1879-1943)van de door hem in 1914 gestichte parochie Zeilberg. Hij heeft de aanzet gegeven om de vereniging op te richten. Zeer waarschijnlijk, omdat hij op de hoogte is van het Middenstandsbesluit. Het is niet de eerste Deurnese woningbouwvereniging. In 1914 is al de Woningbouwvereniging Deurne opgericht met als voorzitter H.N. Ouwerling. De nieuwe woningbouwvereniging heet Berg-Op-Waarts. Jan Coppus sterft in 1920 en Nol v.d.Eijnden neemt zijn taak over. Hij doet dat 24
We e k Jaargang 98
3
1. Pastoor Piggen - 2. Johannus Coppus eerste voorzitter van de woningbouwvereniging Berg-OpWaarts - 3. Arnoldus van den Eijnden is vanaf 1920 24 jaar lang de volgende voorzitter van Berg-OpWaarts
41
WWW.PEELBELANGONLINE.NL
11 Het Sleense voorbeeldhuisje te Deurne.
100 jaar woningbouwvereniging Bergopwaarts
Een raadsvoorstel van 24 december 1920 meldt een aanvraag van een rijksvoorschot voor de bouw van 30 arbeiderswoningen door de woningbouwvereniging Berg-Op-Waarts en 28 arbeiderswoningen door de woningbouwvereniging Deurne. Het voorstel wordt gehonoreerd en men gaat aan de slag. Berg-Op-Waarts voor de ene helft aan de Panneschop, de andere helft aan de Hagelkruisweg. De laagste inschrijving voor die 30 woningen is 128.490 gulden. Woningbouwvereniging Deurne bouwt aan het Sint-Josephplein.
De eerste woningen worden op 25 januari 1922 door aannemer M. van de Mortel opgeleverd en zijn bestemd voor werkmensen van Zeilberg: peelwerkers en landarbeiders. De huizen aan de Panneschop worden op pachtgrond van de gemeente gebouwd en ze bestaan uit blokken van twee lagen voor twee gezinnen. Er hoort een stuk grond van een of twee hectare bij die de bewoners in hun schaarse tijd voor eigen gebruik kunnen bewerken. Wie niet van boeren houdt, gaat naar de huizen aan de Hagelkruisweg, die over een kleine tuin beschikken. Men is huiverig om huizen te huren. Het is iets nieuws. De huren zijn ook hoog in verhouding tot het loon van de arbeider. Er is altijd zelf gebouwd, hoe primitief ook. De overheidspremie loopt af en de vraag naar huurwoningen is laag. Daarom zijn er uiteindelijk slechts 20 huizen gebouwd. Dat leidt ook tot een conflict met de architect. Men wil zijn honorarium procentueel korten van 2512 gulden naar 1472 gulden. Er volgt een hevig protest! De inspecteur Volksgezondheid, afdeling woningbouw in den Bosch, moet uitspraak doen. Uitslag onbekend. In eerste instantie is de huur 3 gulden en 68 ½ cent per week. Dat levert Berg-Op-
2 gulden en 90 cent. De kwaliteit van de huizen laat te wensen over. Snel moeten er reparaties uitgevoerd worden. Op aanraden van Pastoor Piggen wordt een onderhoudsfonds opgericht. Lekkage aan de dakkapellen is er de oorzaak van, dat diverse huurders de huur niet betalen. Dit levert een ernstig conflict op in 1924. Uiteindelijk worden de dakkapellen vervangen.Omdat de gemeente het bouwen van woningen tot haar taak beschouwt, blijft het woningbezit van BergOp-Waarts vrijwel constant laag en is de situatie problematisch en soms zelfs hopeloos. Om diezelfde reden heeft de Woningbouwvereniging Deurne al in 1931 haar woningbezit overgedaan aan de gemeente. Door de bevolkingsexplosie na de oorlog en toegenomen welvaart, stijgt de vraag en uiteindelijk kan Berg Opwaarts expanderen alhoewel de gemeente in eerste instantie de bouw door Berg Opwaarts weigert. Op 28 juni 1957 komt het eerste gezamenlijk project tot stand van een complex van 122 woningen. Uiteindelijk draagt in 1975 het Gemeentelijk Woningbedrijf zijn huizenbestand over aan Bergopwaarts. Er is in 100 jaar veel gebeurd bij BergOp-Waarts. De naam wordt gewijzigd in Berg Opwaarts en daarna in Bergopwaarts. Bergopwaarts betekent enorm veel voor de welstand in Deurne, niet in de laatste plaats vanwege de sociale woningbouw en door de vele maatschappelijke ontwikkelingen.
15 Het Talent en De Horizon halen veel oude elektronica op
Eten en drinken van de kaart
”De Kokerij” Elke zaterdag & zondag zie: www.plattevonder.nl
Bronnen: Bergopwaarts als het om wonen gaat 1920-1995 (in bibliotheek HKK07.C.14) Wikipedia Deurnewiki
zie pag. 19
Smakelijk eten!
Daniël van Schijndel en Wim Jaspers voor de Maria Presentatiekerk in Asten. (Foto: Marius van Deursen)
Kerken in Asten en Someren onder de loep
Het is herfst
REGIO - Het is herfst. Bladeren vallen van de bomen en we zien overal weer paddenstoelen. Erik van Asten kwam op een van zijn wandelingen in de natuur prachtige paddenstoelen tegen. Ook een mooie herfstfoto gemaakt? Stuur je foto's met korte omschrijving naar redactie@peelbelangonline.nl. De leukste, mooiste en grappigste foto's plaatsen we in het Peelbelang op www.peelbelangonline.nl en onze Facebookpagina.
De Peel onder vuur
nog te bestellen!
Bestel NU!
75 JAAR VRIJHEID
Géén paniekbeslissingen, dat is het doel. Op dit moment komt geen enkele kerk in de gemeenten Asten
en Someren in aanmerking voor onttrekking aan de eredienst. De bezoekersaantallen zijn namelijk stabiel, aldus vicevoorzitter Wim Jaspers van de Franciscusparochie.
ZieDe pagina 12-13 boeken zijn
Beide delen
NU voor
Zie pagina 4
49,95
via www.depeelondervuur.nl
Bestel nu het boek over
boeken zijn deDegrootste
De Peel onder vuur
door Maarten Driessen
rekenen. “Inmiddels hebben we ook “We zien het kerkbezoek in zowel contact met partijen in Someren. Als Asten als Someren momenteel niet die eveneens een subsidie aanvrateruglopen.” Maar dat betekent niet dat ook deze parochie niet voor vergen, gaat het om 50.000 euro.” De Franciscusparochie bestrijkt tenanderingen staat. De meest recente reorganisatie ligt nog vers in het geslotte beide gemeenten, en daarom is een gezamenheugen: in 2015 fuseerden de palijke visie een ‘Heb ik over een paar jaar logisch streven. rochies in Asten nog een plek om te dopen, “We willen de en Someren en mogelijkheden werden de Pautrouwen of iemand een helder krijgen”, luskerk in Somelaatste eer te bewijzen?’ zegt Jaspers. “En ren (inmiddels nu hebben we de gesloopt) en de kans én de tijd om daar gedegen Sint Jozefkerk in Someren-Heide uit onderzoek naar te doen.” Jaspers hun functie ontheven. “De kerk in noemt Het Speelhuis in Helmond als Someren-Heide komt binnenkort in mooi voorbeeld, daar werd de Onde verkoop. Wat er precies mee gebeurd is nog niet bekend, maar er is ze-Lieve-Vrouwekerk tot theaterwel al interesse. Meerdere ontwikzaal omgetoverd, maar niets ligt op voorhand vast. kelaars hebben zich gemeld.” “De Belevingskerk in Heusden is eveneens een geweldig initiatief Maar wat voor toekomst is precies om mensen bij de kerk betrokken te wenselijk? Moet het een religieuze houden. Ik kan me voorstellen dat plek blijven, kunnen er appartemenzoiets straks ook in Lierop een optie ten in worden gebouwd, of moet het is, op het moment dat pastoor Zwirs worden omgetoverd tot bijvoorbeeld stopt. Maar het belangrijkste is dat een fitness of supermarkt, zoals in mensen er zelf de schouders onder andere gemeenten gebeurde. Zowel zetten. Kijk naar Ommel, waar het de parochie als de politiek wil die processiepark tot Park van Vrede vragen beantwoorden nog vóór kerwordt omgetoverd.” ken noodgedwongen in de verkoop gaan. “De ontkerkelijking raakt ook Asten en Someren en dat baart me Maatschappelijke functie zorgen. Heb ik over een paar jaar Met de beoogde subsidie kunnen nog een plek om te dopen, trouwen partijen worden samengebracht en of iemand een laatste eer te bewijmoet onder meer expertise worden ingehuurd. Een expert als projectzen? Dat zijn vragen die bij veel parochianen leven”, zegt raadslid Daleider, maar denk bijvoorbeeld ook aan een stedenbouwkundige. Voor niël van Schijndel van CDA Asten. nu is het echter vooral zaak de twee gemeenteraden te overtuigen, pas Landelijke subsidie daarna wordt het vervolgtraject uitVan Schijndel hoopt daarom een landelijke subsidie binnen te hengezet. En hoewel er dus niets vastgelen voor het opstellen van een ligt, staat zowel Jaspers als Van kerkenvisie. Eind deze maand dient Schijndel niet om fitnesszalen en hij daarvoor een initiatiefvoorstel in supermarkten te springen. “Onze bij de Astense gemeenteraad. Stemt persoonlijke voorkeur is een maatdie in, dan kan Asten op 25.000 euro schappelijke functie.”
natuurbrand nog te bestellen! van Nederland!
75 JAAR VRIJHEID
ASTEN/SOMEREN – Met een stabiel aantal bezoekers vrezen de kerken in Asten en Someren nog niet voor hun eredienst. Maar hoe is dat over tien, of twintig jaar? Een gedegen toekomstvisie is nodig en daarom slaan de Franciscusparochie en de politiek de handen ineen. Zo wordt enerzijds gekeken naar behoud van voldoende religieuze ontmoetingsplaatsen, en anderzijds naar een mogelijk nieuwe invulling voor de historische panden.
BRANDWEER Vrijwilligers Deurne
Nu voor maar
Ga snel naar95 € 24.
www.depeelondervuur.nl depeel.brandweerdeurne.nl