2 minute read
1 Welke structuren maken het een organisme mogelijk om in te spelen op waarneembare veranderingen?
Lees de artikels. In elk artikel is er sprake van een bepaalde reactie bij een organisme.
1 Noteer die reacties in de tweede kolom. 2 Noteer in de derde kolom waardoor de reactie wordt uitgelokt.
Artikel Wat is de reactie? Waardoor wordt de reactie uitgelokt? 1 2 4 OPDRACHT 2 Wat gebeurt er in je lichaam in de volgende situaties? Situatie Reactie van het lichaam Je ziet en ruikt lekker eten. De omgeving voelt koud aan. Je hoort je naam roepen. Er wordt fel licht ontstoken in een donkere kamer. Uit de voorbeelden bij opdracht 1 blijkt dat reacties worden uitgelokt door veranderingen in de omgeving, zoals een verandering in de lichthoeveelheid 3 ©VAN IN of een stresserende situatie. Ook veranderingen binnen in een organisme lokken vaak een reactie uit, zoals honger na een overmaat aan alcohol. De uitlokkende factor waarop je reageert, is een waarneembare verandering. We noemen dat een prikkel.
prikkel
waarneembare verandering Het antwoord op de prikkel is een actie die het organisme uitvoert, het is de reactie.
Om op een prikkel te kunnen reageren is het eerst nodig om de informatie van de prikkel te herkennen. Een receptor zal namelijk eerst de prikkel
receptor
opvangen. lichaamsdeel dat de prikkel herkent en opvangt geleider lichaamsdeel dat informatie geleidt effector lichaamsdeel dat een reactie uitvoert reactie actie als antwoord op de prikkel signaal signaal • Bij dieren zijn receptoren vaak in zintuigen gesitueerd. In je oor liggen bijvoorbeeld receptoren om geluid op te vangen. • Planten hebben ook receptoren om prikkels op te vangen. Ze hebben echter geen zintuigen. Hun receptoren liggen verspreid over het organisme. Ontluikende zonnebloemen kunnen bijvoorbeeld de stand van de zon volgen omdat ze receptoren voor licht bezitten. Na het opvangen van de prikkel door de receptor is er een schakel nodig die de informatie over die prikkel naar de plaats van de reactie brengt. Die informatieoverdracht door het lichaam noemen we de geleiding. Zowel het zenuwstelsel als het hormonaal stelsel kunnen als geleider of conductor fungeren. • Bij het roepen van je naam geleidt je zenuwstelsel die informatie van je oren naar je spieren: je draait je hoofd. • Bij het ondergaan van een leugentest, produceert je lichaam hormonen. Zij geleiden de informatie naar je klieren, waardoor je zweet, je bloeddruk stijgt en je hartslag versnelt. De uiteindelijke reactie op een prikkel gebeurt door de effectoren. Spieren en klieren zijn voorbeelden van effectoren. Spieren hebben als effect dat er bewegingen optreden, zoals bij het wegrennen van een gevaarlijke hond. Klieren produceren sappen. Denk maar aan het speeksel dat je in de mond komt als je aan lekker eten ruikt. De reactie op een prikkel treedt niet altijd op in het orgaan of lichaamsdeel waarmee de prikkel wordt waargenomen. Zo registreren je zintuigen een gevaarlijke hond, maar gebruik je bij het wegrennen je spieren. Op afbeelding 1 wordt dat proces schematisch voorgesteld. receptor prikkel effector
geleiding geleiding©VAN IN
