6. Idazketa normalaren bereizgarriak
Tradizionalki pentsatu izan da, irakurtzen eta idazten ikasteko, erritmoa, gorputzeskema, espazioko orientazioa eta ikusmenaren eta mugimenaren arteko koordinazioa landu behar zirela, batez ere. Pentsatzen zen haurrak ez zuela arazorik izango irakurtzen eta idazten ikasteko, espazioaren egituraketa, gorputz-eskema, lateraltasuna eta ikusmenaren eta mugimenaren arteko koordinazioa ongi garaturik izanez gero. Gaur egun badakigu hori ez dela horrela. Izan ere, aipatutako arloetan —gorputz-eskeman, hautematean edo ikusmenaren eta mugimenaren arteko koordinazioan— arazorik izan ez arren, haurrek sarritan izaten dituzte arazoak irakurtzen eta idazten ikasteko. Horregatik ematen zaie garrantzi handia hizkuntzaren arloko trebetasunei eta trebetasun metalinguistikoei (Arnaiz eta Ruiz, 2001). Bi trebetasun integratzen dira irakurketan eta idazketan. Irakurketan, hitz idatziak ezagutu eta haiei esanahi bat eman behar zaie, eta irakurritakoa interpretatu eta ulertu egin behar da. Idazketan ere, alde batetik, hitzak grafikoki irudikatu eta idatzi egin behar dira, eta, bestetik, testu bat idatzi behar da. Ahoz gauzak adierazteko eta ahoz esandakoa ulertzeko trebetasunak oso sustraiturik daude gizakiarengan, baina hitzak ezagutu eta idazteko trebetasunak berriak dira. Bai irakurketan, bai idazketan, trebetasun zaharrak eta berriak integratu behar dira. Bi bideri jarraituz idatz daitezke hitzak: Idazketa lexikoan, hitz baten informazio ortografiko osoa daukagu eta ortografiako hutsegiterik gabe idazten da. Hitzaren barne-errepresentazio ortografikoa erabiltzen da, tarteko analisirik gabe, eta zehaztasunez eta bizkor idazten da. Diktatutako hitza bide lexikoari jarraituz idaztean, haren ezaugarri akustikoak eta fonetikoak aztertzen dira. Epe luzeko oroimeneko lexiko fonologikoan ezagutzen da hitza eta sistema semantikoko unitate bat aktibatzen da, hor baitaude hitzen esanahiak. Sistema semantikoko esanahiak lexiko ortografikoko errepresentazio ortografiko bat aktibatzen du eta horrek zehaztuko du hitzaren grafemen segida. Gordailu grafemikoan pilatuko da segida hori, harik eta prozesu periferikoak haren kargu egiten diren arte. Idazketa fonologikoan, haurrak ez du ezagutzen soinuzko kinadaren forma ortografikoa, sasi-hitza delako edo hitz ezezaguna delako. Errepresentazio fonologikoa unitate fonologikotan zatitzen da; unitate horiek unitate grafemiko bihurtzen
